Mĩeri ĩrĩa yarũmĩrĩire, Hitoshi akĩigua akuĩte ngoro nĩ kuona ta atakoona wĩra ũngĩ. Hĩndĩ ĩmwe, akĩhoywo ũhoro athiĩte gwetha wĩra, Hitoshi nĩ oigire atĩ ndangĩka ũndũ ũtarĩ wa wĩhokeku wĩra-inĩ. Mũndũ ũrĩa wamũhoyaga ũhoro akĩmwĩra, “Mwĩcirĩrie waku nĩ wa mwanya!” Andũ a famĩlĩ ya Hitoshi hamwe na arata ake nĩ maamwĩkĩraga ngoro athiĩ na mbere gũkorũo arĩ mwĩhokeku, no agĩkinya handũ akĩambĩrĩria kũgĩa na nganja. Kwa ngerekano, oigire ũũ, “Nĩ ndaarigagwo mũno kana gũkorũo ndĩ mwĩhokeku nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wakwa warĩ ũndũ mwega.”

Maũndũ marĩa Hitoshi aagereire maronania atĩ ti andũ othe monaga wĩhokeku ũrĩ ũndũ wa bata. Ma nĩ atĩ, andũ amwe, makĩria arĩa mahũũraga biacara, no mone wĩhokeku ũrĩ mũhĩnga maũndũ-inĩ mao. Mũtumia ũmwe ũrutaga wĩra South Africa oigire ũũ: “Ngoragwo thiũrũrũkĩirio nĩ andũ matarĩ ehokeku, na rĩmwe na rĩmwe mũndũ nĩ aiguaga akĩhatĩrĩrio mũno gwĩka o tao.”

Ũndũ ũmwe ũtarĩ wa wĩhokeku ũtheremete mũno ũmũthĩ nĩ kũheenania. Mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku, ũthuthuria wekirũo nĩ mũthomi wĩtagwo Robert S. Feldman wa Yunivasĩtĩ ya Massachusetts Amherst, woonanirie atĩ, gĩcunjĩ kĩa 60 harĩ igana kĩa andũ agima nĩ maheenanagia ta riita rĩmwe thĩinĩ wa ndeereti ya ndagĩka ikũmi. Feldman oigire ũũ: “Ũhoro ũcio warĩ wa kũgegania mũno. Tũtieciragia atĩ kũheenania nĩ ũndũ wĩkĩrĩte mĩri ũguo thĩinĩ wa mĩtũũrĩre ya andũ ya o mũthenya.” Na githĩ ti ũndũ wa kũmakania kuona atĩ andũ aingĩ matiendete kũheenio no o nĩ maheenanagia?

Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte kũheenania, kũiya, na maũndũ mangĩ ma kwaga wĩhokeku mathereme mũno ũmũthĩ? Kwaga wĩhokeku kũhutagia andũ atĩa? Na tũngĩĩthema atĩa kwĩingĩria maũndũ-inĩ macio matarĩ ma wĩhokeku?

Hihi wee nĩ ũretĩkania na ciugo icio? Rĩmwe na rĩmwe, ithuothe nĩ tũcemanagia na maũndũ maritũ o ta Samantha. Rĩrĩa twacemania na maũndũ maratũgeria tũkorũo tũtarĩ ehokeku, ũrĩa twĩkaga no ũguũrie maũndũ marĩa twendete. Kwa ngerekano, angĩkorũo ũndũ ũrĩa tuonaga ũrĩ wa bata makĩria nĩ kwĩgitĩra tũtigaconoke, no tuone kwaga wĩhokeku ta arĩ njĩra ya gũtũteithia kũhingia ũndũ ũcio. O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ĩrĩa ũũma wamenyeka, kaingĩ kwaga wĩhokeku nĩ gũkoragwo na moimĩrĩro moru. Ta wĩcirie ũhoro wa maũndũ maya.

KWAGA WĨHOKEKU NĨ GŨTHŨKAGIA ŨRATA

Andũ magĩaga ũrata nĩ ũndũ wa kwĩhokana. Rĩrĩa andũ erĩ mehokana, nĩ maiguaga maiganĩire. No andũ matikinyaga kwĩhokana na ũtukũ ũmwe. Andũ mehokanaga thutha wa kũhũthĩra mahinda hamwe, kwaranĩria marĩ na wĩhokeku, na gũkorũo matarĩ na mwĩyendo. O na kũrĩ ũguo, ũndũ o ũmwe tu wa kwaga wĩhokeku, no ũtũme andũ matige kwĩhokana. Na rĩrĩa andũ matiga kwĩhokana, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ mũno gũcoka kwĩhoka mũndũ rĩngĩ.

Hihi nĩ ũrĩ waheenio nĩ mũndũ warĩ mũrata waku mũnene? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, waiguire atĩa? No kũhoteke nĩ watuurirũo mũno. Na ũguo nĩguo gũthiaga. Hatarĩ nganja, kwaga wĩhokeku no gũthũkie ũrata mwega.

MŨCEERA NA MŨKŨNDŨ AKŨNDŨKAGA O TAKE

Ũthuthuria wekirũo nĩ profesa ũmwe wĩtagwo Robert Innes thĩinĩ wa Yunivasĩtĩ ya California, woonanirie atĩ “mũndũ kwaga wĩhokeku nĩ gũtũmaga andũ angĩ makorũo matarĩ ehokeku.” Kwoguo kwaga wĩhokeku no kũringithanio na mũrimũ wa kũgwatanio​—o ũrĩa ũraikarania na mũndũ ũmenyerete kũheenania, noguo o nawe “ũngĩgwatio” gũkorũo ũtarĩ mwĩhokeku.

Ũngĩĩthema atĩa gũkorũo ũtarĩ mwĩhokeku? Bibilia no ĩgũteithie. Ta wĩcirie ũhoro wa motaaro mamwe ma Bibilia.

Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa rĩmwe na rĩmwe gĩtaũragwo “wĩhokeku” kiugĩte “kĩndũ kĩega biũ.” Ningĩ no kiuge kĩndũ gĩthaka gĩkĩonwo.

Akristiano nĩ moyaga na ũritũ ciugo ici cia mũtũmwo Paulo iria ciatongoririo na roho: “Twendaga gũkorũo tũrĩ ehokeku maũndũ-inĩ mothe.” Ũndũ ũcio ũhutĩtie maũndũ marĩkũ?

MBAARA ĨRĨA TŨKORAGWO NAYO

Andũ aingĩ nĩ meroraga gĩcicio-inĩ o rũcinĩ matanoimagara. Nĩkĩ? Tondũ mendaga kuoneka marĩ athaka. No nĩ harĩ ũndũ ũngĩ wa bata makĩria gũkĩra mũndũ gũkorũo arĩ na njuĩrĩ thaka kana ehumbĩte wega. Mũndũ witũ wa na thĩinĩ no atũme twagagĩrie kana tũthũkie ũrĩa tuonekaga na nja.

Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga gĩtekũhithĩrĩra atĩ nĩ tũkoragwo na mĩerekera ya gwĩka maũndũ moru. Kĩambĩrĩria 8:21 yugaga ũũ: “Methugunda marĩa ngoro ciao ithugundaga makoragwo marĩ o moru kuuma o ũnyinyi-inĩ wao.” Kwoguo, nĩguo tũkorũo tũrĩ ehokeku, nĩ tũrabatara kũrũa na mĩerekera itũ ya mehia. Mũtũmwo Paulo nĩ aataarĩirie wega ũrĩa we mwene aarũaga na mehia, rĩrĩa oigire ũũ: “Ngoro-inĩ yakwa nĩ ngenagĩra mũno watho wa Ngai, no nĩ nyonaga watho ũngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ wakwa ũkĩrũa na watho wa meciria makwa na ũkandua ngombo ya watho wa mehia ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ wakwa.”​—Aroma 7:​22, 23.

Kwa ngerekano, hĩndĩ ĩrĩa ngoro citũ irenda twĩke ũndũ mũru na nĩ tũraigua biũ tũkĩenda gũkorũo tũtarĩ ehokeku, tũtirabatara gũtuĩka ngombo cia merirĩria ma ngoro citũ. Nĩ ithuĩ tũrabatara gũthuura ũrĩa tũgwĩka. Rĩrĩa twathuura kũregana na meciria moru, no tũikare tũrĩ ehokeku o na gũtuĩka andũ arĩa matũthiũrũrũkĩirie ti ehokeku.

GŨTOORIA MBAARA

Nĩguo tũkorũo tũrĩ ehokeku, nĩ tũrabatara gũkorũo na ithimi nũmu cia mĩtugo. No ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, andũ aingĩ nĩ mahũthagĩra mahinda maingĩ mũno magĩciria ũhoro wa ‘mwĩhumbĩre’ wao gũkĩra ũrĩa meciragia ũhoro wa ithimi ciao cia mĩtugo. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ matetagĩra ciĩko ciao cia kwaga wĩhokeku iria ingĩmaguna. Ibuku The (Honest) Truth About Dishonesty riugaga ũũ ũhoro-inĩ ũcio: “Tũheenanagia o na gĩkĩro kĩnini ũndũ tũgũtigwo tũgĩciria atĩ tũrĩ o ehokeku.” O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi nĩ kũrĩ gĩthimi gĩa kwĩhokeka kĩngĩtũteithia kũmenya kana nĩ kũrĩ ciĩko cia kwaga wĩhokeku ikoragwo ciĩtĩkĩrĩkĩte? Ĩĩ nĩ kũrĩ.

Andũ milioni nyingĩ thĩinĩ wa thĩ nĩ monete atĩ Bibilia nĩ ĩhotaga kũhingia ũndũ ũcio na njĩra njega biũ. Bibilia ĩkoragwo na gĩthimi kĩa mĩtugo gĩtangĩringithanio na kĩngĩ. (Thaburi 19:7) Nĩ ĩheanaga ũtongoria wa kwĩhokeka maũndũ-inĩ ta ũtũũro wa famĩlĩ, wĩra, mĩtugo, na ngumo cia kĩĩroho. Ũtongoria wayo ndũhĩtũkagwo nĩ mahinda. Ũtaaro na mawatho mayo no mahũthĩrũo nĩ andũ a mabũrũri mothe, na thiomi ciothe. Tũngĩthomaga Bibilia, tũgecũrania ũrĩa ĩroiga, na tũkahũthĩra ũtaaro wayo, no tũmenyerie ngoro citũ nĩguo tũkoragwo tũrĩ ehokeku na arũngĩrĩru.

O na kũrĩ ũguo, nĩguo tũtoorie mbaara ya gũkorũo tũtarĩ ehokeku, nĩ tũrabatara makĩria ma kũgĩa na ũmenyo wa Bibilia. Tũratũũra thĩinĩ wa thĩ ĩkoragwo na mĩtugo mĩũru mũno na ĩtũhatagĩrĩria twĩtĩkĩre ithimi ciayo. Nĩkĩo tũrabatara kũhoya Ngai atũteithĩrĩrie. (Afilipi 4:​6, 7, 13) Tweka ũguo, no tũkorũo na ũmĩrĩru wa kũrũmia ũndũ ũrĩa wagĩrĩire na tũkoragwo tũrĩ ehokeku maũndũ-inĩ mothe.

IRATHIMO CIA GŨKORŨO TŨRĨ EHOKEKU

Hitoshi ũrĩa ũgwetetwo gĩcunjĩ-inĩ kĩa mbere nĩ aagunĩkire nĩ ũndũ wa gũkorũo na ngumo ya wĩhokeku wĩra-inĩ. Rĩu andĩkĩtwo nĩ mũndũ ũkenagĩra wĩhokeku wake. Oigire, “Nĩ ngenaga tondũ nĩ ndonire wĩra ũtũmaga ndũrie thamiri theru.”

O na andũ angĩ nĩ monete atĩ ũndũ ũcio nĩ wa ma. Ta wĩcirie ũhoro wa andũ magunĩkĩte nĩ ũndũ wa kũhũthĩra ũtaaro wa Bibilia wa “gũkorũo tũrĩ ehokeku maũndũ-inĩ mothe.”

• Thamiri Theru

  

  “Ndaatigire cukuru ndĩ na mĩaka 13 nĩguo nyingĩre gĩkundi-inĩ kĩa aici. Kwoguo mbeca iria nyingĩ ndonaga cioimanaga na maũndũ matarĩ ma wĩhokeku. Thutha ũcio nĩ ndaahikire, na tũrĩ na mũthuri wakwa nĩ twambĩrĩirie kwĩruta Bibilia na Aira a Jehova. Nĩ twerutire atĩ Jehovaa Ngai nĩ athũire maũndũ matarĩ ma wĩhokeku, kwoguo tũgĩtua itua rĩa kũgarũrĩra mũtũũrĩre witũ. Mwaka wa 1990 nĩ tweyamũrĩire Jehova na tũkĩbatithio tũgĩtuĩka Aira a Jehova.”​—Thimo 6:16-19.

  “Tene nyũmba yakwa yakoragwo ĩiyũire indo cia kũiya, no rĩu ndĩkoragwo na indo ta icio; ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga ngorũo na thamiri theru. Rĩrĩa ndaririkana ũhoro wa mĩaka mĩingĩ ĩrĩa ndaakoragwo itarĩ mwĩhokeku, nĩ njokagĩria Jehova ngatho nĩ ũndũ wa tha ciake nyingĩ. Hĩndĩ ciothe njiguaga njiganĩire mũno nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ Jehova nĩ arakenio nĩ niĩ.”​—Cheryl, Ireland.

  

  “Hĩndĩ ĩrĩa mũnene wakwa aamenyire atĩ nĩ ndaaregete kuoya ihaki kuuma kũrĩ mũndũ weendaga kũhe, aanjĩrire ũũ: ‘Ngai waku nĩ atũmĩte ũkorũo ũrĩ mũndũ mwĩhokeku mũno! Nĩ ngenaga mũno nĩ ũndũ waku gũkorũo kambuni-inĩ ĩno.’ Gũkorũo ndĩ mwĩhokeku maũndũ-inĩ mothe nĩ kũndeithagia gũkorũo na thamiri theru maitho-inĩ ma Jehova Ngai. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga hote gũteithia famĩlĩ yakwa o na andũ angĩ makoragwo marĩ ehokeku.”—Sonny, Hong Kong.

• Thayũ wa Meciria

  

  “Ndutaga wĩra thĩinĩ wa bengi ĩmwe ya kĩĩmabũrũri ndĩ wa kerĩ kuuma harĩ mũnene. Wĩra-inĩ ũcio, andũ aingĩ nĩ mekaga maũndũ matarĩ ma wĩhokeku nĩgetha matonge. Andũ aingĩ makoragwo na mawoni atĩ, ‘Kaũici kanini ti koru angĩkorũo nĩ gegũtũma ndonge na gakũrie bũrũri.’ No nĩ ũndũ wa gũkorũo ndĩ mwĩhokeku, nĩ ngoragwo na thayũ wa meciria. Nĩ nduĩte itua rĩa gũtũũra ndĩ mwĩhokeku o na kũngĩthiĩ atĩa. Andũ arĩa manyandĩkĩte nĩ moĩ atĩ ndingĩmaheenia na ndingĩtĩkĩra kũheenania ithenya rĩao.”​—Tom, United States.

• Kũgĩa na Gĩtĩo

  

  “Mũnene wakwa wĩra-inĩ aanjĩrĩte heenanie igũrũ rĩgiĩ indo ciorĩte, no niĩ ngĩrega. Rĩrĩa andũ arĩa maiyĩte indo icio maamenyekire, ũrĩa wanyandĩkĩte nĩ aanjokeirie ngatho nĩ ũndũ wa gũkorũo ndĩ mwĩhokeku. Gũikara ũrĩ mwĩhokeku thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩtarĩ wĩhokeku nĩ kũbataraga ũmĩrĩru. No hĩndĩ ĩrĩa tweka ũguo, andũ arĩa angĩ no matwĩhoke na matũhe gĩtĩo.”​—Kaori, Japan.

Thamiri theru, thayũ wa meciria, na kũgĩa na gĩtĩo​—irathimo ta icio cionanagia atĩ nĩ kũrĩ ũguni wa gũkorũo tũrĩ ehokeku. Githĩ tiguo?