Thingataga Itũũra Rĩrĩa Rĩgũtũũra

1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu aarathire ũngĩgeekĩka harĩ Jerusalemu?

MATUKŨ manini Jesu atanakua, nĩ aarathire ũrathi ũrĩa wahingire rĩa mbere matukũ-inĩ ma mũthia ma mũtabarĩre wa Kĩyahudi. Aaugire atĩ kũrĩ hĩndĩ itũũra rĩa Jerusalemu ‘rĩngĩgathiũrũrũkĩrio nĩ mbũtũ ciambĩte hema.’ (Luk. 21:20) Jesu eerire arũmĩrĩri ake atĩ maangĩonire mbũtũ icio maagĩrĩirũo kuuma Judea o na ihenya. Ũrathi ũcio wa Jesu nĩ wahingire rĩrĩa mbũtũ cia Roma ciathiũrũrũkĩirie Jerusalemu.—Luk. 21:​21, 22.

2. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ mũtũmwo Paulo aaheire Akristiano arĩa maaikaraga Judea na Jerusalemu?

² Mĩaka mĩnini tu mbere ya mbũtũ cia Roma gũthiũrũrũkĩria Jerusalemu, mũtũmwo Paulo nĩ aandĩkĩire Akristiano a Judea na Jerusalemu marũa maarĩ na ndũmĩrĩri ya bata, marĩa rĩu metagwo ibuku rĩa Ahibirania. Marũa-inĩ macio, Paulo nĩ aaheire Akristiano acio ũtaaro wa bata ũrĩa ũngĩamateithirie kwĩhaarĩria nĩ ũndũ wa ihinda iritũ rĩrĩa rĩarĩ mbere. Hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ warĩ hakuhĩ gwĩkĩka? Jerusalemu nĩ ĩngĩanangirũo. Nĩguo Akristiano acio mahonokie mĩoyo yao, maagĩrĩirũo gũkorũo mehaarĩirie gũtiganĩria mĩciĩ yao na biacara ciao. Paulo aaugire ũũ igũrũ rĩgiĩ itũũra rĩu rĩa Jerusalemu: “Gũkũ tũtirĩ na itũũra rĩngĩtũũra.” Agĩcoka akiuga: “Ĩndĩ tũrathingata na kĩyo itũũra rĩrĩa rĩroka.”—Ahib. 13:14.

3. “Itũũra rĩrĩa rĩrĩ na mĩthingi ya ma” nĩ kĩĩ, na tũrĩthingataga nĩkĩ?

³ Kwahoteka Akristiano arĩa maatuire itua rĩa kuuma Jerusalemu na Judea nĩ mookĩrĩirũo na makĩnyũrũrio, ĩndĩ itua rĩu nĩ rĩahonokirie mĩoyo yao. O na ithuĩ mahinda-inĩ maya nĩ tũnyũrũragio tondũ tũtiĩhokaga mbeca na tũtiĩrĩgagĩrĩra atĩ andũ no maniine mathĩna thĩinĩ wa thĩ. Twagaga kwĩhoka maũndũ macio tondũ nĩ tũĩ atĩ mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ ũrĩ hakuhĩ gũthira. Twĩhokaga Ũthamaki wa Ngai, tondũ nĩguo “itũũra rĩrĩa rĩrĩ na mĩthingi ya ma.”a (Ahib. 11:10; Mat. 6:33) Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩkwarĩrĩria maũndũ maya harĩ o kĩongo kĩnini: (1) ũrĩa ũtaaro wa Paulo wateithirie Akristiano a karine ya mbere gũthiĩ na mbere gũthingata Ũthamaki wa Ngai, (2) ũrĩa Paulo aamahaarĩirie nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩ mbere, na (3) ũrĩa ũtaaro wake ũtũteithagia ũmũthĩ.

WĨHOKAGE JEHOVA TONDŨ GŨTIRĨ HĨNDĨ AGAAGŨTIGANĨRIA

4. Itũũra rĩa Jerusalemu rĩarĩ rĩa bata harĩ Akristiano nĩkĩ?

⁴ Itũũra rĩa Jerusalemu rĩarĩ rĩa bata mũno harĩ Akristiano. Kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere kĩaambĩrĩirio itũũra-inĩ rĩu mwaka-inĩ wa 33 M.M., na kũu nĩkuo kĩama kĩrĩa gĩatongoragia gĩakoragwo. Ningĩ Akristiano aingĩ nĩ maakĩte nyũmba na makagĩa na indo ingĩ nyingĩ itũũra-inĩ rĩu. O na kũrĩ ũguo, Jesu eerire arũmĩrĩri ake atĩ no mũhaka mangĩaumire Jerusalemu o na nginya maume Judea.—Mat. 24:16.

5. Paulo aahaarĩirie Akristiano atĩa nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩ mbere?

⁵ Tondũ Paulo nĩ eendaga Akristiano acio makorũo mehaarĩirie nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩ mbere, nĩ aamateithirie gũtaũkĩrũo wega nĩ ũrĩa Jehova oonaga itũũra rĩu. Nĩ aamaririkanirie atĩ Jehova oonaga hekarũ, ũthĩnjĩri-Ngai, na magongona marĩa maarutagĩrũo Jerusalemu marĩ maũndũ maatigĩte gũkorũo marĩ matheru. (Ahib. 8:13) Ningĩ aikari aingĩ a itũũra rĩu nĩ maaregete Mesia. Kwoguo hekarũ ya Jerusalemu nĩ yatigĩte gũkorũo ĩrĩ handũ ha ũthathaiya mũtheru wa Jehova, na nĩ ĩngĩanangirũo.—Luk. 13:​34, 35.

6. Ũtaaro ũrĩa Paulo aaheire Akristiano thĩinĩ wa Ahibirania 13:​5, 6 warĩ wa ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire nĩkĩ?

⁶ Ihinda-inĩ rĩrĩa Paulo aandĩkagĩra Ahibirania marũa, itũũra rĩa Jerusalemu nĩ rĩagacĩrĩte mũno. Mwandĩki ũmwe Mũroma wa matukũ macio eetire Jerusalemu, “itũũra rĩrĩ na ngumo mũno rĩa mwena wa Irathĩro.” Ayahudi a kuuma icigo nyingĩ nĩ maathiaga kuo o mwaka gũkũngũĩra ciathĩ, na ũndũ ũcio nĩ warehagĩra itũũra rĩu ũtonga mũnene. No mũhaka akorũo o na Akristiano amwe nĩ maathũkũmaga mbeca nyingĩ mahinda-inĩ ta macio. Kwahoteka nĩkĩo Paulo aameerire ũũ: “Mũtũũrĩre-inĩ wanyu-rĩ, tigagai kwenda mbeca, na mũiganagĩre na indo iria mũrĩ nacio.” Aacokire akĩgweta ciugo ici irĩ hinya mũno irĩ Maandĩko-inĩ, iria cionanagia ũũma ũrĩa Jehova atũheaga tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe: “Ndirĩ hĩndĩ ngaagũtiga, na ndirĩ hĩndĩ ngaagũtirika.” (Thoma Ahibirania 13:​5, 6; Gũcok. 31:6; Thab. 118:6) Akristiano arĩa maaikaraga Jerusalemu na Judea nĩ mangĩabatarire kũririkana kĩĩranĩro kĩu. Nĩkĩ? Tondũ ihinda inini thutha wa kwamũkĩra marũa macio, nĩ mangĩabatarire gũtiga mĩciĩ yao, biacara ciao, na indo nyingĩ iria maarĩ nacio, na mathiĩ kwambĩrĩria ũtũũro kũndũ kũngĩ, na ũcio ndũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ.

7. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kwĩruta ihinda-inĩ rĩrĩ kwĩhoka Jehova biũ?

⁷ Tũreruta atĩa? Ica ikuhĩ, ‘thĩna ũrĩa mũnene’ nĩ ũkwambĩrĩria, na mũtabarĩre ũyũ mũũru ũniinwo. (Mat. 24:21) O ta Akristiano a karine ya mbere, no mũhaka tũikarage twĩiguĩte na twĩhaarĩirie. (Luk. 21:​34-36) Hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene, no kũhoteke nĩ tũkoorũo nĩ mĩciĩ itũ na indo citũ ciothe, ĩndĩ no mũhaka twĩhoke biũ atĩ Jehova ndarĩ hĩndĩ agaatũtiganĩria. O na mahinda-inĩ maya thĩna ũrĩa mũnene ũtanambĩrĩria, tũrĩ na mweke wa kuonania harĩa tũigĩte mwĩhoko witũ. Wĩyũrie ũũ: ‘Hihi matua makwa na mĩoroto yakwa nĩ yonanagia atĩ ndĩhokaga Ngai anũmbũiye handũ ha kwĩhoka ũtonga?’ (1 Tim. 6:17) Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, o na gũtuĩka no twĩrute maũndũ maingĩ kuumana na ũrĩa gwathiire hĩndĩ ya karine ya mbere, ‘thĩna ũrĩa mũnene’ ũrĩ mbere itũ ũgaakorũo ũrĩ mũritũ o na makĩria. Kwoguo-rĩ, tũkaamenya atĩa maũndũ marĩa twagĩrĩirũo gwĩka thĩna ũcio wambĩrĩria?

ATHĨKAGĨRA ARĨA MARATONGORIA

8. Jesu aaheete arutwo ake ũtongoria ũrĩkũ?

⁸ Mĩaka ĩigana ũna thutha wa Akristiano Ahibirania kwamũkĩra marũa ma Paulo, nĩ moonire mbũtũ cia Roma ithiũrũrũkĩirie itũũra rĩa Jerusalemu. Rĩrĩa moonire ũguo, nĩ maamenyire atĩ rĩu rĩarĩ ihinda rĩao rĩa kũũra, tondũ itũũra rĩa Jerusalemu rĩarĩ hakuhĩ kwanangwo. (Mat. 24:3; Luk. 21:​20, 24) No hihi mangĩorire mathiĩ kũ? Jesu aaugĩte ũũ tu: “Hĩndĩ ĩyo arĩa magaakorũo Judea nĩ mambĩrĩrie kũũrĩra irĩma-inĩ.” (Luk. 21:21) Tondũ kwarĩ na irĩma nyingĩ gĩcigo-inĩ kĩu-rĩ, hihi mangĩamenyire atĩa irĩma iria mekũũrĩra?

9. Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Akristiano marigwo nĩ irĩma irĩkũ mekũũrĩra? (Ningĩ rora mabu.)

⁹ Irĩma imwe iria Akristiano mangĩorĩire nĩ ta ici: irĩma cia Samaria, irĩma iria ciarĩ Galili, Kĩrĩma kĩa Herimoni na irĩma cia Lebanoni, na irĩma iria ciarĩ mũrĩmo wa Jorodani. (Rora mabu.) Matũũra mamwe marĩa maarĩ icigo-inĩ icio irĩ irĩma nĩ maangĩonekire ta marĩ na ũgitĩri mũnene. Kwa ngerekano, itũũra rĩa Gamla rĩarĩ kĩrĩma-inĩ kĩraihu, na warĩ ũndũ mũritũ mũno gũkinya kuo. Ayahudi amwe moonaga itũũra rĩu rĩrĩ rĩega rĩa kũũrĩra. O na kũrĩ ũguo, Aroma nĩ maatharĩkĩire itũũra rĩu na makĩrĩananga na aikari aingĩ a kuo magĩkua.b

10-11. (a) Kwahoteka Jehova aaheire Akristiano ũtongoria na njĩra ĩrĩkũ? (Ahibirania 13:​7, 17) (b) Akristiano maagunĩkire atĩa nĩ ũndũ wa gwathĩkĩra arĩa maatongoragia kĩũngano-inĩ? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁰ Kuonekaga atĩ Jehova aaheire Akristiano ũtongoria kũgerera arĩa maatongoragia maũndũ kĩũngano-inĩ. Thutha-inĩ mũthomi ũmwe wĩtagwo Eusebius nĩ aandĩkire ũhoro wĩgiĩ ihinda rĩu. Aaugire atĩ Ngai aaguũrĩirie arũme arĩa aamũre a Jerusalemu, akĩmeera atĩ Akristiano magĩrĩirũo kuuma Jerusalemu mathiĩ itũũra rĩa Pela rĩrĩa rĩarĩ Perea. Itũũra rĩa Pela rĩarĩ kũndũ kwega Akristiano mangĩorĩire. Warĩ ũndũ mũhũthũ gũkinya kuo tondũ gũtiarĩ kũraihu na Jerusalemu. Ningĩ aikari aingĩ a itũũra rĩu matiarĩ Ayahudi na kwoguo gũtiarĩ na andũ maageragia kũrũa na Aroma.—Rora mabu.

¹¹ Akristiano arĩa ‘maathĩkĩire arĩa maatongoragia’ kĩũngano-inĩ, nĩ moorĩire irĩma-inĩ magĩthiĩ Pela. (Thoma Ahibirania 13:​7, 17.) Nĩ ũndũ wa wathĩki wao nĩ maahonokire. Ũndũ ũcio ũkonania atĩ Jehova ndaamatiganĩirie tondũ nĩ meehokete Ũthamaki wa Ngai, ũrĩa arĩ guo “itũũra rĩrĩa rĩrĩ na mĩthingi ya ma.”—Ahib. 11:10.

12-13. Jehova atongoretie andũ ake atĩa hĩndĩ ya moritũ?

¹² Tũreruta atĩa? Jehova aheaga andũ ake ũtongoria ũrĩa ũrabatarania akĩhũthĩra arĩa maratongoria maũndũ kĩũngano-inĩ. Bibilia nĩ ĩrĩ ngerekano nyingĩ cia ũrĩa Jehova anahũthĩra arũme ehokeku gũtongoria andũ ake hĩndĩ ya moritũ. (Gũcok. 31:23; Thab. 77:20) Na o na ithuĩ ũmũthĩ nĩ twĩyoneire ũira mũiganu ũronania atĩ Jehova no arathiĩ na mbere kũhũthĩra arĩa maratongoria maũndũ kĩũngano-inĩ.

¹³ Kwa ngerekano, rĩrĩa kĩngʼũki gĩa COVID-19 kĩoimĩrire, ariũ a Ithe witũ “arĩa matongoragia” maũndũ nĩ maaheanire ũtongoria ũrĩa wabataranagia. Athuri a ciũngano nĩ maamũkĩrire ũtongoria wĩgiĩ ũrĩa ciũngano ciaagĩrĩirũo gũcemania nĩ ũndũ wa ũthathaiya. Mĩeri ĩigana ũna thutha wa kĩngʼũki kĩu kwambĩrĩria, nĩ twekire kĩgomano kĩarĩ kĩa mwanya tondũ kĩamemerekirio na thiomi makĩria ma 500 kũgerera Intaneti, TV, na redio. Ihinda-inĩ rĩu rĩa kĩngʼũki, no twathiire na mbere kwamũkĩra irio cia kĩĩroho. Ũndũ ũcio nĩ watũteithirie gũikara tũrĩ na ũrũmwe. Kwoguo no tũkorũo na ma atĩ gũtekũmakania magerio marĩa tũrĩcemania namo ihinda rĩũkĩte, Jehova nĩ egũthiĩ na mbere gũteithia arĩa maratongoria maũndũ nĩguo matue matua ma ũũgĩ. Thengia ya kwĩhoka Jehova na gwathĩkĩra maathani make-rĩ, nĩ ngumo irĩkũ ingĩ ingĩtũteithia kwĩhaarĩria nĩ ũndũ wa thĩna ũrĩa mũnene nĩguo tũkaahota gũtua matua ma ũũgĩ ihinda-inĩ rĩu iritũ?

ONANAGIA WENDO NA ŨNYITANI ŨGENI

14. Kũringana na Ahibirania 13:​1-3, nĩ ngumo irĩkũ Akristiano maabataraga gũkorũo nacio rĩrĩa Jerusalemu yarĩ hakuhĩ kwanangwo?

¹⁴ Rĩrĩa thĩna ũrĩa mũnene ũkaambĩrĩria, nĩ tũkaabatara kuonania wendo na njĩra nene o na makĩria. Hĩndĩ ĩyo, nĩ tũkaabatara kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa Akristiano arĩa maaikaraga Jerusalemu na Judea. Hingo ciothe nĩ moonanagia wendo. (Ahib. 10:​32-34) No mĩaka mĩnini mbere ya kwanangwo kwa Jerusalemu, Akristiano acio nĩ maabataraga kuonania “wendo ta wa andũ a nyina ũmwe” na “kũnyitanaga ũgeni” na njĩra nene o na makĩria. (Thoma Ahibirania 13:​1-3.) O na ithuĩ nĩ tũkaabatara kuonania wendo ta ũcio na njĩra nene makĩria ihinda-inĩ rĩa thĩna ũrĩa mũnene.

15. Akristiano maabataraga kuonania wendo na ũnyitani ũgeni thutha wa kũũra nĩkĩ?

¹⁵ Rĩrĩa mbũtũ cia Roma ciathiũrũrũkĩirie Jerusalemu igĩcoka ikĩehera o rĩmwe, Akristiano nĩ maagĩire na mweke wa kũũra meekuĩire o tũindo tũnini. (Mat. 24:​17, 18) Nĩ maabataraga gũteithania marĩ rũgendo-inĩ merekeire irĩma-inĩ, na nginya rĩrĩa maambĩrĩirie ũtũũro mwerũ maakinya Pela. Hatarĩ nganja nĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ maabataraga irio, gĩa kwĩhumba na ha gũikara, na ũndũ ũcio nĩ waumagĩria mweke wa kuonania wendo mũnene na ũnyitani ũgeni na njĩra ya gũteithania na kũgayana kĩrĩa maarĩ nakĩo.—Tit. 3:14.

16. Tũngĩonania wendo atĩa harĩ Akristiano arĩa marabatara ũteithio? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁶ Tũreruta atĩa? Wendo nĩ ũtũtindĩkaga gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩrĩa marabatara ũteithio. Kwa ngerekano, Akristiano aingĩ nĩ makoretwo mehaarĩirie kũheana ũteithio wa kĩĩroho na wa kĩĩmwĩrĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa morĩire kũndũ kũngĩ nĩ ũndũ wa mbaara kana icanjama cia ndũire. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wa Ukraine watigire mũciĩ wake nĩ ũndũ wa mbaara aaugire ũũ: “Nĩ twĩyoneire Jehova agĩtũtongoria na agĩtũteithia kũgerera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Nĩ maatũnyitire ũgeni na magĩtũteithia mũno tũrĩ Ukraine, Hungary, na rĩu tũrĩ Germany.” Rĩrĩa twanyita ũgeni aarĩ na ariũ a Ithe witũ na twamahe ũteithio ũrĩa marabatara, tũkoragwo tũgĩtĩkĩra kũhũthĩrũo nĩ Jehova.—Thim. 19:17; 2 Kor. 1:​3, 4.

17. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kuonania wendo ta wa andũ a nyina ũmwe na ũnyitani ũgeni ihinda-inĩ rĩrĩ?

¹⁷ Hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene, nĩ tũkaabatara gũteithania makĩria ma ũrĩa twĩkaga ũmũthĩ. (Hab. 3:​16-18) Jehova nĩ aratũmenyeria ihinda-inĩ rĩrĩ gũkorũo na wendo ta wa andũ a nyina ũmwe na ũnyitani ũgeni, ngumo iria igaakorũo irĩ cia bata mũno ihinda-inĩ rĩu.

ŨNDŨ ŨRĨA ŨGWĨKĨKA ICA IKUHĨ

18. Tũngĩĩgerekania atĩa na Akristiano a karine ya mbere?

¹⁸ Akristiano arĩa maathĩkire makĩũrĩra irĩma-inĩ nĩ maahonokire rĩrĩa Jerusalemu yanangirũo. O na gũtuĩka nĩ maabatarire gũtiga indo ciothe iria maarĩ nacio, Jehova ndaamatiganĩirie. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũreruta? Tũtiũĩ maũndũ mothe marĩa mageekĩka ihinda rĩũkĩte, ĩndĩ Jesu aaugire tũikare twĩhaarĩirie. (Luk. 12:40) Ningĩ no twĩcũranie ũtaaro ũrĩa Paulo aaheire Akristiano Ahibirania, na tũũhũthagĩre. Makĩria ma ũguo, Jehova we mwene nĩ atwĩrĩire atĩ gũtirĩ hĩndĩ agaatũtiganĩria. (Ahib. 13:​5, 6) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, rekei tũthiĩ na mbere gũthingata itũũra rĩrĩa rĩgũtũũra, nĩrĩo Ũthamaki wa Ngai, na nĩ tũgũkenera irathimo ciaguo tene na tene.—Mat. 25:34.