’Immami naveersarneq’

UNNUAKKUT taartumi umiarsuup 276-inik ilaasullip Immami Akullersuarmi qeqertaq tikilerpaa. Umiarsuup inuttai ilaasuilu ulluni 14-ini anorersuarmi tamanut tamaanga ingerlanneqareerlutik nukillaarsimapput. Qaalermat kangerliumaneq takuleramikku umiarsuaq sissamut piaaralutik ikkarlissinnialerpaat. Kisianni ikkanneq eqqoramikku umiarsuup siua ikkuppoq peernaveerlunilu, mallillu aqua aserortilerpaat. Ilaasut tamarmik umiarsuaq qimappaat, nalullutillu imaluunniit umiarsuup aseqqukui ikaarutigalugit Maltap sineriaanut pipput. Qiiaqalutik qasoqalutillu immap sissamut qaartarneranit aniguipput. Ilaasut ilaat tassaavoq apustili Paulus. Romaliarpoq tassani eqqartuunneqassagami. — apustilit suliait 27:27-44.

Paulus Maltami umiunerup siornatigut aamma immami navianartorsiorsimavoq. Ukiualuit tamatuma siorna ima allassimavoq: ’Pingasoriarlunga umioqqajarpunga, ullorlu unnuarlu immaannarmi naavakka.’ Nangilluni allappoq ’immami naveersarsimalluni’. (2 Korintumiut 11:25-27) Paulusip umiarsuarmut ilaalluni ’Guutimik nalusunut apustilitut’ Guutip imminut suliassiissutigisaa naammassisinnaasimavaa. — Rûmamiut 11:13.

Ukiuni hundredelinni siullerni umiartorneq qanoq nalinginnaatigisimava? Kristumiussutsip siaruarterneqarnerani qanoq pingaaruteqartigaa? Qanoq navianaateqartigaa? Umiarsuit qanoq ittut atorneqartarsimappat? Ilaasullu qanoq atugaqartariaqarpat?

Romap immakkut niueriarnermik pisariaqartitsinera

Romamiut Imaq Akullersuaq Mare Nostrum-imik, Imarput-mik isumaqartumik, taasimavaat. Umiarsuit aqqutaasa pissaaneqarfiginissaat Romamut immikkut pingaaruteqarpoq, sakkutuussutsimut tungasuinnaat pinnagit. Romamiut naalagaaffissuanni illoqarfiit amerlasuut umiarsualiveqarput imaluunniit illoqarfinnut umiarsualivilinnut attaveqarlutik. Assersuutigalugu Romap Ostiap qanittumiittup umiarsualivia atortarpaa, Korinthip umiarsualivigai Lekæum Kenkræalu, Antiochialu Syriamiittoq Seleukiap umiarsualivianit pilersorneqarpoq. Umiarsualiviit tamakkua akornanni umiarsuarnut aqqutigissaarnerata illoqarfiit pingaarnerusut attaveqatigiilluartippaat Romallu naalagaaffissuata ilaat sunniuteqarluartumik nakkutigineqartillugit.

Romap aamma umiartorneq nerisassanik pilersorneqarnerminut pisariaqartissimavaa. Romami 1 millionit missaannik inoqarmat karrinik pisariaqartitsineq annertoqaaq — ukiumut tonsit 250.000-t 400.000-llu akornanni. Sumit karrinik pilersorneqartarpat? Flavius Josefus naapertorlugu Herodes Agrippa II oqarsimavoq ukiup ingerlanerani qaammatini arfineq-pingasuni Afrikap avannaata Roma karrinik pilersortaraa, qaammatinilu sisamani Egyptenip Roma pilersortaraa. Umiarsuit tuusintillit arlallit illoqarfiup karrinik pilersorneqarneranut atorneqartarput.

Romamiut inuulluarniutinik peqarusuttut pilersorniarlugit nioqqutissat assiigiinngitsorpassuit umiartornikkut pissarsiarineqartarsimapput. Aatsitassat, ujaqqat maarmorilu Kypernimit, Grækenlandimit Egyptenimillu assartorneqartarput, Libanonimillu qisuit nassiunneqartarput. Smyrnamit viinni, Damaskusimit qaqqortarissat, Palæstinamillu daddelit pisarpaat. Kilikiami tarnutit gummilu, Miletimi Laodikeamilu savat meqqui Syriami Libanonimilu annoraamernit, Tyrusimi Sidonimilu atisat aappallarissut usilersuunneqartarput. Qalipaatit Tyatiramit igalaaminermillu sanaat Alexandriamit Sidonimillu nassiunneqartarput. Indiamillu siiliki, annoraassiassat, nagguaatsut tuugaavi nerisassanullu akuutissat tikisinneqartarput.

Umiarsuarmi Paulusip ilaaffigisimasaa Maltami umiusoq sumik ilisimasaqarfigaarput? Tassaavoq umiarsuaq karrrinik usisoq, ’Alexandriamit pisoq Italialiassasoq’. (apustilit suliait 27:6, aamma takuuk Ny Verden-Oversættelsen-imi quppernerup ataani ilanngussaq.) Umiarsuit karrinik usisartut griikerinit, Fønikiamiunit Syriamiunillu pigineqartarput, taakkunanngalu aqunneqartarlutillu pilersorneqartarput. Umiarsuit tamakku Romamiut naalagaaffiata attartortarpai. Oqaluttuarisaanermik ilisimatooq William M. Ramsay oqarpoq: „Akileraarutinik katersuisarnermi pisarnermissut naalagaaffiup piumaneruaa suliassap tamatuma suliarinnittussarsiuunneqarnissaa kiffartuussinerup annertuup tamatuma ingerlanneqarnissaanut pisariaqartumik nammineq inuttassanik atortussanillu aaqqissuerujussuarnissaminngarnit.“

Paulusip Romaliarluni ingerlaqqippoq umiarsuarmut siumini ’Zeusip ernerinik’ inuusalianik qiperugalimmut ilaalluni. Umiarsuaq tamanna aamma Alexandriameersuuvoq. Neapolip kangerliumaneranut Puteolimut apuuppoq, umiarsualivimmummi tamatumunnga umiarsuit karrinik usillit apuuttarmata. (apustilit suliait 28:11-13, NV) Puteolimi — ullumikkut Pozzuolimik taaneqartumi — usingiartoqartarpoq nunakkullu imaluunniit umiarsuarnut minnerusunut usillugit avannamut sinerissakkut Tiberillu kuussuatigut Roma tikivillugu nassiunneqaqqittarlutik.

Umiarsuarnut assartuutinut ilaasoqarneq?

Sooq Paulus sakkutuullu paarsisui umiarsuarmut assartuummut ilaallutik angalassimappat? Apeqqut tamanna akissagutsigu taamanikkut ilaasutut immakkut angalaneq qanoq innersoq misissoqqaartariaqarparput.

Ukiuni hundredelinni siullerni u.n.k. umiarsuarnik ilaasartaateqanngilaq. Angalaniartut umiarsuarnut assartuutinut ilaasariaqarput. Inuit assigiinngitsorpassuit — naalagaaffimmi atorfillit, ilinniarsimasut, oqaluussisartut, angakkuartartut, eqqumiitsuliortartut, timersortartut, niuertut, takornariat iluartuutitaliartullu — tamakkununnga ilaasinnaasimapput.

Soorunami umiatsiat umiarsuillu minnerusut sinersortaatit ilaasunut usinullu atorneqartarput. Troasimit ’Makedoniamut aallarniarami’ Paulus angallammut taama ittumut ilaasinnaasimavoq. Athenimut imaluunniit Athenimit ingerlaaraangami angallatit minnerusut atorsinnaasimavai. Troasimit Asiaaqqap qeqertai aqqusaarlugit Pataramut ingerlagami angallammut minnerusumut ilaasinnaasimavoq. (apustilit suliait 16:8-11; 17:14, 15; 20:1-6, 13-15; 21:1) Angallatinut taama ittunut ilaaneq pilertornarpoq, avasissukkoorutigineqarsinnaanngillalli. Taamaattumik Paulus Kyperniliarami kingornalu Pamfylialiarami Efesusimillu Cæsareamut aamma Pataramit Tyrusimut ingerlagami umiarsuarnut annerusunut ilaasariaqarsimassaaq. (apustilit suliait 13:4, 13; 18:21, 22; 21:1-3) Maltamilu umiunermi umiarsuaq Paulusip ilaaffigisaa aamma angisuujusimassaaq. Umiarsuit tamakku qanoq angitigisinnaappat?

Ilisimatusartoq allagatoqqat assigiinngitsut misissoreerlugit oqarpoq: „[Umiarsuit] taamanikkut minnerpaat atorneqarnerpaallu tonsinik 70-80-inik useqarsinnaasimapput. Ingammik Griikeritoqqat nalaanni umiarsuit tonsinik 130-nik usitussusillit atorumaneqarnerupput. Umiarsuit tonsinik 250-inik usitussusillit annerit ilagaat, qaqutigoortuunatilli. Romamiutoqqat nalaanni umiarsuit naalagaaffiup attartugai tamakkunannga suli annerusarput, tonsit 340-t missaannik usitussuseqarnissaat piumaneqarnerusarluni. Umiarsuit annerpaartaat tonsinik 1300-nik useqarsinnaasimapput, immaqaluunniit tamatumannga useqarnerulaarsinnaallutik.“ Ukiuni 100-kkunni u.n.k. allassimasoq naapertorlugu karrinut angallat Alexandriameersoq Isis meterit 55-it sinnerlugit takissuseqarpoq, meterinik 15-inik silissuseqarluni usisarfialu meterinik 14-inik itissuseqarluni, karrillu tonsit 1000-t sinnerlugit usigisinnaallugit, immaqalu hundredelialunnik ilaasoqarsinnaalluni.

Umiarsuarmut karrinik usilimmut ilaasut qanoq isumagineqartarpat? Umiarsuit pingaartumik nioqutinik angallassinermut atorneqartussaammata ilaasut salliunneqarneq ajorput. Imeq kisiat, nerisassat allalluunniit pinnagit, pisinnaasarpaat. Umiarsuup qaavani, immaqa tupit ulissuillu ullukkut peerneqartariaqartartut ataanni, sinittariaqarput. Naak immaqa ilaasut umiarsuup iggavia atortarsinnaagaluaraat, iganerminnut, nerinerminnut, uffarnerminnut sininnerminnullu atortut tamaasa namminneq nassartussaavaat — igat, oqorutit ilaallu ilanngullugit.

Imarsiorneq — qanoq isumannaatsigaa?

Uuttortaanermut atortoqanngimmat — aamma pujorsiuteqanngimmat — ukiuni hundredelinni takusatik kisiisa naapertorlugit imarsiortariaqarput. Taamaattumik sila ersarikkaangat imarsiorneq isumannaannerusarpoq — amerlanertigut maajip naalerneraniit septembarip qeqqata tungaanut. Marsimiit maajimut aamma septembarimiit novembarimut niuertut ilaannikkut umiartorniarlutik sapiisertarput. Ukiukkulli pujoq nuissallu pissutigalugit nuna, seqineq ullorissallu ersarippallaarneq ajorput. Novembarip ulluisa 11-anniit marsip ulluisa 10-at tikillugu imarsiorneq ajornartutut isigineqartarpoq (latinerisut mare clausum), pisariaqavinngikkaangat. Umiarsuit uningajalerneranni imarsioraanni umiarsualivimmi takornartami ukiisariaqartoqarsinnaavoq. — apustilit suliait 27:12; 28:11.

Navianaateqarnera aamma ukiup qanoq ilineranit aalajangerneqartarnera eqqarsaatigalugit imarsiorneq nunakkut angalanermit pitsaaquteqarnerua? Ilaana! Immakkut angalaneq qasunannginnerullunilu, akikinnerullunilu sukkaneruvoq. Oqumigaarluni umiarsuup ullormut immaqa kilometerit 150-it ingerlasinnaasarsimavai. Nunakkut pisuinnarluni angalanikkut ullormut kilometerit 25-t 30-llu akornanni angalasoqarsinnaavoq.

Umiarsuup sukkassusianut anori aalajangiisuulluinnartarpoq. Egyptenimit Italiamut angalagaanni tamatigut assortariaqarpoq, aamma ukiup qanoq ilinerani pitsaanerpaani. Aqqut naannerpaaq tassaavoq Rhodos, Myra imaluunniit Asiaaqqami Lykiap sineriaani umiarsualiviit ilaat aqqusaarlugu angalaneq. Ilaanni anorersuarmit ingerlavissani uniorsimallugu umiarsuaq karrinik usilik Isis Piræusimi kisarpoq Alexandriamit aallarnermi kingorna ullut 70-it qaangiuttut. Avannaq kanannartillugu umiarsuaq immaqa ullut 20-niit 25-nut atorlugit Italiamit utersinnaavoq. Angalaneq tamanna silagitsillugu nunakkut ullunik 150-inik sivisussuseqassagaluarpoq.

Nutaarsiassaq nuannersoq immakkut ungasissumut siaruarterneqarsimavoq

Paulusip nalunngilluarpaa ukiukkut imarsiorneq qanoq navianaateqartigisoq. Allaat septembarip naalernerani oktobarilluunniit aallartinnerani angalanissaq inassutiginartissimanngilaa, ima oqarluni: ’Angutit ukorsii, misigilerpunga imarsuarsiulersugut perlussissalluta mikinngitsumillu ajunaartooraluttuarluta, umiarsuaq usiilu piinnarnagit inuunerput allaat naveersikkaluttuarlugu.’ (apustilit suliait 27:9, 10) Taamaattoq sakkutuut naalagaata mianersoqqussut tamanna sumiginnarpaa, tamannalu Maltami umiunermik kinguneqarpoq.

Ajoqersuiartortitatut kiffartornermi naggataani Paulusip minnerpaamik sisamariarluni umiuneq misigisimavaa. (apustilit suliait 27:41-44; 2 Korintumiut 11:25) Kisianni navianartoqarsinnaanera nangaassutiginagu nutaarsiassamik nuannersumik oqaluussisut siulliit taakku imarsiortarsimapput. Angallatit periarfissallu tamaasa atorluarlugit Guutip naalagaaffia pillugu tusarliussaq oqaluussissutigisarsimavaat. Jesusip peqqussutaa malillugu sumi tamaani nalunaajaasarsimapput. (Matîuse 28:19, 20; apustilit suliait 1:8) Taakkua ilungersuussinerat, maligassiaannik maleruaalersimasut uppissusiat Jehovallu anersaavata illernartup siulersuinera pisuullutik nutaarsiassaq nuannersoq nunarsuup isui tikivillugit oqaluussissutigineqareersimavoq. (wE 15/3 99)

[Qupp. 32-mi suminngaanneernera]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.