Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
SEPTEMBA 3-9
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | JOHANA 1–2
“Jesu Kũringa Kĩama Gĩake kĩa Mbere”
(Johana 2:1-3) Na mũthenya wa gatatũ gũgĩkorũo na iruga rĩa ũhiki Kana ya Galili, na nyina wa Jesu aarĩ kuo. 2 O nake Jesu na arutwo ake nĩ meetĩtwo iruga-inĩ rĩu rĩa ũhiki. 3 Rĩrĩa ndibei yanyihire, nyina wa Jesu akĩmwĩra: “Matirĩ na ndibei.”
Kristo Nĩwe Hinya wa Ngai
3 Jesu aaringire kĩama gĩake kĩa mbere hĩndĩ ya ũhiki ũrĩa warĩ Kana ya Galili. No kũhoteke ageni arĩa mookĩte maarĩ aingĩ gũkĩra ũrĩa maatanyĩtwo. O ũrĩa wothe kũngĩkorũo kwarĩ, ndibei nĩ yathirire. Mariamu nyina wa Jesu aarĩ ũmwe wa ageni arĩa maarĩ ũhiki-inĩ ũcio. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, no mũhaka akorũo nĩ ecũranĩtie ũhoro wa ciĩranĩro ciothe iria ciahutanĩtie na mũriũ wake, na nĩ aamenyete atĩ mũriũ ũcio wake nĩ aangĩgetagwo “Mũrũ wa Ũrĩa-wĩ-Igũrũ-mũno.” (Luk. 1:30-32; 2:52) Hihi nĩ aamenyaga atĩ Jesu aarĩ na ũhoti wa kũringa kĩama? Ũrĩa tũĩ nĩ atĩ Mariamu na Jesu nĩ maaiguĩrĩire mũhiki na mũhikania tha na nĩ meendaga kũmehereria gĩconoko. Jesu nĩ aamenyaga atĩ warĩ ũndũire wa kũu gũtuga ageni. Nĩ ũndũ ũcio, akĩringa kĩama akĩgarũra maĩ rita 380 magĩtuĩka ‘ndibei njega’ mũno. (Thoma Johana 2:3, 6-11.) Hihi no mũhaka Jesu angĩaringire kĩama kĩu? Aca. Eekire ũguo nĩ ũndũ wa gũcaĩra andũ na ningĩ nĩ eendaga kwĩgerekania na Ithe na njĩra ya gũkorũo arĩ mũtugi.
(Johana 2:4-11) No Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “Mũtumia ũyũ, ũndũ ũcio ũtwĩgiĩ atĩa niĩ nawe? Kahinda gakwa ti gakinyu.” 5 Nyina akĩra arĩa maatungataga ũũ: “Ĩkai ũrĩa wothe ekũmwĩra.” 6 Na rĩrĩ, nĩ haarĩ na ndigithũ ithathatũ cia maĩ ciathondeketwo na mahiga o ta ũrĩa mawatho ma Ayahudi ma gwĩtheria maathanĩte, na o ĩmwe yacio nĩ ĩngĩahotire gũkuua ithimi igĩrĩ kana ithatũ cia maĩ. 7 Nake Jesu akĩmeera: “Ĩhũriai ndigithũ icio maĩ.” Magĩciihũria nginya igũrũ. 8 Agĩcoka akĩmeera atĩrĩ: “Rĩu tahiai mũtwarĩre mũrũgamĩrĩri wa iruga.” Nao makĩmũtwarĩra. 9 Rĩrĩa mũrũgamĩrĩri wa iruga rĩu aacamire maĩ macio maagarũrĩtwo magatuĩka ndibei, atekũmenya kũrĩa yoimite (o na gũtuĩka ndungata iria ciatahĩte maĩ macio nĩ ciamenyaga), agĩta mũhikania 10 akĩmwĩra: “Andũ arĩa angĩ othe mambaga kũheana ndibei ĩrĩa njega, na rĩrĩa andũ marĩo makaheana ĩrĩa ĩtarĩ njega tayo. No wee ũkũigĩte ĩrĩa njega nginya rĩu.” 11 Jesu eekire ũguo thĩinĩ wa Kana ya Galili kĩrĩ kĩambĩrĩria gĩa ciama ciake, agĩtũma riri wake ũmenyeke, nao arutwo ake makĩmwĩtĩkia.
Jesu Kũringa Kĩama kĩa Mbere
Gĩkĩ nĩkĩo kĩama kĩa mbere Jesu kũringa. Thutha wa arutwo acio ake erũ kuona kĩama kĩu, wĩtĩkio wao harĩ we ũgekĩrũo hinya. Thutha ũcio, Jesu agathiĩ hamwe na nyina na ariũ a nyina nginya taũni-inĩ ya Kaperinaumu mwena wa rũgongo wa Iria rĩa Galili.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Johana 1:1) O kĩambĩrĩria Ũhoro aarĩ kuo, na Ũhoro aarĩ hamwe na Ngai, na Ũhoro aarĩ ngai.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Joh 1:1
Ũhoro: Kana “Logos.” Na Kĩngiriki nĩ ho loʹgos. Kiugo gĩkĩ kĩhũthĩrĩtwo haha gĩkĩonania rĩĩtwa. Kiugo kĩu gĩa Kĩngiriki nokĩo kĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Joh 1:14 na Kũg 19:13. Johana nĩ oonanirie atĩ Jesu nĩwe ũheetwo rĩĩtwa rĩu. Rĩĩtwa rĩu rĩahũthĩkaga harĩ Jesu arĩ kĩũmbe kĩa roho kũrĩa igũrũ atanatuĩka mũndũ, arĩ ũtungata-inĩ wake gũkũ thĩ arĩ mũndũ mũkinyanĩru, na thutha wake gũtũũgĩrio na gũcoka igũrũ. Nĩwe wahũthagĩrũo nĩ Ngai gũtwara ũhoro wake kana arĩ Mwaria, nĩguo akinyie ndũmĩrĩri na ũtongoria wa Ngai kũrĩ ciũmbe iria ingĩ ciothe cia roho o hamwe na andũ. Kwoguo no tuuge atĩ Jesu atanoka gũkũ thĩ, nĩwe Jehova aahũthagĩra arĩ “Ũhoro” kwaranĩria na andũ, kana arĩ mũraika ũrĩa wakinyagia ndũmĩrĩri yake.—Kĩa 16:7-11; 22:11; 31:11; Tham 3:2-5; Ati 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
hamwe: Ũtaũri wa kiugo gwa kiugo nĩ, “kwerekera.” Mũhari-inĩ ũyũ, kiugo kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo gĩa Kĩngiriki, pros, kĩonanagia gũkuhanĩrĩria na gũkorũo na ũiguano. Ningĩ nĩ kĩonanagia atĩ nĩ andũ erĩ ngũrani, na mũhari-inĩ ũyũ kĩonanĩtie “Ũhoro,” na Ngai ũrĩa wa ma.
Ũhoro aarĩ ngai: Kana “Ũhoro aarĩ na mũhianĩre wa Ngai [kana, “kĩũmbe gĩtariĩ ta Ngai”].” Ciugo icio cia Johana ironania ũrĩa “Ũhoro,” kana Jesu Kristo, aatariĩ (Kĩngiriki nĩ ho loʹgos; rora ũndũ wa kwĩruta wĩgiĩ Ũhoro mũhari-inĩ ũyũ). Gĩtĩo kĩrĩa aarĩ nakĩo gĩa gũkorũo arĩ Mũrũ wa irigithathi wa Ngai, ũrĩa indo iria ingĩ ciothe ciombirũo kũgerera harĩ we, nĩkĩo gĩtũmaga Jesu etwo “ngai; kĩũmbe gĩtariĩ ta Ngai; mũhianĩre wa Ngai; kĩũmbe kĩrĩ na mũhianĩre wa Ngai.” Ataũri aingĩ mataũraga ciugo icio atĩ “Ũhoro aarĩ Ngai,” magatũma oneke aiganaine na Ngai Mwene-Hinya-Wothe. O na kũrĩ ũguo, nĩ harĩ na itũmi njega cia kuuga atĩ Johana ndeendaga kuonania atĩ “Ũhoro” nowe Ngai Mwene-Hinya-Wothe. Wa mbere, ciugo iria irĩ mbere na iria irĩ thutha wa kiugo “Ũhoro” nĩ ironania wega atĩ “Ũhoro” aarĩ “hamwe na Ngai.” Ningĩ kiugo gĩa Kĩngiriki the·osʹ, kĩandĩkĩtwo maita matatũ mũhari-inĩ wa 1 na wa 2. Harĩa kĩandĩkĩtwo riita rĩa mbere na rĩa gatatũ harĩ na kiugo kĩngĩ gĩa Kĩngiriki mbere yakĩo gĩa kuonania atĩ nĩ Ngai Mwene-Hinya-Wothe ũrarĩrĩrio, no harĩa kĩandĩkĩtwo riita rĩa kerĩ hatirĩ na kiugo kĩu. Athomi aingĩ moigaga atĩ gũkorũo hatarĩ na kiugo kĩu gĩa gũtaarĩria mbere ya kiugo the·osʹ, kũronania ũndũ wa bata. Rĩrĩa hekĩrũo kiugo kĩu gĩa gũtaarĩria mbere ya the·osʹ, hakoragwo hakĩaria ũhoro wa Ngai Mwene-Hinya-Wothe. Ngũrani na ũguo, gũkorũo hatarĩ na kiugo kĩu gĩa gũtaarĩria mbere ya the·osʹ, kuonanagia atĩ hararia ũhoro wa ũrĩa “Ũhoro” atariĩ. Kwoguo Bibilia ingĩ cia Gĩthũngũ, Kĩfaranja, na Kĩnjĩrĩmani nĩ itaũraga ciugo icio ta Bibilia ya New World Translation, na ikonania atĩ “Ũhoro” aarĩ “ngai; mũhianĩre wa Ngai; kĩũmbe kĩrĩ na mũhianĩre wa Ngai; kĩũmbe kĩhaana ta Ngai; kĩũmbe gĩtariĩ ta Ngai.” Ũtaũri wa tene wa ibuku rĩa Injiri ya Johana na thiomi cia Gĩsahidi na Kĩbohairi iria ciumanĩte na rũthiomi rwa Gĩkoptika, na no kũhoteke warutirũo karine-inĩ ya gatatũ na ya kana Mahinda Maitũ, nĩ ũnyitĩte ũndũ ũcio mbaru tondũ kiugo the·osʹ riita rĩa mbere thĩinĩ wa Joh 1:1 gĩtaũrĩtwo ũndũ ngũrani na ũrĩa gĩtaũrĩtwo riita rĩa kerĩ. Ũtaũri ũcio ũronania ũrĩa “Ũhoro” aatariĩ, atĩ aahaanaga ta Ngai, no nduonanagia atĩ aiganaine na Ithe, Ngai Mwene-Hinya-Wothe. Rĩandĩko rĩa Kol 2:9 nĩ rĩnyitĩte mũhari ũcio mbaru tondũ rĩtaaragĩria atĩ Kristo akoragwo na “ũiyũru wothe wa ngumo cia Ngai.” Kũringana na 2Pe 1:4 o na arĩa magaathana hamwe na Kristo nĩ ‘makaagĩa na ngumo ta cia Ngai.’ Makĩria ma ũguo, thĩinĩ wa Septuagint, kiugo gĩa Kĩngiriki the·osʹ kĩhaanaine na ciugo cia Kĩhibirania ʼel na ʼelo·himʹ, iria itaũrĩtwo “Ngai,” na ciĩrĩkanaga ciugĩte “Ũrĩa ũrĩ Hinya; Ũrĩa ũrĩ Ũhoti”. Ciugo ici cia Kĩhibirania ihũthĩrĩtwo kuonania Ngai mwene-hinya-wothe, ngai ingĩ, kana andũ. (Rora ũndũ wa kwĩruta wĩgiĩ Joh 10:34) Gwĩta Ũhoro “ngai,” kana “ũrĩa ũrĩ hinya,” no gũtwarane wega na ciugo cia ũrathi iria irĩ thĩinĩ wa Isa 9:6, harĩa haarathĩtwo atĩ Mesia angĩgeetwo ‘Ngai-Mwene-Hinya’ (no ti “Ngai Mwene-Hinya-Wothe”) na atĩ angĩgaakorũo arĩ “Ithe-wa-Andũ-wa-Tene-na-Tene,” harĩ arĩa othe magaatũũra rungu rwa wathani wake. Kĩyo gĩa Ithe, “Jehova Mũnene wa Ita,” nĩkĩo kĩngĩgaatũma maũndũ macio mahoteke.—Isa 9:7.
(Johana 1:29) Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, akĩona Jesu agĩthiĩ erekeire harĩ we, akiuga: “Ta rorai, Gatũrũme ka Ngai karĩa keheragia mehia ma andũ!
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 1:29
Gatũrũme ka Ngai: Thutha wa Jesu kũbatithio na agacoka kuuma kũgerio nĩ Mũcukani, Johana Mũbatithania aamwĩtire “Gatũrũme ka Ngai.” Ciugo icio cionekaga o haha tu na thĩinĩ wa Joh 1:36. (Rora gĩcunjĩ gĩa 4 thĩinĩ wa kabuku ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai.) Nĩ ũndũ mwagĩrĩru kũringithania Jesu na gatũrũme. Thĩinĩ wa Bibilia, ngʼondu ciarutagwo nĩ ũndũ wa mũndũ kwĩhia na nĩguo ahote gũkuhĩrĩria Ngai. Ũndũ ũcio warĩ kĩĩruru kĩa igongona rĩrĩa Jesu aarutire hĩndĩ ĩrĩa aarutire muoyo wake mũkinyanĩru nĩ ũndũ wa andũ. Ciugo “Gatũrũme ka Ngai” nĩ ihutanĩtie na mĩhari ĩigana ũna thĩinĩ wa Bibilia. Tondũ Johana nĩ aamenyaga Maandĩko ma Kĩhibirania wega, no kũhoteke ciugo ciake ciaragĩrĩria ũndũ ũmwe kana maũndũ maigana ũna harĩ maya: gatũrũme karĩa Iburahimu aarutire igongona handũ ha mũrũwe Isaaka (Kĩa 22:13), gatũrũme ga Pasaka karĩa gaathĩnjirũo nĩ ũndũ wa gũkũũra Aisiraeli kuuma ũkombo-inĩ Misiri (Tham 12:1-13), kana gatũrũme karĩa kaarutagwo o mũthenya rũcinĩ na hwaĩ-inĩ kĩgongona-inĩ kĩa Ngai kĩrĩa kĩarĩ Jerusalemu (Tham 29:38-42). Ningĩ Johana no akorũo nĩ aaririkanaga ũrathi wa Isaia harĩa mũndũ ũrĩa Jehova eetire “ndungata yakwa,” eerĩtwo atĩ aratwarũo ta ‘gatũrũme gagĩthiĩ gũthĩnjwo.’ (Isa 52:13; 53:5, 7, 11) Rĩrĩa mũtũmwo Paulo aandĩkire marũa ma mbere kũrĩ Akorintho eetire Jesu “gatũrũme gaitũ ga Pasaka.” (1Ko 5:7) Mũtũmwo Petero ooigire atĩ thakame ya Kristo nĩ “ya goro, o ta ya gatũrũme gatarĩ na kaũgũ kana kameni.” (1Pe 1:19) Ningĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio, Jesu ũrĩa rĩu ũtũũgĩrĩtio etĩtwo “Gatũrũme” na njĩra ya mũhaano, makĩria ma maita 25.—Ngerekano imwe nĩ ta Kũg 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
Ũthomi wa Bibilia
(Johana 1:1-18) O kĩambĩrĩria Ũhoro aarĩ kuo, na Ũhoro aarĩ hamwe na Ngai, na Ũhoro aarĩ ngai. 2 Ũcio aarĩ hamwe na Ngai o kĩambĩrĩria. 3 Indo ciothe ciagĩire kuo kũgerera harĩ we, na gũtirĩ o na kĩmwe kĩagĩire kuo gĩtagereire harĩ we. Kĩrĩa kĩgĩte kuo 4 kũgerera harĩ we nĩ muoyo, na muoyo ũcio nĩguo warĩ ũtheri harĩ andũ. 5 Na ũtheri ũcio nĩ ũraara nduma-inĩ, no nduma ndĩhotete kũũtooria. 6 Nĩ gwokire mũndũ wetagwo Johana watũmĩtwo nĩ Ngai. 7 Mũndũ ũcio okire arĩ mũira, arute ũira wĩgiĩ ũtheri ũcio, nĩguo andũ a mĩthemba yothe metĩkie kũgerera harĩ we. 8 We tiwe warĩ ũtheri ũcio, no aatũmĩtwo arute ũira wĩgiĩ ũtheri ũcio. 9 Ũtheri wa ma ũrĩa ũheaga andũ a mĩthemba yothe ũtheri warĩ hakuhĩ gũka thĩinĩ wa thĩ. 10 We aarĩ thĩinĩ wa thĩ, na thĩ yagĩire kuo kũgerera harĩ we, no thĩ ndĩamũmenyire. 11 Okire kwao mũciĩ, no andũ ao matiamwĩtĩkĩrire. 12 No rĩrĩ, arĩa othe maamwamũkĩrire-rĩ, nĩ aamaheire mweke wa gũtuĩka ciana cia Ngai, tondũ nĩ moonanirie wĩtĩkio harĩ rĩĩtwa rĩake. 13 Na matiaciarirũo kuumana na thakame kana wendi wa mwĩrĩ, o na kana wendi wa andũ, no maaciarirũo kuumana na Ngai. 14 Ũhoro agĩtuĩka mũndũ na agĩikarania na ithuĩ, na tũkĩĩyonera riri wake, riri o ta ũrĩa mũrũ wa mũmwe agĩaga naguo kuuma kũrĩ ithe; na nĩ eetĩkĩrĩkĩte harĩ Ngai na aarĩ na ma. 15 (Johana nĩ aarutire ũira ũmwĩgiĩ, akĩanĩrĩra ũũ: “Ũyũ nĩwe ndaririe ũhoro wake ngiuga atĩrĩ, ‘Ũrĩa ũroka thutha wakwa nĩ mũnene kũrĩ niĩ, nĩ gũkorũo itanaciarũo aarĩ kuo.’”) 16 Nĩ gũkorũo ithuothe nĩ twaamũkĩrire ũtugi mũnene kuuma kũrĩ we tondũ we aiyũirũo nĩ ũtugi. 17 Tondũ Watho waheanirũo kũgerera Musa-rĩ, ũtugi ũcio mũnene o hamwe na ma ciokire kũgerera Jesu Kristo. 18 Gũtirĩ mũndũ ũrĩ wona Ngai o na rĩ; mũrũ wa mũmwe ũrĩa ũrĩ harĩ Ithe nĩwe ũmũguũrĩtie.
SEPTEMBA 10-16
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | JOHANA 3–4
“Jesu Kũhunjĩria Mũtumia Mũsamaria”
(Johana 4:6, 7) Gĩthima kĩa Jakubu kĩarĩ kũu. Na rĩrĩ, nĩ ũndũ wa ũrĩa Jesu aanogete nĩ thabarĩ, agĩikara thĩ hau gĩthima-inĩ. Hĩndĩ ĩyo kwarĩ ta thaa thita. 7 Mũtumia ũmwe wa Samaria agĩũka gũtaha maĩ. Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “He maĩ nyue.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 4:6
nĩ ũndũ wa ũrĩa Jesu aanogete: Thĩinĩ wa Maandĩko haha no ho tu Jesu erĩtwo atĩ nĩ “aanogete.” Kwarĩ kĩndũ ta thaa thita, na rũcinĩ rũu no kũhoteke Jesu aambĩrĩirie thabarĩ yake kuuma mũkuru wa Jorodani ũrĩa ũrĩ Judea erekeire Sukaru ĩrĩa ĩrĩ Samaria, mwambato wa fiti 3,000 kana makĩria.—Joh 4:3-5; rora gĩcunjĩ gĩa 4 kabuku-inĩ ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai.
(Johana 4:21-24) Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “Mũtumia ũyũ, njĩtĩkia, hĩndĩ nĩ ĩroka rĩrĩa mũtagathathayagĩria Awa kĩrĩma-inĩ gĩkĩ o na kana Jerusalemu. 22 Inyuĩ mũthathayagia kĩrĩa mũtoĩ, no ithuĩ tũthathayagia kĩrĩa tũĩ, tondũ ũhonokio wambagĩrĩria na Ayahudi. 23 No rĩrĩ, hĩndĩ nĩ ĩrĩũka, na rĩu nĩ nginyu, rĩrĩa athathaiya a ma magaathathayagia Awa na roho na ma, nĩ gũkorũo nĩ ta acio Awa acaragia mamũthathayagie. 24 Ngai nĩ Roho, na arĩa mamũthathayagia no mũhaka mamũthathayagie na roho na ma.”
(Johana 4:39-41) Asamaria aingĩ kuuma itũũra rĩu makĩmwĩtĩkia tondũ wa ũira ũrĩa maaheirũo nĩ mũtumia ũcio rĩrĩa aameerire ũũ: “Anjĩrire maũndũ mothe marĩa ndaaneka.” 40 Kwoguo rĩrĩa Asamaria maathiire harĩ Jesu, makĩmũũria aikare nao, nake agĩikara kũu thikũ igĩrĩ. 41 Nĩ ũndũ ũcio, andũ angĩ aingĩ magĩtĩkia nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa aaririe,
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Johana 3:29) Mũndũ o wothe ũrĩ na mũhiki nĩwe mũhikania. No rĩrĩa mũrata wa mũhikania aarũgama hakuhĩ nake na aigua akĩaria, nĩ akenaga mũno nĩ kũigua mũgambo wa mũhikania. Nĩ ũndũ ũcio, gĩkeno gĩakwa nĩ gĩkinyanĩru.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 3:29
mũrata wa mũhikania: Mahinda-inĩ ma Bibilia, mũrata wa hakuhĩ wa mũhikania nĩwe warũgamagĩrĩra mũhikania kĩĩwatho na nĩ aakoragwo na itemi inene harĩ mĩbango ya ũhiki. Oonagwo ta arĩ we watũmire mũhiki na mũhikania mamenyane. Mũthenya wa ũhiki, mũhiki na arũgamĩrĩri ake maathiaga kwa mũhikania nyũmba, kana gwa ithe wa mũhikania, kũrĩa iruga rĩa ũhiki rĩakoragwo. Hĩndĩ ya iruga rĩu, mũrata wa mũhikania nĩ aakenaga aigua mũgambo wa mũhikania akĩarĩria mũhiki wake, tondũ nĩ oonaga atĩ nĩ aarutĩte wĩra wake wega. Johana Mũbatithania eeringithanirie na “mũrata wa mũhikania.” Ngerekano-inĩ ĩyo, Jesu nĩwe warĩ mũhikania nao arutwo ake marĩ hamwe nĩo mũhiki. Rĩrĩa Johana Mũbatithania aaharagĩrĩria njĩra ya Mesia, nĩ aamenyithanirie gĩkundi kĩa mbere kĩa “mũhiki” harĩ Jesu Kristo. (Joh 1:29, 35; 2Ko 11:2; Ef 5:22-27; Kũg 21:2, 9) “Mũrata wa mũhikania” aahingagia muoroto wake na njĩra ya kũmenyithania mũhiki na mũhikania wega, na thutha ũcio wĩra wake ũgathira. Na njĩra o ta ĩyo Johana ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Jesu: “Ũcio no mũhaka athiĩ na mbere kuongerereka, ĩndĩ niĩ no mũhaka thiĩ na mbere kũnyiha.”—Joh 3:30.
(Johana 4:10) Jesu akĩmũcokeria atĩrĩ: “Ũngĩũĩ kĩheo kĩrĩa Ngai aheanaga na nũ ũrakwĩra, ‘He maĩ nyue,’ nĩ ũngĩamũhoya, na nĩ angĩakũhe maĩ ma muoyo.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 4:10
maĩ ma muoyo: Ũtaũri wa kiugo gwa kiugo nĩ, “maĩ marĩ muoyo.” Ciugo icio cia Kĩngiriki ihũthĩragwo kuonania maĩ maratherera, maĩ moimĩte itherũkĩro-inĩ, kana maĩ matheru ma gĩthima moimĩte itherũkĩro-inĩ. Nĩ ngũrani na maĩ mataratherera matahĩrĩirũo handũ. Thĩinĩ wa Ala 14:5, ciugo cia Kĩhibirania iria itaũrĩtwo ‘maĩ maratherera’ nĩ “maĩ marĩ muoyo.” Thĩinĩ wa Je 2:13 na 17:13 Jehova etĩtwo “gĩthima kĩa maĩ ma muoyo,” na ũguo nĩ kuuga, maĩ ma mũhaano marĩa maheanaga muoyo. Jesu akĩaria na mũtumia Mũsamaria aahũthĩrire ciugo ‘maĩ ma muoyo’ na njĩra ya mũhaano, no kuonekaga ta mũtumia ũcio aambĩte kũnyita ciugo cia Jesu o ũrĩa irĩ.—Joh 4:11; rora ũndũ wa kwĩruta wĩgiĩ Joh 4:14.
Ũthomi wa Bibilia
(Johana 4:1-15) Rĩrĩa Mwathani aamenyire atĩ Afarisai nĩ maaiguĩte atĩ nĩ aagĩaga na akabatithia arutwo aingĩ gũkĩra Johana— 2 o na gũtuĩka Jesu we mwene ndaabatithagia andũ ĩndĩ nĩ arutwo ake maabatithanagia— 3 akiuma Judea akĩerekera Galili o rĩngĩ. 4 No nĩ haarĩ bata agerere Samaria. 5 Nĩ ũndũ ũcio agĩkinya itũũra rĩa Samaria rĩetagwo Sukaru, hakuhĩ na mũgũnda ũrĩa Jakubu aaheete mũrũwe Jusufu. 6 Gĩthima kĩa Jakubu kĩarĩ kũu. Na rĩrĩ, nĩ ũndũ wa ũrĩa Jesu aanogete nĩ thabarĩ, agĩikara thĩ hau gĩthima-inĩ. Hĩndĩ ĩyo kwarĩ ta thaa thita. 7 Mũtumia ũmwe wa Samaria agĩũka gũtaha maĩ. Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “He maĩ nyue.” 8 (Tondũ arutwo ake nĩ maathiĩte itũũra-inĩ kũgũra irio.) 9 Kwoguo mũtumia ũcio Mũsamaria akĩmũũria ũũ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma wee, o na ũrĩ Mũyahudi, ũũhoe maĩ o na gũtuĩka ndĩ mũtumia Mũsamaria?” (Tondũ Ayahudi matinyitanagĩra na Asamaria.) 10 Jesu akĩmũcokeria atĩrĩ: “Ũngĩũĩ kĩheo kĩrĩa Ngai aheanaga na nũ ũrakwĩra, ‘He maĩ nyue,’ nĩ ũngĩamũhoya, na nĩ angĩakũhe maĩ ma muoyo.” 11 Mũtumia ũcio akĩmwĩra: “Mũthuri ũyũ, ndũrĩ o na ndoo ya gũtaha maĩ, na gĩthima nĩ kĩriku. Ũkĩrutĩte kũ maĩ macio ma muoyo? 12 Wee ndũrĩ mũnene gũkĩra ithe witũ Jakubu, ũrĩa watũheire gĩthima gĩkĩ, na we hamwe na ariũ ake na mahiũ make maanyuaga maĩ ma kĩo.” 13 Jesu akĩmwĩra: “Mũndũ o wothe ũnyuaga maĩ maya nĩ acokaga kũnyota. 14 Ũrĩa wothe ũkũnyua maĩ marĩa ngũmũhe ndarĩ hĩndĩ akaanyota, no maĩ marĩa ngũmũhe megũtuĩka thĩinĩ wake itherũkĩro rĩa maĩ ma kũmũhe muoyo wa tene na tene.” 15 Mũtumia ũcio akĩmwĩra: “Mũthuri ũyũ, he maĩ macio, nĩguo ndikananyote o na kana ndũũre njũkaga handũ haha gũtaha maĩ.”
SEPTEMBA 17-23
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | JOHANA 5–6
“Rũmĩrĩra Jesu Ũrĩ na Muoroto Mwega”
(Johana 6:9-11) “Haha harĩ na kahĩĩ karĩ na mĩgate ĩtano ya cairi na tũthamaki twĩrĩ tũnini. No icio nĩ kĩĩ harĩ kĩrĩndĩ kĩnene ũũ?” 10 Nake Jesu akiuga: “Ĩrai andũ maikare thĩ.” Na tondũ kũu kwarĩ na nyeki nyingĩ mũno, magĩikara thĩ, na arũme maarĩ ta ngiri ithano. 11 Jesu akĩoya mĩgate ĩyo, na thutha wa gũcokeria Ngai ngatho akĩmĩgayania kũrĩ arĩa maaikarĩte thĩ; na noguo eekire na tũthamaki tũu, nao makĩrĩa makĩhũna.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 6:10
magĩikara thĩ, na arũme maarĩ ta ngiri ithano: No Mathayo tu wongereire ciugo, “o hamwe na atumia na ciana,” akĩandĩka ũhoro wa kĩama kĩu. (Mat 14:21) No kũhoteke andũ arĩa othe maahũnirio na njĩra ya kĩama maarĩ makĩria ma 15,000.
(Johana 6:14) Hĩndĩ ĩrĩa andũ acio moonire kĩama kĩrĩa aaringire, makĩambĩrĩria kuuga: “Hatarĩ nganja ũyũ nĩwe Mũnabii ũrĩa weranĩirũo atĩ nĩ agooka gũkũ thĩ.”
(Johana 6:24) Kwoguo rĩrĩa moonire atĩ Jesu na arutwo ake matiarĩ hau, makĩingĩra tũtarũ-inĩ tũu magĩthiĩ Kaperinaumu gũcaria Jesu.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 6:14
Mũnabii: Hĩndĩ ya karine ya mbere Mahinda Maitũ, Ayahudi aingĩ nĩ meerĩgĩrĩire atĩ mũnabii ũtariĩ ta Musa, ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Gũc 18:15, 18 nĩwe ũngĩatuĩkire Mesia. Mũhari-inĩ ũyũ, ciugo agooka gũkũ thĩ cionekaga ta iraarĩrĩria gũka kwa Mesia kũrĩa kwerĩgĩrĩirũo. No Johana tu wandĩkĩte maũndũ marĩa marĩ mũhari-inĩ ũyũ.
(Johana 6:25-27) Rĩrĩa maamuonire mũrĩmo ũcio ũngĩ wa iria, makĩmũũria: “Rabii, ũkinyire gũkũ rĩ?” 26 Jesu akĩmeera: “Ngũmwĩra atĩrĩ na ma, mũtiranjaria tondũ wa ciama iria mũronire, ĩndĩ nĩ ũndũ nĩ mũrarĩire mĩgate mũrahũna. 27 Mũtikarutagĩre wĩra irio iria ithũkaga, ĩndĩ rutagĩrai wĩra irio iria itũũraga nĩ ũndũ wa muoyo wa tene na tene, iria Mũrũ wa mũndũ ekũmũhe; nĩ gũkorũo Awa, Ngai we mwene, nĩ amwĩkĩrĩte mũhũũri wa kuonania nĩ amwĩtĩkĩrĩte.”
(Johana 6:54) Mũndũ o wothe ũrĩaga mwĩrĩ wakwa na akanyua thakame yakwa, arĩ na muoyo wa tene na tene, na nĩ ngaamũriũkia mũthenya wa mũthia;
(Johana 6:60) Rĩrĩa arutwo ake aingĩ maaiguire maũndũ macio, makiuga: “Ũhoro ũcio nĩ wa kũmakania; nũ ũngĩũthikĩrĩria?”
(Johana 6:66-69) Nĩ ũndũ ũcio arutwo ake aingĩ makĩmũtiganĩria magĩcokerera maũndũ marĩa maatigĩte na matiatwaranire nake rĩngĩ. 67 Kwoguo Jesu akĩũria arĩa Ikũmi na Erĩ: “O na inyuĩ nĩ mũkwenda gũthiĩ?” 68 Simoni Petero akĩmũcokeria ũũ: “Mwathani, tũgũgĩthiĩ kũrĩ ũ? Wee ũrĩ na ciugo cia muoyo wa tene na tene. 69 Nĩ twĩtĩkĩtie na tũkamenya atĩ wee nĩwe Ũrĩa Mũtheru wa Ngai.”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Joh 6:27, 54
irio iria ithũkaga . . . irio iria itũũraga nĩ ũndũ wa muoyo wa tene na tene: Jesu nĩ aataũkagĩrũo atĩ andũ amwe maamũrũmagĩrĩra hamwe na arutwo ake nĩgetha magunĩke kĩĩmwĩrĩ. Irio cia kĩĩmwĩrĩ itũũragia andũ mũthenya o mũthenya, ĩndĩ “irio” cia Kiugo kĩa Ngai nĩ igaatũma andũ matũũre tene na tene. Jesu eerire andũ marutagĩre wĩra “irio iria itũũraga nĩ ũndũ wa muoyo wa tene na tene,” na ũguo nĩ kuuga, mekĩre kĩyo harĩ kũhingia mabataro mao ma kĩĩroho na monanie wĩtĩkio harĩ maũndũ marĩa meerutaga.—Mat 4:4; 5:3; Joh 6:28-39.
ũrĩaga mwĩrĩ wakwa na akanyua thakame yakwa: Ciugo iria ithiũrũrũkĩirie ironania atĩ acio marĩaga na makanyua mekaga ũguo na njĩra ya mũhaano rĩrĩa monania wĩtĩkio harĩ Jesu Kristo. (Joh 6:35, 40) Jesu ooigire ciugo icio mwaka wa 32 Mahinda Maitũ, kwoguo ndaaragia ũhoro wa Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani iria aacokire kwambĩrĩria mwaka ũmwe thutha ũcio. Ooigire ũguo ihinda inini mbere ya “gĩathĩ kĩa Ayahudi kĩrĩa gĩetagwo Pasaka” (Joh 6:4), kwoguo no kũhoteke athikĩrĩria ake nĩ mangĩaririkanire gĩathĩ kĩrĩa gĩakuhĩrĩirie na itemi rĩa bata rĩa thakame ya gatũrũme harĩ kũhonokia mĩoyo ũtukũ ũrĩa Aisiraeli mooimire Misiri (Tham 12:24-27). Jesu aatĩtĩrithagia atĩ o ta thakame ya gatũrũme, thakame yake nĩ ĩngĩakorirũo na itemi rĩa bata harĩ gũtũma arutwo ake mone muoyo wa tene na tene.
w05 9/1 21 kĩb. 13-14
Tũrĩthiaga na Rĩĩtwa rĩa Jehova Ngai Witũ
13 O na kũrĩ ũguo, andũ nĩ maarũmĩrĩire Jesu matekũnoga na makĩmuona “mũrĩmo ũcio ũngĩ wa iria,” ta ũrĩa Johana andĩkĩte. Nĩ kĩĩ gĩatũmire mamũrũmĩrĩre o na aregete mamũtue mũthamaki? Aingĩ ao nĩ moonekire maarĩ na mwerekera wa maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ, o na makĩgweta cara-rũkũ ũhoro wa irio iria Jehova aaheanĩte werũ-inĩ hĩndĩ ya Musa. Moonanagia atĩ Jesu aagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere kũmahe irio cia kĩĩmwĩrĩ. Tondũ Jesu nĩ aamenyire muoroto wao mũũru, aambĩrĩirie kũmaruta maũndũ ma kĩĩroho marĩa mangĩamateithirie kũgarũrĩra mwĩcirĩrie wao. (Joh 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Maigua maũndũ macio, amwe ao maambĩrĩirie kũmũnugunĩra, makĩria rĩrĩa aaheanire ngerekano ĩno: “Ngũmwĩra na ma atĩrĩ, mũngĩaga kũrĩa mwĩrĩ wa Mũrũ wa mũndũ na kũnyua thakame yake, mũtingĩgĩa na muoyo thĩinĩ wanyu. Mũndũ o wothe ũrĩaga mwĩrĩ wakwa na akanyua thakame yakwa, arĩ na muoyo wa tene na tene, na nĩ ngaamũriũkia mũthenya wa mũthia.”—Joh 6:53, 54.
14 Kaingĩ ngerekano cia Jesu nĩ ciatũmaga andũ monanie kana nĩ meeriragĩria biũ gũtwarana na Ngai. O na ngerekano ĩno noguo yahaanaga. Nĩ yatũmire monanie mwerekera wao. Bibilia yugaga ũũ: “Rĩrĩa arutwo ake aingĩ maaiguire maũndũ macio, makiuga: ‘Ũhoro ũcio nĩ wa kũmakania; nũ ũngĩũthikĩrĩria?’” Jesu aamataarĩirie atĩ maagĩrĩirũo gũtaũkĩrũo nĩ ciugo ciake na njĩra ya kĩĩroho. Ooigire ũũ: “Roho nĩguo ũheanaga muoyo; mwĩrĩ ndũrĩ kĩene o na hanini. Maũndũ marĩa ndĩmwĩrĩte-rĩ, macio nĩ roho na nĩ muoyo.” O na kũrĩ ũguo, aingĩ ao matiamũthikĩrĩirie, tondũ Bibilia yugaga ũũ: “Nĩ ũndũ ũcio arutwo ake aingĩ makĩmũtiganĩria magĩcokerera maũndũ marĩa maatigĩte na matiatwaranire nake rĩngĩ.”—Joh 6:60, 63, 66.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Johana 6:44) Gũtirĩ mũndũ ũngĩũka kũrĩ niĩ atagucĩrĩirio nĩ Awa ũrĩa wandũmire na nĩ ngaamũriũkia mũthenya wa mũthia.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 6:44
atagucĩrĩirio: O na gũtuĩka kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “atagucĩrĩirio” kĩhũthagĩrũo ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũgucia neti ya gũtega thamaki, (Joh 21:6, 11) gĩtiendaga kuonania atĩ Ngai agucagia andũ matekwenda. No kũhoteke Jesu aaragĩrĩria ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Je 31:3 harĩa Jehova eerire ndungata ciake cia tene ũũ: “Nĩngũguucĩrĩirie na ũtugi.” (Holy Bible in Gĩkũyũ; kiugo o kĩu gĩa Kĩngiriki nĩkĩo kĩhũthĩrĩtwo nĩ Septuagint mũhari-inĩ ũyũ.) Joh 12:32 yonanagia atĩ Jesu nĩ agucagĩrĩria andũ a mĩthemba yothe kũrĩ we na njĩra o ta ĩyo. Maandĩko monanagia atĩ Jehova nĩ aheete andũ wĩyathi wa gwĩthuurĩra. O mũndũ nĩwe wagĩrĩirũo gwĩtuĩra kana nĩ ekũmũtungatĩra. (Gũc 30:19, 20) Ngai nĩ agucagĩrĩria harĩ we andũ arĩa marĩ na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire (Thb 11:5; Thi 21:2; Atũ 13:48). Jehova ekaga ũguo kũgerera ũhoro ũrĩa ũrĩ Bibilia-inĩ na kũgerera roho wake mũtheru. Ũrathi wa Isa 54:13, ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Joh 6:45, waragia ũhoro wa arĩa magucagĩrĩrio nĩ Awa.—Ringithania na Joh 6:65.
(Johana 6:64) No nĩ harĩ na amwe anyu matetĩkagia.” Nĩ gũkorũo Jesu nĩ aamenyaga kuuma o kĩambĩrĩria arĩa matetĩkagia na mũndũ ũrĩa ũngĩkamũkunyanĩra.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Joh 6:64
Jesu nĩ aamenyaga . . . mũndũ ũrĩa ũngĩkamũkunyanĩra: Jesu aaragia ũhoro wa Judasi Mũisikariota. Jesu atanathuura atũmwo ake 12, aahũthĩrire ũtukũ mũgima akĩhoya Ithe. (Lu 6:12-16) Kwoguo Judasi aarĩ mwĩhokeku harĩ Ngai kĩambĩrĩria-inĩ. O na kũrĩ ũguo, Jesu nĩ aamenyaga kuuma morathi marĩa marĩ thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania atĩ nĩ angĩakunyanĩirũo nĩ mũrata wake wa hakuhĩ. (Thb 41:9; 109:8; Joh 13:18, 19) Tondũ Jesu nĩ aahotaga gũthoma ngoro na meciria, nĩ aamenyire rĩrĩa Judasi aambĩrĩirie gũtuĩka mũndũ mũũru. (Mat 9:4) Ngai nĩ aahũthĩrire ũhoti wake wa kũmenya maũndũ matanekĩka, na akĩmenya atĩ Jesu nĩ angĩgaakunyanĩrũo nĩ mũrata wake wa hakuhĩ. No kũringana na ngumo cia Ngai na ũrĩa anahiũrania na andũ matukũ-inĩ ma tene, tũtiagĩrĩirũo gwĩciria atĩ Judasi nĩwe warĩ eke mehia macio ta ũndũ ũcio warĩ mũbange kuuma o kĩambĩrĩria.
kuuma o kĩambĩrĩria: Ciugo ici itirarĩrĩria ũhoro wĩgiĩ gũciarũo kwa Judasi kana rĩrĩa aathuurirũo atuĩke mũtũmwo, thutha wa Jesu kũhoya ũtukũ mũgima. (Lu 6:12-16) Ciaragĩrĩria ũhoro wa rĩrĩa Judasi aambĩrĩirie gũtuĩka mũndũ mũũru na Jesu akĩmenya o na ihenya. (Joh 2:24, 25; Kũg 1:1; 2:23; rora maũndũ ma kwĩruta megiĩ Joh 6:70; 13:11) Ningĩ ũndũ ũcio wonanagia atĩ Judasi nĩ aambire kũbanga na agĩĩcũrania ũrĩa egwĩka, no ndaacenjirie o rĩmwe. Kiugo “kĩambĩrĩria” (Kĩngiriki nĩ ar·kheʹ) thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki gĩtaũragwo na njĩra itiganĩte, kũringana na ũhoro ũrĩa ũrarĩrĩrio. Kwa ngerekano, thĩinĩ wa 2Pe 3:4, kiugo “kĩambĩrĩria” kĩaragia ũhoro wa kĩambĩrĩria kĩa ũũmbi. No kũndũ kũingĩ, gĩkoragwo gĩkĩaria ũhoro wĩgiĩ rĩrĩa ũndũ mũna wambĩrĩirie. Kwa ngerekano, Petero ooigire atĩ roho mũtheru nĩ waikũrũkĩire andũ a ndũrĩrĩ “o ta ũrĩa waikũrũkire igũrũ ritũ [atũmwo] kĩambĩrĩria-inĩ.” (Atũ 11:15) Petero ndaaragia ũhoro wa rĩrĩa aaciarirũo kana rĩrĩa aatuĩkire mũtũmwo. Handũ ha ũguo, aaragia ũhoro wa Pentekoste ya mwaka wa 33 Mahinda Maitũ na nĩrĩo “kĩambĩrĩria” gĩa gũikũrũkĩrio roho mũtheru nĩ ũndũ wa wĩra mũna. (Atũ 2:1-4) Ngerekano ingĩ cia ũrĩa kiugo “kĩambĩrĩria” gĩtaũragwo kũringana na ũhoro ũrĩa ũrarĩrĩrio no cioneke thĩinĩ wa Lu 1:2; Joh 15:27; na 1Joh 2:7.
Ũthomi wa Bibilia
(Johana 6:41-59) Nao Ayahudi makĩambĩrĩria kũngʼungʼua nĩ ũndũ wake tondũ nĩ oigĩte: “Nĩ niĩ mũgate ũrĩa waikũrũkire kuuma igũrũ.” 42 Na makĩambĩrĩria kuuga ũũ: “Githĩ ũyũ ti Jesu mũrũ wa Jusufu, na ithe na nyina githĩ tũtimoĩ? Rĩu aroiga atĩa atĩ, ‘Niĩ ndaikũrũkire kuuma igũrũ’?” 43 Nake Jesu akĩmacokeria akĩmeera: “Tigai kũngʼungʼua. 44 Gũtirĩ mũndũ ũngĩũka kũrĩ niĩ atagucĩrĩirio nĩ Awa ũrĩa wandũmire na nĩ ngaamũriũkia mũthenya wa mũthia. 45 Nĩ kwandĩke ũũ mabuku-inĩ ma anabii: ‘Andũ othe nĩ makaarutwo nĩ Jehova.’ Mũndũ o wothe ũthikĩrĩirie Awa na akeruta nĩ okaga kũrĩ niĩ. 46 Ti atĩ nĩ kũrĩ mũndũ wonete Awa, tiga o ũrĩa uumĩte kũrĩ Ngai; ũcio nĩ onete Awa. 47 Ngũmwĩra atĩrĩ o ma o ma, mũndũ o wothe wĩtĩkagia, arĩ na muoyo wa tene na tene. 48 “Nĩ niĩ mũgate wa muoyo. 49 Maithe manyu ma tene maarĩire mana werũ-inĩ ĩndĩ nĩ maakuire. 50 Ũyũ nĩguo mũgate ũrĩa ũikũrũkĩte kuuma igũrũ nĩguo mũndũ o wothe aũrĩa ndagakue. 51 Nĩ niĩ mũgate ũrĩa ũrĩ muoyo waikũrũkire kuuma igũrũ. Mũndũ o wothe angĩrĩa mũgate ũyũ egũtũũra tene na tene; na ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, mũgate ũrĩa ngũheana nĩ mwĩrĩ wakwa nĩ ũndũ wa muoyo wa andũ.” 52 Nao Ayahudi makĩambĩrĩria gũkararania o ene makiugaga: “Mũndũ ũyũ angĩtũhe atĩa mwĩrĩ wake tũrĩe?” 53 Nĩ ũndũ ũcio Jesu akĩmeera: “Ngũmwĩra na ma atĩrĩ, mũngĩaga kũrĩa mwĩrĩ wa Mũrũ wa mũndũ na kũnyua thakame yake, mũtingĩgĩa na muoyo thĩinĩ wanyu. 54 Mũndũ o wothe ũrĩaga mwĩrĩ wakwa na akanyua thakame yakwa, arĩ na muoyo wa tene na tene, na nĩ ngaamũriũkia mũthenya wa mũthia; 55 nĩ gũkorũo mwĩrĩ wakwa nĩ irio cia ma na thakame yakwa nĩ kĩndũ kĩa ma gĩa kũnyuo. 56 Mũndũ o wothe ũrĩaga mwĩrĩ wakwa na akanyua thakame yakwa atũũraga arĩ na ũiguano na niĩ, na niĩ ngatũũra ndĩ na ũiguano nake. 57 O ta ũrĩa Awa ũrĩa ũrĩ muoyo aandũmire na niĩ ngatũũra nĩ ũndũ wa Awa, noguo mũndũ o wothe ũrĩaga mwĩrĩ wakwa agaatũũra nĩ ũndũ wakwa. 58 Ũyũ nĩguo mũgate ũrĩa waikũrũkire kuuma igũrũ. Ti ta hĩndĩ ĩrĩa maithe manyu ma tene maarĩire na no maakuire. Mũndũ o wothe ũrĩaga mũgate ũyũ egũtũũra tene na tene.” 59 Oigire maũndũ macio hĩndĩ ĩrĩa aarutanaga thĩinĩ wa thunagogi ĩmwe kũu Kaperinaumu.
SEPTEMBA 24-30
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | JOHANA 7–8
“Jesu Aagoocithagia Ithe”
(Johana 7:15-18) Nao Ayahudi makĩgega makĩũrania: “Gũthiĩte atĩa mũndũ ũyũ agakorũo na ũũgĩ ta ũyũ wa Maandĩko na ndarĩ cukuru athiĩte?” 16 Jesu akĩmacokeria akĩmeera: “Maũndũ marĩa ndutanaga ti makwa, ĩndĩ moimĩte kũrĩ ũrĩa wandũmire. 17 Mũndũ o wothe angĩĩrirĩria gwĩka wendi wa Ũcio, no amenye kana ũrutani ũcio uumĩte kwĩ Ngai kana ndĩraria maũndũ marĩa ndĩĩrĩte. 18 Ũrĩa wothe waragia maũndũ eĩrĩte we mwene nĩ gwĩcarĩria ecaragĩria rũgooco; ĩndĩ ũrĩa wothe ũcaragia kũgoocithia ũrĩa wamũtũmire, ũcio nĩ wa ma na nĩ mũthingu.
cf 100-101 kĩb. 5-6
“Nĩ kwandĩke”
5 Jesu nĩ eendaga andũ mamenye kũrĩa ndũmĩrĩri yake yoimaga. Ooigire ũũ: “Maũndũ marĩa ndutanaga ti makwa, ĩndĩ moimĩte kũrĩ ũrĩa wandũmire.” (Johana 7:16) Hĩndĩ ĩngĩ nayo akiuga: “Gũtirĩ ũndũ njĩkaga ndĩĩrĩte niĩ mwene; no njaragia maũndũ maya o ta ũrĩa Awa aandutire.” (Johana 8:28) Agĩcoka akiuga: “Maũndũ marĩa ndĩmwĩraga ndiaragia ndĩĩrĩte niĩ mwene, ĩndĩ Awa, ũrĩa ũtũũraga arĩ na ũiguano na niĩ nĩwe ũraruta mawĩra make.” (Johana 14:10) Njĩra ĩmwe Jesu oonanirie ũũma wa ciugo icio ciake nĩ ũrĩa aagwetaga Kiugo kĩa Ngai kaingĩ.
6 Ũngĩthuthuria ciugo cia Jesu iria nyandĩke nĩ ũkuona atĩ nĩ aagwetire na njĩra ya ĩmwe kwa ĩmwe kana ĩtarĩ ya ĩmwe kwa ĩmwe makĩria ma nuthu ya mabuku ma Maandĩko ma Kĩhibirania. Ũndũ ũcio no wage kuoneka ũrĩ mũnene. No wĩyũrie nĩ kĩĩ gĩatũmire ihinda-inĩ rĩa mĩaka ĩtatũ na nuthu ĩrĩa aarutanire na akĩhunjia akorũo atagwetete ciugo kuuma Maandĩko-inĩ mothe marĩa maarĩ kuo. No ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, no kũhoteke nĩ eekire ũguo. Ririkana atĩ no gĩcunjĩ kĩnini gĩa ciugo cia Jesu na ũrĩa eekire kĩandĩkĩtwo. (Johana 21:25) Ciugo ciothe cia Jesu iria nyandĩke no ũcithome na mathaa manini tu. Rĩu ta wĩcirie ũrĩa aaririe ũhoro wĩgiĩ Ngai na Ũthamaki wake na mathaa manini tu na akĩhota kũgweta nuthu ya mabuku ma Maandĩko ma Kĩhibirania! Makĩria ma ũguo, maita maingĩ Jesu ndaakoragwo na ikũnjo iria nyandĩke. Rĩrĩa aaheanire Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ marĩa moĩkaine mũno, nĩ aagwetire na njĩra ya ĩmwe kwa ĩmwe kana ĩtarĩ ya ĩmwe kwa ĩmwe Maandĩko ma Kĩhibirania, na mothe nĩ kũririkana aaririkanaga.
(Johana 7:28, 29) Na rĩrĩa Jesu aarutanaga thĩinĩ wa hekarũ, akĩanĩrĩra akiuga: “Nĩ mũnjũĩ na nĩ mũĩ kũrĩa nyumĩte. Na ndiũkĩte ndĩĩtũmĩte niĩ mwene, ĩndĩ Ũrĩa ũndũmĩte nĩ wa ma, na inyuĩ mũtimũĩ. 29 Ũcio nĩ ndĩmũĩ, tondũ niĩ njũkĩte ndũmĩtwo Nĩwe ndĩmũrũgamĩrĩre.”
(Johana 8:29) Nake Ũrĩa wandũmire arĩ hamwe na niĩ; ndandiganĩirie ndĩ nyiki, nĩ gũkorũo hingo ciothe njĩkaga maũndũ marĩa mamũkenagia.”
Tongoragio Nĩ Roho wa Ngai, No Ti Roho wa Thĩ
19 Athĩkĩra Jehova biũ. Hingo ciothe Jesu eekaga maũndũ marĩa maakenagia Ithe. No hĩndĩ ĩmwe, mwerekera wa Jesu wĩgiĩ kũhiũrania na ũndũ mũna warĩ ngũrani na ũrĩa Ithe eendaga. No o na kũrĩ ũguo, atarĩ na nganja Jesu eerire Ithe ũũ: “Ti ũrĩa ngwenda niĩ, no gwĩkwo o ũrĩa ũkwenda wee.” (Luk. 22:42) Wĩyũrie ũũ, ‘Nĩ njathĩkagĩra Ngai o na rĩrĩa gwĩka ũguo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ?’ Gwathĩkĩra Ngai nĩ kwa bata mũno ũtũũro-inĩ. Twagĩrĩirũo nĩ kũmwathĩkĩra biũ arĩ Mũũmbi witũ, Kĩhumo giitũ, na Mũtũũria wa muoyo witũ. (Thab. 95:6, 7) Hatirĩ kĩndũ kĩngĩ tũngĩmũrutĩra ithenya rĩa wathĩki. Tũtingĩtĩkĩrĩka nĩ Ngai hatarĩ na wathĩki.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Johana 7:8-10) Inyuĩ ambatai mũthiĩ gĩathĩ-inĩ kĩu; niĩ ndikinyĩte gũthiĩ, tondũ ihinda rĩakwa rĩtirĩ rĩrakinya.” 9 Kwoguo thutha wa kũmeera maũndũ macio, agĩtigwo kũu Galili. 10 No rĩrĩa ariũ a nyina maambatire magĩthiĩ gĩathĩ-inĩ, o nake akĩambata na hitho.
w07 2/1 6 kĩb. 4
Twagĩrĩirũo Kwaragia ma Nĩkĩ?
Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ Jesu Kristo aatũigĩire ũndũ-inĩ ũcio? Hĩndĩ ĩmwe Jesu nĩ aaranĩirie na andũ mataarĩ etĩkia arĩa meendaga kũmenya mĩbango yake ya rũgendo. Maamwĩrire ũũ: “Uma gũkũ ũthiĩ Judea.” Jesu aamacokeirie atĩa? Aameerire, “Inyuĩ ambatai [Jerusalemu] mũthiĩ gĩathĩ-inĩ kĩu; niĩ ndikinyĩte gũthiĩ, tondũ ihinda rĩakwa rĩtirĩ rĩrakinya.” Ihinda inini thutha ũcio Jesu nĩ aathiire Jerusalemu nĩ ũndũ wa gĩathĩ kĩu. Nĩ kĩĩ gĩatũmire ameere ũguo? Matiarĩ na kĩhooto gĩa kũmenya kũrĩa arathiĩ na rĩrĩa angĩathiire. Kwoguo o na gũtuĩka Jesu ndaaririe maheeni, aamaheire macokio mataarĩ na ũhoro wothe nĩ ũndũ wa gwĩthema ũndũ o wothe mũũru mangĩamwĩkire kana meke arutwo ake. Macio matiarĩ maheeni tondũ mũtũmwo Petero aandĩkire ũũ igũrũ rĩgiĩ Kristo: “Ndaigana kwĩhia, kana akĩaria maheeni na kanua gake.”—Johana 7:1-13; 1 Petero 2:22.
(Johana 8:58) Nake Jesu akĩmeera: “Ngũmwĩra atĩrĩ o ma o ma, o na Iburahimu atanaciarũo, ndaarĩ o kuo.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Joh 8:58
ndaarĩ o kuo: Ayahudi arĩa maarĩ akararia meendaga kũhũũra Jesu na mahiga nĩ ũndũ wa kuuga atĩ nĩ ‘onete Iburahimu’ o na gũtuĩka Jesu ‘ndaakinyĩtie mĩaka mĩrongo ĩtano’ o ta ũrĩa Ayahudi acio maamwĩrire. (Joh 8:57) Jesu ooigire ũguo akĩenda kũmeera atĩ atanoka gũkũ thĩ aatũũraga kũrĩa igũrũ arĩ kĩũmbe kĩa roho kĩrĩ hinya o na Iburahimu atanaciarũo. Andũ amwe moigaga atĩ mũhari ũyũ nĩ wonanagia atĩ Jesu nĩwe Ngai. Moigaga atĩ ciugo cia Kĩngiriki e·goʹ ei·miʹ iria ihũthĩrĩtwo mũhari-inĩ ũcio ihaanaine na iria ihũthĩrĩtwo nĩ Septuagint thĩinĩ wa Tham 3:14 harĩa Ngai emenyithanĩtie. (Rora ũndũ wa kwĩruta wĩgiĩ Joh 4:26 thĩinĩ wa Bibilia ya Gĩthũngũ ya nwt.) O na kũrĩ ũguo, ũrĩa Jesu ooigire thĩinĩ wa Joh 8:54, 55 nĩ wonanagia atĩ ndeendaga kuuga atĩ we na Ithe nĩ mũndũ ũmwe.
Ũthomi wa Bibilia
(Johana 8:31-47) Jesu agĩcoka akĩra Ayahudi arĩa maamwĩtĩkĩtie atĩrĩ: “Mũngĩtũũra kiugo-inĩ gĩakwa, mũgũkorũo mũrĩ arutwo akwa kũna, 32 na nĩ mũkũmenya ũhoro ũrĩa wa ma, naguo ũhoro ũrĩa wa ma ũmũkũũre ũkombo-inĩ.” 33 Nao makĩmũcokeria: “Ithuĩ tũrĩ rũciaro rwa Iburahimu na tũtirĩ twakorũo twĩ ngombo cia mũndũ o na ũrĩkũ. Nĩ kĩĩ gĩagĩtũma uuge, ‘Nĩ tũgũkũũrũo ũkombo-inĩ’?” 34 Jesu akĩmacokeria: “Ngũmwĩra atĩrĩ o ma o ma, mũndũ o wothe wĩhagia, nĩ ngombo ya mehia. 35 Makĩria ma ũguo-rĩ, ngombo ndĩtũũraga kwa mwathi wayo tene na tene; no mũrũ wake atũũraga kuo tene na tene. 36 Kwoguo Mũriũ angĩgũkũũra ũkombo-inĩ, ũgũkorũo kũna ũrĩ mũkũũre. 37 Nĩ njũĩ atĩ mũrĩ rũciaro rwa Iburahimu. No mũracaria ũrĩa mũngĩnjũraga tondũ mũtiĩtĩkagĩra kiugo gĩakwa. 38 Niĩ maũndũ marĩa nyonete hĩndĩ ĩrĩa tũrĩ na Awa nĩmo njaragia, no inyuĩ mwĩkaga maũndũ marĩa mũiguĩte kuuma kũrĩ ithe wanyu.” 39 Nao makĩmũcokeria makĩmwĩra: “Ithe witũ nĩ Iburahimu.” Nake akĩmeera: “Korũo mũrĩ ciana cia Iburahimu, mũngĩreeka ciĩko cia Iburahimu. 40 No rĩu mũracaria ũrĩa mũngĩnjũraga, o niĩ ndĩmwĩrĩte ũhoro wa ma ũrĩa ndaiguire kuuma kũrĩ Ngai. Iburahimu ndeekaga ũguo. 41 Inyuĩ mũreka ciĩko cia ithe wanyu.” Nao makĩmwĩra: “Tũticiarĩtwo kuumana na ũmaraya; tũrĩ a Ithe ũmwe, nĩwe Ngai.” 42 Jesu akĩmeera: “Korũo Ngai nĩwe Ithe wanyu, no mũnyende, nĩ gũkorũo ndokire nyumĩte kũrĩ Ngai na rĩu ndĩ haha. Ndiũkĩte ndĩĩtũmĩte niĩ mwene, no Ũcio nĩwe wandũmire. 43 Nĩ kĩĩ kĩratũma mwage gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa ndĩroiga? Nĩ tondũ mũtiretĩkĩra kũigua kiugo gĩakwa. 44 Inyuĩ muumĩte kũrĩ ithe wanyu Mũcukani, na merirĩria ma ithe wanyu nĩmo mwendaga gwĩka. Ũcio aarĩ mũũragani kuuma o kĩambĩrĩria, na ndeehandire wega ũhoro-inĩ ũrĩa wa ma, nĩ gũkorũo ũhoro ũrĩa wa ma ndũrĩ thĩinĩ wake. Hĩndĩ ĩrĩa ekwaria maheeni, aragia kũringana na mwerekera wake mwene, tondũ we nĩ wa maheeni na nĩwe ithe wa maheeni. 45 Ĩndĩ niĩ, tondũ ndĩmũheaga ũhoro ũrĩa wa ma, mũtinjĩtĩkagia. 46 Nũ gatagatĩ-inĩ kanyu ũngĩruta ũira atĩ ndĩ mwĩhia? Angĩkorũo njaragia ma-rĩ, mwagaga kũnjĩtĩkia nĩkĩ? 47 Mũndũ ũrĩa umanĩte na Ngai nĩ athikagĩrĩria ciugo cia Ngai. Kĩu nĩkĩo gĩtũmaga mwage gũthikĩrĩria, tondũ mũtiumanĩte na Ngai.”