Jehova Nĩwe “Mũguũria wa Maũndũ ma Hitho”

“Ti-itherũ Ngai wanyu nĩwe ũkĩrĩtie ngai iria ingĩ ciothe hinya, na nowe Mwathani wa athamaki. Ningĩ nowe mũguũranĩria maũndũ ma hitho.”​—DAN. 2:47.

ŨNGĨCOKIA ATĨA?

Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova atũguũrĩirie megiĩ ihinda rĩũkĩte?

Mĩtwe ya mbere ĩtandatũ ya nyamũ ĩrĩa ndĩani ĩrũgamĩrĩire kĩĩ?

Nĩ ũkuruhanu ũrĩkũ ũrĩ ho gatagatĩ-inĩ ka nyamũ ĩrĩa ndĩani na mũhianano ũrĩa woonirũo nĩ Nebukadinezaru?

1, 2. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova atũguũrĩirie, na ekĩte ũguo nĩkĩ?

NĨ MOTHAMAKI marĩkũ magaakorũo magĩathana gũkũ thĩ rĩrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkaaniina wathani wa andũ? Nĩ tũũĩ macokio— Jehova Ngai, ‘Mũguũria wa maũndũ ma hitho nĩ atũguũrĩirie.’ Atũhotithĩtie gũkũũrana mothamaki macio kũgerera maandĩko ma mũnabii Danieli o na mũtũmwo Johana.

² Jehova aaguũrĩirie athuri acio cioneki cigana ũna ciĩgiĩ ũrĩa nyamũ ingĩkarũmanĩrĩra. Ningĩ nĩ aataarĩirie Danieli ũrĩa kĩroto kĩa mũhianano ũrĩa mũnene wa cuma kĩonanagia. Jehova aatigĩrĩire atĩ ũhoro ũcio nĩ wandĩkwo thĩinĩ wa Bibilia nĩguo ithuĩ tũkaagunĩka. (Rom. 15:4) Eekire ũguo nĩguo ekĩre hinya kĩĩrĩgĩrĩro giitũ atĩ ica ikuhĩ Ũthamaki wake nĩ ũrĩhehenja mothamaki mothe ma andũ.—Dan. 2:44.

3. Nĩguo tũtaũkĩrũo wega nĩ ũrathi-rĩ, tũrabatara kwamba gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩkũ, na nĩkĩ?

³ Ũhoro ũrĩa Danieli na Johana maandĩkire ũngĩnyitithanio-rĩ, to kuonania wonanĩtie athamaki anana, kana wathani wa andũ, ĩndĩ nĩ wonanĩtie o na ũrĩa mangĩkaarũmanĩrĩra. O na kũrĩ ũguo, nĩguo tũtaũkĩrũo wega nĩ morathi macio, no twambire tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa mbere ũrĩa wandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia. Nĩkĩ? Tondũ kũhinga kwa ũrathi ũcio nĩguo ũhoro ũrĩa ũnyitithanĩtie Bibilia ĩrĩ yothe. Na njĩra ĩngĩ-rĩ, nĩ taarĩ ruo rũrigi rũrĩa ũrathi ũrĩa ũngĩ wothe wĩhocetie.

RŨCIARO RWA NYOKA NA NYAMŨ NDĨANI

4. Mbeũ ya mũtumia nĩa, na mbeũ ĩyo ĩgeeka ũndũ ũrĩkũ?

⁴ Kahinda kanini thutha wa ũremi ũrĩa wa Edeni, Jehova eeranĩire atĩ “mũndũ mũka” nĩ angĩagĩire na “mbeũ” kana rũciaro.a (Thoma Kĩambĩrĩria 3:15.) Mbeũ ĩyo nĩ ĩngĩkaagũtha nyoka, kana Shaitani, mũtwe. Thutha-inĩ Jehova nĩ aaguũririe atĩ mbeũ ĩyo ĩngĩkoimana na Iburahimu, rũrĩrĩ-inĩ rwa Israeli, mũhĩrĩga-inĩ wa Juda, ĩrĩ rũciaro rwa Mũthamaki Daudi. (Kĩam. 22:15-18; 49:10; Thab. 89:3, 4; Luk. 1:30-33) Wa mbere harĩ rũciaro rũu nĩ Kristo Jesu. (Gal. 3:16) Gĩcunjĩ gĩa kerĩ kĩa mbeũ ĩyo nĩ arĩa aitĩrĩrie maguta thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. (Gal. 3:26-29) Jesu hamwe na acio aitĩrĩrie maguta nĩo marĩ thĩinĩ wa Ũthamaki wa Ngai, ũrĩa Ngai akaahũthĩra kũniina Shaitani.—Luk. 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Nĩ mothamaki maigana manene Danieli na Johana monanĩtie? (b) Mĩtwe ya nyamũ ĩrĩa ya Kũguũrĩrio ĩrũgamĩrĩire kĩĩ?

⁵ Ũrathi ũcio wa mbere mũgũnda-inĩ wa Edeni ningĩ nĩ woigĩte atĩ Shaitani nĩ angĩkagĩa na “mbeũ.” Mbeũ yake nĩ ĩngĩkonania ũthũ, kwerekera mbeũ ya mũtumia. Nĩa a mbeũ ya nyoka? Nĩ arĩa othe makoragwo na ũthũ ta wa Shaitani kwerekera Ngai na magakararia andũ ake. Hĩndĩ ĩrĩa yothe hĩtũku, Shaitani akoretwo abangĩte mbeũ yake thĩinĩ wa mothamaki kana ciama cia gĩũteti. (Luk. 4:5, 6) O na kũrĩ ũguo, no mothamaki manini tu ma andũ makoretwo na ũgucania mũnene harĩ andũ a Ngai, rũrĩrĩ rwa Isiraeli kana kĩũngano kĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta. Ũndũ ũcio nĩ wa bata nĩkĩ? Tondũ nĩ ũtũteithagia kũmenya kĩrĩa gĩatũmire cioneki cia Danieli na Johana itaarĩrie ũhoro wa mothamaki manana tu.

⁶ Mũthia-inĩ wa karine ya mbere ya Mahinda Maitũ (M.M.), Jesu e igũrũ nĩ onirie mũtũmwo Johana cioneki cia kũmakania. (Kũg. 1:1) Kĩoneki-inĩ kĩmwe gĩacio, Johana onire Mũcukani, ahaana ndamathia, arũngiĩ hũgũrũrũ-inĩ cia iria inene. (Thoma Kũguũrĩrio 13:1, 2.) Ningĩ Johana nĩ onire nyamũ ya magegania ĩkiuma thĩinĩ wa iria rĩu na ĩkĩheo hinya mũingĩ nĩ Mũcukani. Thutha-inĩ mũraika ũmwe nĩ eerire Johana atĩ mĩtwe mũgwanja ya nyamũ ĩyo ndune, o ĩyo yarĩ mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ya Kũguũrĩrio 13:1, ĩrũgamĩrĩire “athamaki mũgwanja,” kana thirikari. (Kũg. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Johana akĩandĩka ũhoro ũcio, atano ao nĩ maarĩkĩtie kwehera, ũmwe aarĩ wathani-inĩ, nake ũmwe ‘ndaakoretwo okĩte.’ Mothamaki macio kana thirikari cia thĩ nĩ marĩkũ? Rekei twarĩrĩrie o ũmwe wa mĩtwe ya nyamũ ĩyo itaarĩirio thĩinĩ wa Kũguũrĩrio. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa maandĩko ma Danieli maaheanĩte ũhoro makĩria wĩgiĩ maingĩ ma mothamaki macio, mĩaka magana maingĩ mbere ya mokĩte.

MISIRI NA ASHURI —MĨTWE ĨRĨA ĨĨRĨ YA MBERE

7. Mũtwe wa mbere ũrũgamĩrĩire kĩĩ, na nĩkĩ?

⁷ Mũtwe wa mbere wa nyamũ ĩyo ũrũgamĩrĩire Misiri. Nĩkĩ? Tondũ Misiri nĩyo yaarĩ ũthamaki wa mbere mũnene kuonania ũthũ kwerekera andũ a Ngai. Njiarũa cia Iburahimu—ũrĩa rũciaro rwa mũtumia rũngĩoimanire nake—nĩ ciaingĩhire mũno irĩ Misiri. Misiri ĩgĩcoka ĩkĩhinyĩrĩria ciana cia Isiraeli. Shaitani nĩ aageririe kũniina andũ a Ngai mbeũ ĩyo ĩtanakinya. Na njĩra ĩrĩkũ? Na njĩra ya gwĩkĩra Firauni meciria ma kũniina twana tuothe twa tũhĩĩ twa Isiraeli. No Jehova agĩthararia njama ĩyo, na akĩhonokia andũ ake kuuma ũkombo wa Misiri. (Tham. 1:15-20; 14:13) Thutha ũcio agĩtũma Aisiraeli magaacĩre Bũrũri-inĩ wa Kĩĩranĩro.

8. Mũtwe wa kerĩ ũrũgamĩrĩire kĩĩ, na wageririe gwĩka ũndũ ũrĩkũ?

⁸ Mũtwe wa kerĩ wa nyamũ ĩyo ũrũgamĩrĩire Ashuri. Ũthamaki ũcio warĩ hinya o naguo nĩ wageririe kũniina andũ a Ngai. Nĩ ma, Jehova nĩ aahũthĩrire Ashuri kũhũũra ũthamaki wa makabira marĩa ikũmi nĩ ũndũ wa ũremi na gũthathaiya ngai cia maheeni. Ĩndĩ, Ashuri yacokire ĩgĩtharĩkĩra Jerusalemu. No kũhoteke Shaitani aarĩ na muoroto wa kũniina mbarĩ ĩrĩa Jesu angĩoimanire nayo. Tharĩkĩro ĩyo ndĩarĩ muoroto-inĩ wa Jehova, nĩ ũndũ ũcio akĩhonokia andũ ake ehokeku na njĩra ya kĩama rĩrĩa aaniniire acio mamatharĩkĩire.—2 Ath. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULONI—MŨTWE ŨRĨA WA GATATŨ

9, 10. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova eetĩkĩririe Ababuloni meke? (b) Nĩguo ũrathi ũhinge, nĩ ũndũ ũrĩkũ warĩ o mũhaka wĩkĩke?

⁹ Mũtwe wa gatatũ wa nyamũ ĩyo Johana onire ũrũgamĩrĩire ũthamaki ũrĩa warĩ na gĩikaro kĩnene Babuloni. Jehova nĩ eetĩkĩririe andũ a Babuloni magũithie Jerusalemu na matware andũ akuo ũkombo-inĩ. No mbere ya gwĩtĩkĩria maconorithio, Jehova nĩ aahete Aisiraeli acio aremi mũkaana atĩ nĩ mangĩonire thĩna. (2 Ath. 20:16-18) Nĩ aarathĩte atĩ athamaki a andũ arĩa maatuĩkaga maikaragĩra “gĩtĩ gĩa ũthamaki kĩa Jehova” kũu Jerusalemu nĩ mangĩeheririo. (1 Maũ. 29:23) O na kũrĩ ũguo, Jehova ningĩ nĩ eeranĩire atĩ mũndũ wa rũciaro rwa Mũthamaki Daudi, ‘ũrĩa warĩ na kĩhooto,’ nĩ angĩokire na acokie ũthamaki ũcio.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Ũrathi ũngĩ woonanĩtie atĩ Ayahudi no mangĩathiaga hekarũ-inĩ ya Jerusalemu gũthathaiya rĩrĩa Mesia, kana Ũrĩa Mũitĩrĩrie maguta angĩokire. (Dan. 9:24-27) Harĩ ũrathi ũmwe waandĩkĩtwo mbere ya Aisiraeli gũtwarũo ũkombo-inĩ wa Babuloni, woigĩte atĩ mũndũ ũcio angĩaciarĩirũo Bethilehemu. (Mik. 5:2) Nĩguo morathi macio mahinge, no mũhaka Ayahudi mangĩarutirũo ũkombo-inĩ macoke bũrũri wao, na make hekarũ rĩngĩ. No ndwarĩ mũtugo wa Babuloni kũrekereria arĩa yanyita mĩgwate. Hihi ũndũ ũcio ũngĩatooririo atĩa? Jehova nĩ aaguũririe anabii ake ũrĩa kũngĩathire.—Amos 3:7.

11. Ũthamaki wa Babuloni wonanĩtio na njĩra irĩkũ itiganĩte? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹¹ Mũnabii Danieli nĩ ũmwe wa andũ arĩa maatwarirũo ũkombo-inĩ Babuloni. (Dan. 1:1-6) Jehova nĩ aamũhũthĩrire kũguũria ũrĩa mothamaki mangĩarũmanĩrĩire thutha wa ũthamaki ũcio wa thĩ. Jehova aahũthĩrire indo ciigana ũna ngũũrani kũguũria hitho icio. Kwa ngerekano-rĩ, nĩ aatũmire Nebukadinezaru Mũthamaki wa Babuloni arote kĩroto kĩgiĩ mũhianano mũnene waathondeketwo na cuma mĩthemba itiganĩte. (Thoma Danieli 2:1, 19, 31-38.) Jehova nĩ aaguũririe kũgerera Danieli atĩ mũtwe wa thahabu wa mũhianano ũcio warũgamĩrĩire Ũthamaki wa Babuloni.b Ũthamaki wa thĩ ũrĩa waarũmĩrĩire Babuloni waarũgamĩrĩirũo nĩ gĩthũri na moko ma betha. Hihi ũthamaki ũcio ũngĩarĩ ũrĩkũ, na ũngĩekire andũ a Ngai atĩa?

MEDIA NA PERISIA —MŨTWE ŨRĨA WA KANA

12, 13. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova aaguũririe wĩgiĩ kũhootwo kwa Babuloni? (b) Nĩkĩ Media na Perisia nĩ yagĩrĩire kuonanio ĩrĩ mũtwe wa kana wa nyamũ ĩyo ndĩani?

¹² Mĩaka makĩria ma igana rĩmwe mbere ya hĩndĩ ya Danieli, Jehova nĩ aaguũririe kũgerera mũnabii ũcio ũhoro wĩgiĩ thirikari ya thĩ ĩrĩa ĩngĩatooririe Babuloni. Jehova ndaaguũrĩtie o ũrĩa itũũra rĩa Babuloni rĩngĩahootirũo, ĩndĩ nĩ nginya rĩĩtwa rĩa ũrĩa ũngĩarĩtooririe. Mũthamaki ũcio aarĩ Kurusu, Mũperisia. (Isa. 44:28–45:2) Danieli nĩ aacokire akĩonio cioneki ingĩ igĩrĩ ciĩgiĩ Thirikari ya Thĩ ya Media na Perisia. Kĩmwe kĩonanagia ũthamaki ũcio ũtariĩ ta nduba ĩyoete mwena ũmwe na igũrũ. Ĩkĩĩrũo “ũkĩra wĩrĩĩre nyama nyingĩ.” (Dan. 7:5) Kĩoneki-inĩ kĩu kĩngĩ Danieli onire ũthamaki ũcio wa thĩ ũhaananĩtio na ndũrũme yarĩ na hĩa igĩrĩ.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehova nĩ aahũthĩrire thirikari ĩyo ya Amedia na Aperesia kũhingia ũrathi rĩrĩa yahagũranirie Babuloni na ĩgĩcokia Aisiraeli bũrũri-inĩ wao. (2 Maũ. 36:22, 23) Ĩndĩ, thutha-inĩ ũthamaki ũcio warĩ hakuhĩ kũniina andũ a Ngai. Ibuku rĩa Bibilia rĩa Esiteri nĩ rĩonanagia ũrĩa njama yabangirũo nĩ mũnene wa Perisia wetagwo Hamani. Aabangĩte kũniina Ayahudi othe arĩa maatũũraga kũndũ guothe kũrĩa Aperisia maathanaga, na agĩthagathaga mũthenya ũrĩa njũragano ĩyo ya kũniina rũrĩrĩ ĩngĩekĩkire. No nĩ ũndũ wa Jehova kuoya ikinya, o rĩngĩ andũ Ake makĩgitĩrũo kuumana na rũthũũro rwa mbeũ ya Shaitani. (Esit. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kwoguo ũthamaki wa Media na Perisia nĩ wonanĩtio ũrĩa kwagĩrĩire ũrĩ mũtwe wa kana wa nyamũ ndĩani ĩrĩa ya Kũguũrĩrio.

ŨYUNANI—MŨTWE ŨRĨA WA GATANO

14, 15. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova aaguũrĩtie megiĩ Ũyunani ya tene?

¹⁴ Mũtwe wa gatano wa nyamũ ĩyo ya Kũguũrĩrio ũrũgamĩrĩire Ũyunani. O ta ũrĩa Danieli aaguũrĩtie hau kabere rĩrĩa aataũrĩire Nebukadinezaru kĩroto gĩake, ũthamaki oro ũcio ũrũgamĩrĩirũo nĩ nda na ciero cia gĩcango cia mũhianano ũcio. Ningĩ Danieli nĩ onirio cioneki igĩrĩ ciarĩ na ũhoro wĩgiĩ ũrĩa thirikari ĩyo ĩngĩakorirũo ĩtariĩ na mũthamaki wayo ũrĩa ũngĩarĩ na igweta makĩria.

¹⁵ Kĩoneki-inĩ kĩmwe, Danieli onire Ũyunani ĩhaana ta ngarĩ yarĩ na mathagu mana, kuonania atĩ ũthamaki ũcio ũngĩagĩire na ũhootani wa narua. (Dan. 7:6) Kĩoneki-inĩ kĩu kĩngĩ, Danieli agĩtaarĩria ũrĩa kĩrũhĩ kana thenge yarĩ na rũhĩa rũmwe rũnene yoragire narua ndũrũme ya hĩa igĩrĩ, nĩyo Media na Perisia. Jehova eerire Danieli atĩ thenge ĩyo yarũgamĩrĩire Ũyunani naruo rũhĩa rũu rũnene rũkarũgamĩrĩra mũthamaki ũmwe waguo. Danieli no aandĩkĩte atĩ rũhĩa rũu rũnene nĩ rũngĩoinĩkire nacio ingĩ inya nyinya-nyinyi icoke ithenya rĩaruo. O na gũtuĩka ũrathi ũcio waandĩkirũo mĩaka magana maingĩ mbere ya Ũyunani kwambĩrĩria gwathana, maũndũ maguo mothe nĩ maahingire. Aleksanda ũrĩa Mũnene, mũthamaki ũrĩa warĩ igweta makĩria Ũyunani-inĩ ya tene, nĩwe watongoretie magĩtharĩkĩra Media na Perisia. No rũhĩa rũu ruoinĩkire narua, rĩrĩa mũthamaki ũcio aakuire o hĩndĩ ĩrĩa aakoretwo agĩa na ũhoti mũnene arĩ na ũkũrũ wa mĩaka 32 tu. Thutha-inĩ, ũthamaki wake wagayanirũo nĩ anene ake ana a ita.—Thoma Danieli 8:20-22.

16. Antiochus wa Kana eekire atĩa?

¹⁶ Thutha wa kũhoota Perisia, thirikari ya Ũyunani nĩ yathamakĩire andũ a Ngai. Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, Ayahudi nĩ maacoketio Bũrũri wa Kĩĩranĩro na magaaka hekarũ rĩngĩ thĩinĩ wa Jerusalemu. Maarĩ andũ arĩa Ngai aathuurĩte o na hĩndĩ ĩyo, na hekarũ ĩyo maakire noyo yarĩ gĩikaro kĩnene kĩa ũthathaiya wa ma. O na kũrĩ ũguo, thĩinĩ wa karine ya kerĩ M.M.M., Ũyunani, mũtwe ũrĩa wa gatano wa nyamũ ĩrĩa ndĩani, nĩ yatharĩkĩire andũ a Ngai. Antiochus wa Kana, ũmwe wa arĩa maagaire ũthamaki wa Aleksanda wagayũkana, aathondekire kĩgongona kĩa ngai cia maheeni hekarũ-inĩ kũu Jerusalemu na akĩheana mũkaana atĩ mũndũ angĩarũmĩrĩire ndini ya Kĩyahudi nĩ angĩoragirũo. Githĩ gĩĩko kĩu kĩa mbeũ ya Shaitani gĩtiarĩ kĩa rũthũro rũnene! Thutha wa ihinda inini Ũyunani ĩgĩtoorio ĩgĩtiga gũtuĩka thirikari nene ya thĩ. Hihi nĩ ũthamaki ũrĩkũ ũngĩatuĩkire mũtwe wa gatandatũ wa nyamũ ĩyo ndĩani?

ROMA—MŨTWE ŨRĨA WA GATANDATŨ, WA ‘KŨMAKANIA NA GŨTUA NDA’

17. Mũtwe wa gatandatũ warĩ na itemi rĩrĩkũ harĩ kũhingia ũrathi wa Kĩambĩrĩria 3:15?

¹⁷ Roma nĩyo yaarĩ thirikari nene rĩrĩa Johana onire kĩoneki kĩa nyamũ ĩrĩa ndĩani. (Kũg. 17:10) Mũtwe ũcio wa gatandatũ warĩ na itemi rĩa mwanya harĩ kũhinga kwa ũrathi ũrĩa wa Kĩambĩrĩria 3:15. Shaitani aahũthĩrire atongoria a Roma kũringa mbeũ ĩrĩa yeranĩirũo iringa rĩa “ndiira” rĩrĩa rĩamĩagithirie hinya gwa kahinda. Na njĩra ĩrĩkũ? Maacirithirie Jesu na thitango cia maheeni na makĩmũraga. (Mat. 27:26) No iringa rĩu rĩahonire o narua amu Jehova nĩ aariũkirie Jesu.

18. (a) Nĩ rũũrĩrĩ rũrĩkũ rũerũ Jehova aathurire, na nĩkĩ? (b) Mbeũ ya nyoka yathire na mbere kuonania ũthũ kwerekera mbeũ ya mũtumia atĩa?

¹⁸ Atongoria a ndini a Isiraeli maathondekire njama na Aroma kwerekera Jesu, na andũ arĩa aingĩ rũũrĩrĩ-inĩ rũu makĩmũrega. Kwoguo Jehova akĩrega Aisiraeli a kĩĩmwĩrĩ matuĩke andũ ake. (Mat. 23:38; Atũm. 2:22, 23) Agĩthuura rũũrĩrĩ rũerũ “Aisiraeli arĩa a Ngai.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Rũũrĩrĩ rũu nĩ kĩũngano kĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta Ayahudi o hamwe na andũ a Ndũrĩrĩ. (Ef. 2:11-18) Thutha wa Jesu gũkua na kũriũkio, mbeũ ya nyoka no yaathire na mbere kuonania ũthũ kwerekera mbeũ ya mũtumia. Roma nĩ yageririe maita maingĩ kũniina kĩũngano gĩa Gĩkristiano, o kĩo gĩcunjĩ gĩa kerĩ kĩa mbeũ ĩyo.c

19. (a) Danieli atarĩirie atĩa thirikari ya gatandatũ ya thĩ? (b) Gĩcunjĩ kĩngĩ gĩkaarĩrĩria kĩĩ?

¹⁹ Kĩroto-inĩ kĩrĩa Danieli aataũrĩire Nebukadinezaru, Roma yahaananĩtio na magũrũ ma kĩgera. (Dan. 2:33) Danieli ningĩ nĩ onire kĩoneki gĩataaragĩria wega Wathani wa Roma ona nginya ũthamaki wa thĩ ũrĩa ũngĩoimanire na Roma. (Thoma Danieli 7:7, 8.) Gwa karine nyingĩ-rĩ, Roma yoonagwo nĩ thũ ciayo ĩrĩ ya ‘kũmakania na gũtua nda mũno nĩ ũrĩa yarĩ na hinya mũkĩru.’ O na kũrĩ ũguo, ũrathi ũcio woigĩte atĩ “hĩa ikũmi” nĩ ingĩoimĩrire harĩ ũthamaki ũcio na rũmwe rwacio rũgĩe na hinya mũnene. Hĩa icio ikũmi nĩ kĩĩ, na rũhĩa rũu rũnini rũrũgamĩrĩire kĩĩ? Rũhĩa rũu rũnini rũringaine na njĩra ĩrĩkũ na ũhoro ũrĩa ũtaarĩirio wĩgiĩ mũhianano ũrĩa woonirũo nĩ Nebukadinezaru? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrĩ karatathi-inĩ ga 16 nĩ kĩarĩrĩirie macokio ma ciũria icio.

[Mohoro ma magũrũ-inĩ]

Jehova nĩ Aguũragia ‘Maũndũ Marĩa Megwĩkĩka o Narua’

“Ũguũria wa Jesu Kristo, wa maũndũ, ũrĩa aaheirũo nĩ Ngai nĩguo onie ndungata ciake maũndũ marĩa matarĩ hingo matagakinya narua.”​—KŨG. 1:1.

ŨNGĨCOKIA ATĨA?

Nĩ gĩcunjĩ kĩrĩkũ kĩa mũhianano ũrĩa mũnene kĩrũgamĩrĩire Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika?

Johana onanĩtie atĩa ũkuruhanu gatagatĩ-inĩ ka Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika na Kĩama kĩa Ũrũmwe wa Mabũrũri?

Danieli na Johana monanĩtie atĩa mũthia wa wathani wa andũ?

1, 2. (a) Ũrathi wa Danieli na Johana ũtũhotithagia gwĩka atĩa? (b) Mĩtwe ĩtandatũ ya mbere ya nyamũ ĩyo ndĩani ĩrũgamĩrĩire kĩĩ?

ŨRATHI wa Danieli na Johana nĩ ũringaine na njĩra ĩtũhotithagia gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ maingĩ marĩa marekĩka rĩu na marĩa marĩĩkĩka ihinda rĩũkĩte. Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ tũngĩringithania kĩoneki kĩa Johana kĩgiĩ nyamũ ndĩani, ũhoro wa Danieli wĩgiĩ nyamũ ya kũgegania ĩrĩa yaarĩ na hĩa ikũmi, na ũtaũri wake wĩgiĩ mũhianano ũrĩa warĩ mũnene? Na gũtaũkĩrũo wega nĩ ũrathi ũcio kwagĩrĩire gũtũma twĩke atĩa?

² Rekei twarĩrĩrie kĩoneki kĩa Johana kĩgiĩ nyamũ ĩyo onire. (Kũg., mũrango wa 13) O ta ũrĩa tuonire gĩcunjĩ-inĩ kĩu kĩngĩ, mĩtwe itandatũ ya mbere ya nyamũ ĩyo yarũgamĩrĩire Misiri, Ashuri, Babuloni, Media na Perisia, Ũyunani, na Roma. Mothamaki macio mothe nĩ moonanirie ũthũ kwerekera mbeũ ya mũtumia. (Kĩam. 3:15) Roma, kĩongo kĩrĩa gĩa gatandatũ, yaikarire ĩrĩ thirikari nene ya gĩũteti karine nyingĩ thutha wa Johana kwandĩka kĩoneki gĩake. Mũthia-inĩ, mũtwe wa mũgwanja nĩguo ũngĩacokire ithenya rĩa Roma. Hihi ũcio ũngĩakorirũo ũrĩ ũthamaki ũrĩkũ wa gĩũteti, na ũngĩekire mbeũ ya mũtumia atĩa?

NGERETHA NA AMERIKA KŨINGĨRA WATHANI-INĨ

3. Nyamũ ĩrĩa ya kũmakania ya hĩa ikũmi ĩrũgamĩrĩire kĩĩ, nacio hĩa ikũmi irũgamĩrĩire kĩĩ?

³ No tũmenye mũtwe ũcio wa mũgwanja wa nyamũ ĩyo ya Kũguũrĩrio mũrango wa 13 ũrũgamĩrĩire kĩĩ, tũngĩringithania kĩoneki kĩu kĩa Johana na kĩrĩa Danieli onire kĩgiĩ nyamũ ya hĩa ikũmi ya kũmakania.a (Thoma Danieli 7:7, 8, 23, 24.) Nyamũ ĩyo Danieli onire yarũgamĩrĩire Thirikari ya Thĩ ya Roma. (Rora ithandũkũ karatathi-inĩ ka 14-15.) Karine-inĩ ya gatano Mahinda-inĩ Maitũ (M.M.), Ũthamaki wa Roma nĩ wambĩrĩirie kũgayũkana. Hĩa icio ikũmi ciarĩ igũrũ rĩa mũtwe wa nyamũ ĩyo ya kũmakania irũgamĩrĩire mothamaki marĩa moimanire na wathani ũcio.

4, 5. (a) Rũhĩa rũrĩa rũarĩ rũnini rwekire atĩa? (b) Mũtwe wa mũgwanja wa nyamũ ĩyo warũgamĩrĩire kĩĩ?

⁴ Hĩa inya, kana mothamaki marĩa moimanire na mũtwe wa nyamũ ĩyo ndĩani, nĩ igwetetwo na njĩra ya mwanya. Ithatũ ciacio nĩ ciagũithirio nĩ rũhĩa rũngĩ, “rũnini.” Ũndũ ũcio wekĩkire rĩrĩa Ngeretha, ĩrĩa hĩndĩ ĩmwe yarĩ rungu rwa Ũthamaki wa Roma, yagĩire na ũhoti. Gũũka nginya karine ya 17, Ngeretha ndĩarĩ na ũhoti mũnene. Mabũrũri matatũ ma Ũthamaki wa tene wa Roma—Spain, Netherlands, na France—maarĩ na igweta makĩria. Ngeretha yathiire ĩkĩeheragia mothamaki macio ũmwe ũmwe, ĩkĩmaruta ũnene-inĩ ũrĩa marĩ naguo. Gũkinyĩria gatagatĩ-inĩ ga karine ya 18, Ngeretha yarorete gũtuĩka thirikari ĩrĩa nene thĩinĩ wa thĩ. No ndĩatuĩkĩte mũtwe wa mũgwanja wa nyamũ ĩrĩa ndĩani.

⁵ O na gũtuĩka Ngeretha nĩ yagĩire ũhoti, mabũrũri marĩa yaathaga ma Amerika ya Rũgongo nĩ meyamũrire. O na kũrĩ ũguo, Amerika ya U.S. nĩ yagĩire na hinya mũingĩ ĩgitĩirũo nĩ ita rĩa Ngeretha. Gũkinyĩria rĩrĩa mũthenya wa Mwathani wambĩrĩirie mwaka-inĩ wa 1914, Ngeretha yatuĩkĩte ũthamaki ũrĩa mũnene mũno wanakorũo kuo nayo Amerika ya U.S. ĩkagĩa na hinya mũnene mũno wa iganda thĩinĩ wa thĩ.b Hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, Amerika nĩ yathondekire ngwatanĩro ya mwanya na Ngeretha. Mũtwe wa mũgwanja ũgĩkorũo nĩ weyumĩria ũrĩ Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika. Mũtwe ũcio ũngĩekire mbeũ ya mũtumia atĩa?

6. Mũtwe wa mũgwanja ũkoretwo ũgĩka andũ a Ngai maũndũ marĩkũ?

⁶ Ihinda inini thutha wa mũthenya wa Mwathani kwambĩrĩria, mũtwe wa mũgwanja nĩ watharĩkĩire andũ a Ngai—ariũ a Ithe na Kristo arĩa maarĩ gũkũ thĩ. (Mat. 25:40) Jesu onanirie atĩ hĩndĩ ĩrĩa angĩgaacoka, matigari ma mbeũ ĩyo no mangĩgaakorũo makĩruta wĩra gũkũ thĩ. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika nĩ yatharĩkĩire atheru acio. (Kũg. 13:3, 7) Hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, nĩ yahinyĩrĩirie andũ a Ngai, ĩgĩĩkĩrĩra mabuku mamwe mao mũkaana, na ĩgĩikia arĩa maarũgamĩrĩire itari rĩa ngombo ĩyo njĩhokeku korokoro-inĩ. Gwa kahinda, mũtwe wa mũgwanja wa nyamũ ĩyo warĩ hakuhĩ kũhotomia biũ wĩra wa kũhunjia. Jehova nĩ onete o mbere ũndũ ũcio wa kũgegania na akĩũguũrĩria Johana. Ningĩ Jehova nĩ eerĩte Johana atĩ gĩcunjĩ kĩu gĩa kerĩ kĩa mbeũ nĩ kĩngĩarahũrirũo kĩrute wĩra mũingĩ wa kĩĩroho. (Kũg. 11:3, 7-11) Historĩ ya ndungata cia Jehova cia mahinda maya yonanagia atĩ maũndũ macio nĩ meekĩkire.

THIRIKARI YA THĨ YA NGERETHA NA AMERIKA NA MAGŨRŨ MA KĨGERA NA RĨŨMBA

7. Hihi harĩ na ũkuruhanu ũrĩkũ gatagatĩ-inĩ ka mũtwe wa mũgwanja wa nyamũ ĩyo na mũhianano ũrĩa mũnene?

⁷ Harĩ na ũkuruhanu ũrĩkũ gatagatĩ-inĩ ka mũtwe wa mũgwanja wa nyamũ ĩyo na mũhianano ũrĩa mũnene? Ngeretha na thutha-inĩ o na Amerika ya U.S.—cioimanire na Ũthamaki wa Roma. Ĩ namo magũrũ ma mũhianano ũcio? Mataarĩirio atĩ maarĩ mũtukanio wa kĩgera na rĩũmba. (Thoma Danieli 2:41-43.) Ũhoro ũcio ũringanĩte na ihinda rĩrĩa mũtwe wa mũgwanja—Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika—ĩngĩgaakorũo na igweta. O ta ũrĩa kĩndũ gĩakĩtwo na mũtukanio wa kĩgera na rĩũmba gĩtarĩ hinya ta kĩgera-rĩ, no taguo, Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika ĩtarĩ hinya ta ũthamaki ũrĩa yoimanire naguo. Na njĩra ĩrĩkũ?

8, 9. (a) Ũthamaki wa mũgwanja wa thĩ woonanirie atĩa hinya ta wa kĩgera?

⁸ Rĩmwe na rĩmwe, mũtwe ũcio wa mũgwanja nĩ wonanĩtie hinya o ta wa kĩgera. Kwa ngerekano, nĩ woonanirie hinya waguo rĩrĩa wahootanire Mbaara-inĩ ya Mbere ya Thĩ. Hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, hinya ũcio ũhaana ta wa kĩgera nĩ weyonanirie rĩngĩ.c O na thutha wa mbaara ĩyo, mũtwe ũcio wa mũgwanja rĩmwe nĩ wonanagia hinya ta wa kĩgera. O na kũrĩ ũguo, kuuma ũgĩe kuo, kĩgera kĩu gĩkoretwo gĩtukanĩte na rĩũmba.

⁹ Kwa ihinda iraihu, ndungata cia Jehova nĩ ĩkoretwo ikĩenda kũmenya magũrũ ma mũhianano ũcio marũgamĩrĩire kĩĩ. Danieli 2:41 yonanagia mũtukanio ũcio wa kĩgera na rĩũmba nĩ “ũthamaki” ũmwe ti mothamaki maingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, rĩũmba, rĩrũgamĩrĩire andũ amwe a arĩa marĩ kũrĩa Thirikari ĩno ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika yathanaga, arĩa matũmaga yaage hinya wa kĩgera ta ũrĩa warĩ na Ũthamaki wa Roma. Rĩũmba rĩu rĩĩtĩtwo “kĩruka,” kana andũ. (Dan. 2:43) Thĩinĩ wa Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika, andũ makoretwo makĩhũthĩra kambĩini cia kũrũĩrĩra ihooto cia ũmũndũ, ciama cia aruti wĩra, na cia kũrũĩrĩra wĩyathi, gũtetera ihooto ciao. Andũ nĩ matũmaga Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika ĩremwo nĩ gwathana na hinya ta wa kĩgera. Ningĩ, ateti gũkorũo na mawoni matiganĩte na moimĩrĩro ma ithurano gũkuhanĩrĩria mũno, nĩ kwagithagia hinya o na atongoria arĩa mendetwo, nginya makaga ũhoti mũnene wa kũgathĩka mĩtaratara yao ya maũndũ. Danieli aarathĩte atĩ: “Ũthamaki ũcio ũgakorũo wĩ na hinya kũmwe na kũmwe, na kũrĩa kũngĩ gũkorũo gũtarĩ hinya gũgathuthĩkanga.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrĩkora “magũrũ” ma mũhianano ũcio? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngiuga igũrũ rĩa mũigana wa ciara cia magũrũ maguo?

¹⁰ Karine-inĩ ĩno ya 21, Ngeretha na Amerika no ithiĩte na mbere kũgwatanĩra na njĩra ya mwanya, na kaingĩ ikanyitanagĩra maũndũ-inĩ megiĩ thĩ. Ũrathi wĩgiĩ mũhianano ũcio mũnene na wa nyamũ ndĩani wonanagia atĩ gũtirĩ ũthamaki ũngĩ wa thĩ ũgacoka ithenya rĩa Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika. Ũthamaki ũcio wa thĩ wa mũthia ndũkoretwo na hinya ta ũrĩa waarũgamĩrĩirũo nĩ magũrũ ma kĩgera, ĩndĩ ndũkeeharagania guo mwene.

¹¹ Hihi mũigana wa ciara cia magũrũ ma mũhianano ũcio ũrĩ ũndũ wa mwanya ũrũgamĩrĩire? Ririkana: Cioneki-inĩ icio ingĩ, Danieli agwetete mũigana mũna—kwa ngerekano, mũigana wa hĩa iria ciarĩ mĩtwe igũrũ ya nyamũ iria onire. Mũigana ũcio harĩ kĩrĩa warũgamĩrĩire. O na kũrĩ ũguo, agĩtaarĩria mũhianano ũcio, Danieli ndagwetete mũigana wa ciara cia magũrũ. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, mũigana wa ciara ũroneka ndwarĩ na bata o ta ũrĩa mũigana wa moko, ciara cia moko, magũrũ, na nyarĩrĩ ũtagwetetwo. No Danieli nĩ agwetete ĩmwe kwa ĩmwe atĩ ciara icio ingĩgakorũo irĩ cia kĩgera na rĩũmba. Kuumana na ũguo aatarĩirie, no tuuge atĩ Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika nĩguo ũgaakorũo ũgĩathana hĩndĩ ĩrĩa “ihiga” rĩrĩa rĩrũgamĩrĩire Ũthamaki wa Ngai rĩkaaringa magũrũ ma mũhianano ũcio.—Dan. 2:45.

NGERETHA NA AMERIKA NA NYAMŨ ĨRĨA YA HĨA IGĨRĨ

12, 13. Nyamũ ĩrĩa ya hĩa igĩrĩ ĩrũgamĩrĩire kĩĩ, na yekire atĩa?

¹² O na gũtuĩka Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika nĩ mũtukanio wa kĩgera na rĩũmba-rĩ, cioneki iria Jesu onirie Johana cionanĩtie atĩ wathani ũcio ũngĩgakorũo na itemi inene matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria. Na njĩra ĩrĩkũ? Johana nĩ onire kĩoneki kĩa nyamũ ya hĩa igĩrĩ yaaragia o ta ndamathia. Hihi nyamũ ĩyo ya magegania ĩrũgamĩrĩire kĩĩ? Yarĩ na hĩa igĩrĩ, kwoguo nĩ wathani wa mothamaki merĩ. O rĩngĩ, Johana aronio Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika no rita rĩrĩ ũrĩ na itemi rĩa mwanya.—Thoma Kũguũrĩrio 13:11-15.

¹³ Nyamũ ĩyo nĩ ĩkoretwo ĩkĩenda andũ mathondeke mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ya mĩtwe mũgwanja. Johana aandĩkire atĩ mũhianano wa nyamũ ĩyo ũngĩoimĩrire, ũbuĩrie, ũcoke uumĩre rĩngĩ. Ũguo noguo gwathire harĩ ithondeka rĩrĩa Ngeretha na Amerika ciateithĩrĩirie gũthondeka, rĩrĩa rĩendagwo rĩnyitithanie na rĩrũgamĩrĩre mothamaki ma thĩ.d Ithondeka rĩu rĩoimĩrire thutha wa Mbaara ya Mbere ya Thĩ na rĩoĩkaine ta Ngwatanĩro ya Mabũrũri. Rĩabuĩririe kĩambĩrĩria-inĩ kĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ. Hĩndĩ ya mbaara ĩyo, andũ a Ngai nĩ maahunjagia atĩ kũringana na ũrathi wa Kũguũrĩrio, mũhianano wa nyamũ ĩyo nĩ ũngĩoimĩrire rĩngĩ. Na ũkiumĩra—ũrĩ Kĩama kĩa Ũrũmwe wa Mabũrũri.—Kũg. 17:8.

14. Mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ya mĩtwe mũgwanja nĩ ‘mũthamaki wa kanana’ na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁴ Johana aataarĩirie atĩ mũhianano wa nyamũ ĩyo nĩ ‘mũthamaki wa kanana.’ Na njĩra ĩrĩkũ? Nduonanĩtio ũrĩ mũtwe wa kanana wa nyamũ ĩrĩa ya mbere. Yo nĩ mũhianano tu wa nyamũ ĩyo. Ũhoti o wothe ũrĩa mũhianano ũcio ũkoragwo naguo ũheagwo nĩ mabũrũri marĩa maũnyitaga mbaru, na makĩria Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika. (Kũg. 17:10, 11) Ĩndĩ, ũheagwo hinya wa gwathana ta mũthamaki nĩguo ũkaahingia ũndũ mũna, ũrĩa ũgatũma maũndũ thĩinĩ wa historĩ magarũrũke.

MŨHIANANO WA NYAMŨ ĨYO GŨTAMBURA MŨMARAYA

15, 16. Mũmaraya ũcio arũgamĩrĩire kĩĩ, na gũthiĩte atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ arĩa mamũnyitaga mbaru?

¹⁵ Kũringana na Johana, harĩ mũmaraya wa mũhaano ũhaicĩte igũrũ rĩa nyamũ ndune—mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ndĩani—akamĩathaga. Rĩĩtwa rĩake nĩ ‘Babuloni Ũrĩa Mũnene.’ (Kũg. 17:1-6) Mũmaraya ũcio arũgamĩrĩire ndini ciothe cia maheeni, na makĩria ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano. Mathondeka ma kĩĩndini makoretwo makĩnyita mbaru mũhianano wa nyamũ ĩyo na makageria gũkorũo makĩũtongoria.

¹⁶ O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ĩno ya mũthenya wa Mwathani, maĩ kana arũmĩrĩri a Babuloni ũrĩa Mũnene, nĩ mahũĩte na njĩra nene. (Kũg. 16:12; 17:15) Kwa ngerekano, rĩrĩa mũhianano wa nyamũ ĩyo woimĩrire rĩa mbere, ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano—gĩcunjĩ kĩrĩa kĩnene kĩa Babuloni ũrĩa Mũnene—nĩcio ciarĩ na arũmĩrĩri aingĩ mabũrũri-inĩ ma Ithũĩro. Ũmũthĩ, andũ aingĩ nĩ matigĩte gũtĩa na kũnyita mbaru ndini icio na atongoria a cio. Ma nĩ atĩ, aingĩ metĩkĩtie atĩ ndini nĩ irehithagia kana igatũma kũgĩe ngũĩ. Athomi amwe a mwena wa Rũraya nĩ makoretwo magĩteta mũno makĩenda kĩrĩndĩ kĩrege gũtongorio nĩ ndini.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrĩkora ndini ya maheeni ica ikuhĩ, na nĩkĩ?

¹⁷ O na kũrĩ ũguo, ndini ya maheeni ndĩgaathira o ũguo yo nyene. Mũmaraya ũcio egũkorũo arĩ na hinya, akĩgeria kũhenereria athamaki marũmĩrĩre wendi wake nginya rĩrĩa Ngai ageekĩra rĩĩciria rĩna ngoro-inĩ cia athamaki. (Thoma Kũguũrĩrio 17:16, 17.) Ica ikuhĩ Jehova nĩ arĩtũma thirikari cia gĩũteti cia mũtabarĩre wa Shaitani, iria irũgamĩrĩirũo nĩ Ũrũmwe wa Mabũrũri, itharĩkĩre ndini cia maheeni. Ikaaniina ũhoti wake na cianange ũtonga wake. Mĩaka mĩrongo ĩigana ũna mĩhĩtũku ũndũ ta ũcio nĩ ũngĩonekire ta ũtangĩhoteka. Ũmũthĩ, mũmaraya ũcio aikarĩire mũgongo wa nyamũ ĩyo ndune. No kaĩ ndakoima hau aikarĩire kahoora-ĩ. Akaagũa o rĩmwe na mũrurumo mũnene.—Kũg. 18:7, 8, 15-19.

NYAMŨ ICIO GŨKINYA MŨTHIA WACIO

18. (a) Nyamũ ĩrĩa ndĩani ĩgeeka atĩa, na moimĩrĩro magaakorũo matariĩ atĩa? (b) Danieli 2:44 yonanagia atĩ Ũthamaki wa Ngai ũkaaniina mothamaki marĩkũ? (Rora gathandũkũ karĩ karatathi-inĩ ga 19.)

¹⁸ Thutha wa ndini ya maheeni kũniinwo, nyamũ ĩyo, kana mũtabarĩre wa Shaitani wa gĩũteti gũkũ thĩ, nĩ ĩgaathingʼĩrĩrio ĩtharĩkĩre Ũthamaki wa Ngai. Tondũ matikaahota gũkinya igũrũ, athamaki a thĩ makeerekeria mangʼũrĩ mao harĩ arĩa manyitaga Ũthamaki wa Ngai mbaru gũkũ thĩ. No matikeerica. (Kũg. 16:13-16; 17:12-14) Danieli nĩ aataarĩirie ũndũ ũmwe wĩgiĩ mbaara ĩyo ya mũthia. (Thoma Danieli 2:44.) Nyamũ ĩrĩa ĩgwetetwo thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 13:1, mũhianano wayo, o na nyamũ ĩrĩa ya hĩa igĩrĩ nĩ ikaaniinwo.

19. Nĩ mwĩhoko ũrĩkũ twĩ naguo, na rĩrĩ nĩ ihinda rĩa gwĩka atĩa?

¹⁹ Tũratũũra matuku-inĩ ma mũtwe ũrĩa wa mũgwanja. Gũtirĩ mĩtwe ĩngĩ ĩkuumĩra igũrũ rĩa nyamũ ĩyo ĩtananiinwo. Ũthamaki wa Thĩ wa Ngeretha na Amerika nĩguo ũgaakorũo ũrĩ mũnene rĩrĩa ndini ya maheeni ĩkaniinwo. Ũrathi wa Danieli na Johana nĩ ũhingĩte nginya tũũndũ twaguo tũrĩa tũnini makĩria. No tũkorũo na ma atĩ kũniinwo kwa ndini ya maheeni na gũũka kwa mbaara ya Hari–Magedoni kũrĩ hakuhĩ. Ngai nĩ atũguũrĩirie maũndũ macio o kabere. Hihi nĩ tũgwathĩkĩra mĩkaana ya morathi macio? (2 Pet. 1:19) Rĩrĩ nĩrĩo ihinda rĩa kwĩrũgamania na Jehova na kũnyita mbaru Ũthamaki wake.—Kũg. 14:6, 7.

[Mohoro ma magũrũ-inĩ]

[Ithandũkũ karatathi ga 17]

“MOTHAMAKI MACIO” NĨ MARĨKŨ?

Ũrathi wa Danieli 2:44 uugaga atĩ Ũthamaki wa Ngai nĩ ‘ũkaamemenda mothamaki macio mangĩ, ũmanine biũ.’ Ũrathi ũcio waragia o ũhoro wa mothamaki marĩa monanĩtio nĩ icunjĩ itiganĩte cia mũhianano ũcio.

Ĩ nacio thirikari iria ingĩ ciothe cia andũ? Ũrathi ũringaine na ũcio thĩinĩ wa Kũguũrĩrio nĩ ũheanĩte ũhoro makĩria. Wonanagia atĩ “athamaki a mabũrũri mothe” nĩ makoonganio marũe na Jehova “mũthenya ũrĩa mũnene wa Ngai, Mwene-Hinya-Wothe.” (Kũg. 16:14; 19:19-21) Kwoguo, to mothamaki marĩa monanĩtio nĩ mũhianano ũcio makaaninwo hĩndĩ ya Hari–Magedoni, ĩndĩ nĩ nginya thirikari iria ingĩ ciothe cia andũ.

Athamaki Anana Kũguũrio

Mabuku ma Bibilia ma Danieli na Kũguũrĩrio nĩ maarĩtie ũhoro wa athamaki anana, kana wathani wa andũ, o na nginya ũrĩa mangĩkaarũmanĩrĩra. No tũhote kũmenya ũrĩa morathi macio moigĩte tũngĩtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa mbere kwandĩkwo Bibilia-inĩ.

Shaitani akoretwo abangĩte mbeũ yake thĩinĩ wa mothamaki kana ciama cia gĩũteti. (Luk. 4:5, 6) O na kũrĩ ũguo, no mothamaki manini tu ma andũ makoretwo na ũgucania mũnene harĩ andũ a Ngai, rũrĩrĩ rwa Isiraeli kana kĩũngano kĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta. Cioneki cia Danieli na Johana itaarĩirie ũhoro wa mothamaki ta macio manana tu.

[Ithandũkũ/Mbica karatathi ga 12, 13]

(For fully formatted text, see publication)

1. Misiri

2. Ashuri

3. Babuloni

5. Ũyunani

6. Roma

ANDŨ A NGAI

2000 M.M.M

Iburahimu

1500

Rũrĩrĩ rũa Isiraeli

1000

Danieli 500

M.M.M./M.M.

Johana

Aisiraeli arĩa a Ngai 500

1000

1500

2000 M.M.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]

[Mbica]

Mũhianano ũrĩa mũnene (Dan. 2:31-45)

Nyamũ inya iria cioimire iria-inĩ (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Ndũrũme ĩrĩa na thenge (Dan., mũrango 8)

Nyamũ ĩrĩa ya ciongo mũgwanja (Kũg. 13:1-10, 16-18)

Nyamũ ĩrĩa ya hĩa igĩrĩ ĩkoretwo ĩkĩenda andũ mathondeke mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ya hĩa mũgwanja (Kũg. 13:11-15)

[Credit Lines]

Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris