Bebe nĩ eendete baba wao mũno. Ciugo icio ciaaririo nĩ mũrata wa famĩlĩ yao arĩ na ngoro njega, no handũ ha kũhoreria Bebe nĩ kũmũũraga ciamũragire ngoro. Aaikaraga akĩĩraga atĩ, “Baba ndaragĩrĩire gũkua.” Rĩrĩa Bebe aandĩkire maũndũ macio ibuku-inĩ thutha wa mĩaka ĩigana ũna, no aarĩ na ihooru.

O ta ũrĩa Bebe aacokire kuona, ihinda iraihu no rĩhĩtũke mũndũ atarĩ arathirũo nĩ ihooru, makĩria angĩkorũo ũcio ũkuĩte ararĩ mũrata wake wa hakuhĩ. Thĩinĩ wa Bibilia, gĩkuũ gĩĩtĩtwo “thũ ya mũico.” (1 Akorintho 15:26) Gĩkuũ gĩũkaga ũtũũro-inĩ witũ na tũtingĩhota gũgĩĩthema, na o na tũterĩgĩrĩire gĩgatũtigithũkania na endwa aitũ. Gũtirĩ mũndũ ũngĩĩthema moimĩrĩro ma kĩo. Nĩ ũndũ ũcio, tũtibatiĩ kũmaka tũngĩona atĩ tũtirahota kũhiũrania na gĩkuũ na moimĩrĩro ma kĩo.

No kũhoteke waneyũria ũũ: ‘Mũndũ aikaraga ihinda rĩigana atĩa angĩgaathirũo nĩ ihooru? Mũndũ angĩhiũrania atĩa na ihooru? Ingĩũmĩrĩria andũ arĩa makuĩrĩirũo na njĩra ĩrĩkũ? Hihi nĩ harĩ kĩĩrĩgĩrĩro harĩ endwa aitũ arĩa makuĩte?’

Hihi wanekora ũrĩ na ndwari nene kwa ihinda inini? No kũhoteke wahonire na ihenya ũũ atĩ nĩ wariganĩirũo nĩ ũndũ ũcio. No, ihooru rĩtihaana ũguo. Ndagĩtarĩ wĩtagwo Alan Wolfelt aandĩkire ũũ ibuku-inĩ rĩake rĩtagwo Healing a Spouse’s Grieving Heart: “Ihooru ‘rĩtiriganagĩra.’” O na kũrĩ ũguo, ongereire ũũ: “Thutha wa ihinda na kũgerera ũteithio wa andũ angĩ ihooru rĩaku no rĩnyihanyihe.”

Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa Iburahimu eekire mũtumia wake akua. Bibilia yugaga atĩ “Iburahimu akĩambĩrĩria gũcakaya na kũrĩra nĩ ũndũ wake [Sara].” Kiugo “akĩambĩrĩria” kĩronania atĩ nĩ oire ihinda akĩhiũrania na ihooru rĩa gũkuĩrũo.a Ngerekano ĩngĩ nĩ ya Jakubu, ũrĩa waheenirio na agĩtĩkia atĩ mũrũwe Jusufu nĩ oragĩtwo nĩ nyamũ ya gĩthaka. Nĩ aagĩire na ihooru “matukũ maingĩ,” na andũ a famĩlĩ yake nĩ maaremirũo nĩ kũmũhooreria. Mĩaka ĩigana ũna thutha ũcio, gĩkuũ kĩa Jusufu no gĩatũmaga akorũo na ihooru inene.—Kĩambĩrĩria 23:2 (New World Translation); 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Ũguo noguo kũrĩ ũmũthĩ harĩ andũ aingĩ arĩa magĩaga na ihooru nĩ ũndũ wa gũkuĩrũo nĩ mũndũ mendete. Ta wĩcirie ngerekano ici igĩrĩ.

• “Mũthuri wakwa Robert aakuire Julaĩ 9, 2008. Kĩroko kĩa mũthenya ũcio aakuire nĩ ũndũ wa aksidenti, gĩtiarĩ ngũrani na mĩthenya ĩrĩa ĩngĩ. Thutha wa kũnyua cai wa rũcinĩ, twekire o ũrĩa twekaga atanathiĩ wĩra, tũkĩhĩmbanĩria, tũkĩmumunyana na tũkĩĩrana ‘Nĩ ngwendete.’ O na thutha wa mĩaka ĩtandatũ, no ngoragwo na ruo rũu ngoro-inĩ. Ndigwĩciria nĩ kũrĩ hĩndĩ ngariganĩrũo nĩ gĩkuũ kĩa Robert.”—Gail, wa mĩaka 60.

• “O na gũtuĩka mũtumia wakwa aakuire makĩria ma mĩaka 18 mĩhĩtũku, nĩ ndĩriragĩria gũkorũo nake na ngaigua ihooru nĩ ũndũ wa gĩkuũ gĩake. Hĩndĩ ciothe ingĩona kĩndũ gĩthaka, nĩ ndĩmũririkanaga, na ngaambĩrĩria gwĩciria ũrĩa angĩakena tũgĩkĩĩrorera nake.”—Etienne, wa mĩaka 84.

Hatarĩ nganja, nĩ ũndũ wa ndũire kũigua ruo ta rũu kwa ihinda iraihu. O mũndũ onanagia ihooru na njĩra yake, na no ũkorũo ũtarĩ ũndũ wa ũũgĩ gũtuĩra mũndũ ũrĩa ũngĩ nĩ ũndũ wa ũrĩa aronania ihooru rĩrĩa akuĩrũo. Ningĩ, nĩ tũbatiĩ gwĩthema gwĩcirithia ithuĩ ene nĩ ũndũ wa kuonania ihooru ihinda inene. Tũngĩhiũrania atĩa na ihooru?

Nĩ gũkoragwo na ũtaaro mũingĩ mũno ũndũ-inĩ ũyũ. No ti wothe ũngĩgũteithia. Kwa ngerekano, andũ amwe no makwĩre ndũkarĩre kana ndũkonanie ihooru o na hanini. Nao angĩ no makwĩre wonanie ũrĩ na ihooru biũ. Bibilia nĩ ĩheanaga ũtaaro ũrĩ na ũigananĩru, ũrĩa ũnyitagwo mbaru nĩ ũthuthuria wa ica ikuhĩ.

Thĩinĩ wa ũndũire ũmwe, athuri matiagĩrĩirũo nĩ kũrĩra. No hihi nĩ wagĩrĩirũo nĩ gũconoka gũita maithori, o na ũrĩ mbere ya andũ? Ataaramu a ũgima mwega wa mwĩrĩ nĩ metĩkanagĩria atĩ kũrĩra nĩ njĩra ĩmwe ya kuonania ihooru. Thutha wa ihinda, kuonania ihooru no gũgũteithie kũhiũrania na gĩkuũ kĩa mũndũ wendete. No kũhingĩra ihooru nĩ gũthũkia gũthũkagia maũndũ. Bibilia ndĩonanagia atĩ nĩ ũũru kũrĩra rĩrĩa ũrĩ na ihooru. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa Jesu. Rĩrĩa mũratawe Lazaro aakuire, nĩ aarĩrire arĩ mbere ya andũ, o na gũtuĩka nĩ aarĩ na ũhoti wa kũriũkania.—Johana 11:33-35.

Kaingĩ ihooru nĩ rĩrehanage na marakara, makĩria angĩkorũo gĩkuũ gĩekĩka hinahi. Nĩ kũrĩ itũmi nyingĩ ingĩtũma mũndũ ũkuĩrĩirũo aigue arakarĩte, ta rĩrĩa ciugo itecirĩtio wega na itarĩ na mũthingi ciario nĩ mũndũ ũngĩheeka gĩtĩo. Mike kuuma South Africa aatarĩirie ũũ: “Ndaarĩ na mĩaka 14 rĩrĩa baba aakuire. Hĩndĩ ya mathiko, mũhunjia wa kanitha wa Anglican oigire atĩ Ngai nĩ abataraga andũ ega na nĩkĩo amoyaga o gatene.a Ũndũ ũcio nĩ watũmire ndakare tondũ nĩ twabataraga baba mũno. Rĩu mĩaka 63 nĩ mĩhĩtũku na no nduuragwo nĩ ũndũ ũcio.”

Ĩ ũngĩigua ũrĩ na mahĩtia? Mũndũ angĩkua hinahi, mũndũ ũrĩa wakuĩrũo no aikare akĩĩraga ũũ: ‘Ndangĩkuire korũo nĩ njĩkire ũna na ũna,’ kana angĩkorũo rĩa mũico kwaria na mũndũ ũcio ũkuire nĩ muma na ngarari. Ũndũ ũcio no ũtũme ũigue ũrĩ na mahĩtia.

Angĩkorũo nĩ ũhiũranagia na kũigua ũrĩ na mahĩtia na ũrĩ na marakara, nĩ wega ndũkahingĩre ũndũ ũcio. Handũ ha ũguo, aria na mũrata waku ũrĩa ũgũgũthikĩrĩria na akuonie atĩ nĩ ũndũ wa ndũire harĩ andũ arĩa makuĩrĩirũo kũigua ũguo. Bibilia ĩtũririkanagia ũũ: “Mũrata wa mũndũ amwendaga o hingo ciothe; aciaragwo atuĩke mũrũ wa nyina hingo ya mĩnyamaro.”—Thimo 17:17.

Mũrata ũrĩa mwega mũno wa mũndũ ũrĩa ũkuĩrĩirũo, nĩ Mũũmbi witũ, Jehova Ngai. Mũitũrũrĩre ngoro yaku na njĩra ya mahoya tondũ ‘nĩ akũrũmbũyagia.’ (1 Petero 5:7) Makĩria ma ũguo, nĩ erĩire arĩa othe mekaga ũguo atĩ meciria mao na ngoro ciao nĩ irĩhooreragio nĩ “thayũ wa Ngai ũrĩa ũkĩrĩte ũtaũku wothe.” (Afilipi 4:6, 7) Ningĩ, ĩtĩkagĩra ũteithio wa Ngai ũrĩa aheanĩte kũgerera Kiugo gĩake Bibilia, kĩrĩa gĩkoragwo na ciugo cia kũũmĩrĩria. Andĩka maandĩko marĩa mangĩkũmĩrĩria. (Rora gathandũkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ.) No ũgerie kũiga mamwe meciria-inĩ. Gwĩcũrania maandĩko ta macio no gũgũteithie, makĩria ũtukũ rĩrĩa ũrĩ wiki na worũo nĩ toro.—Isaia 57:15.

Mũthuri ũmwe ũrĩa tũgwĩta Jack ũrĩ na mĩaka 40, nĩ erĩgĩte gũkuĩrũo nĩ mũtumia wake thutha wa kũrwara kansa. Oigaga atĩ rĩmwe na rĩmwe nĩ aiguaga ihooru mũno. No mahoya nĩ mamũteithĩtie. Ataaragĩria ũũ: “Rĩrĩa ndahoya Jehova ndiiguaga ndĩ wiki. Maita maingĩ nĩ njũkagĩra ũtukũ na ngorũo nĩ toro. Thutha wa gũthoma na gwĩcũrania Maandĩko marĩ na ciugo cia kũũmĩrĩria na ngaitũrũrĩra Jehova ngoro yakwa kũgerera mahoya, njiguaga ndahoorera na ndagĩa na thayũ ngoro-inĩ na meciria na ngahota gũkoma.”

Mũirĩtu wĩtagwo Vanessa nĩ aakuĩrĩirũo nĩ mami wao thutha wa kũrwara. O nake nĩ ateithĩkĩte nĩ mahoya. Oigaga ũũ: “Rĩrĩa ndaiguaga nditũhĩirũo mũno, ndaakayagĩra rĩĩtwa rĩa Ngai na ngaambĩrĩria kũrĩra. Jehova nĩ aathikagĩrĩria mahoya makwa na hĩndĩ ciothe akahe hinya ũrĩa ndaabataraga.”

Andũ arĩa mataaraga arĩa makuĩrĩirũo, mameraga nĩ ũndũ mwega gũteithia arĩa angĩ na kwĩrutĩra mahinda mao kũruta wĩra wa mũingĩ. Gwĩka ũguo no kũrehe gĩkeno na kũnyihanyihie ihooru. (Atũmwo 20:35) Akristiano aingĩ arĩa makuĩrĩirũo nĩ monete atĩ gũteithia arĩa angĩ nĩ gũtũmĩte mahote kũũmĩrĩria.—2 Akorintho 1:3, 4.

Hihi nĩ ũrĩ waigua ũrigĩtwo nĩ ũrĩa ũgwĩka ũrĩ hakuhĩ na mũndũ ũracakaya nĩ ũndũ wa gũkuĩrũo nĩ mũndũ endete?Rĩmwe no tũrigwo nĩ ũrĩa tũgwĩka kana tũkuuga, kwoguo tũkaumania na gũkira. No nĩ harĩ maũndũ tũngĩka na tũhote kũmateithia.

Kaingĩ ũndũ ũrĩa ũbataranagia nĩ wee gũkorũo hamwe nao na kũmeera ciugo ta “Nĩ sori mũno.” Thĩinĩ wa ũndũire ũtiganĩte, kũhĩmbĩria mũndũ kana kũmũnyita guoko nĩ njĩra njega ya kũmuonia atĩ nĩ ũramũrũmbũiya. Angĩkorũo ũcio ũkuĩrĩirũo nĩ arenda kwaria, mũthikĩrĩrie na kinyi. Ũndũ wa bata makĩria, teithia famĩlĩ ĩyo ĩkuĩrĩirũo hihi na njĩra ya kũmarutĩra wĩra ũrĩa matarahota ta kũruga, kũmarorera ciana, kana kũmateithĩrĩria mĩbango-inĩ ya mathiko. Ciĩko ta icio no iteithie mũno o na gũkĩra ciugo njega.

Thutha wa ihinda, no warie ũhoro wĩgiĩ ũcio ũkuĩte, hihi warĩrĩrie ngumo njega iria aarĩ nacio kana maũndũ mwakeneire mũrĩ hamwe. Ndeereti ta ĩyo no ĩtũme ũcio ũkuĩrĩirũo acanjamũke. Kwa ngerekano, Pam ũrĩa wakuĩrĩirũo nĩ mũthuri wake Ian mĩaka ĩtandatũ mĩhĩtũku oigaga ũũ: “Rĩmwe andũ nĩ manjĩraga maũndũ mega Ian eekire na mamwe o na ndiamoĩ, na magatũma njigue wega ngoro.”

Athuthuria nĩ monete atĩ andũ aingĩ arĩa makuĩrĩirũo maheagwo ũteithio mũingĩ o thikũ-inĩ cia mbere, no thutha ũcio makariganĩra, na arata ao magacokerera maũndũ mao ma o mũthenya. Kwoguo, o na thutha ũcio tigagĩrĩra atĩ nĩ ũraranĩria kaingĩ na mũrata ũcio waku ũkuĩrĩirũo.a Andũ aingĩ arĩa maracakaya nĩ makenagĩra mweke ũcio mũno tondũ kĩeha kĩrĩa makoragwo nakĩo nĩ kĩnyihanyihaga.

Ta wĩcirie ngerekano ya mũirĩtu wa kuuma Japan wĩtagwo Kaori, ũrĩa wakuire ngoro mũno nĩ gũkuĩrũo nĩ mami wao, na thutha wa mĩeri 15 agĩkuĩrũo nĩ mwarĩ wa nyina ũrĩa mũkũrũ. Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ, arata ake nĩ maathire na mbere kũmũteithia matekũmũtiganĩria. Ũmwe wao wĩtagwo Ritsuko na nĩ mũkũrũ gũkĩra Kaori nĩ aatuĩkire mũrata wake wa hakuhĩ. Kaori oigire ũũ: “Kwaria ma ũndũ ũcio ndwangenagia. Ndiendaga mũndũ o na ũrĩkũ oe ithenya rĩa mami na ndieciragia kũrĩ mũndũ ũngĩhaana take. O na kũrĩ ũguo, nĩ ndaiguire ndenda Ritsuko mũno nĩ ũndũ wa ũrĩa aanũmbũyagia, o na ndaamwĩtaga mami. O kiumia nĩ twathiaga kũhunjia tũrĩ hamwe na tũgathiĩ mĩcemanio ya Gĩkristiano. Nĩ aanyitaga ũgeni tũkanyuanĩra cai hamwe, akandehera irio, na akanyandĩkĩra marũa na kandi maita maingĩ. Muonere mwega wa Ritsuko nĩ wandeithirie mũno.”

Mĩaka ikũmi na ĩĩrĩ nĩ mĩhĩtũku kuuma mami wa Kaori aakua, na ũmũthĩ Kaori marĩ na mũthuri wake makoragwo marĩ ahunjia a hĩndĩ ciothe. Oigaga ũũ: “Ritsuko no athiaga na mbere kũnũmbũiya. Rĩrĩa ndacoka mũciĩ, ndiagaga kũmũceerera na nĩ ngenagĩra gũkorũo hamwe nake tondũ nĩ anjĩkagĩra ngoro.”

Ngerekano ya mũndũ ũngĩ wagunĩkire na ũteithio ta ũcio nĩ Poli, ũrĩa nĩ Mũira wa Jehova bũrũri-inĩ wa Cyprus. Mũthuri wa Poli wetagwo Sozos, aarĩ mũtugi na nĩ aigire kĩonereria kĩega arĩ mũrĩithi wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano na njĩra ya kũnyitaga ũgeni kaingĩ ciana iria itarĩ aciari na atumia a ndigwa kwao mũciĩ makorũo hamwe na marĩanĩre. (Jakubu 1:27) Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Sozos arĩ na mĩaka 53 nĩ aakuire nĩ ũndũ wa kansa ya tombo. Poli oigire ũũ: “Ndaatigirũo nĩ mũthuri wakwa ũrĩa twaikarĩte nake mĩaka 33 thĩinĩ wa kĩhiko.”

Thutha wa mathiko, Poli marĩ na mũriũ wake ũrĩa mũnini wĩtagwo Daniel wa mĩaka 15, nĩ maathamĩire Canada. Marĩ kũu makĩambĩrĩria kũnyitanĩra na kĩũngano kĩa Aira a Jehova. Poli aririkanaga ũũ: “Arata a kĩũngano kĩu ndaathire matiamenyaga maũndũ marĩa twakoretwo tũhĩtũkĩire na moritũ marĩa twarĩ namo. No maũndũ macio matiamagirĩrĩirie gũtũkuhĩrĩria na gũtũũmĩrĩria kũgerera ciugo ciao cia wendo na gũtũhe ũteithio. Ũteithio ũcio warĩ wa bata mũno, makĩria ihinda-inĩ rĩu mũriũ wakwa aabataraga ithe. Arĩa maatongoragia kĩũngano-inĩ nĩ monanagia atĩ nĩ maakenagio mũno nĩ Daniel. Ũmwe wao aatigagĩrĩra atĩ Daniel arĩ hamwe nao agĩthiĩ gwĩkenia hamwe na arata kana gũthaka mũbira.” Ũmũthĩ Daniel marĩ na mami wao marathiĩ na mbere na ũtũũro wao o wega.

Ma nĩ atĩ, nĩ kũrĩ njĩra nyingĩ tũngĩhũthĩra gũteithia na kũũmĩrĩria arĩa maracakaya. Bibilia o nayo nĩ ĩtũũmagĩrĩria kũgerera kĩĩrĩgĩrĩro kĩega mũno kĩa mahinda mokĩte.

Gail ũrĩa ũkũgwetetwo hau mbere, nĩ aarĩ na nganja kana nĩ akahota kũhiũrania na gĩkuũ kĩa mũthuriwe, Rob. O na kũrĩ ũguo, nĩ ataanyaga mũno gũkaamuona rĩngĩ thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩa Ngai eranĩire. Oigaga ũũ: “Rĩandĩko rĩrĩa nyendete mũno nĩ rĩa Kũguũrĩrio 21:3, 4.” Riugaga ũũ: “Nake Ngai we mwene arĩkoragwo hamwe nao. Na nĩ ekũmagiria maithori mothe mathire maitho-inĩ mao, na gĩkuũ gĩtigacoka gũkorũo kuo rĩngĩ, o na kĩeha kana kĩrĩro kana ruo. Maũndũ marĩa ma tene nĩ mathiru biũ.”

Gail oigaga ũũ: “Kĩĩranĩro kĩu nĩ kĩnjĩkagĩra ngoro mũno. Nĩ njiguagĩra tha mũno arĩa makuĩrĩirũo nĩ endwa ao na matiũĩ ũhoro wa kĩĩranĩro kĩu gĩa gũkoona endwa ao rĩngĩ.” Gail ekaga kũringana na ũrĩa etĩkĩtie na njĩra ya kwĩrutĩra gũteithia andũ arĩa angĩ arĩ mũhunjia wa hĩndĩ ciothe, mamenye kĩĩranĩro kĩa Ngai kĩa mahinda mokĩte rĩrĩa ‘gĩkuũ gĩtagaacoka gũkorũo kuo rĩngĩ.’

Wahota kuona ta ũndũ ũcio ũtangĩhoteka. No ta wĩcirie ũhoro wa Ayubu. Aarĩ na mũrimũ mũũru mũno. (Ayubu 2:7) O na gũtuĩka nĩ eendaga mũno gũkua, nĩ aarĩ na wĩtĩkio atĩ Ngai nĩ angĩahotire kũmũriũkia na acoke muoyo rĩngĩ thĩinĩ wa thĩ. Oigire ũũ arĩ na ũmĩrĩru: “Naarĩ korwo wahitha thĩinĩ wa mbĩrĩra . . . Wee ũgetana, na niĩ nĩngagwĩtĩka; na nĩukeerirĩria kĩũmbe gĩkĩ wombire na moko maku.” (Ayubu 14:13, 15, Holy Bible in Gĩkũyũ) Ayubu aarĩ na ma atĩ Ngai nĩ angĩerirĩirie mũno kũmũcokia muoyo.

Ica ikuhĩ, Ngai nĩ egũcokia Ayubu muoyo na andũ angĩ aingĩ rĩrĩa thĩ ĩno ĩkaagarũrũo ĩtuĩke paradiso. (Luka 23:42, 43) Bibilia ĩtũheaga ũũma ũyũ thĩinĩ wa Atũmwo 24:15, “Nĩ gũkaariũkio andũ.” Jesu oigire ũũ: “Mũtikagegio nĩ ũhoro ũcio, nĩ gũkorũo ihinda nĩ rĩroka, rĩrĩa arĩa othe marĩ thĩinĩ wa mbĩrĩra makaigua mũgambo wake na moime kuo.” (Johana 5:28, 29) Ayubu nĩ akona kĩĩranĩro kĩu gĩkĩhinga. Nĩ agakorũo na itanya rĩa gũcokererũo nĩ “ũnyinyi” wake na nyama cia mwĩrĩ wake ‘igethĩha kũrĩ cia mwana’ tene na tene. (Ayubu 33:24, 25) O na arĩa othe monanagia ngatho nĩ ũndũ wa tha cia Jehova cia gũgaacokia andũ muoyo thĩinĩ wa thĩ nĩ magakenera ũndũ ũcio.

Angĩkorũo nĩ ũrĩ wanyamarĩka nĩ gũkuĩrũo nĩ mũndũ wendete, maũndũ macio twarĩrĩria mahota kwaga gũkwehereria ihooru biũ. No ũngĩĩcũrania ũhoro wĩgiĩ ciĩranĩro cia Ngai iria irĩ thĩinĩ wa Bibilia, no ũgĩe na kĩĩrĩgĩrĩro na hinya wa gũgũteithia ũthiĩ na mbere.—1 Athesalonike 4:13.

Hihi no wende kwĩruta makĩria igũrũ rĩgiĩ ũrĩa ũngĩhiũrania na ihooru? Kana hihi nĩ wĩyũragia ciũria ta “Ngai etĩkĩrĩtie maũndũ moru na mĩnyamaro nĩkĩ?” No ũhingũre Intaneti thĩinĩ wa jw.org/ki, wone ũrĩa Bibilia ĩheanaga macokio mega ma gwĩkĩra ngoro.