HIHI ŨRĨ WAMENYA?
Hihi nĩ ma atĩ Ayahudi “moimĩte ndũrĩrĩ-inĩ ciothe cia thĩ” magĩthiĩ Jerusalemu hĩndĩ ya Pentekoste ya mwaka wa 33?
Andũ aingĩ barabara-inĩ ya Jerusalemu hĩndĩ ya Pentekoste ya mwaka wa 33
Makĩria ma Bibilia kũgweta ũndũ ũcio thĩinĩ wa Atũmwo 2:5-11, mwandĩki ũmwe Mũyahudi wetagwo Philo nĩ aandĩkire ũhoro wa kĩrĩndĩ kĩrĩa gĩathiĩte Jerusalemu hĩndĩ ya Pentekoste ya mwaka wa 33.
Philo aandĩkire ũũ igũrũ rĩgiĩ arĩa maathiaga Jerusalemu: “Kĩrĩndĩ gĩtangĩtarĩka kuuma mabũrũri maingĩ nĩ gĩokaga gĩkũngũĩro hĩndĩ ciothe, kĩgereire barabara-inĩ kana maĩ-inĩ, kuuma mwena wa irathĩro, na wa ithũĩro, na wa rũgongo o na wa mũhuro.” Ningĩ nĩ aandĩkire ũndũ wagwetetwo nĩ mũcũkũrũ wa Herode, wetagwo Agiripa wa Mbere, marũa-inĩ aandĩkĩire Mũtongoria wa Roma wetagwo Caligula. Agiripa oigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Jerusalemu: “Itũũra Rĩrĩa Itheru . . . nĩ itũũra rĩrĩa inene to rĩa bũrũri wa Judea no nĩ hamwe na mabũrũri mangĩ maingĩ, tondũ wa andũ arĩa mathamagĩra mabũrũri-inĩ macio kuuma Jerusalemu.”
Agiripa nĩ aagwetire kũndũ kũrĩa Ayahudi maathamagĩra, nginya kũndũ kũraihu ta Mesopotamia, Afrika ya Rũgongo, Asia Minor, Greece, na icigĩrĩra-inĩ cia Mediterenia. Mũthomi ũmwe wĩtagwo Joachim Jeremias oigire ũũ: “O na gũtuĩka hatirĩ handũ agwetete ĩmwe kwa ĩmwe ũhoro wĩgiĩ thabarĩ ciao cia gũthiĩ Jerusalemu, no mũhaka akorũo nĩ maathiaga, tondũ warĩ watho harĩ Ayahudi othe agima gũthiĩ gũthathaĩria kũu.”—Gũcokerithia Maathani 16:16.
Andũ ngiri nyingĩ arĩa maathiaga Jerusalemu nĩ ũndũ wa ciathĩ cia Ayahudi maaikaraga kũ?
Matigari ma handũ ha gwĩthambĩra thĩinĩ wa Jerusalemu
Gwekagwo ciathĩ ithatũ o mwaka thĩinĩ wa Jerusalemu—Pasaka, Pentekoste, na Gĩathĩ gĩa Ithũnũ. Hĩndĩ ya karine ya mbere, andũ ngiri nyingĩ kuuma Isiraeli guothe na matũũra mangĩ marĩa Ayahudi maatũũraga nĩ maathiaga Jerusalemu nĩ ũndũ wa ciathĩ ta icio. (Luka 2:41, 42; Atũmwo 2:1, 5-11) No mũhaka andũ acio othe mangĩacaririe handũ ha gũikara.
Andũ amwe nĩ maararaga kwa arata, na angĩ mĩkawa-inĩ. Aingĩ maararaga hema-inĩ iria maambaga kũu Jerusalemu. Riita rĩa mũico rĩa Jesu gũthiĩ Jerusalemu, aaikarire itũũra rĩarĩ hakuhĩ rĩa Bethania.—Mathayo 21:17.
Mĩako ĩrĩ na indo cia gwĩthambĩra nĩ yonekete hakuhĩ na hekarũ. Kuonekaga mĩako ĩyo ta arĩ kuo andũ amwe arĩa mookaga Jerusalemu gũthathaiya maaikaraga na magethambĩra mbere ya kũingĩra hekarũ. Ciugo cioonekire ciandĩkĩtwo mĩako-inĩ ĩyo cionanagia atĩ Theodotus, mũthĩnjĩri-Ngai na mũtongoria wa thunagogi ĩmwe kũu, nĩ “aakire thunagogi ya gũthomera watho wa Musa na . . . agĩaka nyũmba na agĩkĩra maĩ nĩ ũndũ wa andũ arĩa mangĩagire ũikaro.”