Biibili atuak­kanit up­perisarsior­nermut tun­ngasunit al­lanit tamanit al­laaneruvoq. Pif­fis­sap sivisuup ingerlanerani inup­pas­suit up­perisaan­nut atuak­kanit al­lanit sun­niuteqar­ner­paasimavoq. Aam­mali misis­sor­neqar­ner­paal­lunilu isor­nar­torsior­neqar­ner­paavoq.

As­sersuutigalugu ilisimatuut ilaasa Biibili nalitsin­ni pigisar­put al­las­simaq­qaarfin­nut naaper­tuun­nersoq apeq­quser­tar­paat. Up­perisarsior­neq pil­lugu profes­sori ima oqar­poq: “Al­las­simaq­qaarfiit eq­qor­tumik al­laq­qis­simanerlutigit qulak­keerlugu ilisimasin­naan­ngilar­put. Al­laq­qitat kuk­kuner­nik ulik­kaar­tut kisiisa pigaavut, taak­kualu amerlanersaat al­las­simaq­qaarfin­nit ukiunik hundredilin­nik nutaajunerugamik tuusintilitsigut as­sigiin­ngis­suteqarunar­put.”

Al­lat up­perisar­tik pis­sutigalugu Biibili ilumoor­nersoq apeq­quser­tar­paat. As­sersuutigalugu Faizal Biibilip il­ler­nar­tuuneranik al­lan­ngor­tin­neqarsimaneranil­li angajoq­qaaminit kristumiuun­ngitsunit ilin­niar­tin­neqar­poq. Ima oqar­poq: “Tamatuma kingunerisaanik inuit Biibili pil­lugu uan­nik oqaloqateqarusut­tut up­perival­laar­neq ajor­pak­ka. Biibilim­mi al­las­simaq­qaarfii pigin­ngilaat. Biibili al­lan­ngorsimavoq!”

Biibilip al­lan­ngorsiman­ngin­nerata paasinis­saa sooq pingaaruteqar­pa? Apeq­qutit uku eq­qarsaatigik­kit: Biibilimi neriorsuutit tup­pal­ler­nar­tut al­las­simaq­qaarfin­ni eq­qaaneqar­nersut naluguk­ku up­perisin­naavigit? (Rom 15:4) Biibili inun­nit al­laq­qitaan­naap­pat kuk­kuner­nik ulik­kaar­toq sulif­fin­nut, ilaqutariit­tut inuunis­sin­nut pal­lorfigin­nin­nis­sin­nul­luun­niit tun­ngatil­lugu pingaarutilin­nik aalajangigas­saqaraangavit najoq­qutas­siat Biibilimeersut atorusus­savigit?

Biibilip al­las­simaq­qaarfii pigineqan­ngik­kaluar­tut Biibilimik al­laq­qitat itsar­nitsat tuusintil­lit misis­sor­neqarsin­naap­put. Sooq taak­kua asiunatil­lu nungutin­neqar­natil­lu imarisaat al­lan­ngor­tin­neqan­ngil­lat? Piujuar­nerat pil­lugu oqalut­tuaq nalitsin­ni Biibilip pigisat­ta ilumoor­nerata up­perineruler­nis­saanut qanoq iluaqutigisin­naaviuk? Apeq­qutit al­laaserisani tul­liut­tuni akineqar­put.

AARLERINARTOQ: Biibilip an­nersaa papyrusinut aam­ma pergamentinut al­lan­neqarlunilu al­laq­qin­neqar­poq.a (2 Timotheusi 4:13) Taak­ku Biibilimik qanoq aarlerinar­torsior­titsip­pat?

Papyrusi aliasuararsuuvoq, qalipaataa kusanaal­lipal­lat­tar­poq asiupal­lat­tarlunilu. Egyptologit Richard Parkinson aam­ma Stephen Quirke ima oqar­put: “Papyrusi naggataatigut amul­lar­nin­ngorsin­naal­lunilu pujualan­ngorsin­naavoq. Imusaq toq­qugaq isugutseruni oqus­sin­naal­lunilu asiusin­naavoq. Aam­ma kik­kaasunit sul­liner­nil­luun­niit nerior­neqarsin­naavoq, as­saan­neqarsimagaangamilu ingam­mik termit­tinit nerior­neqar­tar­poq.” Papyrusit ilaat nas­saarineqar­tut qaamasumiileramik isugutseramil­luun­niit asiupal­lap­put.

Pergamenti papyrusimit nin­nguneruvoq, paaril­luar­neqan­ngik­kunili imaluun­niit as­sut kis­sar­tumut, isugutat­tumut qaamasumul­luun­niit inis­sin­neqaraangami asiujar­tor­tar­poq.b Pergamenti aam­ma sul­liner­nit nerior­neqar­tar­poq. Atuak­kami Everyday Writing in the Graeco-Roman East-imi al­las­simavoq “al­lagatoq­qat piujuar­nerat qaqutigoor­toq”. Biibili asiusimasuup­pat tusarlius­saa aam­ma an­naaneqas­sagaluar­poq.

BIIBILI QANOQ PIUJUARTOQ: Juutit inatsisaat naaper­torlugu kun­ngit tamarmik Biibilip atuagar­tai siul­liit tal­limat ‘nam­mineq pis­satik al­laq­qit­tar­tus­saavaat’. (5 Mosesi 17:18) Tamatuma saniatigut inuus­sutis­sarsiutigalugu al­laq­qiisar­tut suliaat amerlangaarmata kristumiut siul­liit nalaan­ni Israelimi al­laal­lu Makedoniami synagogini tamani Al­lak­kat Il­ler­nar­tut pigineqar­put! (Lukasi 4:16, 17; Apustilit Suliaat 17:11) Biibilimik al­lagatoq­qat qanoq piujuarsin­naagamik?

Testamentitaaq pil­lugu ilisimatooq Philip W. Comfor­t ima oqar­poq: “Juutit al­lak­kat imusat Al­lak­kanik Il­ler­nar­tunik imal­lit tam­matsaaliniarlugit qum­muat­tamut ilisar­paat.” Kristumiut aam­ma taamaalior­tarsimagunar­put. Taamaat­tumik Biibilimik al­lagatoq­qat ilaat qum­muat­tamiit­tut nunanilu paner­torujus­suar­ni qaarusun­ni taar­tuniit­tut nas­saarineqar­tar­put.

INERNILIINEQ: Biibilimik al­lagatoq­qat tuusintil­lit – ilaat ukiut 2.000-t sin­nerlugit pisoqaas­susil­lit – ul­loq man­na tikil­lugu pigineqar­put. Al­lanik al­lagatoq­qanik taama pisoqaatigisunik amerlatigisunil­lu nas­saar­toqar­nikuun­ngilaq.

AARLERINARTOQ: Politik­kik­kut up­perisarsior­nik­kul­lu siut­tor­pas­suit Biibilip tusarlius­saanut akerliusumik anguniagaqar­tar­put. Amerlaner­tigut oqar­tus­saas­suser­tik atorlugu inuit Biibilimik pis­sarsinis­saat, naqiterinis­saat nutserinis­saal­luun­niit unitsit­tar­paat. Uku marluk eq­qarsaatigik­kit:

• 167-ip missaani Kr.in.si.: Kun­ngip Antiochos Epifanesip seleukiderinit kingoq­qisup, juutit grækerisut up­perisaqaler­nis­saan­nik peq­qus­suteqar­tup, Al­lak­kat Hebræerisuut al­laq­qitat tamarmik nungutin­neqar­nis­saat peq­qus­sutigaa. Oqalut­tuarisaanermik ilisimatooq Heinrich Graetz ima al­lap­poq: “Atorfilit­taasa al­lak­kat imusat Inatsisinik imal­lit nas­saarisatik tamaasa sis­sorlugil­lu ikual­lap­paat, aam­ma nakus­satsin­neqarumal­lutik tup­pal­lersar­neqarumal­lutil­lu taak­kunin­nga atuar­tar­tut toqup­paat.”

• Ukiuni akullerni: Katuul­lit siut­tuisa ilaat inuin­naat katuul­lit ajoqersuutaan­nik ilin­niar­titsinatik Biibilip ajoqersuutaanik ajoqersuinerat kamaatigigamik­ku inuin­naat latiinerisut Tus­siaatit eq­qaas­san­ngik­kaan­ni Biibilip atuagar­taanik pigisaqar­tut ajoqersuinerlut­tuunerar­tar­paat. Ilagiin­ni isumalioqatigiit ataatsimiin­nerisa kingor­na angutit toq­qak­kat “il­lut toq­qorsiviil­lu pasinarsin­naasut tamaasa ... peq­qis­saarlutik, aalajaal­lutik akulikitsumil­lu misis­suif­figisar­nerisigut ajoqersuinerlut­tunik ujaasisar­nis­samik” sulias­sin­neqar­put. “Il­lu ajoqersuinerlut­tumik nas­saarfiusoq nungutin­neqas­saaq.”

Akerlilersuisut Biibili nungutis­simasuup­pas­suk tusarlius­saa an­naaneqarsimas­sagaluar­poq.

BIIBILI QANOQ PIUJUARTOQ: Kun­ngi Antiochos Israelimi Al­lak­kanik Il­ler­nar­tunik nungutitsiniaagaluar­toq juutit nunar­pas­suar­ni al­lani aam­ma najugaqar­put. Ilisimatuut mis­singer­tar­paat ukiuni 100-ni siul­ler­ni Kr.in.king. juutit ikin­ner­paamik 60 procentii Israelimi najugaqan­ngitsut. Juutit synagogimin­ni Al­lak­kat Il­ler­nar­tut pigaat – taak­kualu kinguaariin­ni amerlasuuni, aam­ma kristumiut akor­nan­ni, ator­neqar­put. – Apustilit Suliaat 15:21.

Ukiuni akul­ler­ni Biibilimik nuan­narin­nit­tut malersor­neqaraluarlutik sapiil­lutik Al­lak­kat Il­ler­nar­tut nutser­tarlugil­lu al­laq­qit­tar­paat. Al­laat 1400-k­kut qiteq­qun­neran­ni suli naqiterutit katiter­tak­kat nas­saarsiarineqan­ngitsut Biibilip ilaa oqaatsini 33-ni pis­sarsiarineqarsin­naavoq! Taamanimiil­li Biibili nutser­neqar­tuarlunilu naqiter­neqar­tuar­tar­poq.

INERNILIINEQ: Kun­ngit pis­saanil­lit palasil­lu eq­qun­ngitsunik paasitin­neqarsimasut nungutitsiniaasaraluar­tut Biibili oqalut­tuarisaanermi atuak­kani naqiter­neqar­ner­paal­lunilu nutser­neqar­ner­paavoq. Nunat ilaan­ni inatsisinut, oqaatsinut inuil­lu mil­lionil­lit inuuneran­nut tun­ngaviusimavoq.

AARLERINARTOQ: Biibili asiunanilu nungutin­neqan­ngilaq. Al­laq­qiisar­tul­li nutserisul­lu ilaasa Biibilimi tusarlius­saq al­lan­ngor­tin­niar­tarsimavaat. Ilaan­nik­kut ajoqersuutitik Biibilimut naleq­qus­sar­nagit Biibili ajoqersuutimin­nut naleq­qus­sar­tar­paat. Uku eq­qarsaatigik­kit:

• Pallorfiginnittarfik: 300-k­kut 100-k­kul­lu akor­nan­ni Kr.in.si. Samariamiut Pentateukian­nik al­lat­tut Mosesimik al­lak­kat aap­paat 20:17-imi oqaatsit uku ilan­ngup­paat: “Qaq­qami Garizimimi. Tas­sanilu pil­liivilius­saatit.” Samariamiut Al­lak­kat Il­ler­nar­tut qaq­qami Garizimimi naalaf­filior­nermin­nut naaper­tuutiler­nis­saat neriuutigaat.

• Ataasiullunilu pingasuussusermik ajoqersuut: Biibilip naam­mas­sineqar­neranit ukiut 300-t suli qaangiutin­ngitsut ataasiul­lunilu pingasuus­susermik tapersersuisup oqaatsit uku Johan­nesip al­lagai siul­liit 5:7-imut ilan­ngup­pai: “Qilam­mi Ataataq, Oqaaseq Anersaarlu Il­ler­nar­toq: taak­kulu pingasut ataasiup­put.” Oqaatsit taak­ku al­las­simaq­qaarfin­ni ilaan­ngil­lat. Biibilimik misis­sueq­qis­saar­tar­toq Bruce Metzger ima oqar­poq: “Oqaatsit taak­ku 500-k­kun­niil­li Vetus Latina-mik aam­ma Vulgata-mik [latiinerisooq] al­laq­qitani nas­saas­saanerujar­tuin­nar­put.”

• Guutip atia: Juutit up­perisapalaavat tun­ngavigalugu Biibilimik nutserisor­pas­suit Guutip aq­qa Al­lak­kanit Il­ler­nar­tunit peer­paat. Ateq taaguutinik, soorlu ‘Guutimik’ imaluun­niit ‘Naalak­kamik’, taarser­paat. Taaguutit taak­ku Biibilimi Pin­ngor­titsisumut ator­neqaan­naratik aam­ma inun­nut, guutilianut al­laal­lu Diaavulumut ator­neqar­put. – Johan­nesi 10:34, 35; 1 Korinthimiut 8:5, 6; 2 Korinthimiut 4:4.a

BIIBILI QANOQ PIUJUARTOQ: Siul­ler­tut, Biibilimik al­laq­qiisut ilaat peq­qis­saan­ngik­kaluar­tut al­laal­lu sal­lulioraluar­tut al­lat pik­koril­lutil­lu peq­qis­saar­tuup­put. Masoretit 500-k­kut 900-k­kul­lu akor­nan­ni Kr.in.king. Al­lak­kat Hebræerisuut al­laq­qip­paat. Kuk­kusoqarsiman­ngin­nera qulak­keer­niarlugu oqaatsit naqin­neril­lu kisit­tarunar­paat. Ilaak­kamin­ni kuk­kusuusorisatik al­laq­qitamik sinaanut al­lat­tar­paat. Masoretit Biibilimi al­las­simasut al­lan­ngor­tik­kusun­ngilaat. Profes­sori Moshe Goshen-Got­tstein ima al­lap­poq: “Piaaraluni al­lan­ngor­titsineq pinerlut­tulior­ner­tut ajor­ner­paatut naatsorsuut­tar­paat.”

Aap­paat­tut, al­lagatoq­qat ul­lumik­kut pigineqar­tut amerlangaarmata Biibilimik misis­sueq­qis­saar­tar­tut kuk­kuner­nik nas­saarsin­naap­put. As­sersuutigalugu up­perisarsior­nik­kut siut­tut ukiuni hundredilin­ni Biibilitik latiinerisuut ilumoor­tuunerat ajoqersuutigisar­paat. Taamaat­torli Johan­nesip al­lagai siul­liit 5:7-imi oqaatsit eq­qun­ngitsut, al­laaserisami siusin­nerusuk­kut eq­qaaneqar­tut, ilan­ngup­paat. Kuk­kuneq taman­na al­laat King James Version-imi tutsuigineqar­torujus­suarmi ator­neqar­poq! Al­lagatoq­qal­li al­lat nas­saarineqarmata suna paasinarsiva? Bruce Metzger ima al­lap­poq: “Oqaatsit taak­ku [Johan­nesip al­lagai siul­liit 5:7-imiit­tut] latiinerisuut eq­qaas­san­ngik­kaan­ni al­lagatoq­qani tamani (Syriamiutut, Egyptenimiutut, Armeniamiutut, Etiopiamiutut, Arabiamiutut slavisul­lu al­lan­neqar­tuni) al­las­siman­ngil­lat.” Tamatuma kingunerisaanik oqaatsit eq­qun­ngitsut King James Version-imi nutar­tik­kami Biibilinilu al­lani peer­neqar­put.

Biibilip tusarlius­saata tam­matsaalineqar­nera al­lagatoq­qanit up­per­narsar­neqar­pa? Al­lak­kat imusat Im­map Uumaatsup eq­qaani 1947-mi nas­saarineqarmata ilisimatuut masoretit al­lagaataat hebræerisuut Al­lak­kanut Il­ler­nar­tunut imusanut ukiut 1.000-t sin­nerlugit tamatuma sior­na al­lan­neqar­tunut kiisami sanil­lius­sin­naan­ngor­paat. Al­lak­kanik imusanik Im­map Uumaatsup eq­qaani nas­saanik misis­suisut ilaat ima iner­niliivoq: “Imusamit ataatsimit paatsuugas­saan­ngitsumik up­per­narsar­neqar­poq ukiut 1.000-t sin­nerlugit ingerlaneran­ni juutit Biibilimik al­laq­qiisar­tut as­sut aalajaal­lutil­lu peq­qis­saarsimasut.”

Irlandimi Dublinimi Chester Beat­ty Library-mi Kristumiut Al­lagaataan­ni Grækerisuuni al­lak­kat tamangajam­mik – aam­ma Biibilip naam­mas­sineqar­neranit ukiut 100-in­naat mis­siliorlugit ingerlareersut Biibilimik al­laq­qitat – papyrusimut al­lan­neqarsimasut takuneqarsin­naap­put. The Anchor Bible Dictionary-mi ima al­las­simavoq: “Al­lak­kat an­nikitsualup­pas­suar­tigut as­sigiin­ngis­suteqar­nerat papyrusinit ersersin­neqaraluar­toq Biibilimik al­laq­qiisar­nerup ukior­pas­suar­ni maluginiar­nar­tumik al­lan­ngujaas­simanera ersersin­neqar­poq.”

INERNILIINEQ: Biibilimik al­lagatoq­qat pisoqaas­susii amerlangaar­neral­lu Biibilimi al­las­simasunik al­lan­ngor­titsinatik pitsaanerulersitsip­put. Sir Frederic Kenyon Kristumiut Al­lagaataat Grækerisuut pil­lugit ima al­lap­poq: “Atuak­kat itsar­nitsat al­lat taama pisoqaatigisunik amerlatigisunil­lu up­per­narsaatis­saqan­ngil­lat, al­lak­kal­lu tam­matsaalineqar­tut pitsaal­luin­nar­nerat ilisimatuup isum­mius­sereersiman­ngitsup kialuun­niit miserratigisin­naan­ngilaa.” Al­lak­kat Hebræerisuut pil­lugit ilisimatooq Wil­liam Henry Green ima oqar­poq: “Qularinagu oqarsin­naavugut al­lagatoq­qat al­lat taama eq­qor­tigisumik al­laq­qin­neqarsiman­ngitsut.”

Biibili piujuar­poq. Taamaat­tumik pis­sarsiarisin­naal­lugulu atuarsin­naavat. Al­lak­kanil­lu Il­ler­nar­tunik nutsigaq pitsaasoq toq­qaruk­ku qularin­ngis­sin­naavat nutsigaq tutsuiginar­toq al­las­simaq­qaarfin­nut naaper­tuut­toq atuarlugu. Taamaat­torli sooq Biibili asiun­n­ngila, nungutin­neqan­ngila imaluun­niit tusarlius­saa al­lan­ngor­tin­neqan­ngila tupin­naan­nar­tumil­lu piujuarluni? Atuak­kap suna im­mik­kuul­laris­sutigigamiuk?

Biibilimik atuaq­qis­saar­tar­tut amerlasuut apustilitut Paulusitut ima iner­niliip­put: ‘Al­lak­kat tamarmik Guutimit anersaarfigineqar­put.’ (2 Timotheusi 3:16) Biibili Guutip oqaaserim­magu nalis­saqan­ngitsoq Guutil­lu nalitsin­nut tam­matsaalim­magu Biibilip piujuarsin­naanera up­peraat. Faizal, al­laaserisami siul­lermi is­suar­neqar­toq, Biibilimik atuaq­qis­saar­tar­nermigut Biibili al­lan­ngorsimanersoq misis­sor­niarlugu aalajanger­poq. Paasisani tupaal­laatigai. Biibilimi ilin­niar­titsis­sutigineqar­tut amerlasuut kristumiuunerar­tut ajoqersuutaan­nit nalingin­naasunit al­laanerunerat paasivaa. Aam­ma Guutip nunarsuarmut siuner­taa oqaasiani atuar­neqarsin­naasoq kil­litsis­sutigaa.

Ima oqar­poq: “Maan­na Biibilip Guutimit tunis­sutaanera qularin­ngilara. Guutimi qilam­mik nunamil­lu pin­ngor­titsisin­naaguni atuagas­satsin­nik tunisinis­samut piujuar­titsinis­samul­lu pis­saaneqarsimas­saaq. Al­latut oqarut­ta Guutip pis­saanera kil­lilis­savar­put! Uanga kinaagama Ajugaqan­ngitsup pis­saanera kil­lilis­savara?” – Esaja 40:8.