Jehova ‘Omuhololi Woiholekwa’

“Oshili, Kalunga keni Oye Kalunga kookalunga, ndele Oye Omwene weehamba nOmuhololi woiholekwa.” — DAN. 2:47.

OTO NYAMUKULA NGAHELIPI?

Jehova okwe tu hololela shike kombinga yonakwiiwa?

Omitwe hamano dotete doshilyani otadi faneke shike?

Epambafano lilipi li li pokati koshilyani noshihongwafano osho sha monika kuNebukadnesar?

1, 2. Jehova okwe tu hololela shike, nomolwashike?

OMAPANGELO elipi taa ka hangwa taa dana onghandangala kombada yedu eshi Ouhamba waKalunga tau ke uya okuxulifa po omapangelo opanhu? Enyamukulo lepulo olo otu li shii molwaashi otwe li hololelwa ‘kOmuhololi woiholekwa,’ Jehova Kalunga. Okwe tu kwafela tu didilike mo omapangelo oo okupitila mwaasho sha shangwa komuprofeti Daniel nosho yo komuyapostoli Johannes.

² Jehova okwa li a hololela ovalumenhu ovo okupitila momamoniko a shikulafana nghee oilyani ya li tai ka pingenafana po. Okwa li yo a lombwela Daniel eityo londjodi i na sha noshihongwafano shoshivela shinenenene. Jehova okwa shangififa oinima oyo mOmbibeli opo tu dule okumona mo ouwa. (Rom. 15:4) Osho okwe shi ninga opo e tu kwafele tu kale tu na eteelelo la twa olo kutya mafiku Ouhamba otau uya u xulife po omapangelo aeshe opanhu. — Dan. 2:44.

3. Opo tu ude ko nawa omaxunganeko, otu na okuuda ko tete shike nomolwashike?

³ Embo laDaniel nosho yo lEhololo laJohannes inae tu hololela ashike eehamba hetatu, ile tu tye, omapangelo opanhu, ndele okwa ulika yo kutya omapangelo oo otaa ka shikulafana ngahelipi. Ndele ohatu ka uda ko ashike nawa omaxunganeko oo ngeenge otu udite ko eityo lexunganeko lotete lOmbibeli. Omolwashike hatu tile ngaho? Omolwaashi okuwanifwa kwexunganeko olo oko exuku lenenediladilo lOmbibeli. Noitya imwe, okuwanifwa kwomaxunganeko makwao aeshe okwe likolelela kexunganeko olo.

OLUDALO LEYOKA NOSHILYANI

4. Oolyelye ve li oshitukulwa sholudalo lomwalikadi, noludalo olo otali ka ninga shike?

⁴ Diva konima younashibofa womuEden, Jehova okwa li a udaneka kutya ‘omwalikadi’ ota ka dala ‘oludalo.’a (Lesha Genesis 3:15.) Xuuninwa, oludalo olo otali ka nyanyaula omutwe weyoka, Satana. Jehova lwanima okwa ka holola kutya oludalo olo otali ka dja moludalo laAbraham moshiwana shaIsrael, mepata laJuda nolohamba David. (Gen. 22:15-18; 49:10; Eps. 89:4, 5; Luk. 1:30-33) Kristus Jesus oye oshitukulwa sha fimanenena sholudalo olo. (Gal. 3:16) Ofimbo Ovakriste ovavaekwa ve li oshitukulwa oshitivali sholudalo olo. (Gal. 3:26-29) Jesus ota ka pangela pamwe novavaekwa mOuhamba waKalunga, oo Kalunga ta ka longifa opo a hanaune po Satana. — Luk. 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Daniel naJohannes ova mona omapangelo omanaenghono angapi momamoniko avo? (b) Omitwe doshilyani osho sha tumbulwa mEhololo otadi faneke shike?

⁵ Exunganeko olo Jehova a li a yandja muEden ola popya yo kutya Satana naye ota ka kala e na ‘oludalo’ laye. Oludalo laye ola li tali ka kala li tonde oludalo lomwalikadi. Ndele mbela oolyelye ve li oshitukulwa sholudalo leyoka? Ovanhu aveshe ovo ve tonde Kalunga nohava pataneke oshiwana shaye tava hopaenene Satana. Ondjokonona otai ulike kutya Satana okwa kala ta unganeke oludalo laye momahangano opapolitika e lili naku lili, ile tu tye, momauhamba. (Luk. 4:5, 6) Ndele omauhamba ashike opanhu manini a kuma neenghono oshiwana shaKalunga monghedi yonhumba ile yongadi, kutya nee oshiwana shaIsrael ile eongalo lOvakriste ovavaekwa. Omolwashike oshinima sha tya ngaho shididilikwedi? Omolwaashi osho otashi yandje etomheno kutya omolwashike memoniko laDaniel nolaJohannes mwa tumbulwa ashike omapangelo ahetatu omanaenghono.

⁶ Omido 2000 lwaapo da pita, omunyumunwa Jesus okwa li a pa omuyapostoli Johannes omamoniko makumwifi a shikulafana. (Eh. 1:1) Memoniko limwe, Johannes okwa li a mona ongadu i li ofika pomunghulofuta wefuta linenenene oyo tai faneke Ondiaboli. (Lesha Ehololo 12:18–13:2.) Okwa li yo a mona oshilyani shikumwifi tashi di mefuta nosha pewa eenghonopangelo dinene kOndiaboli. Lwanima, omweengeli umwe okwa li a lombwela Johannes kutya omitwe heyali doshilyani shitilyana, osho sha tumbulwa mEhololo 13:1 otadi faneke “eehamba 7,” ile tu tye, omapangelo. (Eh. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Eshi Johannes a shanga embo lEhololo, eehamba nhano oda hangwa nale da wako koshipundi, naimwe oya li tai pangele pefimbo opo naikwao “inai uya natango.” Mbela omauhamba ile omapangelo oo omanaenghono oelipi? Paife natu ka kundafaneni kutya omutwe keshe woshilyani osho sha popiwa mEhololo otau faneke shike. Ohatu ka mona yo nghee embo laDaniel la yandja ouyelele muhapu u na sha namahapu omomapangelo oo, omido omafele fimbo omapangelo oo inaa hovela okupangela.

OMITWE MBALI DOTETE OTADI FANEKE EPANGELO LAEGIPTI NOLAASSIRIA

7. Omutwe wotete otau faneke shike, nomolwashike?

⁷ Omutwe wotete woshilyani otau faneke Egipti. Omolwashike mbela? Omolwaashi Egipti oye epangelo enaenghono lotete olo la li li tonde oshiwana shaKalunga. Eshi oludalo laAbraham omo mwa li tamu ka dja oludalo lomwalikadi la li muEgipti, ola li la enda tali hapupala. Opo nee, Ovaegipti ova li va hovela okuhepeka Ovaisrael. Satana okwa li ta kendabala okukombolola po oshiwana shaKalunga ofimbo oludalo olo inali uya. Ngahelipi mbela? Okwa li a xwaxwameka Farao a dipaife ounona aveshe voumati vOuisrael. Jehova okwa li a ya moshipala omhangela oyo nokwa li a mangulula oshiwana shaye moupika waEgipti. (Ex. 1:15-20; 14:13) Lwanima, okwa ka twala Ovaisrael kEdu lEudaneko.

8. Omutwe omutivali woshilyani otau faneke shike, nowa li tau kendabala okuninga shike?

⁸ Omutwe omutivali woshilyani otau faneke Assiria. Epangelo olo enaenghono nalo ola li tali kendabala okuxulifa po oshiwana shaKalunga. Oshoshili kutya Jehova okwa li a longifa Assiria opo a katukile onghatu omauhamba omulongo aIsrael omolwokulongela kwao oikalunga nounashibofa wao. Ashike lwanima Assiria okwa ka ponokela Jerusalem. Satana otashi dulika a li ta kendabala okuxulifa po epata leehamba omo mwa li tamu ka dja Jesus. Eponokelo la tya ngaho kala li metwokumwe nelalakano laJehova, nomolwaasho a hanauna po ovatondi ovo opo a xupife ovapiya vaye ovadiinini pashikumwifilonga. — 2 Eeh. 19:32-35; Jes. 10:5, 6, 12-15.

OMUTWE OMUTITATU OTAU FANEKE EPANGELO LABABILON

9, 10. (a) Jehova okwa li a pitika Ovababilon va ninge shike? (b) Oshike sha li shi na okuningwa po opo exunganeko lonhumba li wanifwe?

⁹ Omutwe omutitatu woshilyani osho Johannes a li a mona memoniko otau faneke ouhamba oo oshilandopangelo shao sha li hashi ifanwa Babilon. Jehova okwa li a pitika Ovababilon va hanaune po Jerusalem nova twale ovakalimo vasho moukwatwa. Ndele fimbo ina pitika osho shi ningwe, okwa li a londwela Ovaisrael kutya otava ka hangwa koupyakadi oo unyanyalifa. (2 Eeh. 20:16-18) Jehova okwa li a xunganeka kutya eehamba dopanhu odo da li di na okukala omutumba “kolukalwapangelo lOmwene” muJerusalem itadi ka kala ko vali omutumba. (1 Omaf. 29:23) Ndele okwa li yo a udaneka kutya otape ke uya umwe womoludalo lohamba David, oo a li “a wana,” noye ta ka pewa ouhamba. — Hes. 21:25-27.

¹⁰ Exunganeko limwe vali otali ulike kutya Ovajuda ova li tava ka twikila okulongela Jehova motembeli yomuJerusalem nokuli nokonima eshi Messias omuudanekwa, ile Omuvaekwa a holoka. (Dan. 9:24-27) Nale fimbo Ovaisrael inava ya moukwatwa kuBabilon, okwa li kwa xunganekwa kutya Messias ota ka dalelwa muBetlehem. (Mika 5:1) Ndele opo omaxunganeko oo a wanifwe, Ovajuda ova li ve na okumangululwa mo moukwatwa, okwaalukila kedu lavo nokutungulula otembeli. Ashike pamulandu wOvababilon, eenghwate kada li da pitikwa di mangululwe. Mbela omukundu oo owa li tau ka kandulwa po ngahelipi? Jehova okwa li a hololela ovaprofeti vaye kutya oshike sha li tashi ka ningwa po. — Amos 3:7.

11. Oinima i lili naku lili ilipi ya li tai faneke Ouhamba waBabilon? (Tala eshangelo lopedu.)

¹¹ Omuprofeti Daniel naye okwa li umwe womwaavo va li va twalwa moukwatwa kuBabilon. (Dan. 1:1-6) Jehova okwa li e mu longifa opo a holole nghee omauhamba oo a li taa ka shikula epangelo olo enaenghono a li taa ka pingenafana po. Jehova okwa li a holola oshiholekwa osho ta longifa omadidiliko e lili naku lili. Pashihopaenenwa, okwa li a ningifa ohamba yaBabilon, Nebukadnesar, i twe ondjodi i na sha noshihongwafano shinenenene sha longwa moivela i lili naku lili. (Lesha Daniel 2:1, 19, 31-38.) Okwa li yo a holola okupitila muDaniel kutya omutwe woshingoldo woshihongwafano osho otau faneke Ouhamba waBabilon.b Onhulo nomaoko oshisiliveli otaa faneke epangelo enaenghono olo la ka landula Babilon. Epangelo olo mbela olilipi, nola li tali ka ungaunga ngahelipi noshiwana shaKalunga?

OMUTWE OMUTINE OTAU FANEKE EPANGELO LAMEDO-PERSIA

12, 13. (a) Jehova okwa li a holola shike kombinga yokufindwa kwaBabilon? (b) Omolwashike sha yeleka okutya omutwe omutine woshilyani otau faneke epangelo laMedo-Persia?

¹² Omido di dulife pefele lwaapo fimbo Daniel ina dalwa, Jehova okwa li a yandja ouyelele okupitila momuprofeti Jesaja u na sha nepangelo enaenghono olo la li tali ka pingena po Babilon. Jehova okwa li a popya kutya Babilon otashi ka hanaunwa po momukalo wa tya ngahelipi nokwa tumbula yo edina laao a li te ke shi hanauna po. Jehova okwa li ta ka longifa omupiya waye Kores, Omupersia. (Jes. 44:28–45:2) Daniel okwa li yo a pewa omamoniko avali e na sha nepangelo enaenghono laMedo-Persia. Epangelo olo lomuhanga ola li tali fanekwa kemwangha olo la li la fikama ombinga imwe. Ola li la lombwelwa taku ti: “Lya ombelela ihapu!” (Dan. 7:5) Memoniko vali limwe, Daniel okwa li a mona odi yondume yeembinga mbali oyo nayo tai faneke epangelo olo tuu olo. — Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehova okwa li a longifa Ouhamba waMedo-Persia opo a wanife po exunganeko laye li na sha nokuumba ko epangelo laBabilon koshipundi nokumangulula Ovaisrael moukwatwa va shune kedu lavo. (2 Omaf. 36:22, 23) Ndele konima yefimbo, hanga epangelo laMedo-Persia ola ka hanauna po oshiwana shaKalunga. Embo laEster ola hokolola kombinga yomhangela yomulumenhu umwe wedina Haman, oo a li omuprima waPersia. Haman okwa li a pangela omhangela yokudipaifa Ovajuda aveshe ovo va li moshitukulwa shinene shOuhamba waPersia nokwa li nokuli a tula po efiku lokondadalunde omo omadipao oo a li taa ka ningwa. Lao linene, Jehova okwa li natango a ya mo olunyala moinima opo a amene oshiwana shaye koludalo lomutondi Satana. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Onghee hano, osha yeleka okutya omutwe omutine woshilyani osho sha tumbulwa membo lEhololo otau faneke epangelo laMedo-Persia.

OMUTWE OMUTITANO OTAU FANEKE EPANGELO LAGREKA

14, 15. Jehova okwa li a yandja ouyelele ulipi kombinga yOuhamba waGreka shonale?

¹⁴ Omutwe omutitano woshilyani osho sha tumbulwa mEhololo otau faneke epangelo laGreka. Ngaashi Daniel a li a hangwa nale e shi holola eshi a li ta fatulula ondjodi yaNebukadnesar, edimo neenho doshivela shitwima doshihongwafano nayo otai faneke epangelo laGreka. Daniel okwa li natango a pewa omamoniko avali taa yandje ouyelele muhapu u na sha noukwatya wepangelo olo nosho yo kombinga yomupangeli walo a tongomana.

¹⁵ Daniel okwa li a mona memoniko limwe ongwe i na omavava ane oyo ya li tai faneke epangelo laGreka, tashi ulike kutya ouhamba oo owa li tau ka hanauna po ovatondi vao mepakumo leisho. (Dan. 7:6) Memoniko vali limwe, Daniel okwa li a mona oshikombo shi na oluvinga limwe la tongomana olo la li la dipaa nasho odi yomhedi yeembinga mbali, sha hala okutya, epangelo laMedo-Persia. Jehova okwa li a lombwela Daniel kutya oshikombo osho otashi faneke epangelo laGreka, noluvinga lasho linene otali faneke ohamba yasho imwe. Daniel okwa twikila ko kutya oluvinga olo linene ola li tali ka teka po ndele tali pingenwa po keembinga nhee dinini. Nonande exunganeko olo ola li la shangwa omido omafele fimbo Greka ina hovela okupangela, oinima aishe oya ka wanifwa shili. Ohamba yaGreka shonale ya tumbala, Alexander Munene, oyo ya li ya finda epangelo laMedo-Persia. Ndele molwaashi oluvinga olo ola li tali ka teka po meni lefimbo lixupi, ohamba oyo inaenghono oya li ya fya pefimbo lounyasha wayo, pepupi ashike lomido 32. Konima yokufya kwayo, ouhamba wayo owa li wa tukulilwa eendjai dayo di li nhee. — Lesha Daniel 8:20-22.

16. Oshike osho Antiokus IV a li a ninga po?

¹⁶ Greka okwa li a hovela okupangela oshiwana shaKalunga konima eshi a ta mo epangelo laPersia. Ovajuda ova li va hangwa va shuna kEdu lEudaneko nova li va tungulula otembeli muJerusalem. Pefimbo opo, ova li natango oshiwana shaKalunga oshihoololwa, notembeli oya li natango ondingandinga yelongelokalunga lashili. Ndele mefelemudo etivali K.O.P., epangelo laGreka olo tali fanekwa komutwe omutitano woshilyani, ola li la ponokela oshiwana shaKalunga. Antiokus IV, umwe womeendjai odo da tukulilwa ouhamba waAlexander, okwa li a tungifa oaltari muJerusalem popepi notembeli, ndele ta yandje elombwelo kutya keshe oo ta monika ta landula onghedi yelongelokalunga lOshijuda oku na okudipawa. Eenghatu odo kada li tuu tadi ulike outondwe woludalo laSatana! Ndele nande ongaho, epangelo laGreka okwa li tali ka pingenwa po kepangelo vali enaenghono mounyuni. Ndele mbela epangelo lilipi la li tali fanekwa komutwe omutihamano woshilyani?

OMUTWE OMUTIHAMANO OTAU FANEKE EPANGELO LAROMA ‘LI TILIFA NOTALI PENDULA OMAXWILILI’

17. Omutwe omutihamano woshilyani owa dana onghandangala ilipi mokuwanifwa kwaGenesis 3:15?

¹⁷ Roma oye a li epangelo enaenghono mounyuni pefimbo opo Johannes a li a pewa emoniko loshilyani. (Eh. 17:10) Omutwe woshilyani oo omutihamano owa dana onghandangala ya fimana mokuwanifwa kwexunganeko laGenesis 3:15. Satana okwa li a longifa ovanambelewa vepangelo laRoma opo va kendabale okuya moshipala oludalo pakafimbo, ve li “twa moshififinwa.” Ngahelipi mbela? Ova li va pangula Jesus tave mu lundile kutya ota tu ondubo nepangelo nova li ve mu dipaifa. (Mat. 27:26) Ashike oshiveta osho osha li sha veluka diva, molwaashi Jehova okwa li a nyumuna Jesus koufi.

18. (a) Jehova okwa hoolola oshiwana shipe shilipi, nomolwashike? (b) Ongahelipi oludalo leyoka la twikila okuulikila oludalo lomukainhu outondwe?

¹⁸ Ovawiliki velongelokalunga lOvaisrael ova li tava yambidida omalundilo Ovaroma navahapu vomoshiwana shaIsrael kava li va tambula ko Jesus. Okudja opo, Jehova okwa li a hauluka Israel shopambelela. (Mat. 23:38; Oil. 2:22, 23) Paife okwe lihoololela oshiwana shipe, ‘Israel yaKalunga.’ (Gal. 3:26-29; 6:16) Oshiwana osho osha li eongalo lopaKriste lovavaekwa olo la fikama po mOvajuda nosho yo movanhu va dja moiwana imwe. (Ef. 2:11-18) Konima yefyo nenyumuko laJesus, oludalo leyoka ola li la twikila natango okuulikila oludalo lomukainhu outondwe. Epangelo laRoma ola li la ninga eenghendabala oikando i dulife pushimwe dokukombolola po eongalo lopaKriste, olo li li oshitukulwa oshitivali sholudalo.c

19. (a) Daniel okwa xunganeka shike kombinga yepangelo etihamano enaenghono mounyuni? (b) Ohatu ka kundafana kombinga yashike moshitukulwa osho shi li pepandja 14?

¹⁹ Omaulu oshivela shilaula oshihongwafano shomondjodi oyo Daniel a li a fatululila Nebukadnesar otaa faneke epangelo laRoma. (Dan. 2:33) Daniel ka li ashike a pewa ouyelele muhapu memoniko u na sha nOuhamba waRoma, ndele okwa li yo a ulikilwa kutya epangelo enaenghono mounyuni likwao otali ka twiyuka okudja muRoma. (Lesha Daniel 7:7, 8.) Oule womafelemido, epangelo laRoma ola kala hali ‘tilika, tali pendula omaxwilili, noli neenghono dihapu.’ Ndele nande ongaho, Ombibeli oya xunganeka kutya mouhamba waRoma otamu ka mbaduka ‘eembinga omulongo,’ naimwe yomudo otai ka kala ya tumbala i dule dikwao. Mbela eembinga odo omulongo otadi faneke shike, naai inini otai faneke shike? Omonghedi ilipi oluvinga olo linini tali tu kumwe nomaukwatya oshihongwafano shinenenene shomondjodi yaNebukadnesar? Ohatu ka mona omanyamukulo omapulo oo moshitukulwa osho shi li pepandja 14.

[Omashangelo opedu]