ONGULUMAMBO YOKOINTANETA
ONGULUMAMBO
YOKOINTANETA
Oshikwanyama
  • OMBIIBELI
  • OISHANGOMWA
  • OKWOONGALA
  • bt Etuk. 27 ep. 211-217
  • ‘Yandja oundombwedi nawanawa’

Kape na okavidio

Ombili opa li pe na epuko eshi okavidio taka patuluka.

  • ‘Yandja oundombwedi nawanawa’
  • ‘Yandja oundombwedi nawanawa’ kombinga yOuhamba waKalunga
  • Oupalanyole
  • Ouyelele wa faafana
  • ‘Paulus okwa li a pandula Kalunga nosha li she mu twa omukumo’ (Oil. 28:14, 15)
  • “Oshimhanga sheni otashi popiwa keshe pamwe” (Oil. 28:16-22)
  • Paulus okwe tu tulila po oshihopaenenwa ‘shokuyandja oundombwedi nawanawa’ (Oil. 28:23-29)
  • ‘Okwe va udifila kombinga yOuhamba waKalunga’ (Oil. 28:30, 31)
  • Paulus a etwa muRoma
    Embo lange lomahokololo Ombibeli
  • Kala omuladi, osheshi Jehova omukwafi woye
    Oshungonangelo tai shiivifa Ouhamba waJehova (Oshifo shokukonakonwa) — 2020
  • “Ame kandi na etimba lohonde yomunhu nande oumwe”
    ‘Yandja oundombwedi nawanawa’ kombinga yOuhamba waKalunga
  • Okupopila onghundana iwa moipafi yovakwanepangelo
    Oshungonangelo tai shiivifa Ouhamba waJehova (Oshifo shokukonakonwa)—2016
Tala ouyelele muhapu
‘Yandja oundombwedi nawanawa’ kombinga yOuhamba waKalunga
bt Etuk. 27 ep. 211-217

ETUKULWA 27

‘Yandja oundombwedi nawanawa’

Paulus okwa li a twikila okuudifa, eshi a li modolongo muRoma

Etukulwa eli ola kanghamena kOilonga 28:11-31.

1. Paulus, Lukas naAristarkus ova li ve na eshilipaleko lilipi?

MO 59 O.P. lwaapo, omuyapostoli Paulus, oo a li omunadolongo ta pashukilwa kovanangeli, okwa li natango molweendo noshikepa pamwe nOvakriste vakwao Lukas naAristarkus, tava di konhunhu Malta yomEfuta loPokati va yuka kuItali. (Oil. 27:2) Oshikepa oyo oya li hai humbata oilya ihapu noya li ya didilikwa nefano “laKastor naPolluks,” ovana voshikalunga shOvagreka shedina Zeus. Mepingafano novashingishikepa, ovaudifi vonghundana iwa ovo kava li hava kongo eameno kovana voshikalunga shOvagreka Zeus, ovo kwa li kwa itavelwa kutya ova dalwa epasha. (Tala omauyelele okukonakona mOil. 28:11, nwtsty.) Ndele ponhele yaasho, Paulus novaendi pamwe naye ova li hava longele Jehova, oo a li a lombwela Paulus kutya oku na oku ka yandja oundombwedi kombinga yoshili kuRoma noku ka holoka koshipala shOmukesari.—Oil. 23:11; 27:24.

2, 3. Oshikepa omo mwa li Paulus oya li ya enda nondjila ilipi, na olyelye a li a kwafela Paulus momukokomoko wolweendo alishe olo?

2 Konima yomafiku atatu, eshi va fika muSirakusa, oshilando shomuSisilia shiwa nosha fimana tashi xumbile hanga muAtena naRoma, oshikepa oya li ya ya kuRegio osho sha li kolukadi laItali. Omolwomhepo oyo ya li tai pepe tai di kolukadi, oshikepa oyo oya li ya dula okweenda eekilometa 324 ya yuka ketuliloshikepa laPuteoli shomuItali, (osho sha li popepi naNaples shokunena), naasho osha li sha ningifa olweendo lile lokuya kuPuteoli li kale lixupi nova li va fika mefiku etivali lolweendo.—Oil. 28:12, 13.

3 Paulus okwa li e li pokufika muRoma, omo a li e na okuholoka koshipala shomukesari Nero. Momukokomoko wolweendo alishe laPaulus olo lokuya kuRoma, ‘Kalunga kehekeleko alishe’ okwa li pamwe naye. (2 Kor. 1:3) Ngaashi hatu ke shi mona, Jehova ka li a efa okukwafela Paulus, na Paulus ka li a kanifa ouladi waye e li omutumwa.

‘Paulus okwa li a pandula Kalunga nosha li she mu twa omukumo’ (Oil. 28:14, 15)

4, 5. (a) Paulus novaendi pamwe naye ova li va yakulwa ngahelipi, eshi va li muPuteoli, nomolwashike tashi dulika Paulus a li a pewa emanguluko lihapu? (b) Ovakriste ohava mono ouwa ulipi omolwelihumbato lavo liwa nokuli nonande ove li modolongo?

4 MuPuteoli, Paulus novaendi pamwe naye, ova ‘hanga mo ovamwatate nove va lombwela va kale navo oule womafiku aheyali.’ (Oil. 28:14) Ovamwatate ovo inave tu tulila po tuu oshihopaenenwa sha denga mbada, eshi va li va fila oshisho eemhumbwe dovamwaxe omafiku aeshe oo! Nopehe na omalimbililo, ovamwatate ovo va li ve na omhepo yokuyakula ovaenda, ova li hava mono ouwa muhapu mokutuwa omukumo pamhepo kuPaulus novaendi pamwe naye. Ndele mbela omolwashike omunadolongo oo a li a nangelwa a li a pewa emanguluko lihapu la tya ngaho? Omolwaashi otashi dulika Paulus a li te lihumbata monghedi oyo ya li ya ningifa ovanangeli vaye va kale ve mu lineekela filufilu.

5 Sha faafana kunena, ovapiya vaJehova, ngeenge va tulwa meedolongo nosho yo meekamba deenghwate, luhapu ohava pewa emanguluko le likalekelwa noinakuwanifwa yonhumba omolwelihumbato lavo lopaKriste. Pashihopaenenwa, omulumenhu umwe wokuRomania, oo a li ta longele odolongo omido 75 omolwomunyeka, okwa li a hovela okukonakona Eendjovo daKalunga nokwa li a ninga omalunduluko manene monghalamwenyo yaye. Osho osha li she linyengifa ovanangeli vodolongo va pe omulumenhu oo oshinakuwanifwa shokukala ha i modoolopa oye aeke a ka lande oipumbiwa yodolongo. Komesho yaaishe, elihumbato letu liwa ohali fimanekifa Jehova.—1 Pet. 2:12.

6, 7. Ovamwatate vokuRoma ova li va ulika ngahelipi ohole monghedi ya tongomana?

6 Okudja muPuteoli, Paulus novaendi pamwe naye otashi dulika va li va enda eekilometa 50 lwaapo, okuya kuKapua osho sha li mOndjila yaAppius oyo ya yuka kuRoma. Ngeenge omunhu a li ta ende mondjila oyo inene ya longwa momamanya omange noya li ya shiivika nawa, okwa li ha mono omutalelo muwa woitukulwa yokoushai yaItali, nopeenhele dimwe okwa li ha mono Efuta loPokati. Ondjila oyo oya li yo ya pita muPontine Marshes, oshilando sha nyika oshituto osho sha li eekilometa 60 lwaapo, okudja muRoma nopomalandifilo okuAppius. Lukas okwa ti kutya, eshi ovamwaxe muRoma ‘ve va uda,’ vamwe ove ke va shakeneka pomalandifilo oo, ofimbo vamwe va li ve va teelela muTres-Taberne, onhele yokufuwila oyo ya li eekilometa 50 lwaapo, okudja muRoma. Ovamwatate ovo kava li tuu va ulika ohole monghedi ya tongomana!—Oil. 28:15.

7 Ponhele yomalandifilo aAppius kapa li pawa nokufuwilwa komweendanandjila a loloka. Omutoti woitevo nomushangi woishangomwa Omuroma wedina Horace okwa popya shi na sha nonhele yomalandifilo yomuAppius a ti kutya “oya li hai kala i yadi ovaendifuta nosho yo ovanailonga vomounduda vovaenda vehe na eenghedi.” Okwa ti yo kutya “omeva opomalandifilo oo, okwa li matondifa” nokwa li nokuli a anya okulya oikulya yapo. Ndele nande onghalo osho ya li ngaho, ongudu yovamwatate vokuRoma oya li ya teelela nehafo Paulus novaendi pamwe naye, opo ve va findikile oko va li ve na okuya.

8. Omolwashike Paulus a li a pandula Kalunga, ‘eshi a mona’ ovamwaxe?

8 Ombiibeli oya ti kutya, ‘eshi Paulus a mona ovamwaxe, okwa pandula Kalunga nosha li she mu twa omukumo.’ (Oil. 28:15) Eshi ashike a li a mona ovamwaxe ovaholike, mwa kwatelwa vamwe ovo tashi dulika a li e shii nawa, okwa li a pamekwa nokwa hekelekwa. Mbela omolwashike Paulus a li a pandula Kalunga? Okwa li e shii kutya ohole yokuheliholamwene oi li oshitukulwa shoiimati yomhepo. (Gal. 5:22) Nokunena omhepo iyapuki ohai linyengifa Ovakriste ve liyambele vakwao nokuhekeleka ovo ve na omhumbwe.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena ovamwatate ovo va li va ka shakeneka Paulus?

9 Omhepo iyapuki ohai linyengifa Ovakriste ovanamitimadiwa va yakule ovapashukilishikandjo, ovatumwa nosho yo ovalongi vefimbo li yadi vamwe vali, ovo vahapu vomuvo va ninga omaliyambo manene, opo va longele Jehova pauyadi. Lipula kutya: ‘Mbela itandi dulu okuninga shihapu ndi yambidide etalelepo lomupashukilishikandjo, tashi dulika moku mu tambula ye nomukulukadi waye, ngeenge okwa hombola meumbo lange, ile ndi mu shive e uye a lye pamwe nafye? Mbela itandi dulu okuninga omalongekido, opo ndi longe pamwe naye moukalele?’ Ngeenge owa ningi ngaho, oto ka mona omanangeko noupuna mahapu. Pashihopaenenwa, diladila ashike kutya ovamwatate vokuRoma ova li va hafa shi fike peni, eshi va li va uda oimoniwa ihapu tai tungu oyo va li va hokololelwa kuPaulus novaendi pamwe naye.—Oil. 15:3, 4.

“Oshimhanga sheni otashi popiwa keshe pamwe” (Oil. 28:16-22)

10. Paulus okwa li monghalo ya tya ngahelipi, eshi a li muRoma, nokwa li a ninga po shike diva, eshi a li a fika mo?

10 Eshi Paulus noovakwao xuuninwa va li va fika muRoma, “Paulus okwa li a pitikwa a kale ha di meumbo te li futile nota pashukilwa komukwaita.” (Oil. 28:16) Opo eenghwate odo da li hadi idililwa meumbo diha ye onhapo, oda li hadi mangwa nelyenge, ndele tali mangelwa movakwaita ovo ve di nangela. Paulus okwa li a mangelwa momunangeli waye, ndele osho kasha li she mu imba a udife. Konima yomafiku atatu, eshi a li a fuwa nawa okudja molweendo, okwa li a ifana ovalumenhu Ovajuda ovanamadina vomuRoma, ndele te va lombwele kombinga yaye noku va pa oundombwedi.

11, 12. Paulus okwa li a kendabala ngahelipi okuhemuna omitima dovapwilikini vaye Ovajuda, ovo tashi dulika va li ve na onhondo?

11 Paulus okwa li a popya novalumenhu ovo ovanamadina a ti: “Ovalumenhu nye, ovamwatate, nonande kandi na eshi nda nyona kovanhu ile eenghulunghedi dootatekulululwa, onda yandjwa momake Ovaroma okudja kuJerusalem ndi li omunadolongo. Konima eshi va pulapula nge, ova li va tokola okumangulula nge molwaashi kapa li etomheno lokudipaifa nge. Eshi Ovajuda ve shi anya, onda pula oshinima osho shi talululwe kOmukesari, ndele hamolwaashi ngeno ndi li omhinge noshiwana shetu.”—Oil. 28:17-19.

12 Eshi Paulus a li a popya novapwilikini vaye Ovajuda a ti “ovamwatate,” otashi ulike kutya okwa li ta ningi eenghendabala, opo a popye kombinga yoinima oyo a li ta tu kumwe navo nokuhemuna omitima davo vaha kale ve na onhondo oyo tashi dulika va li ve na. (1 Kor. 9:20) Okwa li yo a yelifa kutya, eshi a li a ya kuRoma ka li a ya ko ngeno opo a ka hokololife Ovajuda vakwao, ndele okwa li a pula a ka pangulwe kOmukesari. Osho osho sha li oshikando shotete kOvajuda ovo va li muRoma okuuda kutya, Paulus okwa li e uya e lipopile koshipala shOmukesari. (Oil. 28:21) Mbela omolwashike Ovajuda vomuRoma va li inava shiivifilwa kombinga yaasho kOvajuda vokuJudea? Embo limwe lomauyelele ola ti: “Oshikepa omo mwa li Paulus otashi dulika oimwe yomwaado da li da fika tete muItali konima yokufu, ofimbo ovakalelipo velelo lOvajuda muJerusalem tashi dulika va li inava fika, ile tashi dulika va li inava shanga shi na sha noshikoya shaye.”

13, 14. Paulus okwa li a ninga etwalemo la tya ngahelipi kombinga yetumwalaka lOuhamba, nongahelipi hatu dulu oku mu hopaenena?

13 Paulus okwa li a popya kombinga yetumwalaka lOuhamba a longifa outumbulilo oo wa li wa pendula ohokwe yovapwilikini vaye Ovajuda. Okwa ti: “Osho osho sha ningifa nge ndi pule ndi popye nanye, molwaashi onda mangwa nomalyenge aa omolweteelelo olo Ovaisrael va kala ve na.” (Oil. 28:20) Ngaashi Ovakriste va li tava udifa, eteelelo la tya ngaho otali shiiva ashike omolwaMessias nOuhamba waye. Ovajuda ovo ova li va nyamukula va ti: “Otu wete shi li pandunge okuuda kutya ove oto ti ngahelipi, molwaashi otu shi shii lela kutya oshimhanga sheni otashi popiwa keshe pamwe.”—Oil. 28:22.

14 Ngeenge hatu udifile ovanhu onghundana iwa, ohatu dulu okuhopaenena Paulus mokulongifa omatumbulo, ile okupula omapulo oo haa ningifa omunhu a diladile, opo tu pendule ohokwe yovapwilikini vetu. Ope na omaetepo a denga mbada, oo taa hangwa membo Reasoning From the Scriptures, Mona ouwa mOfikola yOukalele woPauteokratika nosho yo Diinina oku va leshela noku va honga. Mbela oho longifa ngoo nawa oikwafifo yokukonakona Ombiibeli oyo?

Paulus okwe tu tulila po oshihopaenenwa ‘shokuyandja oundombwedi nawanawa’ (Oil. 28:23-29)

15. Paulus okwe tu tulila po oshihopaenenwa meenghedi nhe dilipi, eshi a li a yandja oundombwedi?

15 Ovajuda “vahapu” ova li va ninga oshilaye va ye konhele oko kwa li haku di Paulus. Paulus okwa li e va yelifila “okudja ongula fiyo okomatango kombinga yoshinima osho moku va pa oundombwedi nawanawa kombinga yOuhamba waKalunga, nokwa kendabala oku va tomha va itavele oinima oyo ya popiwa kombinga yaJesus mOmhango yaMoses nokOvaprofeti.” (Oil. 28:23) Paulus okwe tu tulila po oshihopaenenwa meenghedi nhe, eshi a li a yandja oundombwedi. Yotete, okwa li a divilika Ouhamba waKalunga. Onhivali, okwa li a kendabala okuhanga omitima dovapwilikini vaye ‘mokutomhafana navo.’ Onhinhatu, okwa li ha tomhafana okudja mOmishangwa. Onhine, okwa li a ulika omhepo yeliyambo mokuyandja oundombwedi “okudja ongula fiyo okomatango.” Ine tu tulila po tuu oshihopaenenwa shiwa! Mbela okwa li a mona oidjemo ilipi? Ovanhu “vamwe ova li va itavela,” ofimbo vamwe kava li va itavela. Lukas okwa ti kutya, molwaashi ovanhu kava li tava tu kumwe, osha li she va ningifa ‘va dja po puye.’—Oil. 28:24, 25a.

16-18. Omolwashike Paulus a li ina kumwa, eshi Ovajuda vomuRoma va li inava tambula ko etumwalaka laye, notu na okulinyenga ngahelipi, ngeenge vamwe inava tambula ko etumwalaka letu?

16 Paulus ka li a kumwa konghedi omo ovanhu ve linyenga ketumwalaka laye, molwaashi okwa li a mona nale ovanhu ve linyenga monghedi ya tya ngaho, naasho oshi li metwokumwe naasho Ombiibeli ya xunganeka. (Oil. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Okwa li a lombwela ovapwilikini vaye ovo va li inava itavela a ti: “Jesaja okwa li a lombwelwa sha yuka okupitila momhepo iyapuki a lombwele ooxokulululwa, taku ti: ‘Inda koshiwana osho ndele to ti: “Otamu ka pwilikina, ndele itamu ka uda ko, notamu ka tala, ndele itamu ka mona ko. Osheshi ovanhu ava ove na omitima dikukutu, nomatwi avo ove a fitika, nomesho avo ove a fifikinifa opo vaha mone ko nomesho avo novaha ude ko nomatwi avo, opo vaha koneke nomitima davo, ndele tave lidilulula opo ndi va velule.”’” (Oil. 28:25b-27) Oshitya shomelaka lopehovelo osho sha tolokwa “kukuta,” otashi ulike komutima oo wa “ngangala,” ile wa “ondoka,” osho tashi imbi etumwalaka lOuhamba li ye muo. (Oil. 28:27) Ovanhu ovo kava li tuu monghalo inyikifa oluhodi!

17 Paulus okwa li a xulifa po eenghundafana novapwilikini vaye Ovajuda e va lombwela kutya, ‘oiwana otai ka pwilikina kulo,’ hangaashi vo. (Oil. 28:28; Eps. 67:3; Jes. 11:10) Omuyapostoli oo okwa li a popya e na oushili waasho ta popi, molwaashi okwa mona ovanhu vahapu vomoiwana imwe va tambula ko etumwalaka lOuhamba.—Oil. 13:48; 14:27.

18 Ngaashi Paulus, katu na okuuda nai, ngeenge ovanhu ovo hatu udifile inava tambula ko onghundana iwa. Otu shii kutya havanhu aveshe tava ka enda mondjila oyo tai twala komwenyo waalushe. (Mat. 7:13, 14) Ndele ngeenge ovanamitimadiwa ova tambula ko oshili, otu na oku va tambula ko nehafo nonomutima aushe.—Luk. 15:7.

‘Okwe va udifila kombinga yOuhamba waKalunga’ (Oil. 28:30, 31)

19. Paulus okwa li a longifa ngahelipi efimbo laye, eshi a li meumbo omo a li a idililwa?

19 Lukas okwa xulifa ehokololo laye neendjovo tadi kumu omutima notadi tu omukumo, a ti: “Paulus okwa kala oule womido mbali meumbo olo a li ha futile, nokwa kala ha yakula nawa aveshe ovo have uya kuye, he va udifile kombinga yOuhamba waKalunga noku va honga kombinga yOmwene Jesus Kristus, te shi ningi nexwamo nopehe na omaimbo asha.” (Oil. 28:30, 31) Paulus ine tu tulila po tuu oshihopaenenwa sha denga mbada shokuyakula ovaenda, sheitavelo noshouladi!

20, 21. Tumbula vamwe vomwaavo va li va mona ouwa moukalele waPaulus muRoma?

20 Omulumenhu umwe wedina Onesimus, omupika oo a li a ya onhapo okudja kuKolossi, oumwe womovanhu ovo Paulus a li a yakula nombili. Paulus okwa li a kwafela Onesimus a ninge Omukriste, na Onesimus okwa li a ninga ‘omumwaxe omuholike nomudiinini’ waPaulus. Paulus okwa li a popya shi na sha naOnesimus a ti kutya, “omolwomona wange.” (Kol. 4:9; Filem. 10-12) Onesimus ka li tuu a twa Paulus omukumo neenghono!a

21 Ovanhu vamwe ova li yo va mona ouwa moshihopaenenwa shiwa shaPaulus. Okwa li a shangela Ovafilippi, a ti: “Onghalo yange oye shi ningifa tashi shiiva, opo onghundana iwa i tandavele, nokutulwa kwange modolongo omolwaKristus ku shiivike apeshe mokati ketangakwaita lohamba yaRoma nokovanhu aveshe. Eshi ovamwatate vahapu ovo tava longele Omwene va uda kutya onda tulwa modolongo, oshe va pameka nova kala tava udifa nouladi eendjovo daKalunga nopehe na oumbada.”—Fil. 1:12-14.

22. Paulus okwa li a ninga po shike, eshi a li a idililwa muRoma?

22 Eshi Paulus a li a idililwa modolongo yomeumbo muRoma, okwa li a shanga eenhumwafo da fimana odo di li oshitukulwa shOmishangwa dopaKriste dOshigreka kunena.b Ovakriste vomefelemudo lotete ova li va mona ouwa meenhumwafo odo, unene tuu ovo vali ve di shangelwa. Nafye yo kunena, ohatu mono ouwa meenhumwafo odo daPaulus, molwaashi odi na omayele a nwefwa mo, oo taa dulu yo oku tu kwafela kunena, ngaashi ashike pefimbo linya da shangwa.—2 Tim. 3:16, 17.

EENHUMWAFO NHANO, ODO PAULUS A LI A SHANGA, ESHI A LI MOUKWATWA OSHIKANDO SHOTETE MUROMA

Omuyapostoli Paulus okwa shanga eenhumwafo daye nhano mo 60-61 O.P. lwaapo, eshi a li moukwatwa oshikando shotete muRoma. Paulus okwa popya monhumwafo, oyo a li a shangela omwiitaveli mukwao Filemon kutya omupika waye Onesimus, oo a li a faduka po okwa ninga Omukriste. Paulus okwa li xe wopamhepo waOnesimus nokwa shunifa omupika oo a li a “ehe na oshilonga” komwene waye e li omumwaxe Omukriste.—Filem. 10-12, 16.

Paulus okwa popya monhumwafo oyo a li a shangela Ovakolossi kutya Onesimus, okwa li “ha kala” navo. (Kol. 4:9) Onesimus nOmukriste mukwao Tikikus ova li ve na oufembanghenda wokutwala eenhumwafo odo da tumbulwa metetekelo nosho yo onhumwafo oyo Paulus a li a shangela Ovaefeso.—Ef. 6:21.

Eshi Paulus a li ta shangele Ovafilippi, okwa li a popya shi na sha ‘neemango’ daye nokwa popya yo shi na sha nonghalo yaEpafroditus, oo a li a twala onhumwafo oyo kOvafilippi. Ovafilippi ova li va tuma Epafroditus a ka kwafele Paulus. Ashike Epafroditus okwa li a kwatwa koudu, ndele hanga ta fi. Okwa li yo a polimana, eshi Ovafilippi va li ve “mu kundana, kutya okwa li ta vele.” Onghee hano, Paulus okwa li e va lombwela va kale va lenga ‘ovanhu ngaashi ye.’—Fil. 1:7; 2:25-30.

Onhumwafo yOvaheberi oya li ya shangelwa Ovakriste Ovaheberi ovo va li muJudea. Nonande onhumwafo oyo inai tumbula kondadalunde omushangi wayo, omaumbangi otaa ulike kutya oya shangwa kuPaulus. Embo olo ola shangwa momushingo omo Paulus ha shange. Paulus okwa li a tuma omakundo aye okudja kuItali nokwa popya kombinga yaTimoteus, oo a li naye muRoma.—Fil. 1:1; Kol. 1:1; Filem. 1; Heb. 13:23, 24.

23, 24. Ngaashi Paulus, Ovakriste vahapu kunena ohava ulike oikala iwa ilipi, nonande ova tulwa meedolongo shihe li pauyuki?

23 Paulus okwa kala modolongo omido nhe lwaapo, sha hala okutya, omido mbali muKesarea nambali muRoma, ndele ta mangululwa, nonande embo lOilonga inali popya shi na sha nokumangululwa kwaye.c (Oil. 23:35; 24:27) Ndele okwa kala a hafa mokulongela Kalunga ngaashi ta dulu. Sha faafana, kunena ovapiya vaJehova vahapu nonande ova tulwa meedolongo shihe li pauyuki omolweitavelo lavo, ohava kala va hafa nohava twikile okuudifa. Diladila koshihopaenenwa shAdolfo, oo a li a tulwa modolongo muSpania, omolwokuhenombinga kwaye kwopaKriste. Omunambelewa umwe okwa li a lombwela omumwatate oo, a ti: “Otwe ku kuminwa. Otwa kala twa djuupaleka onghalamwenyo yoye, ndele eshi ngoo twa kala hatu i naipaleke, ove owa kala ashike to limemesha efimbo alishe nokupopya eendjovo diwa.”

24 Mokweendela ko kwefimbo, Adolfo okwa ka kala e lineekelwa, nokanduda kaye kodolongo kaka li haka idilwa. Ovakwaita ova kala hava i kuye ve ke mu pule kombinga yOmbiibeli. Omunangeli umwe wodolongo okwa li ha i mokanduda kaAdolfo a ka leshe Ombiibeli, ofimbo Adolfo a kelela poshivelo a tale, ngeenge otaku di ovakwaita vamwe. Kungaho, omunadolongo oye a li ta pashukile omunangeli wodolongo. Oihopaenenwa iwa ya tya ngaho yEendombwedi didiinini nai tu linyengife tu kale hatu “udifa nouladi eendjovo daKalunga nopehe na oumbada,” nonande otu li meenghalo didjuu.

25, 26. Paulus okwa li a mona exunganeko lilipi la wanifwa po, meni lomido 30 lwaapo, nongahelipi osho tashi dulu okuyelekanifwa nefimbo letu?

25 Omuyapostoli waKristus oo, eshi a li modolongo yomeumbo okwa li a ‘udifila ovanhu aveshe ovo va li ha ve uya kuye kombinga youhamba waKalunga.’ Embo lOilonga inali xulifa tuu neendjovo tadi kumu omutima! Otwe lihonga metukulwa lotete shi na sha noshilonga osho Jesus a li a pa ovashikuli vaye, eshi a ti: “Otamu ka pewa eenghono ngeenge omwa tililwa omhepo iyapuki, opo nee otamu ka yandja oundombwedi kombinga yange muJerusalem, muJudea nomuSamaria ashishe nosho yo kombada yedu alishe.” (Oil. 1:8) Meni ashike lomido 30 lwaapo, etumwalaka lOuhamba ola li la “udifilwa oishitwa aishe kombada yedu.”d (Kol. 1:23) Osho kasha li tuu oumbangi wa kola kutya omhepo yaKalunga oi na eenghono!—Sak. 4:6.

26 Kunena, omhepo iyapuki ohai pameke oixupe yovamwaxe vaKristus nosho yo oovakwao ovo ve li onga “eedi dimwe,” va twikile ‘okuyandja oundombwedi nawanawa kombinga yOuhamba waKalunga’ moilongo i dule po 240. (Joh. 10:16; Oil. 28:23) Mbela oho kufa ngoo ombinga pauyadi moilonga oyo?

ONGHALAMWENYO YAPAULUS KONIMA YO 61 O.P.

Paulus otashi dulika a li a holoka koshipala shomukesari Nero mo 61 O.P. lwaapo, notashi dulika Nero a li a mona kutya Paulus ke na ondjo. Katu shii shihapu shi na sha naasho omuyapostoli a ka longa konima yaasho. Ngeenge okwa li a ninga omalongekido a ye molweendo kuSpania, otashi dulika a li a ya ko pomhito oyo. (Rom. 15:28) Clement waRoma okwa popya shi na sha nolweendo laPaulus lomo 95 O.P. lwaapo, a ti kutya “okwa li a ya kokule kOuninginino.”

Okutala keenhumwafo nhatu, odo Paulus a li a shanga konima eshi a mangululwa, sha hala okutya, Timoteus wOtete nOmutivali nosho yo Titus, otwa mona kutya Paulus okwa li a ya kuKreta, Makedonia, Nikopolis nokuTroas. (1 Tim. 1:3; 2 Tim. 4:13; Tit. 1:5; 3:12) Otashi dulika muNikopolis shomuGreka omo a li a kwatelwa vali. Kutya nee omo a li a kwatelwa, ile hasho, lwomo 65 O.P., okwa li a shuna kodolongo kuRoma. Ndele pomhito oyo, Nero ka li e mu fila onghenda. Omunandjokonona Omuroma wedina Tacitus okwa ti kutya, eshi omundilo wa li wa hanauna po Roma mo 64 O.P., Nero okwa li a lundila Ovakriste kutya ovo va etifa omundilo oo nokwa li a hovela oshikonga shoku va hepeka nonyanya.

Paulus okwa popya monhumwafo yaye onhivali oyo a li a shangela Timoteus kutya okwa teelela oku ka dipawa nokwa li a pula Timoteus naMarkus va ye kuye meendelelo. Lukas naOnesiforus ova li va ulika ouladi monghedi ididilikwedi, eshi va li va tula eemwenyo davo moshiponga mokuya kuPaulus ve ke mu hekeleke. (2 Tim. 1:16, 17; 4:6-9, 11) Osha li sha nyika oshiponga okuliholola moipafi kutya ou li Omukriste, molwaashi okwa li shi na oupu u kwatwe po nokuhepekwa nokudipawa. Paulus otashi dulika a li a dipaelwa eitavelo laye konima eshi a mana okushanga onhumwafo Onhivali yaTimoteus mo 65 O.P. lwaapo. Otaku tiwa kutya Nero okwa fya efyo linyanyalifa omido nhatu lwaapo konima yefyo laPaulus.

ONGHUNDANA IWA OYA “UDIFILWA OISHITWA AISHE”

Mo 61 O.P. lwaapo, fimbo omuyapostoli Paulus a li modolongo muRoma, okwa popya kutya “onghundana iwa” oya “udifilwa oishitwa aishe kombada yedu.” (Kol. 1:23) Mbela eendjovo odo oda hala okutya shike?

Paulus okwa li ta popi monghedi yakwalukeshe okuulika kutya “onghundana iwa” oya li ya tandavela shi fike peni. Pashihopaenenwa, mefelemudo eti-4 K.O.P., Aleksander Munene okwa li a kwata ko oitukulwa ihapu yaAsia, fiyo okeengaba daIndia. Omukesari Julius okwa li a homona Britain mo 55 K.O.P., na Klaudius okwa li a kwata ko oshitukulwa shokolukadi lonhunhu oyo nokwa li e shi ninga oshitukulwa shouhamba waRoma mo 43 O.P. Oilongo yokOushilo woKokule nayo oya li yo i shiivike nawa, molwaashi oko kwa li haku di oiyata iwa yoliina.

Mbela onghundana iwa oya li ngoo ya udifilwa muBritain, muChina nomoilongo yokOushilo woKokule? Otashi dulika hasho lela. Mo 56 O.P. lwaapo, eshi Paulus a li a shangela Ovakolossi, ka li a wanifa po natango elalakano laye loku ka udifila “oitukulwa aishe” oyo inai longwa yaSpania. (Rom. 15:20, 23, 24) Ndele nande ongaho, mo 61 O.P. lwaapo, etumwalaka lOuhamba ola li la udifilwa oshitukulwa shinene. Nokuli nonande kala li la fika koitukulwa imwe, ola li la tandavela moilongo omo mwa li Ovajuda, ovo va ninga veitavelo lOshijuda, ovo va li va ninginifwa pOpentekoste 33 O.P., nola li la fika koilongo oko kwa li kwa udifila ovayapostoli vaJesus.—Oil. 2:1, 8-11, 41, 42.

a Paulus okwa li a hala Onesimus a kale puye, ndele osho osha li tashi ka nyona omhango yaRoma nokwa li ta ka nyona po oufemba wOmukriste mukwao Filemon, oo a li omwene waOnesimus. Onghee hano, Onesimus okwa li a shuna kuFilemon nokwa li a twaalela onhumwafo oyo ya li ya twa Filemon omukumo a tambule ko omupika waye nombili, e li omumwaxe wopamhepo.—Filem. 13-19.

b Tala oshimhungu “Eenhumwafo nhano, odo Paulus a li a shanga, eshi a li moukwatwa oshikando shotete muRoma.”

c Tala oshimhungu “Onghalamwenyo yaPaulus konima yo 61 O.P.”

d Tala oshimhungu “Onghundana iwa ‘oya udifilwa oishitwa aishe.’”

    Oishangomwa yoshiKwanayama (2000-2025)
    Dja mo
    Loginga mo
    • Oshikwanyama
    • Tuma
    • Omahoololo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Omaufomhango e na sha nelongifo
    • Omilandu di na sha nouyelele wopaumwene
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Loginga mo
    Tuma