Ulikila ovo ve na eemhumbwe ouwanghenda
“Ulikilafaneni ouwanghenda.”—SAKARIA 7:9, NW.
EENDJOVO daJehova Kalunga otadi tu kumaida tu kale tu hole “ouwanghenda.” (Mika 6:8, NW) Otadi tu pe yo omatomheno kutya omolwashike tu na okuninga ngaho. Etomheno limwe ololo kutya “omulumenhu [e na ouwanghenda, NW] ota kongele omwenyo waye ouwa.” (Omayeletumbulo 11:17) Kashi fi tuu shoshili! Okuulika ouwanghenda ile ohole i na oudiinini ohaku xumifa komesho omakwatafano mawa noopofingo navamwe. Oshidjemo, ohatu ka kala tu na ookaume ovadiinini—ondjambi i na ondilo shili!—Omayeletumbulo 18:24.
1, 2. (a) Omolwashike tu na okuulika ouwanghenda? (b) Omapulo elipi hatu ka konakona?
2 Kakele kaasho, Omishangwa otadi tu lombwele tadi ti: “Ou ta lalakanene ouyuki [nouwanghenda, NW] ota ka mona omwenyo.” (Omayeletumbulo 21:21) Heeno, okulalakanena ouwanghenda kwetu otaku tu hokwifa kuKalunga notaku tu pe omhito yoku ka hafela omanangeko noupuna omonakwiiwa, mwa kwatelwa omwenyo waalushe. Ndelenee ongahelipi hatu dulu okuulika ouwanghenda? Otu na oku u ulikila oolyelye? Nongahelipi ouwanghenda wa yooloka ko kolune lopanhu lopaushitwe ile konghenda?
Olune lopanhu nouwanghenda
3. Ouwanghenda owa yooloka ko ngahelipi kolune lopanhu?
3 Olune lopanhu lopaushitwe nouwanghenda oya yooloka meenghedi di lili noku lili. Pashihopaenenwa, ovo hava ulike olune lopanhu, luhapu ohave shi ningi nonande kape na ekwatafano lopofingo nolopaumwene naavo tava ulikilwa olune. Ndelenee ngeenge ohatu ulikile omunhu ouwanghenda, ohatu kala nekwatafano naye lopahole. MOmbibeli, omaulikilo ouwanghenda pokati kovanhu otashi dulika e likolelela komakwatafano oo e li po nale. (Genesis 20:13; 2 Samuel 3:8; 16:17) Ile otashi dulika e likolelela momakwatafano oo e uya po omolwomaulikilo ouwanghenda a tetekela. (Josua 2:1, 12-14, NW; 1 Samuel 15:6; 2 Samuel 10:1, 2) Opo tu ulike eyooloko olo, natu yelekanife oihopaenenwa ivali yOmbibeli, shimwe sholune nashimwe shouwanghenda pokati kovanhu.
4, 5. Ongahelipi oihopaenenwa ivali yOmbibeli oyo ya tofwa mo tai ulike eyooloko pokati kolune lopanhu nouwanghenda?
4 Oshihopaenenwa shimwe sholune lopanhu oshi na sha nongudu yovanhu ovo va li moshikepa ya teka, mwa kwatelwa omuyapostoli Paulus. Okwa li va undulilwa komunghulo wefuta lonhunhu yaMelite. (Oilonga 27:37–28:1) Ndele nande Ovamelite kava li ve na nale oshinakuwanifwa shi na sha novaendanandjila ava va damena komunghulo wefuta nokava li ve na nale ekwatafano navo, ovakali konhunhu ovo ova tambula ko ovaendanandjila ava noku va yakula, ove va yakula “nombili youkaume [‘nolune linene lopanhu,’ NW].” (Oilonga 28:2, 7) Okuyakula ovaendanandjila kwavo okwa ningwa panghenda, ndelenee okwa li oshinima inashi teelelwa nokwa ulikilwa ovaendanandjila. Onghee hano, osha li olune lopanhu.
5 Mokuyelekanifa naasho, diladila kwaasho ohamba David ya ninga mokuyakula Mefiboset, omonamati wakaume kaye Jonatan. David okwa lombwela Mefiboset ta ti: “Ove mwene oto ka lya alushe poshililo shange.” Mokuhepaununa kutya omolwashike a ninga efiloshisho olo, David okwe mu lombwela ta ti: “Oshili ame ohandi ke ku [ulikila ouwanghenda, NW] omolwaxo Jonatan.” (2 Samuel 9:6, 7, 13) Okuyakula Mefiboset kwaDavid taku kalelele okwa popiwa sha yeleka ku li euliko louwanghenda, ndele kaku fi ashike olune lopanhu, omolwaashi okwa li oumbangi woudiinini waye kekwatafano la dikwa po nale. (1 Samuel 18:3; 20:15, 42) Sha faafana kunena, ovapiya vaKalunga ohava ulikile ovanhu aveshe olune lopanhu. Ndelenee ohava ulike ouwanghenda tau kalelele ile ohole i na oudiinini kwaavo ve na navo ekwatafano la hokiwa kuKalunga.—Mateus 5:45; Ovagalati 6:10.
6. Omaukwatya elipi ouwanghenda oo ovanhu va ulikilafana a divilikwa mEendjovo daKalunga?
6 Opo tu mone omaukwatya vali amwe ouwanghenda, ohatu ka tala pauxupi omahokololo Ombibeli atatu oo e na sha noukwatya wouwanghenda. Momahokololo oo ohatu ka mona kutya ouwanghenda oo wa ulikwa kovanhu (1) owa ulikwa okupitila moilonga yokondadalunde, (2) owa ulikwa pahalo liwa, nosho yo (3) owa ulikilwa unene ovo ve na eemhumbwe. Kakele kaasho, omahokololo oo otae tu ulikile nghee tu na okuulika ouwanghenda kunena.
Omudali omulumenhu ta ulike ouwanghenda
7. Omupiya waAbraham okwa lombwela shike Betuel naLaban, nokwa pula shike osho a li e na nasho?
7 Genesis 24:28-67 okwa twikila okuhokolola ehokololo alishe lomupiya waAbraham olo la popiwa moshitukulwa sha tetekela. Konima eshi a shakeneka Rebekka, okwa li a ifanwa a ye meumbo laxe yaRebekka, Betuel. (Ovelishe 28-32) Opo nee, omupiya okwa hokolola filufilu okukonga kwaye omukainhu omolwomonamati waAbraham. (Ovelishe 33-47) Okwa divilika kutya oku wete kutya okupondola kwaye fiyo opopo oku li edidiliko la dja kuJehova ‘oo e mu endifa nondjila ya yuka opo a monene omona womwene waye, omona okakadona komumwaina womwene waye.’ (Ovelishe 48) Pe he na omalimbililo, omupiya oo okwa li e lineekela kutya ehokololo laye tali di komutima loshiningwanima eshi, otali ka itavelifa Betuel nosho yo omonamati waye Laban kutya Jehova oye a li ta nangeke noupuna etumo eli. Xuuninwa, omupiya okwa ti: “Nye ngenge mwa hala okumonifila omwene wange [ouwanghenda, NW] noudiinini, shi lombwelei nge. Nongenge hasho, lombwelei nge, opo ndi shiive okuya kolulyo ile kolumosho.”—Ovelishe 49.
8. Betuel okwe linyenga ngahelipi shi na sha noinima oyo ya kwatela mo Rebekka?
8 Jehova okwa ulikila nale Abraham ouwanghenda. (Genesis 24:12, 14, 27) Mbela Betuel naye ota ka kala e na ehalo liwa okuninga sha faafana mokweefa Rebekka a ye nomupiya waAbraham? Mbela ouwanghenda waKalunga owa li tau ka kwatakanifwa kumwe nouwanghenda wopanhu? Ile olweendo lile lomupiya oo okwa li tali ka kala longaho? Okwa li lela tashi hekeleke komupiya waAbraham okuuda Laban naBetuel tava ti: “Oshinima eshi [osha] dja kOmwene.” (Ovelishe 50) Ova dimina ewiliko laJehova moinima oyo noinava ongaonga okutambula ko etokolo laye. Opo nee, Betuel okwa ulika ouwanghenda waye mokuweda ko ta ti: “Rebekka oye ou ta kala ofika koshipala shoye, mu kufa po, indeni, opo ye a shiive okukala omwalikadi womona womwene woye, ngaashi Omwene a tongele.” (Ovelishe 51) Pahalo liwa, Rebekka okwa ya nomupiya waAbraham, nokwa ninga diva omukainhu omuholike waIsak.—Ovelishe 49, 52-58, 67.
Ouwanghenda wa ulikwa komonamati
9, 10. (a) Jakob okwa pula omonamati Josef e mu ningile shike? (b) Ongahelipi Josef a ulikila xe ouwanghenda?
9 Omutekulu waAbraham, Jakob, naye okwa mona yo ouwanghenda. Ngaashi Genesis etukulwa 47 ta hokolola, Jakob okwa li muEgipiti, ndele ‘omafiku okufya kwaye okwa li a ehena popepi.’ (Ovelishe 27-29) Okwa li te lipula, shaashi okwa li ta ka fila pondje yedu olo Kalunga e li udanekela Abraham. (Genesis 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Jakob ka li a hala okupakwa muEgipiti, onghee hano okwa ninga elongekido opo oshimhu shaye shi twalwe kedu laKanaan. Olyelye mbela kwa li ta dulu okushilipaleka kutya ehalo laye otali ka wanifwa po kakele komunenenhu omonamati waye Josef?
10 Ehokololo ola ti: “[Jakob] okwa ifana omona waye Josef ndee ta ti kuye: Ame ngenge nda filwa onghenda momesho oye, . . . monifile nge [ouwanghenda] noudiinini: ino paka [nge] medu laEgipti! Ame nda hala okukala pootatekulu vange, [onghee] hano kufe nge muEgipti u ka nangeke nge mombila yavo.” (Genesis 47:29, 30, yelekanifa NW.) Josef okwa udaneka kutya ota ka twa kumwe nehalo olo, nokonima yokafimbo kanini Jakob okwa fya. Josef novanamati vaJakob vakwao ova twala oshimhu shaye “kedu laKanaan, ndele ve mu paka mekololo lonhele yedu laMakpela, onhele tuu ei Abraham okwe i landa.” (Genesis 50:5-8, 12-14) Kungaha, Josef okwa ulikila xe ouwanghenda.
Ouwanghenda tau di komonakadona oshitenya
11, 12. (a) Ongahelipi Rut a ulikila Naomi ouwanghenda? (b) Omonghedi ilipi ouwanghenda waRut “wopaife” wa li u dule ou “wotete”?
11 Embo laRut otali hokolola nghee omufiyekadi Naomi a mona ouwanghenda okudja komonakadona oshitenya Omumoab Rut oo naye a li omufiyekadi. Eshi Naomi a tokola okuya kuBetlehem muJuda, Rut okwa ulika ouwanghenda nokwa ninga etokolotoko ta ti: “Osheshi keshe apa to i, naame yo handi ka ya ko, ndee keshe apa ho kala, naame yo ohandi ka kala ko. Oshiwana shoye sho oshiwana shange, naKalunga koye Oye Kalunga kange.” (Rut 1:16) Konima yefimbo, Rut okwa ulika ouwanghenda waye eshi a holola ehalo laye liwa okuhombolwa komupambele waNaomi, omunamido Boas.a (Deuteronomion 25:5, 6; Rut 3:6-9) Boas okwa lombwela Rut ta ti: “[Ouwanghenda woye wopaife, we u holola, ou dule winya wotete, NW], eshi ino shikula ovamati ngenge eehepele ile oipuna.”—Rut 3:10.
12 Ouwanghenda waRut “wotete” otau ulike kefimbo linya eshi a fiya po oshiwana shaye nokukanyatela kuNaomi. (Rut 1:14; 2:11) Onghatu oyo oi dulike nokuli kokule kouwanghenda waye “wopaife”—ehalo liwa laRut lokuhombolwa kuBoas. Kungaha, Rut ota dulu okudala okaana oko taka ka kala omufyuululi waNaomi oo a pita pomido dokumona ounona. Boas naRut ova hombola, nokonima eshi Rut a dala okaana, ovakainhu vomuBetlehem ova ingida tava ti: “Naomi a dalelwa okaana okamati!” (Rut 4:14, 17) Rut okwa li shili “omukainhu e shii okupandulwa,” oo nokuli a pewa ondjabi kuJehova youfembanghenda ukumwifi wokuninga inakulululwa yaJesus Kristus.—Rut 2:12; 3:11, NW; 4:18-22; Mateus 1:1, 5, 6.
Ouwanghenda owa ulikwa okupitila moilonga
13. Ongahelipi Betuel, Josef naRut va ulika ouwanghenda?
13 Owa didilika kutya ongahelipi Betuel, Josef naRut va ulika ouwanghenda wavo? Inave shi ninga ashike neendjovo donghenda ndelenee ove shi ninga yo okupitila moilonga yokondadalunde. Betuel ina tya ashike: “Rebekka oye ou,” ndelenee doshili, okwa “lekela Rebekka.” (Genesis 24:51, 59) Josef ina tya ashike: “Ame ohandi ningi ngaashi wa hala,” ndelenee ye novamwainamati ova ningila Jakob “ngaashi ye [e] va lombwelele.” (Genesis 47:30; 50:12, 13) Rut ina tya ashike: “Keshe apa to i, naame yo handi ka ya ko,” ndelenee okwa fiya po oshiwana shaye nokuya naNaomi, opo nee “vo vavali va enda nondjila fiyo tava fiki kuBetlehem.” (Rut 1:16, 19) MuJuda, Rut okwa ninga “[naanaa] ngaashi a lombwelwa kuinamweno.” (Rut 3:6) Heeno, ouwanghenda waRut, ngaashi yo wavakwao, owa ulikwa okupitila moilonga.
14. (a) Ongahelipi ovapiya vaKalunga kunena hava ulike ouwanghenda okupitila moilonga? (b) Oilonga youwanghenda ilipi u shii hai longwa kOvakriste moshitukulwa sheni?
14 Otashi hafifa omutima okumona nghee ovapiya vaKalunga kunena tava twikile okuulika ouwanghenda okupitila moilonga. Pashihopaenenwa, diladila kwaavo hava yambidida alushe pamaliudo ovaitaveli vakwetu ovo va nyika oungone, va polimana ile va nyika oluhodi. (Omayeletumbulo 12:25) Ile diladila kEendombwedi daJehova dihapu odo hadi diinine okutwala ovakulupe kOlupale lOuhamba neetuwa opo va dule okukala pokwoongala kweongalo kwokoshivike keshe. Omunamido 82, Anna, oo ta yahamekwa kouyahame wopomatwikililo omakipa, ota popile ko vahapu eshi ta ti: “Okutwalwa notuwa kokwoongala akushe oshi li enangeko noupuna laJehova. Ohandi mu pandula unene shili molwovamwatate novamwameme ovaholike va tya ngaho.” Mbela oto kufa ombinga moilonga ya tya ngaho meongalo leni? (1 Johannes 3:17, 18) Ngeenge osho to ningi, kala u na oushili kutya ouwanghenda woye otau pandulwa neenghono.
Ouwanghenda owa ulikwa pahalo liwa
15. Oukwatya ulipi wouwanghenda wa divilikwa natango momahokololo Ombibeli atatu oo twa konakona?
15 Omahokololo Ombibeli oo twa konakona okwa ulika yo kutya ouwanghenda owa ulikwa oshali nosho yo pahalo liwa, ndele hakefininiko. Betuel okwa longela kumwe nomupiya waAbraham pahalo liwa nosho yo tuu Rebekka. (Genesis 24:51, 58) Josef okwa ulika ouwanghenda waye pe he na okufininikwa kuvamwe. (Genesis 50:4, 5) Rut okwa li “a hala shili okweenda [naNaomi].” (Rut 1:18) Eshi Naomi a pula Rut a ye kuBoas, ouwanghenda owe linyengifa Omumoab a tye: “Ashishe osho to shi lombwele nge, ame ohandi ke shi ninga.”—Rut 3:1-5.
16, 17. Oshike tashi ningifa ouwanghenda waBetuel, Josef naRut u kale u na eityo le likalekelwa, noshike she ve linyengifa va ulike oukwatya ou?
16 Ouwanghenda oo wa ulikwa kuBetuel, Josef naRut owa tongomana monghedi ye likalekelwa molwaashi Abraham, Jakob naNaomi kava li tava dulu oku va fininika ve va ningile osho va hala. Doshili, Betuel ka li e na oshinakuwanifwa shopaveta shokutukuka nomonakadona. Okwa li ta dulu okulombwela omupiya waAbraham noupu kutya: ‘Ahowe, ame onda hala okukala nomonakadona wange omudiinini moilonga.’ (Genesis 24:18-20) Sha faafana, Josef okwa li a manguluka okuhoolola okulonga ile okwaanya okulonga metwokumwe nehalo laxe, molwaashi Jakob okwa li ta ka fya noita ka dula oku mu fininika a wanife po eendjovo daye. Naomi ye mwene okwa lombwela Rut kutya okwa manguluka okufyaala muMoab. (Rut 1:8) Rut okwa li ta dulu okuhombolwa kuumwe ‘womovamati’ ponhele yomunamido Boas.
17 Betuel, Josef naRut ova ulika ouwanghenda pahalo liwa; ova li ve linyenga tashi di komutima. Okwa li ve udite shi li oshinakuwanifwa shopaenghedi okuulikila ovo ve na navo ekwatafano oukwatya oo, nokuli ngaashi ohamba David kwa li i udite shi li oshinakuwanifwa okuulikila Mefiboset oukwatya oo.
18. (a) Onoikala ilipi ovakulunhuongalo Ovakriste hava ‘lifa oufita’? (b) Ongahelipi omukulunhuongalo umwe a holola omaliudo aye shi na sha nokukwafela ovaitaveli vakwao?
18 Ouwanghenda ou li natango edidiliko loshiwana shaKalunga, mwa kwatelwa ovalumenhu ovo tava lifa oufita waKalunga. (Epsalme 110:3; 1 Ovatessaloniki 5:12) Ovakulunhuongalo ile ovapashukili va tya ngaho ove udite shi li oshinakuwanifwa okukala metwokumwe nelineekelwo olo ve lineekelelwa eshi va nangekwa po. (Oilonga 20:28) Ndele nande ongaho, oilonga yavo youfita noilonga ikwao youwanghenda molweongalo ohai ningwa “hakefininiko, ndelenee omehalo liwa.” (1 Petrus 5:2) Ovakulunhuongalo ohava lifa oufita molwaashi ove na oshinakuwanifwa nosho yo ehalo loku shi ninga. Ohava ulikile eedi daKristus ouwanghenda molwaashi osho ve na okuninga nova hala oku shi ninga. (Johannes 21:15-17) Omukulunhuongalo umwe Omukriste okwa ti: “Ondi hole okutalela po ovamwatate komaumbo avo ile oku va dengela eengodi, okuulika kutya ondi na ko nasha navo. Okukwafela ovamwatate ohashi etele nge ehafo linene nosho yo embilipalelo!” Ovakulunhuongalo keshe pamwe ovo ve na ko nasha novamwatate otave shi dimine nomutima aushe.
Ulikila ovo ve na eemhumbwe ouwanghenda
19. Oushili ulipi u na sha nouwanghenda wa divilikwa komahokololo Ombibeli oo twa kundafana moshitukulwa eshi?
19 Omahokololo Ombibeli oo twa kundafana okwa divilika yo oushili oo kutya ouwanghenda ou na okuulikilwa ovo ve na eemhumbwe odo itava dulu okuwanifa po vo vene. Opo epata laye li twikile, Abraham okwa li a pumbwa elongelokumwe laBetuel. Opo oshimhu shaye shi twalwe kuKanaan, Jakob okwa li a pumbwa ekwafo laJosef. Nopo Naomi a mone omufyuululi, okwa li a pumbwa ekwafo laRut. Kutya nee oAbraham, Jakob ile Naomi, kapa li nande umwe womuvo a li ta dulu okuwanifa po eemhumbwe odo pe he na ekwafo. Sha faafana nokunena, ouwanghenda ou na okuulikilwa unene tuu ovo ve na eemhumbwe. (Omayeletumbulo 19:17) Otu na okuhopaenena tatekulululwa Job, oo a kwafela “omukwanaluhepo ou a kuwa onghuwo, nofiye i he nomukwafi” nosho yo ‘omukwanaluhepoelela.’ Job okwa “hafifa” yo ‘omutima womufiyekadi’ nokwa ninga yo “eisho lomupofi, nomhadi yaau ta shongola.”—Job 29:12-15.
20, 21. Oolyelye va pumbwa okuulikilwa ouwanghenda kufye, noshike keshe umwe womufye e na okukala a tokola toko okuninga?
20 Doshili, meongalo lopaKriste keshe omu na ‘ovakwanaluhepo ovo tava kuu onghuwo.’ Eshi otashi dulika shi li ngaho omolwoinima ngaashi oudja, etekomukumo, omaliudo okukala ve udite ve he na ongushu, okunyematekwa kuvamwe, omikifi da kwata moiti ile efyo lomuholike. Kashi na nee mbudi kutya omaupyakadi avo oelipi, ovaholike aveshe va tya ngaho ove na eemhumbwe odo tadi dulu nodi na okuwanifwa po koilonga yetu youwanghenda yehalo liwa noyaalushe.—1 Ovatessaloniki 5:14.
21 Hano, natu twikileni okuhopaenena Jehova Kalunga ou ‘munene mouwanghenda.’ (Exodus 34:6; Ovaefeso 5:1) Ohatu dulu okuninga ngaho mokulonga oilonga yokondadalunde pahalo liwa unene tuu molwaavo ve na eemhumbwe. Doshili, ohatu ka fimaneka Jehova nokumona ehafo linene eshi hatu twikile ‘okuulikilafana ouwanghenda.’—Sakaria 7:9, NW.
[Omashangelo opedu]
a Molwouyelele muhapu kombinga yohombo oyo ya popiwa omu, tala moInsight on the Scriptures Embo 1, epandja 370, la nyanyangidwa kEendombwedi daJehova.
Oto nyamukula ngahelipi?
• Ouwanghenda owa yooloka ko ngahelipi kolune lopanhu?
• Omeenghedi dilipi Betuel, Josef naRut va ulika ouwanghenda?
• Onoikala ilipi tu na okuulika ouwanghenda?
• Oolyelye va pumbwa okuulikilwa ouwanghenda kufye?[Efano pepandja 15]
Ongahelipi Betuel a ulika ouwanghenda?
[Efano pepandja 17]
Ohole i na oudiinini yaRut oya li enangeko noupuna kuNaomi
[Efano pepandja 19]
Ouwanghenda wopanhu ohau ulikwa pahalo liwa, ohau ulikwa okupitila moilonga yokondadalunde nohau ulikilwa ovo ve na eemhumbwe