Mabuku Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata
MACHI 6-12
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 1 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 23-26
“Ũrĩa Ũthathaiya Hekarũ-inĩ Wabangĩtwo Wega”
it-2 241
Alawii
Wĩra wa Alawii nĩ wabangirũo wega hĩndĩ ya Daudi, tondũ nĩ aamũrire arũgamĩrĩri, anene, atuanĩri ciira, arangĩri a ihingo, na aigi kĩgĩna, o hamwe na Alawii aingĩ a gũteithĩrĩria athĩnjĩri-Ngai hekarũ-inĩ, nja-inĩ cia hekarũ, na rumu-inĩ cia kũrĩĩra ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũruta magongona, wĩra wa gũtheria andũ, gũthima, na mawĩra matiganĩte ma kũrangĩra. Alawii arĩa maainaga maabangĩtwo ikundi 24, o ta ikundi cia athĩnjĩri-Ngai, na o gĩkundi gĩatungataga ihinda-inĩ rĩakĩo. Mawĩra ma o gĩkundi maatuagwo na njĩra ya gũcuka mĩtĩ. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ ikundi cia arangĩri a ihingo, kĩhingo kĩrĩa o gĩkundi kĩngĩarangĩire gĩathuuragwo na njĩra o ta ĩyo ya gũcuka mĩtĩ.—1Ma 23, 25, 26; 2Ma 35:3-5, 10.
it-2 686
Mũthĩnjĩri-Ngai
Mawĩra-inĩ ma hekarũ, athĩnjĩri-Ngai maabangĩtwo rungu rwa anene matiganĩte. Mawĩra mamwe maaheanagwo na njĩra ya gũcuka mĩtĩ. Harĩ ikundi 24 iria ciathuurĩtwo, o gĩkundi gĩatungataga kiumia kĩmwe, na harĩ mwaka gĩatungataga maita merĩ. Athĩnjĩri-Ngai othe nĩ maatungataga hĩndĩ ya ciathĩ tondũ hĩndĩ ĩyo andũ nĩ maarutaga magongona ngiri nyingĩ, o ta ũrĩa maatungatire hĩndĩ ya kwamũrũo kwa hekarũ. (1Ma 24:1-18, 31; 2Ma 5:11; ringithania 2Ma 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Mũthĩnjĩri-Ngai nĩ angĩatungatire mahinda mangĩ, angĩkorũo ndekũingĩrĩra wĩra wa athĩnjĩri-Ngai arĩa maamũrĩtwo kũruta wĩra ihinda-inĩ rĩu. Kũringana na rekondi cia marabii, rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, athĩnjĩri-Ngai maarĩ aingĩ ũũ atĩ ũtungata wa kiumia kĩmwe wagayagĩrũo famĩlĩ itiganĩte iria ciarĩ gĩkundi-inĩ kĩna, na o famĩlĩ yatungataga mũthenya ũmwe kana makĩria kũringana na mũigana wao.
it-2 451-452
Nyĩmbo
Nĩgetha ahaarĩrie maũndũ nĩ ũndũ wa hekarũ ya Jehova, Daudi aathuurire Alawii 4,000 a kũinaga. (1Ma 23:4, 5) Gatagatĩ-inĩ kao, “arĩa maamenyeretio kũinĩra Jehova, arĩa othe maarĩ njorua,” maarĩ 288. (1Ma 25:7) Mũbango ũcio warĩ rungu rwa ũtongoria wa aini atatũ maarĩ na ũmenyeru, Asafu, Hemani, na Jeduthuni (nowe wetagwo Ethani). Tondũ o ũmwe wao aarĩ wa rũciaro rwa ũmwe wa ariũ atatũ a Lawii, nĩo Gerishomu, Kohathu, na Merari, ũguo nĩ kuuga atĩ famĩlĩ ithatũ iria nene cia Alawii nĩ ciarũgamĩrĩirũo mũbango-inĩ wa kũina hekarũ-inĩ. (1Ma 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Ariũ a arũme acio atatũ maarĩ 24, na othe maarĩ gatagatĩ-inĩ ka aini 288 arĩa maarĩ na ũmenyeru wa kũina. O ũmwe wa ariũ acio aathuurirũo na njĩra ya gũcuka mĩtĩ atuĩke mũtongoria wa gĩkundi kĩa aini. Rungu rwake kwarĩ na aini angĩ 11 “njorua” arĩa maathuuragwo kuuma harĩ ariũ ake mwene o hamwe na Alawii angĩ. Na njĩra ĩyo, Alawii 288 ([1 + 11] × 24 = 288) arĩa maarĩ njorua cia kũina, maagayanĩtio ikundi 24 o ta athĩnjĩri-Ngai. Alawii acio angĩ 3,712 ‘arĩa meerutaga’ mangĩagayanirio harĩ ikundi icio 24, nĩ kuuga o gĩkundi kĩngĩakorirũo na arũme angĩ 155, na ũndũ ũcio ũkonania atĩ o mũini ũrĩa warĩ njorua aarĩ na Alawii ta 13 a kũmenyeria maũndũ-inĩ matiganĩte ma ũini. (1Ma 25:1-31) Tondũ arĩa maahuuhaga tũrumbeta maarĩ athĩnjĩri-Ngai, maataranagĩrio hamwe na Alawii arĩa maarĩ aini.—2Ma 5:12; ringithania Nda 10:8.
it-1 898
Mũrangĩri wa Kĩhingo
Hekarũ-inĩ. Kahinda kanini atanakua, Mũthamaki Daudi nĩ aabangire wega Alawii na aruti wĩra a hekarũ, nginya arangĩri a ihingo arĩa maarĩ 4,000. Ikundi-inĩ ciao, o gĩkundi gĩathiaga gũtungata thikũ mũgwanja ihinda-inĩ rĩakĩo. Maarĩ na ũigĩrĩrĩki wa kũrangĩra nyũmba ya Jehova, na gũtigĩrĩra atĩ mĩrango nĩ yahingũrũo na yahingwo mahinda marĩa magĩrĩire. (1Ma 9:23-27; 23:1-6) Hamwe na wĩra wa kũrangĩra, amwe ao nĩ maarũmbũyagia mĩhothi ĩrĩa yarehagwo nĩ andũ ya kũhũthĩrũo hekarũ-inĩ. (2Ath 12:9; 22:4) Thutha-inĩ, rĩrĩa Jehoiada mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene aaitĩrĩirie Jehoashu maguta atuĩke mũthamaki, nĩ gwathuurirũo arangĩri a mwanya a kũrangĩra ihingo cia hekarũ, nĩguo magitĩre Jehoashu kuuma harĩ Athalia ũrĩa weyoeire ũthamaki. (2Ath 11:4-8) Rĩrĩa Mũthamaki Josia aaniinire ũthathaiya wa mĩhianano, aikaria a mĩrango nĩ maateithirie kweheria kuuma hekarũ-inĩ indo iria ciahũthĩrĩtwo ũthathaiya-inĩ wa Baali. Indo icio ciacokire igĩcinĩrũo nja wa itũũra.—2Ath 23:4.
Wĩrutanĩrie Biũ Ũtungata-inĩ
Hihi Ngai nĩ Akoragwo na Ithondeka?
▪ Akristiano a ma makoragwo mabangĩtwo nĩguo mahingie wĩra ũrĩa maheetwo. (Mathayo 24:14; 1 Timotheo 2:3, 4) Jesu eerire arũmĩrĩri ake mahunjie ũhoro mwega wa Ũthamaki kũrĩ ndũrĩrĩ ciothe, na ũndũ ũcio ndũngĩhoteka gũtarĩ na ithondeka rĩrĩ thĩinĩ wa thĩ yothe. Wĩcirie ngerekano ĩno: no ũhote kũhe mũndũ ũmwe irio ũrĩ wiki, no ũngĩbatara kũhe andũ ngiri nyingĩ kana milioni nyingĩ irio, no ũbatare gĩkundi kĩa andũ mabangĩtwo wega na mararuta wĩra na ũrũmwe. Nĩguo Akristiano a ma mahingie wĩra ũrĩa maheetwo, matungataga ‘marĩ na ũrũmwe.’ (Zefania 3:9) Hihi wĩra ũrarutwo nĩ andũ a ndũrĩrĩ itiganĩte, thiomi itiganĩte, na mĩhĩrĩga ĩtiganĩte no ũrutwo hatarĩ na ithondeka rĩrĩ na ũrũmwe? Macokio nĩ aca.
▪ Akristiano a ma mabangĩtwo nĩguo mateithanie na mekĩrane ngoro. Mũndũ ũrambata kĩrĩma arĩ wiki no atue kũrĩa arenda gũthiĩ, na ndarabatara gũthiĩ akĩrũmbũyagia arĩa matarĩ na ũmenyeru wa kwambata. O na kũrĩ ũguo, angĩgĩa na aksidenti kana acemanie na ũritũ ũngĩ, angĩkorũo ũgwati-inĩ mũnene tondũ gũtingĩkorũo na mũndũ wa kũmũteithia. Kwĩyamũrania na andũ arĩa angĩ nĩ ũndũ ũtarĩ wa ũũgĩ. (Thimo 18:1) Nĩguo Akristiano mahingie wĩra ũrĩa Jesu aamaheire, no mũhaka mateithanie. (Mathayo 28:19, 20) Thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, andũ nĩ marutagwo maũndũ ma Bibilia, makamenyerio, na magekĩrũo hinya nĩguo mahote gũthiĩ na mbere mategũkua ngoro. Mũndũ angĩthiĩ kũ kũrutwo njĩra cia Jehova korũo gũtibangĩtwo mĩcemanio ya Gĩkristiano kũrĩa andũ mangĩthiĩ kũrutwo na gũthathaiya?—Ahibirania 10:24, 25.
▪ Akristiano a ma mabangĩtwo nĩguo matungatĩre Ngai marĩ na ũrũmwe. Rĩrĩa ngʼondu cia Jesu ciathikĩrĩria mũgambo wake, ituĩkaga “rũũru rũmwe” rungu rwa ũtongoria wake. (Johana 10:16) Matikoragwo mahurunjũkĩte kanitha-inĩ itiganĩte, kana magakorũo magayũkanĩte maũndũ-inĩ marĩa metĩkĩtie. Ithenya rĩa ũguo, othe ‘maragia marĩ na ũiguano.’ (1 Akorintho 1:10) Nĩguo tũikaranie na ũrũmwe, nĩ tũrabatara mĩbango, na nĩgetha hagĩe mĩbango nĩ tũrabatara ithondeka. Andũ marĩ na ũrũmwe no o tu mangĩkorũo na kĩrathimo kĩa Ngai.—Thaburi 133:1, 3.
MACHI 13-19
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 1 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 27-29
“Ũtaaro wa Wendo Ũrĩa Daudi Aaheire Mũriũ”
w05 2/15 19 kĩb. 9
Kũgitĩra Maũndũ Marĩa Matũkũũranaga Tũrĩ Akristiano
Wĩthuthurĩrie Bibilia ũkorũo na ma atĩ ũyũ nĩguo ũhoro wa ma. No twĩtigĩre kwĩmenyithania atĩ tũrĩ ndungata cia Jehova angĩkorũo tũtirĩ na ũmenyo mũrikĩru wa Maandĩko. (Afilipi 1:9, 10) Mũkristiano o wothe, mwĩthĩ kana mũkũrũ, nĩ arabatara gwĩthuthurĩria we mwene amenye kana maũndũ marĩa etĩkĩtie nĩmo ũhoro wa ma ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia. Paulo eerire Akristiano arĩa angĩ ũũ: “Thuthuragiai maũndũ mothe; rũmagiai maũndũ marĩa mega.” (1 Athesalonike 5:21) Akristiano ethĩ arĩa maumĩte famĩlĩ-inĩ iria ciĩtigĩrĩte Ngai no mũhaka mamenye atĩ matingĩtũũra nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wa aciari ao. Daudi ithe wa Suleimani aamũheire ũtaaro ũyũ: “menya Ngai wa thoguo na ũmũtungatagĩre na ngoro yothe.” (1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 28:9) Ndwarĩ ũndũ mũiganu harĩ Suleimani kũrora ũrĩa ithe aakĩte wĩtĩkio wake harĩ Jehova. We mwene nĩ aabataraga kũmenya Jehova, na nĩ eekire ũguo. Aathaithire Ngai akĩmwĩra ũũ: “Kĩĩhe ũũgĩ na ũmenyo wa gũtongoria andũ aya.”—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 1:10.
MACHI 20-26
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 2 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 1-4
“Mũthamaki Suleimani Gũtua Itua Rĩtarĩ rĩa Ũũgĩ”
it-1 174 kĩb. 5
Mbũtũ
Hĩndĩ ya wathani wa Suleimani, maũndũ nĩ maacenjirie mũno ũhoro-inĩ wĩgiĩ mbũtũ ya Isiraeli. Hĩndĩ ya wathani wake kwarĩ na thayũ, no nĩ oongereire mbarathi na ngaari cia mbarathi. Maita maingĩ mbarathi icio ciagũragwo na ikarehwo kuuma Misiri. Kwabatarire gwakwo matũũra mangĩ kũndũ gũtiganĩte ma kũiga mbarathi icio na ngaari cia mbarathi. (1Ath 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Ma 1:14-17) O na kũrĩ ũguo, Jehova ndarathimire ũndũ ũcio Suleimani eekire, na thutha wake gũkua na ũthamaki ũkĩgayũkana, mbũtũ ya Isiraeli nĩ yathirire. Nĩkĩo Isaia aacokire kwandĩka ũũ: “Kaĩ arĩa maikũrũkaga magathiĩ gwetha ũteithio Misiri marĩ na haaro-ĩ! Arĩa mehokaga mbarathi, arĩa mehokaga ngaari cia mbaara tondũ nĩ nyingĩ, na makehoka mbarathi cia mbaara tondũ irĩ na hinya. No makaga kũrora kũrĩ Ũrĩa Mũtheru wa Isiraeli, na makaga gũcaria Jehova.”—Isa 31:1.
it-1 427
Ngaari ya Mbarathi
Thĩinĩ wa Isiraeli, gũtiaumĩte kũgĩĩte ngaari nyingĩ cia mbarathi o nginya hĩndĩ ya Suleimani. Gĩtũmi kĩnene kĩa ũndũ ũcio, nĩ tondũ Ngai nĩ aaheanĩte mũkaana atĩ mũthamaki ndaagĩrĩirũo kwĩgĩĩra na mbarathi nyingĩ, tondũ ũndũ ũcio ũngĩonanirie ta arĩ cio ingĩatũmire rũrĩrĩ rũu rũgĩe na ũgitĩri. Mũkaana ũcio nĩ watũmĩte gũtigakorũo na ngaari nyingĩ cia mbarathi, tondũ mbarathi nĩcio ciahũthagĩrũo gũkururia ngaari icio. (Gũc 17:16) Rĩrĩa Samueli aaheaga Aisiraeli mũkaana wĩgiĩ mũrigo ũrĩa mangĩagĩire naguo nĩ ũndũ wa kũgĩa mũthamaki, aameerire ũũ: “Akooya ariũ anyu na amatware ngaari-inĩ ciake cia mbarathi.” (1Sa 8:11) Rĩrĩa Abisalomu na Adonija maageririe kwĩyoera ũthamaki, o ũmwe wao nĩ eethondekeire ngaari ya mbarathi, na akĩgĩa na arũme 50 a gũtengʼeraga mbere yake. (2Sa 15:1; 1Ath 1:5) Rĩrĩa Daudi aatooririe mũthamaki wa Zoba, nĩ aahonokirie mbarathi 100.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Mũthamaki Suleimani nĩ oongereire mbũtũ ya Isiraeli na njĩra ya kũingĩhia ngaari cia mbarathi igĩkinya 1,400. (1Ath 10:26, 29; 2Ma 1:14, 17) Hamwe na Jerusalemu, matũũra mangĩ marĩa meetagwo matũũra ma ngaari cia mbarathi maarĩ na kũndũ kwa mwanya gwa kũrũmbũiya mbarathi o hamwe na ngaari icio.—1Ath 9:19, 22; 2Ma 8:6, 9; 9:25.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
w05 12/1 19 kĩb. 6
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene
1:11, 12. Ihoya rĩa Suleimani nĩ rĩonirie Jehova atĩ kũgĩa ũũgĩ na ũmenyo nĩmo maũndũ marĩa maarĩ ngoro-inĩ yake. Mahoya marĩa tũhoyaga Ngai nĩ monanagia maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ citũ. Kwoguo nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũthuthuria maũndũ marĩ tũhoyaga.
MACHI 27–ĨPURO 2
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 2 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 5-7
‘Ngoro Yakwa Ĩrĩkoragwo Kuo Hingo Ciothe’
w02 11/15 5 kĩb. 1
Mũtikanatige Gũcemanagia Hamwe
Thutha-inĩ, rĩrĩa Daudi aarĩ mũthamaki Jerusalemu, nĩ aaugire atĩ aarĩ na wendi mũnene wa gwaka nyũmba ya kũgoocithia Jehova. No tondũ Daudi nĩ aarũĩte mbaara nyingĩ, Jehova aamwĩrire ũũ: “Ndũgwaka nyũmba nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩakwa.” Aathuurire Suleimani mũrũ wa Daudi ake hekarũ. (1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 22:6-10) Suleimani aamũrire hekarũ mwaka wa 1026 M.M.M., thutha wa kũmĩaka ihinda rĩa mĩaka mũgwanja na nuthu. Jehova nĩ oonanirie atĩ nĩ etĩkĩra hekarũ ĩyo, akiuga ũũ: “Nĩ nyamũrĩte nyũmba ĩno wakĩte na njĩra ya kũiga rĩĩtwa rĩakwa rĩtũũre kuo, namo maitho makwa na ngoro yakwa irĩkoragwo kuo hingo ciothe.” (1 Athamaki 9:3) Aisiraeli mangĩaikarire marĩ ehokeku, nyũmba ĩyo nĩ ĩngĩathiire na mbere gwĩtĩkĩrĩka nĩ Jehova. No mangĩatigire gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire, nĩ ĩngĩatigire gwĩtĩkĩrĩka nĩ Jehova, na ĩtuĩke “hĩba cia mwanangĩko.”—1 Athamaki 9:4-9; 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Hekarũ
Historĩ. Hekarũ yaikarire nginya mwaka wa 607 M.M.M., rĩrĩa yanangirũo nĩ mbũtũ cia Ababuloni rungu rwa Mũthamaki Nebukadineza. (2Ath 25:9; 2Ma 36:19; Je 52:13) Nĩ ũndũ wa Aisiraeli kũingĩra ũthathaiya-inĩ wa maheeni, Ngai nĩ eetĩkagĩria ndũrĩrĩ ingĩ ciũkĩrĩre Juda na Jerusalemu, na rĩmwe nĩ ciatahaga indo cia hekarũ. Ningĩ rĩmwe hekarũ nĩ yatiganagĩrio. Mũthamaki Shishaka wa Misiri nĩ ooire indo cia hekarũ matukũ-inĩ ma Rehoboamu mũrũ wa Suleimani (mwaka wa 993 M.M.M.), mĩaka ta 33 thutha wayo kwamũrũo. (1Ath 14:25, 26; 2Ma 12:9) Mũthamaki Asa (ũrĩa waathanire kuuma 977 nginya 937 M.M.M.) nĩ aatĩĩte nyũmba ya Jehova, no nĩguo agitĩre Jerusalemu nĩ eekire ũndũ wa ũrimũ akĩhe Mũthamaki Beni-hadadi 1 wa Siria betha na thahabu kuuma mĩthithũ-inĩ ya hekarũ, nĩguo aniine kĩrĩkanĩro gĩake na Baasha mũthamaki wa Isiraeli.—1Ath 15:18, 19; 2Ma 15:17, 18; 16:2, 3.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
w10 12/1 11 kĩb. 7
Nĩ Oĩ “Ngoro ya Mũndũ”
No tũũmĩrĩrio nĩ ihoya rĩa Suleimani. Andũ arĩa angĩ no mage gũtaũkĩrũo biũ nĩ ũrĩa tũraigua ngoro-inĩ, mage gũtaũkĩrũo nĩ “ihũũra” rĩrĩa twĩ narĩo kana “ruo” rũrĩa twĩ naruo. (Thimo 14:10) No Jehova nĩ oĩ ngoro citũ na nĩ atũrũmbũyagia mũno. Kũmũitũrũrĩra ngoro citũ mahoya-inĩ no gũtũme tũhũthahũthĩrũo nĩ mĩrigo itũ. Bibilia yugaga ũũ: “O mũkĩmũikagĩria mĩtangĩko yanyu yothe, tondũ nĩ amũrũmbũyagia.”—1 Petero 5:7.
Wĩrutanĩrie Biũ Ũtungata-inĩ
w93 2/1 31
Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi
Angĩkorũo Mũkristiano nĩ mũrũaru kana arĩ thabarĩ-inĩ na kwoguo ndangĩhota gũthiĩ Kĩririkano-inĩ gĩa gĩkuũ kĩa Jesu, hihi no akũngũĩre mweri ũmwe thutha ũcio?
Isiraeli-inĩ ya tene, Pasaka yakũngũyagĩrũo mwaka riita rĩmwe mũthenya wa 14 mweri-inĩ wa mbere ũrĩa wetagwo Nisani (kana Abibu). No nĩ kwarĩ na mũbango wa mwanya ta ũrĩa Ndari 9:10, 11 yonanagia. Yugaga ũũ: “Ĩra Aisiraeli atĩrĩ, ‘Mũndũ o wothe gatagatĩ-inĩ kanyu kana wa njiarũa cianyu iria igooka thutha angĩkaagĩa thahu nĩ ũndũ wa kũhutia kĩimba kana akorũo athiĩte rũgendo rwa kũraya, no mũhaka o nake ahaarĩrie igongona rĩa Pasaka harĩ Jehova. Magĩrĩirũo kũrĩhaarĩria mweri-inĩ wa kerĩ [ũrĩa wetagwo Iyari kana Zivu], mũthenya wa 14 hwaĩ-inĩ gũkĩgĩa mairia. Magĩrĩirũo kũrĩrĩa hamwe na mĩgate ĩtarĩ mĩkĩre ndawa ya kũimbia na nyeni ndũrũ.’”
No watho ũcio ndwaheete Aisiraeli mweke wa gũthuura kana mekwenda gũkũngũĩra Pasaka Nisani 14 kana Zivu 14, kũringana na ihinda rĩrĩa marona nĩrĩo rĩmagĩrĩire. Gũkũngũĩra Pasaka mweri-inĩ wa kerĩ ti ũndũ wekagwo hĩndĩ ciothe. Mweke ũcio waheagwo Mũisiraeli ũrĩa ũtangĩakorirũo arĩ mũtheru mũthenya wa Nisani 14, kana akorũo arĩ kũraihu mũno na kũrĩa gĩkũngũĩro gĩekagĩrũo.
Hĩndĩ ĩmwe tu ĩrĩa Bibilia yonanagia atĩ Pasaka yakũngũĩirũo mweri-inĩ wa kerĩ nĩ andũ aingĩ, nĩ hĩndĩ ya Mũthamaki Hezekia, rĩrĩa aambĩrĩirie Gĩathĩ kĩa Mĩgate Ĩtarĩ Mĩimbie rĩngĩ thutha wakĩo gũkorũo gĩtiganĩirio. Hatiarĩ na ihinda rĩiganu rĩa kwĩhaarĩrĩria mweri-inĩ wa mbere (athĩnjĩri-Ngai matiehaarĩirie na andũ matiatũnganĩte hamwe), kwoguo ĩgĩkũngũĩrũo mũthenya wa 14 mweri-inĩ wa kerĩ.—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 29:17; 30:1-5.
Tiga o mahinda-inĩ ta macio matangĩethemirũo, Ayahudi maakũngũyagĩra Pasaka tarĩki iria Jehova aathuurĩte. (Thama 12:17-20, 41, 42; Maũndũ ma Alawii 23:5) Jesu na arutwo ake maamĩkũngũyagĩra mũthenya ũcio o ta ũrĩa Watho waugĩte, matekũhũthia mũthenya ũcio. Luka aandĩkire ũũ: “Mũthenya wa Mĩgate Ĩtarĩ Mĩimbie ũgĩkinya, rĩrĩa igongona rĩa Pasaka rĩarutagwo; nĩ ũndũ ũcio Jesu agĩtũma Petero na Johana, akĩmeera ũũ: ‘Thiĩi mũgatũhaarĩrĩrie Pasaka tũrĩe.’”—Luka 22:7, 8.
Ihinda-inĩ rĩu, nĩrĩo Jesu aambĩrĩirie gĩkũngũĩro kĩrĩa Akristiano mekaga o mwaka kĩrĩa gĩtagwo Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani. Ũkoragwo ũrĩ ũndũ wa bata mũno harĩ Akristiano gũthiĩ gĩkũngũĩro-inĩ kĩu. Nĩkĩo gĩkũngũĩro kĩrĩa kĩa bata mũno harĩ mwaka harĩ Aira a Jehova. Jesu nĩ oonanirie bata wa ũndũ ũcio rĩrĩa aaugire ũũ: “Ĩkagai ũũ nĩguo mũndirikanage.” (Luka 22:19) Kwoguo, Mũira wa Jehova o wothe abatiĩ kũbanga mĩeri mĩingĩ mbere nĩguo mũthenya ũcio ndũkaingĩrĩrũo nĩ maũndũ mangĩ.
Rĩmwe na rĩmwe maũndũ materĩgĩrĩirũo no maumĩre, ta kũrwara kana mũndũ akorũo arĩ thabarĩ, na magirĩrĩrie Mũkristiano gũthiĩ Kĩririkano ta ũrĩa aabangĩte. Nĩ atĩa kũngĩkwo mahinda-inĩ ta macio?
Ihinda-inĩ rĩa gĩkũngũĩro, mũgate ũtarĩ na ndawa ya kũimbia na ndibei nĩ ihĩtũkagio, na arĩa maitĩrĩirio maguta kũgerera roho wa Ngai, arĩa mathuurĩtwo magaatũũra kũrĩa igũrũ nĩ marĩaga mũgate na makanyua ndibei. (Mathayo 26:26-29; Luka 22:28-30) Angĩkorũo harĩ na mũndũ ũrĩaga mũgate na akanyua ndibei o mwaka, na mwaka ũyũ akorũo arĩ mũrũaru e gwake mũciĩ kana arĩ thibitarĩ, athuri a kĩũngano no mabange ũmwe wao amũtwarĩre mũgate na ndibei, na arĩrĩrie maandĩko marĩa magĩrĩire megiĩ Kĩririkano acoke amũne mũgate na ndibei. Angĩkorũo Mũkristiano mũitĩrĩrie maguta arĩ kũraihu na kĩũngano kĩao no abange athiĩ kĩũngano kĩrĩa kĩrĩ hakuhĩ na kũrĩa arĩ mũthenya ũcio.
Nĩ ũndũ ũcio, no hakorirũo na ũndũ ũtangĩthemwo nĩguo Mũkristiano mũitĩrĩrie maguta akũngũĩre Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani thutha wa thikũ 30 kũringana na watho ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Ndari 9:10, 11 na ngerekano ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wa 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 30:1-3, 15.
Andũ a “ngʼondu ingĩ” arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra gũkũ thĩ, matirĩaga mũgate kana makanyua ndibei. (Johana 10:16) Nĩ monaga harĩ bata gũthiĩ Kĩririkano o mwaka o na akorũo matirĩaga mũgate kana makanyua ndibei. Ũmwe wao angĩkorũo arĩ mũrũaru kana arĩ thabarĩ-inĩ, na aremwo gũkorũo arĩ kĩũngano-inĩ hwaĩ-inĩ ũcio, no ethomere maandĩko marĩa mararingana na Kĩririkano (nginya maandĩko marĩa monanagia ũrĩa gwekĩkire hwaĩ-inĩ ũrĩa Jesu aambĩrĩirie Kĩririkano) na ahoe irathimo cia Jehova nĩ ũndũ wa gĩkũngũĩro kĩrĩa gĩgũkorũo gĩgĩkwo thĩinĩ wa thĩ yothe. Kwoguo gũtingĩbatara gũkorũo na mũbango wa mũcemanio ũngĩ kana kũrutwo mĩario ĩngĩ ya Kĩririkano thutha wa mweri ũmwe.
ĨPURO 10-16
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 2 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 8-9
“Nĩ Oonaga Ũũgĩ ũrĩ wa Bata”
w99 11/1 20 kĩb. 4
Kuonania Ũtaana na Njĩra Nene
Hatarĩ nganja, mũtumia mũthamaki wa Sheba nĩ eeimire mahinda na agĩkĩra kĩyo kĩingĩ nĩguo aceerere Suleimani. No kũhoteke Sheba yarĩ gĩcigo-inĩ gĩa bũrũri ũrĩa ũmũthĩ wĩtagwo Yemen, kwoguo mũtumia ũcio na ngamĩra ciake maathiire rũgendo rwa makĩria ma kilomita 1,600 nginya Jerusalemu. O ta ũrĩa Jesu aaugire, “ookire oimĩte ituri cia thĩ.” Nĩ kĩĩ gĩatũmire mũtumia mũthamaki wa Sheba erutanĩrie ũguo wothe? Eekire ũguo “nĩguo aigue ũũgĩ wa Suleimani.”—Luka 11:31.
w99 7/1 30 kĩb. 4-5
Iceera Rĩarĩ na Maumĩrĩra Mega Mũno
Mũtumia ũcio mũthamaki wa Sheba aakinyire Jerusalemu “arũmĩrĩirũo nĩ ndungata nyingĩ mũno, na ngamĩra ikuuĩte maguta ma balisamu na thahabu nyingĩ mũno na mahiga ma goro.” (1 Athamaki 10:2a) Andũ amwe maugaga gatagatĩ-inĩ ka “ndungata [icio] nyingĩ” kwarĩ na thigari cia kũmũrangĩra. Ũcio no ũkorũo nĩ ũhoro wa ma tondũ mũtumia ũcio mũthamaki aarĩ na hinya mũingĩ na aakuuĩte indo cia mamilioni ma mbeca.
O na kũrĩ ũguo, mũtumia ũcio mũthamaki aaiguĩte ũhoro wĩgiĩ Suleimani “ũkonainie na rĩĩtwa rĩa Jehova.” Kwoguo rũgendo rũu rũtiarĩ rwa kĩbiacara. Mũtumia ũcio mũthamaki aathiĩte nĩguo aigue ũũgĩ wa Suleimani, na hihi erute ũhoro wĩgiĩ Ngai wake, Jehova. Na tondũ no kũhoteke aaumanĩte na rũciaro rwa Shemu kana Hamu, arĩa maathathayagia Jehova, no gũkorũo hihi nĩ eendaga kũmenya ũhoro wĩgiĩ ndini ya maithe make ma tene.
w99 7/1 30-31
Iceera Rĩarĩ na Maumĩrĩra Mega Mũno
Mũtumia mũthamaki wa Sheba nĩ aakenirio mũno nĩ ũũgĩ wa Suleimani na ũgaacĩru wa ũthamaki wake nginya “agĩthirũo nĩ roho thĩinĩ wake.” (1 Athamaki 10:4, 5 kohoro ka magũrũ-inĩ) Andũ amwe maugaga atĩ no kũhoteke ciugo icio cionanagia atĩ mũtumia ũcio o na nĩ aaremirũo nĩ kũhuhia wega. Mũthomi ũmwe aaugire atĩ o na no kũhoteke nĩ aaringĩkire! O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, mũtumia ũcio mũthamaki nĩ aagegirio nĩ maũndũ marĩa oonire na akĩigua. Aaugire atĩ ndungata cia Suleimani nĩ ciaagĩrĩirũo gũkena nĩ ũndũ wa gũkorũo na mweke wa gũthikĩrĩria ũũgĩ wa mũthamaki ũcio, na akĩgooca Jehova nĩ ũndũ wa kũhe Suleimani ũthamaki. Aacokire akĩhe Suleimani iheo cia goro, tondũ thahabu iki ĩrĩa aamũheire ĩtarĩtwo na mbeca cia ũmũthĩ nĩ kĩndũ ta ciringi bilioni inya. Suleimani o nake akĩmũhe iheo, o hamwe na “kĩrĩa gĩothe eerirĩirie na akĩhoya.”—1 Athamaki 10:6-13.
it-2 990-991
Suleimani
Rĩrĩa mũtumia ũcio mũthamaki oonire riri wa hekarũ, na nyũmba ĩrĩa suleimani aakĩte na irio na indo cia kũnyua iria ciaigagwo metha-inĩ yake, nguo iria ndungata ciake ciehumbaga, na magongona ma njino marĩa aarutaga hingo ciothe hekarũ-inĩ, “agĩthirũo nĩ roho thĩinĩ wake” akiuga ũũ: “Ndierĩtwo o na nuthu ya ũhoro ũcio. Ũũgĩ waku na ũgaacĩru waku nĩ ikĩrĩte na kũnene ũhoro ũrĩa ndaiguire.” Aacokire akiuga arĩa maatungatagĩra mũthamaki ũcio nĩ maagĩrĩirũo gũkorũo na gĩkeno. Maũndũ macio mothe maatũmire agooce Jehova ũrĩa wonetie Aisiraeli wendo mũnene na njĩra ya gũthuura Suleimani atuĩke mũthamaki wa gũtuanĩra ciira na kĩhooto na ũthingu.—1Ath 10:4-9; 2Ma 9:3-8.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-2 1097
Gĩtĩ kĩa ũnene
Gĩtĩ kĩa ũnene kĩa mũthamaki wa Isiraeli kĩrĩa kĩarĩrĩirio na njĩra ndikĩru, no kĩrĩa tu gĩathondekirũo nĩ Suleimani. (1Ath 10:18-20; 2Ma 9:17-19) Kuonekaga atĩ kĩarĩ nyũmba-inĩ ĩmwe harĩ iria ciaakĩtwo Kĩrĩma-inĩ kĩa Moria thĩinĩ wa Jerusalemu ĩrĩa yetagwo “Nyũmba ya Gĩtĩ kĩa Ũnene.” (1Ath 7:7) Kĩarĩ ‘gĩtĩ kĩnene mũno gĩathondeketwo na mĩguongo na gĩkahumbĩrũo na thahabu therie kĩrĩ na rwembea rwa gĩthiũrũrĩ mwena wakĩo wa na thutha na moko mĩena yerĩ.’ O na gũtuĩka mĩguongo nĩyo yahũthĩkĩte mũno gwaka gĩtĩ kĩu kĩa ũnene, kũringana na ũrĩa indo nyingĩ thĩinĩ wa hekarũ ciaakĩtwo no kũhoteke o nakĩo gĩaakĩtwo na mbaũ, gĩgacoka gĩkahumbĩrũo na thahabu therie na gĩkagemio na mĩguongo mĩingĩ. Kwoguo mũndũ angĩarorire gĩtĩ kĩu, nĩ angĩeciririe atĩ gĩthondeketwo na mĩguongo na thahabu tu. Thutha wa kũgweta ngathĩ ya makinya matandatũ yathiĩte nginya gĩtĩ-inĩ kĩu kĩa ũnene, Bibilia ĩcokete ĩkauga ũũ: “Mĩrũthi ĩĩrĩ yarũgamĩte hakuhĩ na moko macio. Na haarĩ na mĩrũthi 12 yarũgamĩte makinya-inĩ macio matandatũ ma ngathĩ ĩyo, o mũrũthi warĩ mũthia-inĩ ũmwe wa makinya macio matandatũ.” (2Ma 9:17-19) Ũndũ ũcio wa kũhũthĩra mĩrũthi kũrũgamĩrĩra ũnene nĩ wagĩrĩire. (Kĩa 49:9, 10; Kũg 5:5) Mĩrũthi ĩyo 12 yarũgamĩrĩire mĩhĩrĩga ĩrĩa 12 ya Isiraeli, na no kũhoteke yoonanagia ũrĩa mĩhĩrĩga ĩyo yenyihagĩria na ĩkanyita mbaru mũthamaki ũrĩa wakoragwo aikarĩire gĩtĩ kĩu. Ningĩ gĩtĩ kĩu nĩ kĩanyitithanĩtio na gaturũa ka magũrũ ga thahabu. Kũringana na ũrĩa gĩtĩ kĩu gĩtaarĩirio atĩ gĩathondeketwo na mĩguongo na thahabu, gĩkaigwo handũ hatũũgĩru harĩ na rwembea na hathondeketwo mĩrũthi ĩyo ya magegania, gũtirĩ gĩtĩ kĩngĩ kĩa ũnene kĩa mahinda macio gĩathondeketwo wega ũguo kĩrĩ kĩoneka nĩ athuthuria a matigari ma indo cia tene, gĩkoneka gĩcoretwo mĩako-inĩ ya mahinda macio, kana gĩgataarĩrio ciugo-inĩ icongetwo handũ. O ta ũrĩa Bibilia yugaga: “Gũtirĩ ũthamaki ũngĩ wathondekete kĩndũ ta kĩu.”—2Ma 9:19.
ĨPURO 17-23
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | 2 MAŨNDŨ MA MATUKŨ MA TENE 10-12
“Gunĩka Kuumana na Ũtaaro wa Ũũgĩ”
w01 9/1 28-29
Ũrĩa Ũngĩhota Gũtua Matua Mega
Jehova nĩ atũheete andũ agimaru kĩĩroho thĩinĩ wa kĩũngano arĩa tũngĩaria nao rĩrĩa tũrenda gũtua matua. (Aefeso 4:11, 12) O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa tũrahoya andũ arĩa angĩ ũtaaro, tũtiagĩrĩirũo kuuma harĩ mũndũ ũmwe nginya harĩ ũrĩa ũngĩ, nginya rĩrĩa tũrĩona ũrĩa ũgũtwĩra ũrĩa tũngĩenda kũigua nĩguo tũrũmĩrĩre ũtaaro ũcio wake. Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kũririkana kĩonereria kĩũru kĩgiĩ Rehoboamu. Rĩrĩa aabataraga gũtua itua iritũ nĩ aaheirũo ũtaaro mwega nĩ athuri arĩa maatungataga hamwe na ithe. No handũ ha kũrũmĩrĩra ũtaaro wao, aathiire kũhoya ũtaaro kũrĩ andũ ethĩ a riika rĩake. Kũrũmĩrĩra ũtaaro wa andũ acio ethĩ, gwatũmire atue itua rĩũru mũno na maumĩrĩro maarĩ kũũrũo nĩ gĩcunjĩ kĩnene mũno kĩa ũthamaki wake.—1 Athamaki 12:1-17.
Rĩrĩa ũrahoya ũtaaro, nĩ wega kũhoya kuuma kũrĩ arĩa marĩ na ũmenyeru ũtũũro-inĩ, mena ũmenyo mwega wa Maandĩko na matĩĩte ithimi cia Bibilia. (Thimo 1:5; 11:14; 13:20) Kũngĩhoteka nĩ wega kuoya ihinda gwĩcũrania motaaro mothe marĩa ũheetwo na motaaro ma Bibilia marĩa marahutia ũndũ ũcio. Ũngĩthuthuria maũndũ kũringana na ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kĩonanĩtie, ũgũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũmenya itua rĩrĩa rĩagĩrĩire.—Afilipi 4:6, 7.
it-2 768 kĩb. 1
Rehoboamu
Nĩ ũndũ wa Rehoboamu gũkũria mwĩtĩo na gwĩka maũndũ ategwĩciria andũ arĩa angĩ, andũ aingĩ nĩ maamwehereire. Mĩhĩrĩga ĩrĩa tu yathiire na mbere kũnyita mbaru nyũmba ya Daudi no Juda na Benjamini, hamwe na athĩnjĩri-Ngai na Alawii a mothamaki meerĩ, na andũ angĩ anini kuuma mĩhĩrĩga ĩyo ĩngĩ ikũmi.—1Ath 12:16, 17; 2Ma 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-1 966-967
Ndaimono ĩhaana ta mbũri
Ciugo cia Joshua thĩinĩ wa Joshua 24:14 cionanagia atĩ Aisiraeli nĩ maahutĩtio na gĩkĩro kĩna nĩ ũthathaiya wa maheeni rĩrĩa maarĩ Misiri, na Ezekieli nĩ oonanirie atĩ no meekaga maũndũ mamwe ma ũthathaiya wa maheeni nginya ihinda iraihu thutha wao kuuma Misiri. (Ezk 23:8, 21) Nĩ ũndũ ũcio, athomi amwe a maũndũ ma Bibilia maugaga atĩ mũkaana ũrĩa Aisiraeli maaheirũo marĩ werũ-inĩ, wa kũmagiria kũruta “magongona kũrĩ ndaimono iria ihaana ta mbũri,” (Ala 17:1-7) na Jeroboamu kwamũra athĩnjĩri-ngai “nĩ ũndũ wa kũndũ kũrĩa gũtũũgĩru na nĩ ũndũ wa ndaimono iria ciahaanaga mbũri na nĩ ũndũ wa njaũ iria aathondekete,” (2Ma 11:15) nĩ maũndũ monanagia atĩ Aisiraeli nĩ maarĩ na mũthemba mũna wa ũthathaiya wa mbũri o ta ũrĩa watheremete mũno Misiri, makĩria mwena wa mũhuro. Ibuku rĩtagwo Herodotus (II, 46) rĩonanagia atĩ ũthathaiya ũcio warĩ Misiri nĩguo watũmire Angiriki magĩe na wĩtĩkio harĩ ngai ya Pan na ciũmbe ingĩ ciĩtagwo satyrs, na cioĩkaine nĩ ũndũ wa maũndũ ma ngomanio na mĩcoro yacio yonanagio ciĩ na hĩa, mũtingʼoe wa mbũri, na magũrũ ma mbũri. Andũ amwe maugaga atĩ, mĩcoro ya ngai icio cia maheeni iria nuthu ya mwĩrĩ wacio wakoragwo ũhaana ta wa nyamũ nĩho mũtugo wa gũcora Shaitani arĩ na mũtingʼoe, hĩa, na magũrũ marĩ na hũngũ waumire, na ũndũ ũcio nĩ watheremete mũno harĩ andũ arĩa meeĩtaga Akristiano gatagatĩ-inĩ ga kĩndũ mwaka wa 500 M.M. nginya mwaka wa 1000 M.M.
O na kũrĩ ũguo, gũtimenyekaga wega mbũri icio ciarĩ cia mũthemba ũrĩkũ. O na gũtuĩka andũ amwe maugaga ciarĩ mbũri cia biũ kana mĩhianano ĩhaana ta mbũri, ũndũ ũcio ndũgwetetwo ĩmwe kwa ĩmwe na gũtirĩ maandĩko mangĩ monanagia ũndũ ũcio. Kiugo kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo no gĩkorũo gĩkĩonania atĩ meciria-inĩ ma andũ arĩa maathathayagia ngai icio cia maheeni, moonaga kĩndũ kĩhaana ta mbũri kana kĩrĩ na guoya. Ningĩ no kũhoteke kiugo “mbũri” kĩhũthĩrĩtwo kũmenereria mĩthemba yothe ya mĩhianano, tondũ o na maandĩko-inĩ maingĩ kiugo mũhianano gĩtaũrĩtwo kuuma harĩ kiugo “mbimbi,” no ũguo ti kuuga atĩ mĩhianano ĩyo yakoragwo ĩthondeketwo na mbimbi.—Ala 26:30; Gũc 29:17.