Okulongela Jehova okwa kala odjo yehafo lange
Ehokololo laFred Rusk
Ame onda wanifilwa oushili weendjovo daDavid fimbo nda li okaana odo di li mEpsalme 27:10, tadi ti: “Tate [nameme], vo ova efa nge ngaho, ndelenee Omwene Oye ta kombelele nge.” Handi uya ndi mu lombwele kutya ongahelipi nda li nda wanifilwa eendjovo odo.
AME MWENE onda kulila mofaalama yatatekulu yokulonga omundele moshilongo shedina Georgia, muU.S.A. Pefimbo opo, mo 1930 nasha, muAmerika omwa li oupyakadi wopamaxupilo oo tau ifanwa Great Depression (Engushuluko Linene). Onghee hano, molwaashi tate okwa li a nyika oluhodi neenghono eshi a filwa meme nokandenge kange kokamati oko ka hangwa opo ka dalwa, okwa li a ya koshilando shokokule a ka konge oilonga nokwa li a fiila nge tatekulu ou e mu dala oye a tekule nge nonande tatekulu naye okwa li a filwa omukulukadi waye. Lwanima, okwa li a ninga eenghendabala opo ngeno naame ndi ye kuye, ashike osho inashi ka shiiva.
Ovanakadona vatatekulu ava vovakulunhu ovo va li hava viyauka meumbo letu. Ndele nande tatekulu ka li e na ohokwe momalongelokalunga, ovanakadona vaye ova li ve litula neenghono melongelokalunga nova li hava kondjifa nge naame ndi dulike komahongo elongelokalunga lavo. Ova li hava fininike nge nohava ningile nge omatilifo kutya otava denge nge ngeenge onda faula kongeleka mOsoondaxa. Ame mwene kanda li lela ndi na ohokwe momalongelokalunga okudja kounona wange. Ndele onda kala ndi hole okuya kofikola nonda li handi hafele okukufa ombinga momaudano.
Etalelepo laumwe olo la lundulula okukalamwenyo kwange
Efiku limwe komatango mo 1941 fimbo nda li ndi na omido 15, meumbo letu omwa li mwe uya omushamane omunamido nomukulukadi waye. Onda li nda lombwelwa kutya omushamane oo otatekulu Talmadge Rusk. Kanda li ndi va shii nale, ashike onda ka uda kutya ove li Eendombwedi daJehova. Omushamane oo okwa li e tu yelifila kutya Kalunga okwa hala ovanhu va ka kale nomwenyo fiyo alushe kombada yedu, nehongo la tya ngaho ola li la yooloka ko filufilu kwaalo nda li nda uda kongeleka. Ovapambele vahapu kava li va tambula ko ehongo lavo nova li ve tondike. Ova li va lombwelwa nokuli kutya inava enda mo vali meumbo letu. Ashike okandenge katate kamwe, Mary, oko ka li ke dule nge nomido nhatu, oka li ka tambula ko Ombibeli noileshomwa imwe oyo tai yelifa nawa omahongo Ombibeli.
Mary okwa li a tomhwa diva kutya okwa mona oshili nokwa li a ninginifwa e li Ondombwedi yaJehova mo 1942. Naye okwa li a wanifilwa eendjovo daJesus dopaxunganeko, odo tadi ti: “Novaneumbo vomunhu mwene otava ningi ovatondi vaye.” (Mat. 10:34-36) Ovapambele ova li tava pataneke neenghono ehongo lEendombwedi. Omukulu waMary umwe womukainhu, oo a li ta dana onghandangala ya fimana moinima yopashiwana moshitukulwa shetu, okwa li a pangela omhangela yomonanguwi nomukulunhu woshilando opo va kwatife po tatekulu Talmadge kopolifi. Tatekulu okwa li a tokolelwa odolongo, molwaashi vati ta landifa oileshomwa ehe na omikanda.
Oshifokundaneki shimwe shomoshitukulwa shetu osha li sha hokolola kutya omukulunhu woshilando, oo a li yo ta longo e li omupanguli, okwa li a lombwela omhangu yomoshilando osho a ti: “Oileshomwa oyo tai yandjwa komulumenhu oo . . . oya nyika oshiponga neenghono ya fa oudiyo.” Tatekulu okwa ka tulifa mo eindilotalululo opo oshibofa shaye shi talululwe nomhangu oya ka mona kutya mboli ke na ondjo, ashike pefimbo opo okwa hangwa nale a kala modolongo oule womafiku omulongo.
Nghee meme Mary a kwafela nge
Kakele kokulombwela nge kombinga yeitavelo laye lipe, Mary okwa li yo a hovela okuyandja oundombwedi kovashiinda. Pomhito imwe, otwa li twa ya naye tu ka konakone Ombibeli nomulumenhu umwe oo a li a tambula okambo kedina The New World.a Omukulukadi waye okwe tu lombwela kutya omushamane okwa lele ta lesha okambo oko oufiku aushe. Nonande ame kanda li nda hala okutambula ko diva oinima yopalongelokalunga, onda li nda hokwa osho nda uda. Ndele oshinima osho sha li sha tomha nge unene kutya Eendombwedi odi li oshiwana shaKalunga kasha li omahongo ado opaMbibeli. Onda li nda tomhwa unene konghedi omo ovanhu va li hava ungaunga nado.
Pashihopaenenwa, efiku limwe fimbo twa li hatu di koshikunino shomanyoto fye naMary twa finda keumbo, otwa li twa hanga ovamwainakadona vaMary vatatu va ekela oileshomwa yaye mediko, mwa kwatelwa ongalamafona nosho yo oukaseta vOmbibeli. Onda li nda handuka neenghono ndele meme umwe womuvo okwa li a ula nge ta ti, “Meedula dokomesho oto ke tu pandula omolwoshinima osho twa ninga.”
Mary okwa li a fininikwa a dje mo meumbo mo 1943, molwaashi a li a anya okweefa po eitavelo laye nosho yo okuudifila ovashiinda. Ndele pefimbo opo naame onda hangwa nda tunhukwa koinima oyo nda li nde lihonga. Pashihopaenenwa, onda li nde lihonga kutya edina laKalunga oJehova nonokutya Kalunga omunahole nomunalukeno noiha xwike ovanhu momundilo woheli. Onda li yo nde lihonga kutya Jehova oku na ehangano laye enahole, nokuli nonande kanda li nda enda natango kokwoongala.
Efiku limwe fimbo nda li handi tete okangwena, onda li nda mona ohauto ya finda peumbo letu tai ende kanini. Umwe womovalumenhu vavali ovo va li mohauto oyo okwa li a pula nge ngeenge aame Fred. Eshi nda mona kutya mboli ovalumenhu ovo Eendombwedi daJehova, onde va lombwela handi ti: “Handi ya ndi londe mohauto tu yeni konhele oko hatu dulu oku ka popila twa manguluka.” Mary oye a li a ninga elongekido opo ovalumenhu ovo ve uye okutalela nge po. Omulumenhu umwe okwa li omutumwa omweendi, Shield Toutjian, nokwa li a twa nge omukumo nokwa pa nge ekwafo lopamhepo olo nda li nda pumbwa neenghono. Okudja opo, ovapambele aame va li va pilukila po molwaashi nda li handi popile omahongo Eendombwedi daJehova.
Mary okwa li ha di moshilongo shedina Virginia nokwa li a tumina nge onhumwafo ta lombwele nge kutya ngeenge onda tokola shili okulongela Jehova ohandi dulu okuya tu ka kale pamwe naye. Onda li nda tokola okuya kuye nopehe na okwoongaonga. MEtitano laOktoba 1943 efimbo lokonguloshi, onda li nda pakela oipumbiwa yange imwe po mokofa ndele okofa handi ke i mangela komuti umwe u li kokule kanini neumbo. MOlomakaya, onda ka pitula po okofa yange ndele handi endele konima yomaumbo opoushiinda nonda ka kwata olefa i twale nge kodoolopa. Mary onda li nde mu hanga meumbo laEdna Fowlkes, modoolopa yedina Roanoke.
Okukula kwange pamhepo, eninginifo lange noilonga yaBetel
Edna okwa li omuvaekwa omunalukeno nokwa li a fa Lidia wopefimbo lOmbibeli. Edna okwa li ha hiila eumbo la kula nokwa li a idilila mo meme Mary, omukulukadi umwe oo a li a hombolwa kumumwaina waEdna nosho yo ovanakadona vavali vomukulukadi oo. Oukadona ovo omadina avo oo: Gladys Gregory naGrace Gregory. Lwanima, ova ka ninga ovatumwa. Gladys ota twikile natango okulongela Jehova noudiinini koshitaimbelewa shaJapan e na omido 90 nasha.
Pefimbo olo nda li handi kala meumbo laEdna, onda li handi i kokwoongala pandjikilile nonda li nda deulilwa oukalele. Ondjala nenota lange leendja dopamhepo ola li la wanifwa po, molwaashi onda li ndi na emanguluko lokukonakona Eendjovo daKalunga nosho yo lokukala pokwoongala kwopaKriste. Onda ka ninginifwa mo 14 Juni 1944. Mary novanakadona vaGregory ova li va hovela oukokolindjila nova li va pewa oufembanghenda woku ka udifila kolundume laVirginia. Ova li va dana onghandangala mokutotwa po kweongalo olo li li muLeesburg. Ame onda li nda hovela oukokolindjila moshitukulwa shi li popepi navo lwopehovelo lomudo 1946. Otwa li twa ya pamwe navo koshoongalele shimwe shopaiwana shihe fi okudimbuwa osho sha li sha ningilwa muCleveland, shomuOhio, momafiku 4-11 Auguste 1946.
Poshoongalele osho, omumwatate Nathan Knorr oo a li ta kwatele ehangano komesho pefimbo opo, okwa li a popya kutya ova diladila okutamununa mo oBetel yomuBrooklyn. Oilonga oyo oya li ya kwatela mo okutungwa kweenduda dipe dokunangala nosho yo okuwedelwa kwonhele yokunyanyangidila oileshomwa. Ova li va pumbwa ekwafo lovalumenhu vahapu ovanyasha. Onghee hano, naame onda li nda tokola oku ka longela Jehova koBetel. Okudja opo, onda ninga eindilo nonda li nda tambulwa moBetel meni leemwedi ashike donhumba, nonda ka hovela oilonga mu 1 Desemba 1946.
Konima yomudo umwe lwaapo okudja eshi nde uya moBetel, omupashukili woshikondo shokunyanyangida oileshomwa, Max Larson, okwa li e uya kwaame fimbo nda li handi longele kOshikondo shEenhumwafo. Opo nee, okwa li a shiivifila nge kutya onda pewa oshinakuwanifwa shipe shoku ka longa kOshikondo shOilonga. Fimbo nda li handi longele moshikondo osho, onda li nda kwafelwa neenghono shi na sha nanghee ndi na okutula moilonga omafinamhango Ombibeli nosho yo nghee ehangano laJehova hali longo, unene tuu pefimbo opo nda li handi longo nomumwatate T. J. (Bud) Sullivan, oo a li omupashukili washo.
Tate okwa li he uya okutalela nge po lwoikando moBetel. Okwa ka tambula ko lela omalongelokalunga pefimbo loukulunhu. Okwa li a lombwela nge pefimbo opo a li e uya okutalela nge po oshikando shaxuuninwa mo 1965, a ti: “Ove oto dulu okukala ho uya okutalela nge po, ashike ame haame vali handi uya oku ku talela po.” Onda kala ngoo handi mu talele po lwoikando fimbo ina fya. Tate okwa li a tomhwa filufilu kutya ota i meulu. Ashike ame ondi na elineekelo kutya Jehova ote ke mu dimbuluka, nongeenge osho, ita ka nyumukila omwenyo womeulu ngaashi a li ta diladila, ndele ponhele yaasho, ota ka nyumunwa e na etimaumbwile loku ka kala nomwenyo fiyo alushe meduparadisa.
Oyoongalele ikwao noilonga yokutunga oyo ihe fi okudimbuwa
Oyoongalele ya kula oya li hai kala alushe i li eemhito da fimana odo hadi tu kwafele tu ninge exumokomesho lopamhepo. Imwe yomoyoongalele yopaiwana ya tya ngaho oyoyo ya li hai ningilwa mokapale Yankee Stadium, muNew York, mo 1950 nasha. Pomutumba umwe woshoongalele osho sha li sha ningilwa pokapale Yankee Stadium nosho yo poluhaela laPolo Grounds mo 1958, opa li ovanhu aveshe kumwe 253 922, va dja koilongo 123. Poshoongalele osho opa li pa ningwa oshiningwanima shimwe osho itandi dimbwa nandenande. Fimbo nda li handi kwafele meembelewa doshoongalele, omumwatate Knorr okwa li e uya kwaame ta endele. Okwa ti: “Fred, onda dimbwa okupa omumwatate umwe oshinakuwanifwa shoku ka kundafana novakokolindjila aveshe ovo paife va ongala molupale limwe lokulila lopopepi olo hatu hiila. Ito dulu mbela okuya ko divadiva u ke va pe oshipopiwa shiwa kombinga yakeshe osho wa diladila fimbo u li mondjila?” Onda li nda ilikana kuJehova lwoikando fimbo ndi li mondjila nokanda li handi dulu okufuda eshi nda fika polupale olo.
Eshi omuvalu womaongalo wa enda tau hapupala neendelelo muNew York City mo 1950 fiyo 1960 nasha, Omalupale Ouhamba oo a li haa hiilwa inaa ka kala vali a henena. Onghee hano, okudja mo 1970 fiyo 1990, opa li pa landwa omatungo atatu muManhattan notwe a wapekulula opo mu dule okwoongalelwa. Aame nda li omunashipundi weekomitiye dokutunga omatungo oo nohandi dimbuluka oinima ihapu iwa i na sha nanghee Jehova a li a nangeka noupuna eenghendabala domaongalo oo a li taa yambididafana pashimaliwa notwa dula okumana omatungo oo taa twikile okulongifwa fiyo okunena e li eenhele delongelokalunga lashili.
Omalunduluko oo a li a ningwa monghalamwenyo yange
Efiku limwe fimbo nda li handi ende moparka i li pokati keumbo laBetel nonhele yokunyanyangidila oileshomwa mo 1957 nda finda koilonga, odula oya li ya hovela okuloka. Opo nee, onda li nda mona okakadona kawa taka ende komesho yange opo ke uya moBetel. Okakadona oko kakwa li ke na okanduda, onghee hano, onde ka ifana ke uye mokanduda kange. Hano osho sha li sha enda ngaho opo tu shakene naMarjorie notwa ka hombola momudo 1960. Otwa kala hatu longele naye Jehova nehafo, momafimbo mawa nomomafimbo mai. Otwa li twa wanifa omido 50 mohombo yetu muSeptemba 2010.
Okafimbo kanini konima yokafudo oko twa li twa tula mo okudja eshi twa hombola (honeymoon), omumwatate Knorr okwa li a lombwela nge kutya onda pewa oufembanghenda woku ka honga kOfikola yaGilead. Oo kawa li tuu oufembanghenda munene! Okudja mo 1961 fiyo 1965, opa li pa ningwa elongekido lokuyandja eetundi dopatano odo da li hadi kwata efimbo lile noda li da nuninwa unene tuu okuyandja edeulo le likalekelwa kovamwatate vomoshitaimbelewa opo va dule okuungaunga noinima moBetel. Ndele lwopexulilo lo 1965, eetundi odo oda ka xupipikwa di kale hadi kwata ashike eemwedi nhano, sha ningwa nelalakano opo ku deulwe ovatumwa.
Mo 1972, onda li nda lundululwa okudja kOfikola yaGilead ndele handi ka ninga omupashukili wOshikondo shOkuungaunga nOmapulo. Omapekaapeko oo nda li handi ningi opo ndi ungaunge nomapulo nomaupyakadi amwe e lili okwa kwafela nge ndi ude ko nawa omahongo Eendjovo daKalunga nosho yo nghee ndi na okutula moilonga omafinamhango ado a denga mbada nondi dule okukwafela vamwe.
Opo nee, mo 1987, onda li nda lundululilwa koshikondo shimwe vali hashi ifanwa Oshikondo shOmauyelele Okukwatafana nOipangelo. Opa li pa ningwa elongekido opo ovakulunhuongalo ovo ve li mEekomitiye dOkukwatafana nOipangelo va pewe eetundi di na sha nanghee ve na okukwafela eendokotola, ovapanguli nosho yo ovanhu ovo hava yakula ovakwashiwana va ude ko omifikamhango dOmbibeli di na sha nelongifo lohonde. Ndele oupyakadi wa kula owa li ashike apa kutya luhapu eendokotola oda li hadi pewa epitikilo komhangu di tule ounona ohonde nopehe na epitikilo lovadali vavo.
Luhapu ngeenge eendokotola da pewa eetepo li na sha nokulongifa omauhaku amwe oo inaa kwatela mo etulwohonde, ohadi lipopile ashike kutya kadi na ouhaku oo ile kutya ou na ondilo neenghono. Ndele ame luhapu ngeenge ndokotola okwa lombwele nge ngaho, ohandi mu lombwele ashike handi ti: “Handi tale u tale oshinima osho shi li peke loye!” Ngeenge okwe shi ulikile nge, ame ohandi ti: “Iyaloo, ou na oshilongifo sha denga mbada osho to dulu okulongifa nopehe na okutula omunhu ohonde.” Osho ohashi kwafele omutandi a dimbuluke kutya oku na oshinima osho e shii nawa nota dulu oku shi longifa noukeka opo omunaudu aha kanife ohonde ihapu petando, sha hala okutya, okambi kokutanda.
Moule womido omilongo mbali lwaapo da pita, Jehova okwa kala ta nangeke noupuna eenghendabala detu dokuhonga eendokotola novapanguli. Etaleko lavo ola ka lunduluka neenghono konima eshi va uda ko nawa omufika wetu u na sha netulwohonde. Ove lihonga kutya omakonakono opaunamiti okwa koleka kutya omauhaku oo haa longifwa nopehe na etulwohonde oku na ongushu nonokutya ope na eendokotola noipangelo ihapu oyo hai yandje ounamiti wa tya ngaho kovanaudu ngeenge ova tuminwa kuyo.
Okudja mo 1996, ame nomukulukadi wange Marjorie otwa kala hatu longele ko-Watchtower Educational Center, muPatterson, shaNew York, pe na eekilometa 110 lwaapo okudja moBrooklyn wa finda kolundume. Onda kala mOshikondo shOilonga oule wokafimbo moWatchtower Educational Center, nonda ka kala handi hongo oilyo youkwaneumbo waBetel nosho yo ovapashukili ovaendi. Oule womido 12 da pita, onda ka kala natango handi longo ndi li omupashukili mOshikondo shOkuungaunga nOmapulo, osho sha lundululilwa koPatterson okudja koBrooklyn.
Omaupyakadi oo haa etifwa koukulupe
Osha ka kala shidjuu neenghono kwaame okuwanifa po oinakuwanifwa yange moBetel eshi nda wanifa omido 80 nasha. Onda kala handi kondjo noudu wokankera oule womido da konda pomulongo. Ashike ondi udite ngaashi Hiskia oo a li a wedelwa ko kuJehova omido donhumba kokukalamwenyo kwaye. (Jes. 38:5) Omukulukadi wange naye ota ende ta nghundipala nohatu kwafelafana naye eshi ta ungaunga noupyakadi waye wokudimbwa. Marjorie okwa kala omukalele waJehova omunekeka, omuyandjimayele muwa kovanyasha, omukwafi nakaume kange omudiinini. Okwa kala e li omuhongwa nomuhongi muwa wOmbibeli novana vetu vopamhepo vahapu ohava ningi ekwatafano nafye natango.
Meme omumwaina watate, Mary, okwa fya muMarsa 2010, a hangwa e na omido 87. Mary okwa li omuhongi muwa wEendjovo daKalunga nokwa kwafela vamwe va ninge oshili yavo vene. Okwa kala moilonga yefimbo li yadi oule womido dihapu nohandi pandula neenghono onghandangala oyo a dana mokukalamwenyo kwange. Ngaashi ye, Mary okwa kwafela nge ndi lihonge oshili yEendjovo daKalunga nondi ninge omupiya waJehova Kalunga ketu omunahole. Mary okwa fudikwa popepi nomushamane waye, oo kwa li ha longo muIsrael pefimbo lonale e li omutumwa. Onde lineekela kutya ove li medimbuluko laJehova nova teelela enyumuko.
Ohandi pandula Jehova omolwomanangeko noupuna mahapu oo nda mona momukokomoko womido di dulife po 67 da pita odo nda kala handi mu longele. Okulonga ehalo laJehova okwa kala odjo yehafo lange. Onde lineekela mouwanghenda waYe inau longelwa nondi na eteelelo la twa meudaneko lOmona waye, oo a ti: ‘Keshe ou a fiya ko omolwedina lange omaumbo ile ovamwaxe ovalumenhu ile ovamwaina ovakainhu ile xe ile ina ile ovana ile omapya, oye te ke i mona ko ihapu i dule ei, nomwenyo waalushe ote u fyuulula.’ — Mat. 19:29.
[Eshangelo lopedu]
a Ka nyanyangidwa mo 1942, ashike ihaka nyanyangidwa vali.
[Efano pepandja 19]
Ame ndi li mofaalama yatatekulu yokuninga omundele mo 1928, muGeorgia, shomuU.S.A.
[Efano pepandja 19]
Meme omumwaina watate, Mary, natatekulu Talmadge
[Efano pepandja 20]
Mary, Gladys naGrace
[Efano pepandja 20]
Efiku nda ninginifwa mo 14 Juni 1944
[Efano pepandja 20]
Eshi nda li mOshikondo shOilonga moBetel
[Efano pepandja 21]
Ame naMary tu li poshoongalele shopaiwana pokapale Yankee Stadium, mo 1958
[Efano pepandja 21]
Ame naMarjorie efiku twa hombola
[Efano pepandja 21]
Ame nomukulukadi wange mo 2008