Ũrĩa Tũngĩhũthĩra Tekinolonjĩ na Njĩra ya Ũũgĩ

Kũhũthĩra tekinolonjĩ no kũgune kĩhiko kĩanyu kana gũtũme gĩthũke. Hihi kĩhiko kĩanyu kĩhutĩtio atĩa nĩ ũndũ ũcio?

• Maũndũ marĩa wagĩrĩirũo kũmenya

• Ũrĩa ũngĩka

• Ũrĩa arĩa marĩ kĩhiko-inĩ marauga

• Maũndũ mũngĩarĩrĩria

Maũndũ marĩa wagĩrĩirũo kũmenya

• Kũhũthĩra tekinolonjĩ na ũũgĩ no kũgune kĩhiko. Kwa ngerekano, athuri amwe na atumia ao nĩ mamĩhũthagĩra kwaranĩria mathaa ma mũthenya rĩrĩa matarĩ hamwe.

  

  “Ndũmĩrĩri nguhĩ tu ĩrauga ‘nĩ ngwendete’ kana ‘nĩ ndĩragwĩciria’ no ĩtũme wee na ũrĩa mũhikanĩtie nake mũigue mũkuhanĩrĩirie.”—Jonathan.

• Kũhũthĩra tekinolonjĩ na njĩra ĩtarĩ ya ũũgĩ no gũthũkie kĩhiko. Kwa ngerekano, andũ amwe nĩ mahũthagĩra mahinda maingĩ thimũ-inĩ kana tablet-inĩ ciao, na ũndũ ũcio nĩ ũnyihagia mahinda marĩa mahũthagĩra hamwe na arĩa mahikanĩtie nao.

  “Ndĩ na ma nĩ gũkoretwo na mahinda mũthuri wakwa angĩigua akĩenda kwaria na niĩ korũo ndirahũthĩra thimũ yakwa ihinda-inĩ rĩu.” —Julissa.

• Andũ amwe maugaga atĩ no mahote kũgĩa na ndeereti njega na arĩa mahikanĩtie nao, na ihinda-inĩ o rĩu makorũo nĩ marahũthĩra thimũ ciao. Mũthomi ũmwe wa sayansi wĩtagwo Sherry Turkle aaugire atĩ ũcio “nĩ mwĩcirĩrie wa atĩ mũndũ no ahote gwĩka maũndũ maingĩ ihinda-inĩ o rĩmwe na mothe magaacĩre.” Nĩ kuonekete atĩ o na gũtuĩka andũ meciragia nĩ ũndũ mwega gwĩka maũndũ maigana ũna ihinda-inĩ rĩmwe, ũndũ ũcio ndũkoragwo ũrĩ mwega. Aathire na mbere kuuga ũũ: “O ũrĩa mũndũ arageria gwĩka maũndũ maingĩ ihinda-inĩ rĩmwe, noguo ekaga maũndũ macio na njĩra njũru o na makĩria.”a

  “Nĩ ngenaga kũgĩa na ndeereti hamwe na mũthuri wakwa, no ti rĩrĩa areka maũndũ mangĩ. Rĩrĩa areka maũndũ maigana ũna ihinda-inĩ rĩmwe, ũndũ ũcio ũtũmaga njigue ta ataratindanĩra kana ndĩ hau kana ndirĩ ho.”—Sarah.

Ririkana: Ũrĩa ũrahũthĩra tekinolonjĩ no gũthũkie kana gũteithie kĩhiko gĩaku.

Ũrĩa ũngĩka

Menya maũndũ marĩa ma bata. Bibilia yugaga ũũ: “Mũkũũranage maũndũ marĩa ma bata makĩria.” (Afilipi 1:10) Wĩyũrie ũũ, ‘Hihi niĩ na ũrĩa tũhikanĩtie nake nĩ tũhũthagĩra mahinda thimũ-inĩ citũ marĩa twagĩrĩirũo gũkorũo tũkĩhũthĩra hamwe?”

“Nĩ ũndũ wĩ kĩeha kuona mũthuri na mũtumia makĩhũthĩra thimũ ciao rĩrĩa mararĩa marĩ mũkawa-inĩ. Tũtingĩenda gũkorũo twĩ ngombo cia tekinolonjĩ na tũriganĩrũo nĩ ũndũ ũrĩa wa bata makĩria, ũrata wa hakuhĩ na ũrĩa tũhikanĩtie nake.”—Matthew.

Wĩigĩre mĩhaka. Bibilia yugaga ũũ: “mwĩroragei biũ atĩ ũrĩa mũthiaga ti ta andũ matarĩ ogĩ no nĩ ta andũ ogĩ, mũkĩhũthagĩra mahinda manyu wega biũ.” (Aefeso 5:15, 16) Wĩyũrie, ‘Hihi no ndue nĩ mahinda marĩkũ ndĩrĩthomaga na ngacokia ndũmĩrĩri iria itarĩ cia na ihenya handũ ha gũcokagia ndũmĩrĩri o yaingĩra?ʼ

“Nĩ nyonete ũrĩ ũndũ mwega kũiga thimũ yakwa ũndũ ĩtangĩnegena, na thutha ũcio ngacokia ndũmĩrĩri ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩru makĩria. Ti kaingĩ gũkoragwo atĩ rĩrĩa twahũrĩrũo thimũ, twatũmĩrũo ndũmĩrĩri, kana e-mail, ĩkorũo ĩrabatara gũcokio o rĩo.”—Jonathan.

Kũngĩhoteka, ndũgeke maũndũ mahutanĩtie na wĩra rĩrĩa ũtarĩ wĩra-inĩ. Bibilia yugaga ũũ: “Maũndũ mothe nĩ marĩ ihinda rĩamo.” (Kohelethu 3:1) Wĩyũrie ciũria ici: Hihi nĩ ndĩrareka wĩra wakwa ũingĩrĩre ũtũũro wa famĩlĩ yakwa na njĩra ya kũhũthĩra thimũ gwĩka maũndũ mahutanĩtie na wĩra? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, hihi ũndũ ũcio ũrahutia kĩhiko gĩakwa atĩa? Ũrĩa tũhikanĩtie nake angĩcokia kĩũria kĩu atĩa?

“Nĩ ũndũ wa tekinolonjĩ, no tũhote kũrutĩra wĩra handũ o hothe ihinda-inĩ o rĩothe. Nĩ bataraga kwĩrutanĩria mũno gwĩthema kũroraga thimũ hĩndĩ ciothe na gwĩka maũndũ mahutanĩtie na wĩra rĩrĩa tũrĩ hamwe na mũtumia wakwa.”—Matthew.

Arĩrĩriai na ũrĩa mũhikanĩtie nake ũrĩa mũngĩhũthĩra tekinolonjĩ. Bibilia yugaga: “Mũndũ o wothe nĩ acaragie, ti maũndũ ma kwĩguna we mwene, no marĩa ma kũguna mũndũ ũrĩa ũngĩ.” (1 Akorintho 10:24) Arĩrĩriai hamwe na ũrĩa mũhikanĩtie nake ũrĩa o ũmwe wanyu ahũthagĩra tekinolonjĩ, na mwarĩrĩrie mogarũrũku marĩa mũrabatara gwĩka angĩkorũo harĩ namo. Nĩguo mũhote kwambĩrĩria, no mũhũthĩre gacunjĩ ka maũndũ mũngĩarĩrĩria karĩa karĩ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ.

“Twĩ na mũthuri wakwa tũkoragwo tumĩranĩtie ngoro, na o mũndũ nĩ eraga ũrĩa ũngĩ rĩrĩa ona ta arahũthĩra thimũ kana tablet mũno. Ithuerĩ nĩ tũmenyaga atĩ ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ ũgwati, na kwoguo nĩ twĩciragia na njĩra ndikĩru mawoni ma ũrĩa ũngĩ.”—Danielle.

Ririkana: Tigĩrĩra atĩ ũrahũthĩra tekinolonjĩ kũhũthia ũtũũro waku, no ndũkareke ĩgũtongoragie.