2-تاراۋ
قۇداي ولاردىڭ سي-تارتۋىن قابىل الدى
ويباعدار: ەحوبانىڭ تازا عيباداتقا جول سالۋى
1—3. ا) وسى تاراۋدا قانداي سۇراقتاردى قاراستىرامىز؟ ٵ) تازا عيبادات قانداي ٴتورت تالاپقا ساي بولۋ كەرەك؟ (تاراۋدىڭ باسىنداعى سۋرەتتى قاراڭىز.)
ٵبىل ٶزى تولدەتىپ، ٶزى باققان قويلارىنىڭ اراسىنا كىردى. مۇقيات قاراپ شىعىپ، ىشىنەن بىرنەشەۋىن تاڭداپ الدى. سوسىن ولاردى قۇرباندىققا شالىپ، قۇدايعا تارتۋ رەتىندە ۇسىندى. كەمەلسىز ادامنىڭ بۇنداي عيباداتىنا ەحوبا رازى بولار ما ەكەن؟
2 ەلشى پاۋىل كيەلى رۋحتىڭ جەتەلەۋىمەن ەحوبا ٵبىلدىڭ «تارتۋىن قابىل العانى» تۋرالى جازعان. ال قابىلدىڭ تارتۋىن ەحوبا قابىل الماعان (ەۆرەيلەرگە 11:4 وقىڭىز). وسى ورايدا كەلەسىدەي سۇراقتار تۋىندايدى: قۇداي نەگە ٵبىلدىڭ عيباداتىنا رازى بولىپ، ال قابىلدىكىنە رازى بولمادى؟ قابىل مەن ابىلدەن جانە ەۆرەيلەرگە 11-تاراۋدا ايتىلعان باسقا دا ادامداردان نە ۇيرەنەمىز؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابى تازا عيباداتقا قاتىستى تۇسىنىگىمىزدى تەرەڭدەتە تۇسپەك.
3 وسى تاراۋدا ابىلدەن باستاپ ەزەكيەلدىڭ زامانىنا دەيىنگى وقيعالارعا قىسقاشا شولۋ جاسايمىز. سونى قاراستىرۋ بارىسىندا قۇدايعا ۇنامدى عيباداتتىڭ ٴبىر-بىرىنەن اجىراماس ٴتورت تالاپقا ساي بولۋ كەرەكتىگىن كورەسىز: 1) عيبادات جالعىز ەحوباعا ارنالۋ كەرەك، 2) ساپاسى جوعارى بولۋ كەرەك، 3) قۇدايعا ۇنامدى جولمەن جاسالۋ كەرەك جانە 4) عيبادات ەتۋشىنىڭ نيەتى تازا بولۋ كەرەك.
قابىلدىڭ عيباداتى نەگە قابىل بولمادى؟
4، 5. قابىل سي-تارتۋدى ەحوباعا ارناۋ كەرەكتىگىن قايدان ٴبىلدى؟
4 مۇسانىڭ 1-جازباسى 4:2—5 وقىڭىز. قابىل سي-تارتۋىن ەحوباعا ارناۋ كەرەكتىگىن بىلگەن. جاراتۋشىسىن تانىپ-بىلۋگە ونىڭ ۋاقىتى مەن مۇمكىندىگى كوپ بولدى. ٸنىسى ەكەۋى قۇرباندىق اكەلگەندە، ولاردىڭ جاستارى شامامەن 100 دە بولسا كەرەكa. ولار ماۋەلى ەدەم باعى جايىندا بالا كۇندەرىنەن ەستىپ ٶسىپ، ٴتىپتى سىرتىنان تالاي كورگەن دە بولار. باقتىڭ كىرەبەرىسىندە تۇرعان كەرۋبتەردى دە كورگەن شىعار (مۇس. 1-ج. 3:24). ادام مەن حاۋا ۇلدارىنا بار تىرشىلىككە ەحوبا باستاۋ بەرگەنىن جانە اۋەل باستا ادامزاتتى بىرتە-بىرتە قارتايىپ ٶلسىن دەپ ەمەس، ماڭگى جاساسىن دەپ جاراتقانىن ايتقانى دا ٴسوزسىز (مۇس. 1-ج. 1:24—28). وسىنىڭ بارىنەن قابىل ٶز تارتۋىن قۇدايعا ارناۋى كەرەكتىگىن تۇسىنسە كەرەك.
5 قابىلدى قۇرباندىق اكەلۋگە تاعى نە تالپىندىرعان بولۋى مۇمكىن؟ ەحوبا حاۋانى قاسىرەتتى شەشىم قابىلداۋعا ازعىرعان «جىلاننىڭ» باسىن مىجيتىن ٴبىر «ۇرپاق» شىعاتىنىن ايتقان ەدى (مۇس. 1-ج. 3:4—6، 14، 15). قابىل ٷيدىڭ تۇڭعىشى بولعاندىقتان، «قۇداي ۋادە ەتكەن سول ۇرپاق مەنمىن» دەپ ويلاسا كەرەك (مۇس. 1-ج. 4:1). بۇعان قوسا، سول ۋاقىتتا ەحوبا كەمەلسىز ادامدارمەن تىلدەسۋىن ٵلى دوعارماعان ەدى. ٴتىپتى ادام كۇنا جاساعاننان كەيىن دە قۇداي، پەرىشتەسى ارقىلى بولسا كەرەك، ونىمەن سويلەسكەن (مۇس. 1-ج. 3:8—10). قابىل قۇرباندىق ۇسىنعاندا، ەحوبا وعان دا ٴتىل قاتتى (مۇس. 1-ج. 4:6). سايىپ كەلگەندە، ەحوبا عيبادات ەتۋگە لايىق ەكەنىن قابىل ناقتى بىلگەن.
6، 7. قابىلدىڭ قۇرباندىعىنىڭ ساپاسى مەن ونى قالاي ۇسىنعانى دۇرىس بولمادى ما؟ ٴتۇسىندىرىڭىز.
6 ولاي بولسا، ەحوبا قابىلدىڭ تارتۋىن نەگە قابىل المادى؟ الدە ساپاسى ناشار بولدى ما؟ كيەلى كىتاپ ولاي دەمەيدى. وندا جاي عانا «قابىل جەردىڭ ونىمىنەن ەحوباعا تارتۋ ۇسىندى» دەلىنگەن. ەحوبا مۇنداي قۇرباندىقتى ماقۇل كورەتىنى كەيىننەن مۇسا زاڭىنان ايقىن بولدى (مۇس. 4-ج. 15:8، 9). ادامزات تاريحىنىڭ باسىندا ادامدار كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتى عانا ازىق ەتكەنىن دە ەسكەرەيىك (مۇس. 1-ج. 1:29). ەدەمنەن باسقا جەردىڭ ٴبارى قۇدايدىڭ قارعىسىنا ۇشىراعاندىقتان، قابىل سي-تارتۋ اكەلۋ ٷشىن بەل جازباي ەڭبەك ەتكەن (مۇس. 1-ج. 3:17—19). ٴيا، ول ٶمىرىنىڭ جالعىز ارقاۋى — ماڭداي تەرىمەن تاپقان ازىعىن ۇسىنعان! ٴبىراق ەحوبا ونى سوندا دا قابىل المادى.
7 بالكىم، ماسەلە سي-تارتۋدىڭ قالاي ۇسىنىلعاندىعىندا بولار. سوندا قابىل ونى قۇدايعا ۇنامدى جولمەن ۇسىنباعان با؟ جوق، ولاي دەي المايمىز. ويتكەنى ەحوبا قۇرباندىقتىڭ قالاي تارتۋ ەتىلگەنىن ايىپتاپ ەشتەڭە ايتپاعان. كيەلى كىتاپتا قابىلدىڭ دا، ٵبىلدىڭ دە قۇرباندىقتارىن قالاي ۇسىنعاندارى تۋرالى ەشتەڭە ايتىلمايدى. ولاي بولسا، ماسەلە نەدە؟
قابىلدىڭ نيەتى تازا بولمادى (8، 9-ابزاستى قاراڭىز)
8، 9. ا) ەحوبا نەگە قابىلدىڭ وزىنە دە، سي-تارتۋىنا دا رازى بولمادى؟ ٵ) قابىل مەن ٵبىل جايلى مالىمەتتەن قانداي كوڭىل بۇرارلىق وي بايقادىڭىز؟
8 پاۋىل ەۆرەيلەرگە جازعان حاتىندا قابىلدىڭ نيەتى تازا بولماعانىن ايتقان. ونىڭ جۇرەگىندە سەنىم جوق ەدى (ەۆر. 11:4؛ جوح. 1-ح. 3:11، 12). سوندىقتان ەحوبا قابىلدىڭ تارتۋىنا دا، وزىنە دە رازى بولمادى (مۇس. 1-ج. 4:5—8). ەحوبا سۇيىسپەنشىلىگى مول اكە بولعاندىقتان، ۇلىن مەيىرىممەن تۇزەتۋگە تىرىستى. ٴبىراق قابىل ەحوبانىڭ سوزعان كومەك قولىن قاعىپ جىبەردى. سودان ول «قاسكويلىك، جانجالقويلىق، قىزعانىش» سياقتى كۇناكار پەندەگە ٴتان جاعىمسىز ىستەرگە بوي الدىردى (عال. 5:19، 20). قابىلدىڭ نيەتى قارا بولعاندىقتان، عيباداتىنىڭ قالعان ٷش تالاپقا ساي كەلگەنىنەن تۇك پايدا بولمادى. ونىڭ وقيعاسىنان ٴبىز ماڭىزدى وي تۇيەمىز: تازا عيبادات دەگەن — ەحوباعا عيبادات ەتەتىنىمىزدى سىرتتاي كورسەتۋ عانا ەمەس.
9 كيەلى كىتاپتان قابىل جايىندا ٴبىراز ماعلۇمات الۋعا بولادى. ٴبىز ەحوبانىڭ قابىلعا نە دەگەنىن، ونىڭ قالاي جاۋاپ بەرگەنىن، ٴتىپتى ٷرىم-بۇتاعىنىڭ اتتارىن، ولاردىڭ كەيبىرى نەمەن اينالىسقانىن دا بىلە الامىز (مۇس. 1-ج. 4:17—24). ال ابىلگە كەلسەك، ونىڭ ايتقان ٴبىر ٴتۇيىر ٴسوزى دە، بالالارى تۋرالى دا ەشتەڭە جازىلماعان. دەسە دە ونىڭ ۇزدىك ۇلگىسى ٵلى كۇنگە دەيىن بىزگە ٷن قاتۋدا. قالاي دەيسىز عوي؟
ٵبىل تازا عيباداتتىڭ ۇلگىسىن قالدىردى
10. نەگە ٵبىل تازا عيباداتتىڭ ۇلگىسىن قالدىردى دەي الامىز؟
10 ٵبىل قۇرباندىعىن ەحوباعا ارنادى، ويتكەنى سي-تارتۋدى قابىلداۋعا ول عانا لايىق ەكەنىن ٴبىلدى. ول «وتارىنىڭ العاشقى تولدەرىنەن بىرنەشەۋىن» تاڭداپ، ساپاسى ەڭ جاقسىسىن ۇسىندى. ٵبىل ولاردى قۇرباندىق ورنىندا شالدى ما، جوق پا — ول جاعى جازبالاردا ايتىلمايدى. ٴبىراق ونىڭ سي-تارتۋدى قۇدايعا ۇنامدى جولمەن ۇسىنعانىندا داۋ جوق. ٵبىلدىڭ قۇرباندىعىن اسىرەسە قۇندى ەتكەن نارسە ونىڭ نيەتى ەدى. سول ۋاقىتتان بەرى التى مىڭداي جىل وتسە دە، ونىڭ تازا نيەتى ٴبىز ٷشىن وشپەس ۇلگى بولىپ كەلەدى! ٴيا، ٵبىلدىڭ سي-تارتۋ اكەلۋىنە ەحوباعا دەگەن سەنىمى مەن ونىڭ ٵدىل نورمالارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى قوزعاۋ بولدى. نەگە بۇلاي دەپ ايتا الامىز؟
ٵبىل تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن دا ورىندادى (10-ابزاستى قاراڭىز)
11. يسا ٵبىلدى نەگە ٵدىل ادام دەپ اتاعان؟
11 الدىمەن، يسانىڭ ٵبىل جايلى نە ايتقانىنا كوڭىل بولەيىك. يسا ونى وتە جاقسى بىلگەن. ويتكەنى ٵبىل ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقان ۋاقىتتا يسا اسپاندا بولعان. ادام اتانىڭ بۇل ۇلى ونىڭ جۇرەگىنەن ەرەكشە ورىن الدى (ناق. س. 8:22، 30، 31؛ جوح. 8:58؛ قول. 1:15، 16). يسا ٵبىلدىڭ ٵدىل ادام بولعانىن ايتقاندا، ٶز كوزىمەن كورگەنىن ايتقان (مات. 23:35). ٵدىل ادام دەپ نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىنە قاتىستى نورمالاردى ورناتۋعا ەحوبا عانا قۇقىلى ەكەنىن مويىندايتىن ادامدى ايتامىز. مۇنداي ادام سول نورمالاردىڭ دۇرىس ەكەنىن مويىندايتىنىن سوزىمەن دە، ىسىمەن دە كورسەتەدى (لۇقا 1:5، 6 سالىستىرىڭىز). الايدا ٵدىل ادام دەگەن ات ٴبىر كۇندە كەلمەيدى. ٵبىل قۇرباندىق اكەلگەنگە دەيىن دە ەحوبانىڭ نورمالارىمەن ٶمىر ٴسۇرىپ، جاقساتقا يە بولسا كەرەك. مۇنداي ات وعان وڭايلىقپەن كەلمەگەن شىعار. اعاسى قابىل وعان جاقسى ۇلگى بولماعان، سەبەبى «ونىڭ ىستەرى زۇلىم ەدى» (جوح. 1-ح. 3:12). اناسى بولسا قۇدايدىڭ انىق ايتقان بۇيرىعىن ورىندامادى. ال اكەسى نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن ٶزىم شەشەمىن دەپ ەحوباعا قارسى شىقتى (مۇس. 1-ج. 2:16، 17؛ 3:6). ٷي ٸشىنىڭ ىزىنەن ەرمەي، تۋرا جولمەن ٴجۇرۋ ٷشىن ابىلگە نەتكەن قايرات-جىگەر قاجەت بولدى دەسەڭىزشى!
12. ٵبىلدىڭ قابىلدان باستى ەرەكشەلىگى نەدە؟
12 پاۋىل سەنىم مەن ادىلدىكتىڭ ٴبىر-بىرىمەن بىتە قايناسىپ جاتقان قاسيەتتەر ەكەنىن ايتقان. ول: «سەنىمى بولعاندىقتان ٵبىل قۇدايعا قابىلدىكىنەن الدەقايدا باعالى قۇرباندىق ۇسىندى. وسى سەنىمى ارقىلى ٶزىنىڭ ٵدىل ەكەنىنە قۇدايدان كۋالىك الدى»،— دەگەن (ەۆر. 11:4). ٵبىل ەحوباعا جانە ونىڭ تالاپتارى مەن ىستەرى دۇرىس ەكەنىنە ٶمىر بويى ٵرى بار جۇرەگىمەن سەنگەن. ونىڭ قۇرباندىعىن قابىلدىكىنەن ەرەكشە ەتكەن دە وسى ەدى.
13. ٵبىلدىڭ ۇلگىسى نەنى ايقىن كورسەتەدى؟
13 ٵبىلدىڭ ۇلگىسى مىنانى ايقىن كورسەتەدى: تازا عيبادات تەك تازا نيەتتى جۇرەكتەن، ياعني ەحوباعا تولىق سەنەتىن جانە ونىڭ نورمالارى دۇرىس ەكەنىمەن تولىق كەلىسەتىن جۇرەكتەن شىعادى. بۇعان قوسا، تازا عيبادات دەگەن ەحوباعا ادال ەكەنىمىزدى ٴبىر-اق رەت كورسەتۋدى بىلدىرمەيدى. ونى ٴبىز بۇكىل ٶمىر سالتىمىزبەن ٶمىر بويى كورسەتۋىمىز كەرەك.
تازا عيبادات ەتكەن اۋلەتباسىلار
14. نۇحتىڭ، ىبىرايىم مەن جاقىپتىڭ قۇرباندىعىن ەحوبا نەگە قابىل العان؟
14 كەمەلسىز پەندەلەردىڭ ىشىنەن ەڭ ٴبىرىنشى بولىپ ەحوباعا تازا عيبادات ەتكەن ادام — ٵبىل. ٴبىراق ول سوڭعىسى ەمەس ەدى. ەلشى پاۋىل ەحوباعا ۇنامدى تۇردە عيبادات ەتكەن باسقا دا ادامداردى اتاپ وتكەن. ولار — نۇح، ىبىرايىم جانە جاقىپ (ەۆرەيلەرگە 11:7، 8، 17—21 وقىڭىز). بۇل اۋلەتباسىلاردىڭ دا ەحوباعا قۇرباندىق شالعان كەزدەرى بولعان، ٵرى ەحوبا ولاردىڭ سي-تارتۋىن قابىل العان. ويتكەنى ولار قۇرباندىق ۇسىنىپ قانا قويماي، تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن دا ورىنداعان. قازىر سول اۋلەتباسىلاردىڭ ۇلگىسىنە جەكە-جەكە توقتالىپ وتەيىك.
نۇحتىڭ قۇرباندىعى تازا عيباداتقا قاتىستى ماڭىزدى جايتتى ۇعىندىردى (15، 16-ابزاستى قاراڭىز)
15، 16. نۇح تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن قالاي ورىندادى؟
15 نۇح ادام اتا ولگەن سوڭ 126 جىلدان كەيىن دۇنيەگە كەلدى. وسى ارالىقتا دۇنيەنى جالعان عيبادات جايلاپ ۇلگەرگەن ەدىb (مۇس. 1-ج. 6:11). جەر بەتىن توپان سۋ باسقانعا دەيىن نۇح پەن ونىڭ وتباسىنان باسقا بىردە-ٴبىر ادام ەحوباعا ۇنامدى تۇردە عيبادات ەتپەدى (پەت. 2-ح. 2:5). توپان سۋدان امان قالعاندا، نۇح ەحوباعا ارناپ قۇرباندىق شالۋ ٷشىن قۇرباندىق ورنىن تۇرعىزدى. كيەلى كىتاپتا قۇرباندىق ورنى جايلى ٴبىرىنشى رەت وسى وقيعادا ايتىلادى. شىن جۇرەكپەن ىستەگەن وسى ارەكەتىمەن نۇح ٶزىنىڭ وتباسى مەن كۇللى كەلەر ۇرپاعىنا مىنا ٴبىر ماڭىزدى جايتتى ۇعىندىردى: عيبادات تەك قانا ەحوباعا ارنالۋى ٴتيىس. نۇح جانۋارلاردىڭ ىشىنەن «ادال مال مەن ادال قۇستان الىپ، قۇرباندىققا شالدى» (مۇس. 1-ج. 8:20). بۇل جانۋارلاردى ەحوبانىڭ ٶزى ادال دەپ ايتقاندىقتان، شالىنعان قۇرباندىقتىڭ ساپاسى جوعارى بولدى (مۇس. 1-ج. 7:2).
16 نۇح سي-تارتۋىن ٶزى تۇرعىزعان قۇرباندىق ورنىنىڭ ۇستىندە ۇسىنعان. ونىڭ بۇنداي جولمەن عيبادات ەتكەنى قۇدايعا ۇنامدى بولدى ما؟ ٴيا. كيەلى كىتاپتا قۇرباندىقتىڭ ٴيىسى ەحوباعا جاعىمدى بولعانى ٵرى ول نۇح پەن ونىڭ ۇلدارىنا باتاسىن بەرگەنى ايتىلعان (مۇس. 1-ج. 8:21؛ 9:1). ايتسە دە ەحوبا ٴبىرىنشى كەزەكتە نۇحتىڭ قۇرباندىعىن ونىڭ تازا نيەتى ٷشىن قابىل الدى. بۇل نۇحتىڭ ەحوباعا دەگەن جانە ونىڭ تالاپتارى مەن ىستەرى دۇرىس ەكەنىنە دەگەن سەنىمىن كورسەتكەن ٴبىر عانا جاعداي ەدى. نۇح ەحوباعا ۇزدىكسىز مويىنسۇنىپ، ونىڭ نورمالارىنا ساي ٶمىر سۇرگەندىكتەن، كيەلى كىتاپتا: «ول قۇداي جولىمەن ٴجۇردى»،— دەلىنگەن. سونىڭ ارقاسىندا نۇح «ٵدىل كىسى» دەگەن وشپەس اتقا يە بولدى (مۇس. 1-ج. 6:9؛ ەزەك. 14:14؛ ەۆر. 11:7).
17، 18. ىبىرايىم تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن قالاي ورىندادى؟
17 ىبىرايىم دا جالعان عيباداتتىڭ ورتاسىندا ٶمىر سۇرگەن. ونىڭ تۋعان جەرى ۋر قالاسىندا اي ٴتاڭىرى ناننانىڭ بيىك عيباداتحاناسى بار ەدىc. ٴتىپتى ونىڭ اكەسى دە ٴبىر كەزدەرى جالعان قۇدايلارعا باس ۇرعان (ەشۋا 24:2). ىبىرايىم سوندا دا ەحوباعا عيبادات ەتۋگە بەكىندى. ول شىنايى قۇداي جايلى ارعى اتاسى نۇحتىڭ ۇلى شامنان بىلسە كەرەك. ىبىرايىم مەن شام 150 جىلداي زامانداس بولعان.
18 باياندى عۇمىرىنىڭ بارىسىندا ىبىرايىم كوپ مارتە قۇرباندىق شالعان. ول وسى قۇرباندىقتارىن عيباداتتىڭ جالعىز يەسى ەحوباعا عانا ارناعان (مۇس. 1-ج. 12:8؛ 13:18؛ 15:8—10). ال ولاردىڭ ساپاسى جايىندا نە دەۋگە بولادى؟ ىبىرايىم ٶزىنىڭ اياۋلى ۇلى ىسقاقتى قۇرباندىققا شالۋعا دايىن بولعانىن ەسكەرسەك، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى قانداي ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ىسقاقپەن بولعان سول جاعدايدا ەحوبا قۇرباندىقتى قانداي جولمەن ۇسىنۋ كەرەكتىگىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرگەن ەدى (مۇس. 1-ج. 22:1، 2). ىبىرايىم ەحوبانىڭ ايتقان نۇسقاۋىن باسىنان اياعىنا دەيىن ورىنداۋعا دايىن بولدى. ٴبىراق ەحوبا ونى توقتاتىپ، ۇلىن ولتىرتپەدى (مۇس. 1-ج. 22:9—12). ىبىرايىمنىڭ نيەتى تازا بولعاندىقتان، ەحوبا ونىڭ عيباداتىن قابىل الدى. ەلشى پاۋىل: «ىبىرايىم ەحوباعا سەندى، سوندىقتان ول ٵدىل دەپ سانالدى»،— دەپ جازعان (ريم. 4:3).
جاقىپ وتباسىنا ۇلگى بولدى (19، 20-ابزاستى قاراڭىز)
19، 20. جاقىپ تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن قالاي ورىندادى؟
19 جاقىپ عۇمىرىنىڭ باسىم بولىگىن قاناحان جەرىندە، ياعني ەحوبا ىبىرايىم مەن ونىڭ ۇرپاعىنا ۋادە ەتكەن جەردە وتكىزگەن (مۇس. 1-ج. 17:1، 8). قاناحان حالقى جالعان عيباداتقا بەلشەسىنەن باتقانى سونشا، ەحوبا: «جەر ولاردى قۇسىپ تاستايدى»،— دەگەن (مۇس. 3-ج. 18:24، 25). جاقىپ 77 جاسىندا قاناحان جەرىنەن كەتىپ قالدى. كەيىن ۇيلەنىپ، ٷبىرلى-ٴشۇبىرلى بولىپ، قاناحانعا قايتا ورالدى (مۇس. 1-ج. 28:1، 2؛ 33:18). سول جەردە ونىڭ ٷي ٸشىنىڭ كەيبىرى جالعان عيباداتتىڭ اسەرىنە بەرىلدى. ٴبىراق ەحوبا وعان بەتەلگە بارىپ، قۇرباندىق ورنىن تۇرعىزۋدى ايتقاندا، ول باتىلدىقپەن ىسكە كىرىستى. جاقىپ الدىمەن وتباسىنا: «قولدارىڭداعى جالعان قۇداي مۇسىندەرىنەن ارىلىپ، وزدەرىڭدى تازارتىڭدار»،— دەپ بۇيىردى. سودان كەيىن ەحوبادان العان نۇسقاۋىن بۇلجىتپاي ورىندادى (مۇس. 1-ج. 35:1—7).
20 جاقىپ ۋادە ەتىلگەن جەردە قانشا قۇرباندىق ورنىن تۇرعىزباسىن، بارلىق كەزدە عيباداتىن تەك ەحوباعا ارنادى (مۇس. 1-ج. 35:14؛ 46:1). ونىڭ قۇرباندىقتارىنىڭ ساپاسى دا، قۇدايعا عيبادات ەتۋ جولى دا، نيەتى دە تازا عيباداتتىڭ تالاپتارىنا ساي بولدى. كيەلى كىتاپتا جاقىپتىڭ ٴمىنسىز، ياعني قۇدايعا ۇنامدى ادام دەپ اتانعانى دا سوندىقتان (مۇس. 1-ج. 25:27). جاقىپ ٶمىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وزىنەن تارايتىن يسرايل حالقىنا ۇلگى بولارلىقتاي عۇمىر كەشتى (مۇس. 1-ج. 35:9—12).
21. تازا عيبادات ەتۋدىڭ ۇلگىسىن قالدىرعان اۋلەتباسىلاردان نە ۇيرەنەمىز؟
21 تازا عيبادات ەتۋدىڭ ۇلگىسىن قالدىرعان بۇل اۋلەتباسىلاردان نە ۇيرەنەمىز؟ جان-جاعىمىزداعى ادامدار، كەيدە ٴتىپتى وتباسىمىز دا ٴبىزدى ەحوباعا ادال قىزمەت ەتۋدەن الاڭداتۋى مۇمكىن. سولاردىڭ ىرقىنا بەرىلىپ قالماس ٷشىن، ەحوباعا دەگەن جانە ونىڭ ٵدىل نورمالارىنىڭ اسقاقتىعىنا دەگەن سەنىمىمىزدى قايراي ٴتۇسۋىمىز كەرەك. مۇنداي سەنىمدى ەحوباعا مويىنسۇنۋ ارقىلى، ۋاقىتىمىزدى، كۇشىمىز بەن قولدا بارىمىزدى وعان قىزمەت ەتۋگە ارناۋ ارقىلى كورسەتەمىز (مات. 22:37—40؛ قور. 1-ح. 10:31). ەحوباعا ەڭ جاقسىمىزدى بەرىپ، وعان ۇنامدى جولمەن ٵرى تازا نيەتپەن عيبادات ەتەتىن بولساق، ول بىزگە ٵدىل ادام دەپ قارايدى. مۇنى بىلگەنىمىز بويىمىزعا جىگەر قۇيادى ەمەس پە؟! (جاقىپ 2:18—24 وقىڭىز).
تازا عيبادات ەتكەن حالىق
22—24. ەحوبا بەرگەن زاڭنان سي-تارتۋلار كىمگە، قانداي ساپادا، قانداي جولمەن ۇسىنىلۋ كەرەكتىگى قالاي كورىنگەن؟
22 ەحوبا جاقىپتىڭ ۇرپاقتارىنان نەنى تالاپ ەتەتىنىن انىق ٴبىلدىرۋ ٷشىن، ولارعا زاڭ بەردى. ولار ەحوباعا مويىنسۇنسا، ونىڭ «ەرەكشە مەنشىگى» ٵرى «قاسيەتتى حالقى» بولماق ەدى (مۇس. 2-ج. 19:5، 6). قازىر سول زاڭنان تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابى قالاي ايقىن كورىنگەنىنە نازار اۋدارايىق.
23 ەحوبا يسرايل حالقىنا: «مەنەن باسقا قۇدايلارىڭ بولماسىن»،— دەپ، كىمگە عيبادات ەتۋلەرى كەرەكتىگىن انىق كورسەتتى (مۇس. 2-ج. 20:3—5). ال ولاردىڭ قۇرباندىقتارىنىڭ ساپاسىنا كەلسەك، ول وتە جوعارى بولۋى ٴتيىس ەدى. مىسالى، قۇرباندىققا اكەلىنگەن مال ساۋ، كەم-كەتىكسىز بولۋ كەرەك ەدى (مۇس. 3-ج. 1:3؛ مۇس. 5-ج. 15:21؛ مالاحي 1:6—8 سالىستىرىڭىز). يسرايلدىڭ ەحوباعا اكەلگەن سي-تارتۋىنان ۇلەس الاتىن لەۋىلىكتەر دە ٶز اتتارىنان ەحوباعا سي-تارتۋ ۇسىناتىن. ولار «وزدەرىنە تارتۋ ەتىلگەندەردىڭ ەڭ جاقسىسىن» بەرۋگە مىندەتتى ەدى (مۇس. 4-ج. 18:29). يسرايلدىكتەردىڭ قانداي جولمەن عيبادات ەتۋ كەرەكتىگى جايىندا ايتساق، ەحوبا ولارعا قانداي قۇرباندىقتى، قاي جەردە، قالاي اكەلۋ كەرەكتىگىنە قاتىستى ناقتى نۇسقاۋلار بەرگەن. ولارعا باس-اياعى 600 دەن استام زاڭ بەرىلدى جانە «سەندەر ەحوبا قۇدايلارىڭ قالاي بۇيىرسا، ٴبارىن تاپ سولاي ورىنداڭدار. وڭعا دا، سولعا دا بۇرىلماڭدار» دەپ بۇيىرىلدى (مۇس. 5-ج. 5:32).
24 يسرايلدىكتەردىڭ قۇرباندىقتى قاي جەردە شالاتىنى ەحوبا ٷشىن ماڭىزدى بولدى ما؟ ٴيا. ەحوبانىڭ نۇسقاۋىمەن تۇرعىزىلعان كيەلى شاتىر سول زاماندا تازا عيباداتتىڭ ورداسى بولدى (مۇس. 2-ج. 40:1—3، 29، 34). سوندىقتان ەحوبا كيەلى شاتىرعا اكەلىنگەن سي-تارتۋلاردى عانا قابىل الاتىنd (مۇس. 5-ج. 12:17، 18).
25. قۇرباندىق اكەلۋدە ەڭ ماڭىزدى جايت نە ەدى؟ ٴتۇسىندىرىڭىز.
25 بارىنەن دە ماڭىزدىسى، يسرايلدىكتەردىڭ سي-تارتۋ اكەلۋدەگى نيەتى ەدى! ولار قۇرباندىقتى ەحوبانى جانە ونىڭ نورمالارىن بار جۇرەگىمەن سۇيگەندىكتەن اكەلۋ كەرەك بولعان (مۇسانىڭ 5-جازباسى 6:4—6 وقىڭىز). ەگەر ولار ەحوبانى سۇيگەندىكتەن ەمەس، جاي مىندەت ساناعاندىقتان عيبادات ەتسە، ەحوبا ولاردىڭ قۇرباندىعىن قابىل الماعان (يشايا 1:10—13). ول مۇنداي بوس عيباداتقا الدانبايتىنىن كورسەتىپ يشايا پايعامبار ارقىلى: «مىنا حالىق [مەنى] تىلدەرىمەن عانا دارىپتەيدى، ال جۇرەكتەرى مەنەن الشاق»،— دەگەن (يشايا 29:13).
عيباداتحاناداعى عيبادات
26. سۇلەيمەن سوققان عيباداتحانانىڭ نەگىزگى ماقساتى قانداي ەدى؟
26 يسرايل حالقى ۋادە ەتىلگەن جەرگە قونىس تەپكەننەن كەيىن جۇزدەگەن جىل وتكەن سوڭ، سۇلەيمەن پاتشا ٴزاۋلىم عيباداتحانا تۇرعىزدى. اسا ساۋلەتتى بۇل عيمارات كيەلى شاتىردىڭ ورنىن باسىپ، تازا عيباداتتىڭ جاڭا ورداسىنا اينالدى (پات. 1-ج. 7:51؛ شەج. 2-ج. 3:1، 6، 7). مۇندا اكەلىنگەن قۇرباندىقتاردىڭ ٴبارى العاشىندا تەك ەحوباعا ارناپ شالىناتىن. سۇلەيمەن پاتشا مەن حالىق ساپاسى ەڭ جوعارى قۇرباندىقتاردى قۇداي زاڭىندا ايتىلعان جولمەن كوپتەپ ۇسىندى (پات. 1-ج. 8:63). الايدا حالىقتىڭ عيباداتىن قۇندى ەتكەن التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن عيباداتحانا نەمەسە ٷيىپ-توگىپ اكەلىنگەن قۇرباندىقتار ەمەس، حالىقتىڭ نيەتى ەدى! عيباداتحانانىڭ باعىشتالۋى كەزىندە سۇلەيمەن وسىعان ەرەكشە نازار اۋدارىپ: «سەندەر قازىر ورىنداپ جۇرگەندەرىڭدەي، ٵرى قاراي دا قۇدايىمىز ەحوبانىڭ جارلىقتارى مەن وسيەتتەرىن ورىنداپ، وعان بار جۇرەكتەرىڭمەن قىزمەت ەتىڭدەر»،— دەدى (پات. 1-ج. 8:57—61).
27. يسرايل پاتشالارى مەن قول استىنداعى حالىق قانداي كۇيگە جەتتى جانە ەحوبا قالاي ارەكەت ەتتى؟
27 وكىنىشكە قاراي، يسرايلدىكتەر پاتشانىڭ اقىلىنا قۇلاق اسپاي، تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىن بۇزا باستادى. جۇرەكتەرى بۇلىنگەن يسرايل پاتشالارى مەن قول استىنداعى حالىق ەحوبادان الشاقتاپ، ونىڭ ٵدىل نورمالارىن اياقاستى ەتتى. ەحوبا ولارعا پايعامبارلارىن سان مارتە جىبەرىپ، اقىلعا شاقىرىپ، جامان ىستەرىنىڭ اشتى سالدارىنان ساقتاندىرۋعا تىرىستى (ەرم. 7:13—15، 23—26). سول پايعامبارلاردىڭ اراسىندا ادال پايعامبار ەزەكيەل دە بولعان. ول تازا عيباداتتىڭ تاريحىنداعى قاراڭعى كەزەڭدە ٶمىر ٴسۇردى.
تازا عيباداتتىڭ ارامدالۋى
28، 29. بىزگە ەزەكيەل تۋرالى نە بەلگىلى؟ («ەزەكيەلدىڭ ٶمىرى مەن زامانى» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.)
28 ەزەكيەل سۇلەيمەننىڭ تۇسىندا بوي كوتەرگەن عيباداتحاناداعى عيباداتتىڭ قىر-سىرىن جاقسى بىلگەن. ونىڭ اكەسى ٴدىني قىزمەتكەر بولعان ٵرى عيباداتحانادا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن (ەزەك. 1:3). ەزەكيەلدىڭ بالالىق شاعى باقىتتى وتسە كەرەك. اكەسى وعان كىشكەنتايىنان ەحوبا تۋرالى، ونىڭ زاڭى تۋرالى ۇيرەتكەن. ٴبىر ەسكەرەتىن جايت، «زاڭ كىتابى» عيباداتحانادان شامامەن ەزەكيەل تۋىلعان كەزدە تابىلعانe. سول ۋاقىتتا تاقتا وتىرعان ٵدىل جوسيا پاتشا زاڭدا نە جازىلعانىن ەستىگەندە، تازا عيباداتتى وركەندەتۋگە ودان سايىن قۇلشىنا كىرىستى (پات. 2-ج. 22:8—13).
اكەسى ەزەكيەلگە ەحوبا مەن ونىڭ زاڭى تۋرالى ۇيرەتتى (28-ابزاستى قاراڭىز)
29 وزىنە دەيىن ٶمىر سۇرگەن ادال ادامدار سياقتى ەزەكيەل دە تازا عيباداتتىڭ ٴتورت تالابىنا ساي عيبادات ەتكەن. ٴبىز ەزەكيەل كىتابىنا ۇڭىلگەندە، ونىڭ جالعىز ەحوباعا بار جۇرەگىمەن بەرىلە قىزمەت ەتكەنىن، قاشاندا قولدا ٴبارىنىڭ ەڭ جاقسىسىن بەرگەنىن، ەحوبا تاپسىرعان ٸستى مويىنسۇنعىشتىقپەن ٵرى وعان ۇنامدى جولمەن اتقارعانىن بايقايمىز. مۇنىڭ ٴبارىن ول سەنىمگە تولى جۇرەكپەن، تازا نيەتپەن اتقاردى. ال ونىڭ زامانداستارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تۋرالى بۇلاي دەي المايمىز. ٴبىراق ەرەميا پايعامبار ٶسىپ كەلە جاتقان ەزەكيەلگە جاقسى ۇلگى بولدى. قىزمەتىن ب.ز.ب. 647-جىلى باستاعان بۇل ادال پايعامبار ەحوبانىڭ ۇكىم حابارىن قۇلشىنا جاريالاعان.
30. ا) ەزەكيەل جازعان پايعامبارلىقتار نەنى ايان ەتەدى؟ ٵ) پايعامبارلىق دەگەن نە جانە ەزەكيەلدىڭ پايعامبارلىقتارىن قالاي تۇسىنگەن ٴجون؟ («ەزەكيەلدىڭ پايعامبارلىقتارىن ٴتۇسىنۋ» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.)
30 كيەلى رۋحتىڭ جەتەلەۋىمەن جازىلعان ەزەكيەل كىتابى حالىقتىڭ قۇدايدان قانشالىقتى الشاقتاپ كەتكەنىن ايان ەتەدى (ەزەكيەل 8:6 وقىڭىز). ەحوبا ياھۋدا حالقىن جونگە سالۋدى باستاعاندا، بابىلعا ايدالعانداردىڭ ىشىندە ەزەكيەل دە بولدى (پات. 2-ج. 24:11—17). ٴبىراق بۇل ول دا ەحوبانىڭ جازاسىنا ۇشىرادى دەگەندى بىلدىرگەن جوق. كەرىسىنشە، ەحوبانىڭ وسى ادال قىزمەتشىسى ٷشىن ويلاستىرعان تاپسىرماسى بار ەدى. ەزەكيەل جۇرەك تولقىتارلىق اياندار مەن پايعامبارلىقتار جازىپ، تازا عيباداتتىڭ يەرۋساليمدە قايتا قالپىنا كەلەتىنىن ايتتى. ٴبىراق بۇل پايعامبارلىقتاردىڭ بۇدان دا تەرەڭ ٴمانى بار: تازا عيبادات تەك يسرايل حالقى ٷشىن ەمەس، ەحوبانى سۇيەتىن بارشا جاندار ٷشىن بولاشاقتا بۇكىل جەرجۇزىندە قالپىنا كەلەدى!
31. بۇل ادەبيەتتىڭ كومەگى قانداي؟
31 وسى ادەبيەتتىڭ الداعى بولىمدەرىندە ەحوبانىڭ كوكتەگى تۇراعىنا كوز تاستايمىز. سونداي-اق تازا عيباداتتىڭ قالايشا تۇگەل ارامدالعانىن، ەحوبا تازا عيباداتتى قالاي قالپىنا كەلتىرگەنىن ٵرى ٶز حالقىن قالاي قورعاعانىن بىلەمىز جانە بولاشاقتا ٵربىر ادام ەحوباعا عيبادات ەتەتىن ۋاقىتقا كوز جىبەرەمىز. ال كەلەسى تاراۋ ەزەكيەل كورگەن العاشقى ايان تۋرالى بولماق. ەحوبانى جانە ونىڭ ۇيىمىنىڭ كوكتەگى بولىگىن كوز الدىمىزعا ەلەستەتكەندە، تازا عيباداتقا نەگە جالعىز ەحوبا عانا لايىق ەكەنىن تۇسىنەمىز.
a ٵبىل ادام مەن حاۋا ەدەم باعىنان قۋىلعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي تۋىلسا كەرەك (مۇس. 1-ج. 4:1، 2). مۇسانىڭ 1-جازباسى 4:25 تە قۇداي «ٵبىلدىڭ ورنىنا» سەتتى بەرگەنى ايتىلادى. ٵبىلدىڭ ولىمىنەن كەيىن سەت تۋىلعاندا ادام اتانىڭ جاسى 130 دا بولعان (مۇس. 1-ج. 5:3). سوعان قاراعاندا، ٵبىل ولتىرىلگەندە، ونىڭ جاسى شامامەن 100 دە بولعان.
b مۇسانىڭ 1-جازباسى 4:26 دا ادام اتانىڭ نەمەرەسى ەنوستىڭ كەزىندە «ادامدار ەحوبانىڭ ەسىمىن شاقىرا باستادى» دەلىنگەن. الايدا ولار قۇداي ەسىمىن لايىقسىز تۇردە قولدانعان، ٴتىپتى پۇتتاردى ەحوبانىڭ اتىمەن اتاعان بولۋى مۇمكىن.
c ناننا ٴتاڭىرىنىڭ سين دەگەن دە ەسىمى بولعان. ۋر قالاسىنىڭ تۇرعىندارى كوپ تاڭىرگە سيىنعانىمەن، قالاداعى قۇرباندىق ورىندارى مەن عيباداتحانالار نەگىزىنەن نانناعا باعىشتالعان ەدى.
d قاسيەتتى كەلىسىم ساندىعى كيەلى شاتىردان اكەتىلگەننەن كەيىن، ەحوبا كيەلى شاتىردان وزگە جەرلەردە دە ۇسىنىلعان قۇرباندىقتاردى قابىل العانعا ۇقسايدى (سام. 1-ج. 4:3، 11؛ 7:7—9؛ 10:8؛ 11:14، 15؛ 16:4، 5؛ شەج. 1-ج. 21:26—30).
e ب.ز.ب. 613-جىلى ەزەكيەل پايعامبارلىق ەتە باستاعاندا جاسى 30 دا بولعانعا ۇقسايدى. دەمەك، ول شامامەن ب.ز.ب. 643-جىلى دۇنيەگە كەلگەن (ەزەك. 1:1). جوسيا پاتشا بيلىگىن ب.ز.ب. 659-جىلى باستاعان. ال زاڭ كىتابى (ٴتۇپنۇسقا بولسا كەرەك) پاتشانىڭ بيلىك ەتە باستاعانىنا شامامەن 18 جىل بولعاندا، ياعني ب.ز.ب. 642—641-جىلدارى تابىلعان.