Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
MĨĨ 7-13
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MARIKO 7-8
“Oya Mũtĩ Waku wa Kũnyarirĩrũo na Ũnũmagĩrĩre”
(Mariko 8:34) Agĩcoka agĩta kĩrĩndĩ harĩ we na arutwo ake na akiuga ũũ: “Mũndũ o wothe angĩenda kũnũmĩrĩra, nĩ erege na oe mũtĩ wake wa kũnyarirĩrũo na anũmagĩrĩre.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Mar 8:34
nĩ erege: kana “eime maũndũ marĩa endete gwĩka.” Ũguo nĩ kuuga mũndũ erege eyendeire kana eheane biũ harĩ Ngai. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo no kiuge “kwĩrega,” tondũ ũndũ ũcio nĩ ũhutĩtie kũrega maũndũ maku marĩa mũndũ eriragĩria, mĩoroto, kana marĩa endete. (2Ko 5:14, 15) Kiugo kĩu gĩa Kĩngiriki nĩ kĩahũthĩrirũo nĩ Mariko rĩrĩa ataarĩirie ũrĩa Petero aakanire Jesu.—Mar 14:30, 31, 72.
w92 8/1 17 kĩb. 14
Ũratengʼera Ihenya rĩa Muoyo Atĩa?
14 Jesu eerire arutwo ake marĩ hamwe na andũ angĩ ũũ: “Mũndũ o wothe angĩenda kũnũmĩrĩra, nĩ erege (kana kũringana na Charles B. Williams, ‘ekaane,’) na oe mũtĩ wake wa kũnyarirĩrũo na anũmagĩrĩre.” (Mar 8:34) Tũngĩtĩkĩra gwĩka ũguo no mũhaka tũkorũo twĩhaarĩirie kũrũmĩrĩra Jesu “tũtegũtigithĩria,” no ti tondũ tu mũndũ nĩ agunĩkaga, ĩndĩ nĩ tondũ mũndũ angĩaga kũhũthĩra ũtaũku, kana age gũtua matua mega, no athũkie maũndũ mothe ekĩte, kana akaaga irathimo cia tene na tene. Mũndũ akũraga kahora kĩĩroho, ĩndĩ o na ihenya no aremererũo nĩ gũthiĩ na mbere angĩaga gũikara eiguĩte.
(Mariko 8:35-37) Nĩ gũkorũo mũndũ o wothe wendaga kũhonokia muoyo wake nĩ akoorũo nĩguo, no mũndũ o wothe ũkũrũo nĩ muoyo wake nĩ ũndũ wakwa na nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa mwega nĩ akaũhonokia. 36 Atĩrĩrĩ, mũndũ angĩgunĩka atĩa nĩ kwĩgwatĩra thĩ yothe acoke orũo nĩ muoyo wake? 37 Nĩ kĩĩ mũndũ angĩruta nĩguo akũũre muoyo wake nakĩo?
w08 10/15 25-26 kĩb. 3-4
Nĩ Kĩĩ Ũngĩheana Nĩguo Ũthiĩ na Mbere Gũtũũra?
3 O hĩndĩ ĩyo Jesu nĩ oririe ciũria igĩrĩ cia gũteithia athikĩrĩria mecuranie: “Mũndũ angĩgunĩka atĩa nĩ kwĩgwatĩra thĩ yothe acoke orũo nĩ muoyo wake? na, Nĩ kĩĩ mũndũ angĩruta nĩguo akũũre muoyo wake nakĩo?” (Mariko 8:36, 37) Mũndũ angĩũrio kĩũria kĩa mbere no ahote gũcokia na njĩra hũthũ. Tondũ gũtirĩ ũndũ mũndũ angĩgunĩka naguo angĩgwatĩra thĩ yothe na acoke orũo nĩ muoyo wake. Rĩrĩa mũndũ arĩ muoyo, norĩo tu angĩkenera kũhũthĩra indo iria arĩ nacio cia kĩĩmwĩrĩ. Kĩũria gĩa kerĩ kĩa Jesu kĩarĩ: “Nĩ kĩĩ mũndũ angĩruta nĩguo akũũre muoyo wake nakĩo?” no kũhoteke aaririkanirie athikĩrĩria ake thitango ya Shaitani hĩndĩ ya Ayubu rĩrĩa Shaitani oigire ũũ: “Mũndũ aaruta indo ciothe iria e nacio nĩguo akũũre muoyo wake.” (Ayubu 2:4) Ciugo cia Shaitani no cioneke ta irĩ cia ma harĩ andũ arĩa matatungatagĩra Jehova. Andũ aingĩ no meke ũndũ o wothe, mage gwathĩkĩra motaaro o mothe nĩguo tu matũũre muoyo. O na kũrĩ ũguo, Akristiano monaga maũndũ na njĩra ngũrani.
4 Nĩ tũĩ atĩ Jesu ndookire gũkũ thĩ gũtũhe ũgima mwega wa mwĩrĩ, ũtonga, kana gũtuongerera matukũ thĩinĩ wa thĩ ĩno. No okire gũtũhingũrĩra mweke wa gũgaatũũra tene na tene thĩinĩ wa thĩ njerũ, na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo ũcio nĩkĩo tuonaga kĩrĩ kĩa bata. (Johana 3:16) Mũkristiano no ataũkĩrũo nĩ kĩũria gĩa kerĩ kĩa Jesu na njĩra ĩno, “Mũndũ angĩgunĩka atĩa nĩ kwĩgwatĩra thĩ yothe acoke orũo nĩ muoyo wake?” Hatarĩ nganja hatirĩ ũguni o na mũnini. (1 Johana 2:15-17) Nĩguo tũhote gũcokia kĩũria gĩa kerĩ kĩa Jesu, nĩ wega twĩyũrie ũũ: ‘Ndĩreima atĩa nĩguo hote kũiga kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo wa tene na tene thĩinĩ wa thĩ njerũ kĩrĩ kĩa ma?’ Macokio ma kĩũria kĩu nĩ monanagia harĩa tũigĩte kĩĩrĩgĩrĩro kĩu thĩinĩ wa ngoro citũ kũringana na ũtũũro ũrĩa tũratũũra.—Ringithania na Johana 12:25.
(Mariko 8:38) Nĩ gũkorũo mũndũ o wothe ũconokaga nĩ ũndũ wakwa, na nĩ ũndũ wa ciugo ciakwa thĩinĩ wa rũciaro rũrũ rwa andũ ehia na matarĩ ehokeku, o nake Mũrũ wa mũndũ nĩ akaamũconokera rĩrĩa agooka arĩ na riri wa Ithe arĩ hamwe na araika.”
Mũrũ wa Mũndũ Nũ?
Nĩguo metĩkĩrĩke harĩ Jesu, arũmĩrĩri ake no mũhaka makorũo na ũmĩrĩru na meime. Jesu akoiga: “Mũndũ o wothe ũconokaga nĩ ũndũ wakwa, na nĩ ũndũ wa ciugo ciakwa thĩinĩ wa rũciaro rũrũ rwa andũ ehia na matarĩ ehokeku, o nake Mũrũ wa mũndũ nĩ akaamũconokera rĩrĩa agooka arĩ na riri wa Ithe arĩ hamwe na araika.” (Mariko 8:38) Hatarĩ nganja, rĩrĩa Jesu agoka, “akaarĩha o mũndũ kũringana na ciĩko ciake.”—Mathayo 16:27.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mariko 7:5-8) Kwoguo Afarisai acio na andĩki-Watho makĩmũũria atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga arutwo aku mage kũrũmĩrĩra irĩra cia athuri a tene, no marĩaga irio na moko marĩ na thahu?” 6 Nake akĩmeera ũũ: “Hinga ici, Isaia nĩ aarathire wega igũrũ rĩanyu, o ta ũrĩa kwandĩkĩtwo atĩrĩ: ‘Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ. 7 Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.’ 8 Inyuĩ mũtiganaga na maathani ma Ngai, mũkanyitĩrĩra irĩra cia andũ.”
Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi
Nĩkĩ thũ cia Jesu ciathumbũkaga nĩ ũndũ wa arũtwo a Jesu kwaga gwĩthamba moko?
▪ Ũcio warĩ ũndũ ũmwe thũ cia Jesu cionaga Jesu na arutwo ake magĩka ũrĩa gũtaagĩrĩire. Watho wa Musa nĩ warĩ na mawatho megiĩ ũrĩa mũndũ angĩetheririe angĩakorirũo akiumwo nĩ gĩko kĩa mwĩrĩ, arĩ na mũrimũ wa mangũ, kana angĩahutirie mũndũ kana nyamũ ĩkuĩte. Ningĩ nĩ waheanaga maũndũ ma kũrũmĩrĩrũo megiĩ ũrĩa mũndũ angĩetheririe. Mũndũ nĩ angĩetheririe na njĩra ya kũruta igongona, gwĩthamba kana kũminjaminjĩrio maĩ.—Alaw., mũrango wa 11-15; Ndar., mũrango wa 19.
Arutani Ayahudi nĩ mongagĩrĩra mawatho mao thĩinĩ wa Watho wa Musa. Ibuku rĩmwe riugaga atĩ arutani acio nĩ mongagĩrĩra mawatho mangĩ megiĩ maũndũ marĩa mangĩatũmire mũndũ akorũo atarĩ mũtheru na ũrĩa angĩatũmire arĩa angĩ makorũo matarĩ atheru. Ningĩ nĩ maarutĩte mawatho megiĩ nĩ indo irĩkũ ingĩarĩ theru na nĩ irĩkũ itangĩarĩ theru, na maũndũ marĩa andũ maabataraga kũrũmĩrĩra nĩguo matherio.
Thũ icio cia Jesu ciamũririe ũũ: “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga arutwo aku mage kũrũmĩrĩra irĩra cia athuri a tene, no marĩaga irio na moko marĩ na thahu?” (Mar. 7:5) Thũ icio itiendaga kuonania atĩ andũ nĩ mangĩarwarire mangĩarĩire matethambĩte moko. Handũ ha ũguo, thũ icio ciarũmagĩrĩra mũtugo wa gũitĩrĩrio maĩ moko mbere ya kũrĩa. Ibuku rĩu rĩkũgwetetwo rĩongereire ũũ: “Ningĩ nĩ maarutĩte watho wĩgiĩ nĩ indo irĩkũ ingĩahũthĩrirũo gũitĩrĩria mũndũ maĩ, maĩ marĩa mangĩahũthĩrirũo, nũ wagĩrĩirũo nĩ gũitanĩrĩria maĩ, na moko mabatiĩ gũitĩrĩrio maĩ nginya ha.”
Ndwarĩ ũndũ mũritũ harĩ Jesu kũmacokeria kĩũria kĩao. Eerire atongoria acio a ndini ya Kĩyahudi a karine ya mbere ũũ: “Isaia nĩ aarathire wega igũrũ rĩanyu, o ta ũrĩa kwandĩkĩtwo atĩrĩ: ‘Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ [Jehova]. Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.’ Inyuĩ mũtiganaga na maathani ma Ngai, mũkanyitĩrĩra irĩra cia andũ.”—Mar. 7:6-8.
(Mariko 7:32-35) Na andũ makĩmũrehera mũndũ ũtaarĩ na ũhoti wa kũigua na wa kwaria wega, na makĩmũthaitha amũigĩrĩre moko. 33 Nake akĩmweheria kĩrĩndĩ-inĩ akĩmũtwara handũ hatarĩ andũ. Agĩcoka agĩikia ciara ciake matũ-inĩ ma mũndũ ũcio, na thutha wa gũtua mata, akĩmũhutia rũrĩmĩ. 34 Agĩcoka akĩrora igũrũ, akĩhũmũka na hinya na akĩmwĩra atĩrĩ: “Efatha,” ũguo nĩ kuuga, “Hingũka.” 35 Namo matũ make makĩhingũka na thĩna wake wa kwaria ũgĩthira, akĩambĩrĩria kwaria wega.
w00 2/15 17-18 kĩb. 9-11
Hihi nĩ Ũkoragwo na “Meciria ma Kristo”?
9 Mũndũ ũcio ndaiguaga na ndaahotaga kwaria wega. No gũkorũo Jesu nĩ onaga atĩ mũndũ ũcio nĩ eetigagĩra kana nĩ aiguaga thoni. Jesu aacokire agĩĩka ũndũ wa mwanya. Oire mũndũ ũcio akĩmũtwara handũ hatarĩ na andũ, na akĩhũthĩra ciĩko kũmuonia ũrĩa eendaga gwĩka. “Agĩikia ciara ciake matũ-inĩ ma mũndũ ũcio, na thutha wa gũtua mata, akĩmũhutia rũrĩmĩ.” (Mariko 7:33) Thutha ũcio Jesu aarorire igũrũ na akĩhũmũka. Maũndũ macio Jesu eekire nĩ mangĩonirie mũndũ ũcio atĩ ũndũ ũrĩa Jesu angĩacokire gwĩka aateithagio nĩ hinya kuuma kũrĩ Ngai. Aacokire akĩmwĩra ũũ: “Hingũka.” (Mariko 7:34) Eka ũguo mũndũ ũcio akĩhota kũigua rĩngĩ na kwaria wega.
10 Githĩ ũndũ ũcio nduonanirie atĩ Jesu nĩ eeciragia andũ arĩa angĩ mũno! Nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrĩa maiguaga, na ũndũ ũcio nĩguo watũmaga eke maũndũ na njĩra yonanagia atĩ nĩ aameciragia. Tũrĩ Akristiano, nĩ ũndũ mwega gũkũria na kuonania meciria ta ma Kristo. Bibilia ĩtwĩkĩraga ngoro ũũ: “Inyuothe gĩai na ũrũmwe wa meciria, tha, wendo ta wa ariũ a nyina ũmwe, ũcayanĩri, na wĩnyihia.” (1 Petero 3:8) Ũndũ ũcio ũtũtindĩkaga kwaria na gwĩka maũndũ na njĩra ironania atĩ nĩ tũreciria ũrĩa andũ angĩ maraigua.
11 Thĩinĩ wa kĩũngano no tuonanie nĩ tũreciria andũ arĩa angĩ na njĩra ya kũmaheaga gĩtĩo na kũmekagĩra maũndũ ũrĩa tũngĩenda matwĩkagĩre. (Mathayo 7:12) Ũndũ ũcio ũhutĩtie kwĩmenyerera maũndũ marĩa tũraria o hamwe na njĩra ĩrĩa tũkũhũthĩra kũmaaria. (Akolosai 4:6) Ririkana atĩ ‘mũndũ kwaria atecirĩtie nĩ ta gũthecanga kwa rũhiũ.’ (Thimo 12:18) Ĩ nakuo thĩinĩ wa famĩlĩ? Mũthuri na mũtumia arĩa mendaine biũ nĩ meciragia ũhoro wa ũrĩa mahikanĩtie nake. (Aefeso 5:33) Nĩ methemaga ciugo njũru, gũikara makĩrutanaga mahĩtia, na kũnyũrũrania tondũ maũndũ macio no matũme mũndũ atuurũo ihinda iraya. Aciari marĩ na wendo nĩ mataũkagĩrũo atĩ ciana ciao no ikene kana ituurũo. Rĩrĩa marabatara kũrũnga ciana ciao, aciari ta acio macirũngaga na njĩra ya gĩtĩo ĩtegũciconorithia. (Akolosai 3:21) Rĩrĩa tuonania atĩ nĩ tũreciria andũ arĩa angĩ, nĩ tuonanagia tũrĩ na meciria ma Kristo.
Ũthomi wa Bibilia
(Mariko 7:1-15) Na rĩrĩ, Afarisai na andĩki-Watho amwe arĩa mooimĩte Jerusalemu magĩthiĩ harĩ Jesu. 2 Na makĩona arutwo amwe ake makĩrĩa irio na moko marĩ na thahu, ũguo nĩ kuuga, matethambĩte moko. 3 (Nĩ gũkorũo Afarisai na Ayahudi othe matirĩaga irio matethambĩte moko nginya o kĩgokora, tondũ manyitagĩrĩra irĩra cia maithe mao ma tene, 4 na rĩrĩa moima thoko, matirĩaga irio matambĩte gwĩtheria na njĩra ya kwĩminjaminjĩria maĩ, na nĩ kũrĩ irĩra ingĩ nyingĩ manyitagĩrĩra, ta kũrikia ikombe, njagĩ, na indo cia gĩcango maĩ-inĩ.) 5 Kwoguo Afarisai acio na andĩki-Watho makĩmũũria atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga arutwo aku mage kũrũmĩrĩra irĩra cia athuri a tene, no marĩaga irio na moko marĩ na thahu?” 6 Nake akĩmeera ũũ: “Hinga ici, Isaia nĩ aarathire wega igũrũ rĩanyu, o ta ũrĩa kwandĩkĩtwo atĩrĩ: ‘Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ. 7 Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.’ 8 Inyuĩ mũtiganaga na maathani ma Ngai, mũkanyitĩrĩra irĩra cia andũ.” 9 Ningĩ akĩmeera ũũ: “Inyuĩ mũregaga na wara gwathĩkĩra maathani ma Ngai nĩguo mũtũũrie irĩra cianyu. 10 Kwa ngerekano-rĩ, Musa oigire ũũ, ‘Tĩaga thoguo na nyũkwa,’ na ‘Ũrĩa ũkaaruma ithe kana nyina no mũhaka oragwo.’ 11 No inyuĩ mugaga atĩrĩ, ‘Watho nĩ wĩtĩkĩrĩtie mũndũ ere ithe kana nyina atĩrĩ: “Kĩrĩa gĩothe ingĩgũteithia nakĩo nĩ korubani (ũguo nĩ kuuga, kĩheo kĩamũrĩirũo Ngai).”’ 12 Nĩ ũndũ ũcio mũticokaga kũreka ekĩre ithe kana nyina ũndũ o na ũmwe, 13 na njĩra ĩyo mũkaagithia kiugo kĩa Ngai kĩene nĩ ũndũ wa irĩra cianyu iria mwatigĩirũo. Na nĩ mwĩkaga maũndũ mangĩ maingĩ ta macio.” 14 Nĩ ũndũ ũcio agĩta kĩrĩndĩ o rĩngĩ, agĩkĩĩra atĩrĩ: “Thikĩrĩriai, inyuĩ inyuothe, na mũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa ngũmwĩra. 15 Gũtirĩ kĩndũ gĩtonyaga thĩinĩ wa mũndũ kĩngĩmwĩkĩra thahu, no maũndũ marĩa moimaga thĩinĩ wa mũndũ nĩmo mamwĩkĩraga thahu.”
MĨĨ 14-20
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MARIKO 9-10
“Kĩoneki gĩa Gwĩkĩra Wĩtĩkio Hinya”
(Mariko 9:1) Agĩcoka akĩmeera ũũ: “Ngũmwĩra atĩrĩ o ma, nĩ harĩ amwe marũgamĩte haha matagacama gĩkuũ o rĩ nginya mambe mone Ũthamaki wa Ngai ũkĩte ũrĩ na hinya.”
w05 1/15 12 kĩb. 9-10
Muoroto wa Ũrathi Warĩ Kwarĩrĩria Kristo
9 Mwaka ũmwe nĩ wathirĩte kuuma rĩrĩa Jesu aaheanire ũũma wĩgiĩ gũkorũo arĩ Mesia. Pasaka ya mwaka wa 32 nĩ yahĩtũkĩte. Andũ aingĩ arĩa metĩkĩtie nĩ maatigĩte kũmũrũmĩrĩra hihi nĩ ũndũ wa kũnyarirũo, indo cia kĩĩmwĩrĩ, kana mĩtangĩko ya ũtũũro. Kwahoteka angĩ nao nĩ maatukanĩirũo kana magĩkua ngoro nĩ ũndũ wa Jesu kũrega mamũtue mũthamaki. Nao atongoria a ndini ya Kĩyahudi nĩ meendaga Jesu aringe kĩama nĩguo egocithie no nĩ aaregire. (Mathayo 12:38, 39) No gũkorũo andũ amwe nĩ maamakire nĩ ũndũ wa Jesu kũrega maũndũ macio. Makĩria ma ũguo, Jesu nĩ aambĩrĩirie kũguũrĩria arutwo ake ũndũ wamaritũhĩire atĩ “no mũhaka athiĩ Jerusalemu na anyamario mũno nĩ athuri, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene, na andĩki-Watho, na oragwo.”—Mathayo 16:21-23.
10 Kwa ihinda rĩa mĩeri ĩngĩ kenda nginya ikũmi rĩngĩarĩ ihinda “rĩake rĩa kuuma thĩ ĩno athiĩ kũrĩ Ithe.” (Johana 13:1) Nĩ ũndũ wa Jesu gwĩciria arutwo ake ehokeku mũno nĩ eerĩire amwe ao kĩama kuuma igũrũ ũndũ ũrĩa atonirie Ayahudi arĩa mataarĩ na wĩtĩkio. Jesu oigire ũũ: “Ngũmwĩra atĩrĩ o ma, nĩ harĩ amwe marũgamĩte haha matagacama gĩkuũ o rĩ nginya mambe mone Mũrũ wa mũndũ agĩũka arĩ Ũthamaki-inĩ wake.” (Mathayo 16:28) Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ Jesu ndoigaga atĩ arutwo amwe ake mangĩatũũrire muoyo nginya rĩrĩa Ũthamaki wa Kĩĩmesia ũngĩahandirũo mwaka-inĩ wa 1914. Jesu eeciragia ũhoro wĩgiĩ kuonia arutwo ake atatũ arĩa maakoragwo hakuhĩ mũno nake riri ũrĩa angĩgakorũo naguo Ũthamaki-inĩ wake. Rĩrĩa Jesu aagarũrũkire ũrĩa aatariĩ nĩrĩo onirie arutwo acio ake riri ũcio.
(Mariko 9:2-6) Thikũ ithathatũ thutha ũcio, Jesu akĩoya Petero na Jakubu na Johana makĩambata kĩrĩma kĩnene mũno hatarĩ andũ angĩ. Na arĩ mbere yao akĩgarũrũka ũrĩa aatariĩ, 3 nguo ciake cia igũrũ ikĩambĩrĩria kũhenia mũno, ikĩerũha gũkĩra ũrĩa mũthambia wa nguo o na ũrĩkũ thĩinĩ wa thĩ angĩtũma cierũhe. 4 Ningĩ, makĩona Elija na Musa makĩaranĩria na Jesu. 5 Petero akĩra Jesu atĩrĩ: “Rabii, nĩ wega gũkorũo tũrĩ haha. Nĩ ũndũ ũcio reke twambe hema ithatũ, ĩmwe yaku, ĩmwe ya Musa, na ĩmwe ya Elija.” 6 Petero ndaamenyaga ũrĩa ekuuga, tondũ nĩ maaiguire guoya mũno.
w05 1/15 12 kĩb. 11
Muoroto wa Ũrathi Warĩ Kwarĩrĩria Kristo
11 Thikũ ithathatũ thutha ũcio, Jesu arĩ hamwe na Petero, Jakubu, na Johana nĩ maathire handũ haarĩ igũrũ na no kũhoteke nĩ kĩrĩma-inĩ kĩa Herimoni. Marĩ hau, Jesu “akĩgarũrũka ũrĩa aatariĩ; ũthiũ wake ũgĩkenga o ta riũa, na nguo ciake cia igũrũ ikĩhenia o ta ũtheri.” Anabii Musa na Elija nĩ moonekire makĩaranĩria na Jesu. Kwahoteka kĩoneki kĩu kĩa magegania gĩekĩkire ũtukũ, ũndũ ũrĩa watũmire kĩoneke wega. Ũndũ ũcio wonekaga ũrĩ wa ma biũ nginya Petero akĩĩrutĩra gũthondeka hema ithatũ, ĩmwe ya Jesu, Musa, na Elija. Rĩrĩa Petero aathiaga na mbere kwaria, itu rĩarĩ na ũtheri nĩ rĩamahumbĩrire na mũgambo ũkiuma thĩinĩ warĩo ũkiuga: “Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte. Mwathĩkagĩrei.”—Mathayo 17:1-6.
(Mariko 9:7) Hagĩcoka hakĩgĩa na itu, rĩkĩmahumbĩra, na mũgambo ũkiuma thĩinĩ wa itu rĩu ũkiuga: “Ũyũ nĩwe Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete. Mũthikagĩrĩriei.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Mar 9:7
mũgambo: Rĩrĩ nĩ riita rĩa kerĩ harĩ marĩa matatũ Jehova aiguĩkĩte akĩaria na andũ ĩmwe kwa ĩmwe thĩinĩ wa mabuku ma Injiri.—Rora maũndũ ma kwĩruta megiĩ Mar 1:11; Joh 12:28.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mariko 10:6-9) Ĩndĩ kuuma o kĩambĩrĩria, ‘Ngai ombire andũ marĩ mũthuri na mũtumia. 7 Nĩ ũndũ ũcio, mũndũrũme nĩ agaatiga ithe na nyina, 8 nao erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe,’ nĩ ũndũ ũcio ti erĩ rĩngĩ, no nĩ mwĩrĩ ũmwe. 9 Kwoguo-rĩ, arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.”
w08 2/15 30 kĩb. 8
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Mariko
10:6-9. Muoroto wa Ngai harĩ kĩhiko nĩ andũ matũũranie hamwe. Kwoguo, handũ ha kũhiũha gũtigana mũthuri na mũtumia magĩrĩirũo kwĩrutanĩria kũhũthĩra motaaro ma Bibilia nĩguo mahote kũhiũrania na moritũ o mothe mangiumĩra kĩhiko-inĩ.—Mat. 19:4-6.
(Mariko 10:17, 18) Rĩrĩa aathiaga, mũndũ ũmwe agĩtengʼera harĩ we, akĩmũturĩria maru na akĩmũũria: “Mũrutani mwega, njagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo ngaagaya muoyo wa tene na tene?” 18 Jesu akĩmũũria atĩrĩ: “Wanjĩta mwega nĩkĩ? Gũtirĩ o na ũmwe mwega, tiga Ngai.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mar 10:17, 18
Mũrutani Mwega: Hatarĩ nganja, mũndũ ũcio eetire Jesu “Mũrutani Mwega” na njĩra ya kũmũgaathĩrĩria kana nĩguo amenyeke wega tondũ atongoria a ndini nĩ meendaga kũheo itĩo ta icio. O na gũtuĩka Jesu ndaregire kũmenyeka na njĩra njega arĩ “Mũrutani” na “Mwathani” (Joh 13:13), eerekeirie rũgooco na gĩtĩo gĩothe kũrĩ Ithe.
Gũtirĩ o na ũmwe mwega, tiga Ngai: Jesu nĩ onanirie atĩ nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩwe gĩthimi kĩrĩa gĩkinyanĩru kĩa ũndũ ũrĩa mwega, na nowe ũrĩ na kĩhooto gĩa gũtua nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega na nĩ ũrĩkũ mũũru. Adamu na Hawa nĩ monanirie ũremi hĩndĩ ĩrĩa marĩire itunda kuuma mũtĩ-inĩ wa kũmenyithania wega na ũũru, na njĩra ĩyo, makĩoya kĩhooto kĩa Jehova gĩa gũtua nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega na nĩ ũrĩkũ mũũru. Mũgarũ nao, Jesu nĩ onanirie wĩnyihia na agĩtigĩra Jehova wĩra wa kũigaga ithimi. Ngai nĩ onanĩtie nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega kũgerera mawatho marĩa marĩ Kiugo-inĩ gĩake.—Mar 10:19.
Ũthomi wa Bibilia
(Mariko 9:1-13) Agĩcoka akĩmeera ũũ: “Ngũmwĩra atĩrĩ o ma, nĩ harĩ amwe marũgamĩte haha matagacama gĩkuũ o rĩ nginya mambe mone Ũthamaki wa Ngai ũkĩte ũrĩ na hinya.” 2 Thikũ ithathatũ thutha ũcio, Jesu akĩoya Petero na Jakubu na Johana makĩambata kĩrĩma kĩnene mũno hatarĩ andũ angĩ. Na arĩ mbere yao akĩgarũrũka ũrĩa aatariĩ, 3 nguo ciake cia igũrũ ikĩambĩrĩria kũhenia mũno, ikĩerũha gũkĩra ũrĩa mũthambia wa nguo o na ũrĩkũ thĩinĩ wa thĩ angĩtũma cierũhe. 4 Ningĩ, makĩona Elija na Musa makĩaranĩria na Jesu. 5 Petero akĩra Jesu atĩrĩ: “Rabii, nĩ wega gũkorũo tũrĩ haha. Nĩ ũndũ ũcio reke twambe hema ithatũ, ĩmwe yaku, ĩmwe ya Musa, na ĩmwe ya Elija.” 6 Petero ndaamenyaga ũrĩa ekuuga, tondũ nĩ maaiguire guoya mũno. 7 Hagĩcoka hakĩgĩa na itu, rĩkĩmahumbĩra, na mũgambo ũkiuma thĩinĩ wa itu rĩu ũkiuga: “Ũyũ nĩwe Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete. Mũthikagĩrĩriei.” 8 Hĩndĩ o ĩyo makĩĩhũgũra mĩena yothe, no gũtirĩ mũndũ ũngĩ moonire tiga Jesu. 9 Rĩrĩa maaikũrũkaga kuuma kĩrĩma-inĩ, akĩmakaania mũno atĩ matikeere mũndũ o na ũmwe maũndũ macio moonire nginya hingo ĩrĩa Mũrũ wa mũndũ akaariũkio. 10 Nao makĩiga ciugo icio ngoro-inĩ, no magĩteereta marĩ oiki ũrĩa kũriũkio kũu gwake kugĩte. 11 Na makĩambĩrĩria kũmũũria atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andĩki-Watho moige atĩ no mũhaka Elija ambe oke?” 12 Nake akĩmeera atĩrĩ: “Elija no mũhaka ambe oke na acokererie maũndũ mothe; no nĩ kĩĩ gĩtũmĩte kwandĩkwo ũhoro wĩgiĩ Mũrũ wa mũndũ atĩ no mũhaka anyamario mũno na aimwo gĩtĩo? 13 No inyuĩ ngũmwĩra atĩ, Elija nĩ arĩkĩtie gũka, na makĩmwĩka maũndũ marĩa meendaga kũmwĩka, o ta ũrĩa kwandĩkĩtwo igũrũ rĩake.”
MĨĨ 21-27
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MARIKO 11-12
“Aikia Nyingĩ Gũkĩra Arĩa Angĩ Othe”
(Mariko 12:41, 42) Agĩcoka agĩikara thĩ handũ onaga mathandũkũ ma mĩhothi na akĩambĩrĩria kwĩrorera ũrĩa andũ maaikagia mbeca thĩinĩ wa mathandũkũ macio, na andũ aingĩ arĩa maarĩ atongu maaikagia mbeca nyingĩ. 42 Na rĩrĩ, mũtumia ũmwe wa ndigwa mũthĩni agĩũka na agĩikia tũthendi twĩrĩ twa thogora mũnini mũno.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mar 12:41, 42
mathandũkũ ma mĩhothi: Kũringana na ũhoro wa tene wĩgiĩ Ayahudi, gũtuĩkaga mathandũkũ macio ma mĩhothi maathondeketwo mahaana tũrumbeta, kana hĩa marĩ na tũrima tũnini igũrũ. Andũ maaikagia mĩhothi ya mawĩra matiganĩte thĩinĩ wa mathandũkũ macio. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha ningĩ nĩ kĩonekaga thĩinĩ wa Joh 8:20, harĩa kĩandĩkĩtwo “mathandũkũ ma mĩhothi.” Handũ hau no hakorũo nĩ mwena ũrĩa atumia maaikaraga. (Rora maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa Mat 27:6 na gĩcunjĩ kĩa 15 thĩinĩ wa kabuku ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai.) Kũringana na mabuku ma Kĩyahudi, mathandũkũ 13 nĩ maaigĩtwo kũndũ gũtiganĩte thingo-inĩ cia mwena ũrĩa atumia maikaraga thĩinĩ wa hekarũ. Ningĩ kwĩrĩkanaga atĩ nĩ kwarĩ na ithandũkũ rĩmwe rĩrĩa rĩekagĩrũo mĩhothi ĩrĩa yarutagwo mathandũkũ-inĩ macio mangĩ.
tũthendi twĩrĩ: Ũguo nĩ kuuga, “leputa igĩrĩ,” Kiugo gĩa Kĩngiriki le·ptonʹ, na njĩra ya ũingĩ kiugĩte kĩndũ kĩnini na gĩceke. Leputoni ĩmwe yaarĩ gacunjĩ ka 1 harĩ 128 [1/128] ka dinari na nĩyo yarĩ nini mũno harĩ mbeca cia gĩcango kana cia rũthuku iria ciahũthagĩrũo thĩinĩ wa Isiraeli.—Rora Ũthathaũri wa ciugo cia Bibilia, “Leputoni,” na thĩinĩ wa kabuku ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai gĩcunjĩ-inĩ kĩa 18-B.
thogora mũnini mũno: Ũguo nĩ kuuga, “kuodirani.” Kiugo gĩa Kĩngiriki ko·dranʹtes (Kuumana na kiugo gĩa Kĩlatini quadrans) kĩonanagia mbeca cia gĩcango kana rũthuku cia thogora 1 harĩ 64 [1/64] kĩa dinari. Mariko aahũthĩrire mbeca cia Roma nĩguo ataarĩrie thogora wa mbeca iria kaingĩ ciahũthagĩrũo nĩ Ayahudi. Rora kabuku ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai, gĩcunjĩ-inĩ kĩa 18-B.
(Mariko 12:43) Nĩ ũndũ ũcio agĩta arutwo ake akĩmeera atĩrĩ: “Ngũmwĩra na ma atĩrĩ, mũtumia ũyũ wa ndigwa mũthĩni aikia nyingĩ gũkĩra arĩa othe megũikagia mbeca thĩinĩ wa mathandũkũ ma mĩhothi.
w97 10/15 16-17 kĩb. 16-17
Jehova nĩ Akenagio nĩ Ũtungata Waku wa Ngoro Yothe
16 Matukũ maigana ũna thutha ũcio, kũrĩ Nisan 11, hĩndĩ ĩrĩa Jesu aatindire hekarũ-inĩ, nĩ oririo ciũria nyingĩ ciĩgiĩ ũnene wake, kũruta igoti, kũriũka kwa andũ na maũndũ mangĩ. Nĩ aamenereirie ciĩko cia aandĩki-Watho na Afarisai nĩ ‘kũnyamaragia mĩciĩ ya atumia a ndigwa’ o hamwe na maũndũ mangĩ ta macio. (Mariko 12:40) Thutha ũcio Jesu agĩikara thĩ, mwena ũrĩa atumia maikaraga, kũrĩa kũringana na ũndũire wa Kĩyahudi, nĩkuo kwarĩ na mathandũkũ 13 ma mĩhothi. Nĩ aikarire kwa ihinda, eroreire na kinyi ũrĩa andũ maaikagia mĩhothi yao. Andũ aingĩ itonga nĩ mokaga, amwe nginya meetuaga nĩ athingu mũno o na makĩyonanagia. (Ringithania na Mathayo 6:2) Jesu nĩ aagucĩrĩirio nĩ mũtumia ũmwe. O kũmwĩrorera tu gũtingĩatũmire mũndũ agũcĩrĩrio nĩwe kana nĩ mũhothi wake. No Jesu ũrĩa ũrĩ na ũhoti wa gũthoma ngoro cia andũ, nĩ aamenyire atĩ aarĩ “mũtumia ũmwe wa ndigwa mũthĩni.”—Mariko 12:41, 42.
17 Jesu nĩ eetire arutwo ake, tondũ nĩ eendaga meyonere o ene ũndũ wa bata ũrĩa endaga kũmaruta. Jesu aamerire mũtumia ũcio “aikia nyingĩ gũkĩra arĩa othe megũikagia mbeca thĩinĩ wa mathandũkũ ma mĩhothi.” Kũringana na Jesu mũtumia ũcio aikirie nyingĩ gũkĩra mĩhothi ya arĩa angĩ othe ĩtũranĩirũo, ‘aikirie kĩrĩa gĩothe aarĩ nakĩo.’ Na njĩra ya gwĩka ũguo, nĩ eehokete Jehova biũ atĩ nĩ ekũmũteithia. Kwoguo mũtumia ũcio nĩwe wonekire arĩ kĩonereria kĩega gĩa kũruta mũhothi o na gũtuĩka mũhothi wake warĩ mũnini. O na kũrĩ ũguo, maitho-inĩ ma Ngai mũhothi ũcio warĩ wa goro mũno!—Mariko 12:43, 44; Jakubu 1:27.
(Mariko 12:44) Tondũ othe maikia kuumana na ũtonga wao, no mũtumia ũyũ, o na arĩ mũthĩni, aikia kĩrĩa gĩothe oima nakĩo.”
w97 10/15 17 kĩb. 17
Jehova nĩ Akenagio nĩ Ũtungata Waku wa Ngoro Yothe Jesu nĩ eetire arutwo ake, tondũ nĩ eendaga meyonere o ene ũndũ wa bata ũrĩa eendaga kũmaruta. Aamerire atĩ mũtumia ũcio, “aikia nyingĩ gũkĩra arĩa othe megũikagia mbeca thĩinĩ wa mathandũkũ ma mĩhothi.” Kũringana na Jesu mũtumia ũcio aikirie nyingĩ gũkĩra mĩhothi ya arĩa angĩ othe ĩturanĩirũo, ‘aikirie kĩrĩa gĩothe aarĩ nakĩo.’ Na njĩra ya gwĩka ũguo, nĩ eehokete Jehova biũ atĩ nĩ ekũmũteithia. Kwoguo, ngerekano ya mũtumia ũcio harĩ kũruta mũhothi wake harĩ Ngai nĩ ũmwe wa kuonania mũhothi warĩ mũnini mũno. O na kũrĩ ũguo, maitho-inĩ ma Ngai mũhothi ũcio warĩ wa goro mũno!—Mariko 12:43, 44; Jakubu 1:27.
w87 12/1 30 kĩb. 1
Hihi nĩ Ũrutaga ta Arĩ Igongona Ũraruta?
No twĩrute maũndũ maingĩ ma bata kuumana na ngerekano ĩyo. Hihi ũndũ ũrĩa wa bata mũno tũngĩĩruta nĩ rĩrĩa tũrĩ na mweke wa kũnyita mbaru ũthathaiya wa ma na njĩra ya kũruta indo citũ, ũndũ ũrĩa wa bata mũno maitho-inĩ ma Ngai, ti kũruta tu kĩrĩa tũrĩ nakĩo no nĩ kũruta kĩndũ kĩrĩa kĩa bata tũrĩ nakĩo. No twĩyũrie ũũ, hihi nĩ tũraruta kĩndũ kĩrĩa tũtarĩ na bata mũno nakĩo? Kana rĩrĩa tũraruta-rĩ, hihi nĩ tũiguaga ta arĩ igongona tũraruta?
Ũũgĩ thĩinĩ wa “Kiugo kĩa Ngai”
15 Na githĩ ti ũndũ wa mwanya kuona atĩ harĩ andũ arĩa othe maathiĩte hekarũ-inĩ mũthenya ũcio, no mũtumia ũcio wa ndigwa ũgwetetwo thĩinĩ wa Bibilia? Kũgerera ngerekano ĩyo, Jehova atũrutaga atĩ nĩ akenagio nĩ maũndũ marĩa andũ mekaga. Nĩ akenaga kwamũkĩra iheo citũ cia kuuma ngoro, o na ingĩkorũo irĩ nini atĩa ikĩringithanio na cia andũ arĩa angĩ. Hatarĩ nganja, ĩyo nĩyo njĩra ĩrĩa njega biũ Jehova atũrutaga nayo ũndũ ũcio!
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mariko 11:17) Na aarutanaga akameera: “Githĩ ti kwandĩke ũũ: ‘Nyũmba yakwa ĩgeetagwo nyũmba ya mahoya harĩ andũ othe’? No inyuĩ mũmĩtuĩte ngurunga ya atunyani.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Mar 11:17
nyũmba ya mahoya harĩ andũ othe: Harĩ aandĩki arĩa atatũ a Injiri arĩa magwetete Isa 56:7; no Mariko waagwetire ciugo “harĩ andũ othe.” (Mat 21:13; Lu 19:46) Hekarũ ĩrĩa yarĩ Jerusalemu nĩ yagĩrĩirũo kũhũthĩrũo harĩ ũthathaiya na mahoya harĩ Aisiraeli na andũ a ndũrĩrĩ arĩa metigĩrĩte Jehova. (1Ath 8:41-43) Jesu nĩ aamenereirie Ayahudi arĩa mahũthagĩra hekarũ ĩrĩ nyũmba ya biacara, na kũmĩtua ngurunga ya atunyani. Ciĩko ciao nĩ ciatũmaga andũ othe maremwo nĩ gũthiĩ nyũmba ya Jehova ya mahoya, ũndũ ũrĩa watũmaga mage kũmũmenya.
(Mariko 11:27, 28) Magĩcoka magĩthiĩ Jerusalemu o rĩngĩ. Na rĩrĩa aathiangaga kũu thĩinĩ wa hekarũ, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene na andĩki-Watho o hamwe na athuri magĩthiĩ harĩ we 28 na makĩmũũria atĩrĩ: “Wĩkaga maũndũ maya na wathani ũrĩkũ? Na nũ ũkũheete wathani ũyũ wa gwĩka maũndũ maya?”
Kũhũthĩra Mũkũyũ Kũrutana Igũrũ Rĩgiĩ Wĩtĩkio
Thutha wa kahinda, Jesu na arutwo ake makaingĩra Jerusalemu. O ta ũrĩa amenyerete gwĩka, akaingĩra thĩinĩ wa hekarũ na akambĩrĩria kũrutana. Hihi nĩ ũndũ wa ũrĩa Jesu arekire andũ arĩa marakũũranagia mbeca mũthenya wa ira, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene na athuri makamũũria atĩrĩ: “Wĩkaga maũndũ maya na wathani ũrĩkũ? Na nũ ũkũheete wathani ũyũ wa gwĩka maũndũ maya?”—Mariko 11:28.
Ũthomi wa Bibilia
(Mariko 12:13-27) Magĩcoka magĩtũma Afarisai na arũmĩrĩri amwe a Herode nĩguo mamũtege na mĩario yake. 14 Rĩrĩa maakinyire makĩmwĩra: “Mũrutani, nĩ tũĩ atĩ waragia ma na ndũcaragia ũrĩa ũngĩtĩkĩrĩka nĩ mũndũ o na ũrĩkũ, tondũ ndũroraga ũrĩa andũ matariĩ makĩoneka, no ũrutanaga ũhoro wa Ngai kũringana na ũrĩa ma ĩtariĩ. Hihi nĩ kwagĩrĩire kũrĩha Kaisari igooti kana gũtiagĩrĩire? 15 Hihi nĩ twagĩrĩirũo kũrĩha kana tũtiagĩrĩirũo?” Rĩrĩa onire ũhinga wao akĩmeera atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma mũngerie? Ta ndeherai dinari ndĩmĩone.” 16 Makĩmũrehera, nake akĩmoria atĩrĩ: “Mbica ĩno na rĩĩtwa rĩrĩ nĩ cia ũ?” Makĩmũcokeria: “Nĩ cia Kaisari.” 17 Nake Jesu akĩmeera: “Rĩhai Kaisari indo cia Kaisari, no indo cia Ngai mũrĩhe Ngai.” Nao makĩgegio mũno nĩwe. 18 Hĩndĩ ĩyo, Asadukai, arĩa mooigaga atĩ andũ matikaariũkio, magĩthiĩ kũrĩ we makĩmũũria atĩrĩ: 19 “Mũrutani, Musa aatwandĩkĩire atĩ mũndũ angĩkua, na atige mũtumia no akorũo ndararĩ na mwana, mũrũ wa nyina na mũndũ ũcio agĩrĩire kũhikia mũtumia ũcio nĩguo aciarĩre mũrũ wa nyina ciana. 20 Kwarĩ na ariũ mũgwanja a nyina ũmwe. Wa mbere akĩhikania, no agĩkua atagĩte na mwana. 21 Nake wa kerĩ akĩhikia mũtumia ũcio no agĩkua atagĩte na mwana, na noguo gwathiire harĩ wa gatatũ. 22 Na othe mũgwanja magĩkua matagĩte ciana nake. Mũthia-inĩ, mũtumia ũcio o nake agĩkua. 23 Hĩndĩ ĩrĩa andũ makaariũkio-rĩ, agaatuĩka mũtumia wa ũ? Nĩ gũkorũo nĩ aatuĩkĩte mũtumia wao othe mũgwanja.” 24 Nake Jesu akĩmeera atĩrĩ: “Inyuĩ nĩ mũhĩtĩtie, tondũ mũtiũĩ Maandĩko o na kana hinya wa Ngai. 25 Nĩ gũkorũo rĩrĩa andũ makaariũkio, matikahikanagia kana makahika, no magaakorũo matariĩ ta araika arĩa marĩ igũrũ. 26 No ha ũhoro wa kũriũkio kwa arĩa akuũ-rĩ, kaĩ mũtathomete thĩinĩ wa ibuku rĩa Musa ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩhinga kĩrĩa kĩa mĩigua, atĩ Ngai aamwĩrire ũũ: ‘Niĩ nĩ niĩ Ngai wa Iburahimu, na Ngai wa Isaaka, na Ngai wa Jakubu’? 27 We ti Ngai wa arĩa makuĩte, no nĩ wa arĩa marĩ muoyo. Nĩ mũhĩtĩtie mũno.”
MĨĨ 28–JUNI 3
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MARIKO 13-14
“Wĩtheme Mũtego wa Gwĩtigĩra Andũ”
(Mariko 14:29) No Petero akĩmwĩra atĩrĩ: “O na arĩa angĩ othe mangĩhĩngĩka, niĩ ndikũhĩngĩka.”
(Mariko 14:31) No we akiuga atĩtĩrithĩtie mũno atĩrĩ: “O na angĩkorũo nĩ gũkua ngũkua hamwe nawe, ndirĩ hĩndĩ ndĩgũkaana.” Acio angĩ othe o nao makĩambĩrĩria kuuga o taguo.
(Mariko 14:50) Nao arutwo othe makĩmũtiganĩria makĩũra.
(Mariko 14:47) No ũmwe wa arĩa maarũgamĩte hau agĩcomora rũhiũ rwake na agĩtinia gũtũ kwa ndungata ya mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene.
(Mariko 14:54) No Petero agĩthiĩ amũrũmĩrĩire arĩ haraya o nginya nja kwa mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene, na agĩikara thĩ hamwe na ndungata cia mũciĩ ũcio agĩota mwaki.
(Mariko 14:66-72) Na rĩrĩ, hĩndĩ ĩrĩa Petero aaikaire kũu nja, mũirĩtu ũmwe warĩ ndungata ya mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene agĩũka. 67 Na rĩrĩa onire Petero agĩota mwaki, akĩmũrora akĩmwĩra atĩrĩ: “O nawe uuma hamwe na Mũnazarini ũcio ũretwo Jesu.” 68 No agĩkaana, akiuga ũũ: “Niĩ ndimũũĩ o na ndiramenya ũrĩa ũroiga,” na akiuma hau agĩthiĩ kĩhingo-inĩ. 69 Akinya hau, mũirĩtu ũcio warĩ ndungata akĩmuona na akĩambĩrĩria kwĩra andũ arĩa maarũgamĩte hau atĩrĩ: “Ũyũ nĩ ũmwe wao.” 70 Ningĩ Petero agĩkaana. Thutha wa kahinda kanini, acio maarũgamĩte hau makĩambĩrĩria kũmwĩra o rĩngĩ atĩrĩ: “Ti itherũ wee ũrĩ ũmwe wao, tondũ ũrĩ Mũgalili.” 71 No Petero akĩambĩrĩria kuuga atĩ nĩ kaba anyitwo nĩ kĩrumi angĩkorũo ndaraaria ma na akĩĩhĩta akiuga: “Niĩ ndiũĩ mũndũ ũcio mũraaria ũhoro wake!” 72 Na hĩndĩ o ĩyo ngũkũ ĩgĩkũga rĩa kerĩ, nake Petero akĩririkana ũrĩa Jesu aamwĩrĩte: “Ngũkũ ĩtanakũga maita merĩ, ũkũngaana maita matatũ.” Akĩnyitwo nĩ kĩeha kĩnene na akĩambĩrĩria kũrĩra.
Nĩ Eerutire Kuohanagĩra
14 Petero aacokire akĩrũmĩrĩra Jesu nginya kĩhingo-inĩ kĩa mũciĩ ũmwe mũnene kũu Jerusalemu. Kwarĩ kwa mũthĩnjĩri-Ngai mũnene warĩ mũtongu wetagwo Kaiafa. Mĩciĩ ta ĩyo yakagwo ĩrĩ na handũ ha kũhurũkwo na kĩhingo mwena wa mbere. Rĩrĩa Petero aakinyire kĩhingo-inĩ, akĩgirio gũtonya. Tondũ Johana nĩ oĩ mũthĩnjĩri-Ngai mũnene na nĩ aakoretwo aatonya, agĩũka kĩhingo-inĩ akiuga Petero arekwo aingĩre. Petero ndaingĩrire thĩinĩ wa nyũmba hakuhĩ na Mwathi wake na no kũhoteke ndaikarire hakuhĩ na Johana. Aaikarire harĩa ndungata na aruti wĩra maahurũkĩte magĩota mwaki makĩĩrorera aira a maheeni makĩingĩra ũmwe ũmwe kũruta ũira makiumaga.—Mar. 14:54-57; Joh. 18:15, 16, 18.
it-2 619 kĩb. 6
Petero
Petero nĩ aathire ĩmwe kwa ĩmwe nginya nja ya mũthĩnjĩri-Ngai mũnene marĩ hamwe na mũrutwo ũngĩ. (Joh 18:15, 16) Ndaathiire handũ haarĩ na nduma kana kona-inĩ arĩ wiki, ĩndĩ aikarire harĩa hotagĩrũo mwaki nĩ andũ arĩa aingĩ. Nĩ ũndũ wa ũtheri wa mwaki, andũ nĩ maamũmenyire atĩ aarĩ Mũgalilaya nĩ ũndũ wa mwarĩrie wake, na makĩmwĩkũĩra atĩ aarĩ mũrũmĩrĩri wa Jesu. Petero eerũo ũguo, nĩ akaanire Jesu maita matatũ na akĩhĩta atĩ o na ndamũũĩ. Hĩndĩ o ĩyo ngũkũ ĩgĩkũga rĩa kerĩ na Jesu “akĩĩhũgũra akĩrora Petero.” Petero akiumagara na akĩrĩra arĩ na ruo rũnene. (Mat 26:69-75; Mar 14:66-72; Lu 22:54-62; Joh 18:17, 18; rora COCKCROWING; OATH.) O na kũrĩ ũguo, ihoya rĩa Jesu igũrũ rĩgiĩ Petero nĩ rĩacokirio, na wĩtĩkio wa Petero ndwagire hinya.—Lu 22:31, 32.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mariko 14:51, 52) O na kũrĩ ũguo, mwanake ũmwe wehumbĩte o nguo ya gatani agĩthiĩ amũrũmĩrĩire arĩ hakuhĩ, na makĩgeria kũmũnyita, 52 no agĩtiga nguo ĩyo yake ya gatani akĩũra arĩ njaga.
w08 2/15 30 kĩb. 6
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Mariko
14:51, 52—Mwanake ũrĩa ‘worire arĩ njaga’ aarĩ ũ? Mariko nowe tu waaririe ũhoro ũcio, kwoguo no tuge atĩ aragia ũhoro wake.
(Mariko 14:60-62) Mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene agĩcoka akĩrũgama gatagatĩ-inĩ kao akĩũria Jesu atĩrĩ: “Ndũrĩ ũndũ o na ũmwe ũkuuga? Kaĩ ũtaraigua ũrĩa andũ aya maroiga ũkwĩgiĩ?” 61 No we agĩkira na ndaamũcokeirie ũndũ. O rĩngĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene akĩmũũria atĩrĩ: “Wee nĩ we Kristo Mũrũ wa Ngai Ũrĩa Mũtheru?” 62 Nake Jesu akĩmũcokeria ũũ: “Ĩĩ nĩ niĩ; na nĩ mũkuona Mũrũ wa mũndũ aikarĩte thĩ guoko-inĩ kwa ũrĩo kwa Ũrĩa ũrĩ Hinya na agĩũka na matu ma igũrũ.”
Jesu Gũtwarũo Kũrĩ Anasi, Thutha Ũcio Kũrĩ Kaiafa
Nĩ oĩ atĩ Ayahudi nĩ marakaragio nĩ mũndũ ũroiga atĩ we nĩ Mũrũ wa Ngai. Hau kabere, rĩrĩa Jesu eetire Ngai Ithe, Ayahudi meendire kũmũũraga tondũ moigaga atĩ ‘eeigananagia na Ngai.’ (Johana 5:17, 18; 10:31-39) Tondũ Kaiafa nĩ oĩ maũndũ macio, akahũthĩra waara akeera Jesu: “Ndakwĩhĩtithia na Ngai ũrĩa ũrĩ muoyo ũtwĩre kana wee nĩ we Kristo Mũrũ wa Ngai!” (Mathayo 26:63) Nĩ ma Jesu anoiga atĩ we nĩ Mũrũ wa Ngai. (Johana 3:18; 5:25; 11:4) Angĩrega kuuga ũguo rĩu, kũngĩoneka ta arĩ gũkaana arakaana atĩ we nĩ Mũrũ wa Ngai na nĩwe Kristo. Nĩ ũndũ ũcio Jesu akoiga: “Ĩĩ nĩ niĩ; na nĩ mũkuona Mũrũ wa mũndũ aikarĩte thĩ guoko-inĩ kwa ũrĩo kwa Ũrĩa ũrĩ Hinya na agĩũka na matu ma igũrũ.”—Mariko 14:62.
Ũthomi wa Bibilia
(Mariko 14:43-59) Na hĩndĩ o ĩyo aaragia, Judasi, ũmwe wa arĩa Ikũmi na Erĩ, agĩkinya arĩ hamwe na kĩrĩndĩ kĩnene kĩarĩ na hiũ na njũgũma gĩtũmĩtwo nĩ athĩnjĩri-Ngai arĩa anene, andĩki-Watho, na athuri. 44 Na rĩrĩ, Judasi nĩ aamerĩte atĩrĩ: “Ũrĩa ngũmumunya, ũcio nĩ we; mũmũnyite mũmũtware arĩ mũrangĩre.” 45 Na agĩthiĩ nginya harĩ Jesu, akiuga: “Rabii!” na akĩmũmumunya. 46 Nao makĩmũnyita. 47 No ũmwe wa arĩa maarũgamĩte hau agĩcomora rũhiũ rwake na agĩtinia gũtũ kwa ndungata ya mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. 48 No Jesu akĩmoria atĩrĩ: “Muoka kũrĩ niĩ na hiũ na njũgũma ta arĩ mũtunyani muoka kũnyita? 49 Ndĩrakoragwo na inyuĩ o mũthenya ngĩrutana thĩinĩ wa hekarũ, ĩndĩ mũtirokaga kũnyita. No rĩrĩ, kũrekĩka ũũ nĩ getha Maandĩko mahinge.” 50 Nao arutwo othe makĩmũtiganĩria makĩũra. 51 O na kũrĩ ũguo, mwanake ũmwe wehumbĩte o nguo ya gatani agĩthiĩ amũrũmĩrĩire arĩ hakuhĩ, na makĩgeria kũmũnyita, 52 no agĩtiga nguo ĩyo yake ya gatani akĩũra arĩ njaga. 53 Hĩndĩ ĩyo magĩtwara Jesu kũrĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene, kũrĩa athĩnjĩri-Ngai arĩa anene othe na athuri na andĩki-Watho maacemanĩtie. 54 No Petero agĩthiĩ amũrũmĩrĩire arĩ haraya o nginya nja kwa mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene, na agĩikara thĩ hamwe na ndungata cia mũciĩ ũcio agĩota mwaki. 55 Na rĩrĩ, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene na Sanhedrini yothe maacaragia ũira nĩguo morage Jesu, no matiawonaga. 56 Na andũ aingĩ nĩ maarutaga ũira wa maheeni igũrũ rĩake, no ũira wao ndwaiguanaga. 57 Ningĩ amwe nĩ maarũgamaga na makaruta ũira wa maheeni igũrũ rĩake, makoiga: 58 “Nĩ twamũiguire akiuga, ‘Nĩ ngũtharia hekarũ ĩno yaakirũo na moko, na njake ĩngĩ na thikũ ithatũ ĩtakĩtwo na moko ma andũ.’” 59 Ĩndĩ o na ũhoro-inĩ ũcio, ũira wao ndwaiguanaga.