HIHI ŨRĨ WAMENYA?
Nĩ moritũ marĩkũ Herode aacemanirie namo agĩaka rĩngĩ hekarũ thĩinĩ wa Jerusalemu?
Suleimani aakĩte hekarũ ya Jerusalemu kĩrĩma-inĩ na agĩaka thingo ciayo mwena wa irathĩro na wa ithũĩro wa kĩrĩma kĩu nĩguo athondeke gĩthaku kĩigananu gũthiũrũrũkĩria hekarũ ĩyo. Herode eendaga hekarũ ĩrĩ na riri gũkĩra ya Suleimani, na kwoguo akĩambĩrĩria gũthondeka na kwaramia ĩrĩa yarĩ kuo.
Mabundi ma Herode makĩaramia kũndũ kũrĩa kwarĩ kwaraganu mwena wa rũgongo wa hekarũ nĩguo maaramie gĩthaku kĩa mwena ũcio. Naguo mwena wa mũhuro, makĩararamia na fiti 105 (mita 32). Nĩguo mahingie ũndũ ũcio, magĩthondeka gĩthaku na itugĩ cia mahiga na magĩaka rũthingo rwariĩ. Kũrĩ kũndũ rũthingo rũu rwarĩ na ũraihu wa fiti 165 (mita 50).
Herode nĩ eerutanĩirie kwaga kũhĩtĩria Ayahudi kana kũingĩrĩra ũtungata na magongona marĩa maarutagwo thĩinĩ wa hekarũ. Mũthomi wa historĩ Mũyahudi wĩtagwo Josephus oigire atĩ Herode aarutire athĩnjĩri-Ngai Ayahudi ũbundi wa mahiga na wa mbaũ nĩguo andũ matetĩkĩrĩtio matikaingĩre kũndũ kũrĩa gũtheru.
Herode aakuire atarĩkĩtie gwaka hekarũ ĩyo. Gũkinyĩria mwaka wa 30, wĩra ũcio wa gwaka wakoretwo ũgĩthiĩ na mbere kwa ihinda rĩa mĩaka 46. (Johana 2:20) Wĩra ũcio warĩkirio gatagatĩ-inĩ ga karine ya mbere nĩ Agiripa wa kerĩ, ũrĩa warĩ mũcũkũrũ wa Herode.
Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte andũ a Melita mecirie atĩ mũtũmwo Paulo aarĩ mũũragani?
Ngai ya kĩhooto (ũmotho) ĩkĩhũũra Ngai ĩtarĩ ya kĩhooto
No kũhoteke andũ amwe a Melita nĩ maagĩte na mwĩcirĩrie wa ndini ya Angiriki. Ta wĩcirie ũrĩa gwekĩkire harĩ Paulo thutha wa meri gũthũka marĩ Melita, ta ũrĩa ibuku rĩa Atũmwo rĩtaaragĩria. Rĩrĩa mũtũmwo ũcio eekĩrire tũkũ mwaki-inĩ ũrĩa wakĩtio nĩguo arĩa maarĩ nake meri-inĩ mote, nyoka ĩrĩ thumu ĩkĩmũrũma guoko ĩgĩcunjura nakuo. Aikari a kũu mona ũguo makĩĩrana atĩrĩ: “Ti-itherũ mũndũ ũyũ nĩ mũũragani, na o na aakorũo ahonokire iria-inĩ-rĩ, We ũrĩa ũrĩhanagĩria na kĩhooto ndetĩkĩrĩte atũũre muoyo.”—Atũmwo 28:4.
Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “Kĩhooto” nĩ “di’ke.” Kiugo kĩu no kĩrũgamĩrĩre o kĩhooto. O na kũrĩ ũguo, kũringana na wĩtĩkio wa Angiriki, Dike rĩarĩ rĩĩtwa rĩa ngai ya kĩhooto. Kwerĩkanaga atĩ ngai ĩyo nĩ yaroraga maũndũ marĩa andũ meekaga na ĩkera Zeu maũndũ marĩa meekagwo matarĩ ma kĩhooto na makaaga kũmenyeka, nĩguo andũ arĩa mekĩte ũguo maherithio. Kwoguo, kũringana na ũtuĩria ũmwe, kwahoteka aikari a Melita meeciragia: “O na gũtuĩka Paulo nĩ ahonokire iria-inĩ, nĩ ngai ya Dike ĩramũherithia kũgerera nyoka ĩyo yarĩ na thumu.” Andũ acio nĩ maacenjirie mwĩcirĩrie wao rĩrĩa maamenyire atĩ gũtirĩ ũndũ nyoka ĩyo yekĩte Paulo.