Ũhoro Mũico-inĩ wa Ibuku
1. Gũkũũrana Babuloni Ũrĩa Mũnene
Tũmenyaga atĩa atĩ “Babuloni Ũrĩa Mũnene” arũgamĩrĩire ndini ciothe cia maheeni? (Kũguũrĩrio 17:5) Wĩcirie ũhoro wa maũndũ maya:
Akoragwo thĩinĩ wa thĩ yothe. Babuloni Ũrĩa Mũnene ataarĩirio atĩ aikarĩire “irĩndĩ na ndũrĩrĩ.” Akoragwo na “ũthamaki igũrũ rĩa athamaki a thĩ.”—Kũguũrĩrio 17:15, 18.
Ndangĩkorũo akĩrũgamĩrĩra hinya wa gĩũteti kana wa biacara. “Athamaki a thĩ” na “ahũũri biacara” matikaaniinwo akĩniinwo.—Kũguũrĩrio 18:9, 15.
Nĩ agagĩra Ngai gĩtĩo. Etĩtwo mũmaraya nĩ ũndũ wa gũthondeka ngwatanĩro na thirikari cia thĩ nĩguo agĩe na mbeca kana agunĩke na njĩra ingĩ. (Kũguũrĩrio 17:1, 2) Nĩ ahĩtithagia andũ a ndũrĩrĩ ciothe. Na nĩ oragithĩtie andũ aingĩ.—Kũguũrĩrio 18:23, 24.
Coka ithomo-inĩ rĩa 13, ũndũ wa 6
2. Mesia Angĩgooka Rĩ?
Bibilia yarathĩte atĩ kũngĩgaakorũo na ciumia 69 gũkinyĩria rĩrĩa Mesia angĩgooka.—Thoma Danieli 9:25.
Ciumia icio 69 ciaambĩrĩirie rĩ? Mwaka-inĩ wa 455 M.M.M. Hĩndĩ ĩyo nĩrĩo Nehemia, ũrĩa warĩ Ngavana, aakinyire Jerusalemu nĩguo ‘amĩcokererie na amĩake rĩngĩ.’—Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.
Ciumia icio 69 ciarĩ na ũraihu ũigana atĩa? Morathi-inĩ mamwe ma Bibilia, mũthenya ũmwe ũrũgamagĩrĩra mwaka ũmwe. (Ndari 14:34; Ezekieli 4:6) Kwoguo o kiumia gĩkarũgamĩrĩra mĩaka mũgwanja. Ũrathi-inĩ ũcio, ciumia 69 nĩ mĩaka 483 (ciumia 69 x thikũ 7).
Ciumia icio 69 ciathirire rĩ? Tũngĩtara mĩaka 483 kuuma mwaka wa 455 M.M.M., ĩratũkinyia mwaka wa 29 M.M.a Mwaka ũcio nĩguo Jesu aabatithirio na agĩtuĩka Mesia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Coka ithomo-inĩ rĩa 15, ũndũ wa 5
3. Ũrigitani Ũrahutia Kũhũthĩra Thakame
Akristiano matiĩtĩkagĩra gwĩkĩrũo thakame, kana kũheana thakame yao ĩkĩrũo mũndũ ũngĩ. No nĩ kũrĩ njĩra cia ũrigitani ihũthagĩra thakame ya mũndũ we mwene. Imwe ciacio, ta thakame ya mũndũ kũigwo kabere ĩcoke ĩhũthĩrũo harĩ we agĩthĩnjwo, ti njĩtĩkĩrĩku harĩ Akristiano.—Gũcokerithia Maathani 15:23.
O na kũrĩ ũguo, nĩ harĩ njĩra ingĩ ingĩtĩkĩrĩka. Icio ingĩtĩkĩrĩka nĩ ta gũthimwo thakame, gũthambio thakame, gũtwekia thakame (hemodilution), na kũhũthĩra macini ya kũhonokia thakame (cell-salvage) kana ya kũhũũra thakame. No mũhaka o Mũkristiano etuĩre itua rĩa ũrĩa thakame yake ĩkũhũthĩrũo agĩthondekwo, agĩthimwo, kana akĩamũkĩra ũrigitani ũngĩ o wothe. Mandagĩtarĩ matiganĩte no mahũthĩre njĩra icio cia ũrigitani na njĩra itahanaine biũ. Kwoguo Mũkristiano atanetĩkĩra njĩra o yothe ya gũthĩnjwo, gũthimwo, kana kũrigitwo, nĩ abatiĩ kũmenya wega ũrĩa thakame yake ĩkũhũthĩrũo. Wĩcirie ũhoro wa ciũria ici:
Ĩ angĩkorũo thakame ĩmwe yakwa nĩ ĩkũgererio nja ya mwĩrĩ wakwa na mũthiũrũrũko wayo ũrũgamio kwa ihinda inini? Hihi thamiri yakwa nĩ ĩkũnjĩtĩkĩria kuona thakame ĩyo ĩrĩ o gĩcunjĩ kĩa mwĩrĩ wakwa, kwoguo yage kũbatara gũitwo “thĩ”?—Gũcokerithia Maathani 12:23, 24.
Ĩ angĩkorũo hĩndĩ ya kũrigitwo thakame ĩmwe yakwa nĩ ĩkũrutwo, ĩthondekwo, na ĩcoke ĩhũthĩrũo mwĩrĩ-inĩ wakwa? Hihi thamiri yakwa ĩmenyeretio nĩ Maandĩko nĩ ĩgũthumbũka, kana no njĩtĩkĩre njĩra ta ĩyo ya ũrigitani?
Coka ithomo-inĩ rĩa 39, ũndũ wa 3
4. Kweheranĩra Kĩhiko-inĩ
Bibilia yonanĩtie atĩ mũthuri na mũtumia matiagĩrĩirũo kweheranĩra na ĩkoiga atĩ mangĩeheranĩra, matiagĩrĩirũo kũhikania na mũndũ ũngĩ. (1 Akorintho 7:10, 11) O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ manatũma Akristiano amwe mathuure kweheranĩra na ũrĩa mahikanĩtie nake.
Kũrega kũhingia mabataro: Mũthuri kũrega gũteithia famĩlĩ yake, nginya famĩlĩ ĩgatigwo ĩtarĩ na mabataro ma o mũhaka ma ũtũũro.—1 Timotheo 5:8.
Kũhũthĩra ũhinya: Kũhũthĩra ũhinya nginya ũgima wa mwĩrĩ wa mũndũ kana muoyo wake ũgakorũo ũgwati-inĩ.—Agalatia 5:19-21.
Kũiga ũrata wa mũndũ na Jehova ũgwati-inĩ: Mũthuri kana mũtumia gũtũma ũrĩa ũngĩ aremwo nĩ gũtungatĩra Jehova.—Atũmwo 5:29.
5. Thigũkũ na Ikũngũĩro
Akristiano matikũngũyagĩra thigũkũ iria itakenagia Jehova. O na kũrĩ ũguo, no mũhaka o Mũkristiano ahũthĩre thamiri yake ĩmenyeretio nĩ Bibilia gũtua itua rĩgiĩ ũrĩa angĩka maũndũ-inĩ mamwe marĩa mangĩyumĩria hĩndĩ ya thigũkũ ta icio. Reke tuone ngerekano imwe.
Mũndũ angĩkwĩra nĩ arakwendera thigũkũ njega. No ũmwĩre, “Nĩ ngatho.” Mũndũ ũcio angĩenda kũmenya ũhoro makĩria, no ũmũtaarĩrie kĩrĩa gĩtũmaga wage gũkũngũĩra thigũkũ ĩyo.
Mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake, na ti Mũira wa Jehova, angĩkũnyita ũgeni mũthiĩ mũkarĩanĩre hamwe na andũ a famĩlĩ yao hĩndĩ ya thigũkũ. Thamiri yaku ĩngĩgwĩtĩkĩria gũthiĩ, no ũmũtaarĩrie kabere atĩ angĩkorũo nĩ gũgũkorũo na maũndũ mahutanĩtie na ndini cia maheeni, ndũkwĩingĩrania namo.
Mũndũ ũrĩa ũkwandĩkĩte angĩkũhe bacici mahinda-inĩ ma thigũkũ. Hihi nĩ wagĩrĩirũo kũrega bacici ĩyo? To mũhaka. Hihi ũcio ũkwandĩkĩte arakũhe bacici ĩyo ĩrĩ ya thigũkũ, kana aramĩona ĩrĩ o njĩra ya gũgũcokeria ngatho nĩ ũndũ wa kũruta wĩra wega?
Mũndũ angĩkũhe kĩheo mahinda-inĩ ma thigũkũ. Ũcio ũrakũhe kĩheo no akwĩre ũũ: “Nĩ njũĩ ndũkũngũyagĩra thigũkũ, no nĩ ndĩrenda gũkũhe kĩheo gĩkĩ.” Kwahoteka arenda o gũkuonia ũtaana. No rĩrĩ, hihi harĩ na itũmi cia gwĩciria atĩ arenda kũgeria wĩtĩkio waku kana gũtũma ũnyitanĩre thigũkũ-inĩ ĩyo? Thutha wa gwĩciria ũndũ ũcio, nĩwe wagĩrĩirũo gwĩtuĩra kana nĩ ũgwĩtĩkĩra kĩheo kĩu. Tũgĩtua matua maitũ mothe, tũngĩenda gũkorũo na thamiri njega na tũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.—Atũmwo 23:1.
Coka ithomo-inĩ rĩa 44, ũndũ wa 1
6. Mĩrimũ ya Kũgwatanio
Tondũ nĩ twendete andũ arĩa angĩ, nĩ twĩmenyagĩrĩra mũno tũtigatheremie mĩrimũ ya kũgwatanio. Kwoguo tũngĩmenya atĩ twĩna mũrimũ mũna wa kũgwatanio, kana twĩcirĩrie atĩ no tũkorũo na mũrimũ ta ũcio, nĩ twĩmenyagĩrĩra mũno tũtikagwatie andũ angĩ. Twĩkaga ũguo tondũ Bibilia ĩtwathĩte ũũ: “No mũhaka wende mũndũ ũrĩa mũriganĩtie nake o ta ũrĩa wĩyendete wee mwene.”—Aroma 13:8-10.
Mũndũ angĩonania wendo ta ũcio atĩa? Mũndũ ũrĩ na mũrimũ wa kũgwatanio nĩ agĩrĩirũo gwĩthema kũhutania na andũ arĩa angĩ, hihi kũgerera kũgeithania na moko, kũhĩmbanĩria, kana kũmumunyana. Ndagĩrĩirũo kũrakara andũ amwe mangĩthuura kwaga kũmũnyita ũgeni kwao mũciĩ makĩenda kũgitĩra famĩlĩ ciao. Na atanabatithio, nĩ agĩrĩirũo kũmenyithia mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri ũhoro wĩgiĩ mũrimũ wake, nĩguo kũgĩe na mũbango wa kũgitĩra andũ arĩa angĩ mekũbatithio hamwe nake. Mũndũ angĩkorũo ahutanĩtie na mũrimũ wa kũgwatanio nĩ agĩrĩirũo kwĩrutĩra gũthimwo thakame mbere ya kwambĩrĩria ndũgũ na mũndũ arĩ na muoroto wa kũingĩra kĩhiko-inĩ. Rĩrĩa mũndũ eka ũguo, onanagia atĩ nĩ endete andũ arĩa angĩ na ‘ndarũmbũyagia o maũndũ make moiki, no arũmbũyagia nginya maũndũ ma arĩa angĩ.’—Afilipi 2:4.
Coka ithomo-inĩ rĩa 56, ũndũ wa 2
7. Biacara na Maũndũ ma Kĩĩwatho
No twĩtheme mathĩna maingĩ megiĩ mbeca na biacara tũngĩandĩkanagĩra na mũndũ ũrĩa tũrĩkanĩire nake, o na angĩkorũo mũndũ ũcio nĩ Mũkristiano o ta ithuĩ. (Jeremia 32:9-12) O na kũrĩ ũguo, rĩmwe na rĩmwe Akristiano no mage kũiguithanĩria tũmaũndũ tũnini twĩgiĩ mbeca kana maũndũ mangĩ. Kũngĩthiĩ ũguo, arĩa mataraiguithania magĩrĩirũo kwĩrutanĩria kũiguithania o na ihenya na njĩra ya thayũ matekũingĩria andũ angĩ.
No hihi twagĩrĩirũo gwĩka atĩa maũndũ-inĩ mangĩ maritũ, ta Mũkristiano ũngĩ angĩgũcambia kana agũtunye mbeca kana kĩndũ kĩngĩ na njĩra ya wara? (Thoma Mathayo 18:15-17.) Jesu nĩ aaheanire makinya matatũ ma kũrũmĩrĩra:
Geriai kũniina thĩna ũcio gatagatĩ-inĩ kanyu inyuene.—Rora mũhari wa 15.
Ũndũ ũcio ũngĩaga kũruta wĩra, no ũũrie Mũkristiano ũmwe kana erĩ agima kĩĩroho thĩinĩ wa kĩũngano magũtware.—Rora mũhari wa 16.
Angĩkorũo mũtirĩ mũrahota kũiguithania, hĩndĩ ĩyo norĩo tu ũngĩhoya ũteithio kũrĩ athuri a kĩũngano.—Rora mũhari wa 17.
Kaingĩ rĩrĩa mathĩna moimĩra, twagĩrĩirũo kwĩrutananĩria kũmaniina handũ ha gũtwara aarĩ kana ariũ a Ithe witũ igooti-inĩ, tondũ gwĩka ũguo no gũthũkie rĩĩtwa rĩa Jehova na rĩa kĩũngano. (1 Akorintho 6:1-8) O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ mamwe mangĩbatara gũtwarũo igooti-inĩ, hihi ta maũndũ megiĩ ndigano, rũtha rwa kũrera mwana, gũtua mbeca iria mũndũ arĩheagwo thutha wa ndigano, marĩhi ma insurance, ciira wĩgiĩ kũhara, kana wĩgiĩ marũa ma kwĩgaya. Mũkristiano angĩthiĩ igooti-inĩ na njĩra ya thayũ nĩ ũndũ wa maũndũ ta macio, ndangĩkorũo akiuna watho wa Bibilia.
Angĩkorũo nĩ wĩki-naĩ mũũru wĩkĩkĩte, ta kũnyita mũndũ kĩa hinya, kũhũthĩra ciana ũũru, tharĩkĩro njũru, ũici mũnene, kana njũragano, Mũkristiano angĩtwara ũhoro ũcio kũrĩ anene a thirikari ndangĩkorũo akiuna watho wa Bibilia.
a Kuuma mwaka wa 455 M.M.M. nginya mwaka wa 1 M.M.M. nĩ mĩaka 454. Kuuma mwaka wa 1 M.M.M. nginya mwaka wa 1 M.M. nĩ mwaka ũmwe (gũtiarĩ na mwaka wa noti). Na kuuma mwaka wa 1 M.M. nginya mwaka wa 29 M.M. nĩ mĩaka 28. Mĩaka ĩyo yonganĩrĩrio ĩroka mĩaka 483.