Ullorissat aqqutissiuipput
ITERITSI!-p HAWAIIMI ILANNGUTASSIORTUANIT
UKIUT hundredelippassuit sioqqullugit Christoffer Columbusip Atlantikoq angallaviginngikkallaraa, imarsiortut polynesiamiut umiarianik qisunnik Manerassuarmi qeqertat Polynisiap Trekantianiittut umiartorfigigaangatigit kilometerit tuusintilippassuit angallavigisimavaat. Polynesiamiut qanoq ilillutik qeqertakkuutaarpassuit immikkoortortarujussuarmiittut nassaarisimavaat? Nalaatsornerinnakkut qeqertat nassaarisimavaat?
Polynesiamiut angalanerminni aalajangersimasumik anguniagaqarsimagunik, qanoq ilillutik aqqutissartik nassaarisimavaat nunap immalluunniit assinganik atortoqanngivillutik, pujorsiuteqaratik allanilluunniit atortorissaaruteqaratik ilisimasassarsiortut kitaamiut kingusinnerusukkut atuligaannik?
Polynesiamiut isumatusaarluavissumik uuttortaanikkut angallammik ingerlatseriaasiat qulaarneqaannanngilaq, aammali pinngortitarsuup aaqqissugaanerata silarsuarmut sunniuteqartitsisup avataarsuullu sananeqaataanut pingaartitsinerulersissavaatigut.
Isumaliutersuutitoqqat marluk
Paasiniaasartut tamarmik isumaqatiginavianngilaat polynesiamiut pilersaarusiorluagaasumik qeqertamiit qeqertamut imarsiortarsimasut. Norgemiu Thor Heyerdahl ilisimasassarsiortuusup isumaliuut saqqummiuppaa polynesiamiunngooq Amerikap kujataaneersuusut, imarsiortullu Manerassuarmiittut qeqertat sarfamik anorimillu ingerlaartinneqarlutik nassaarisimagaat.
Isumaliuutersuut tamanna misilinniarlugu Thor Heyerdahl skandinaviamiullu tallimat Perup kimmut sineriaaniit qisunnik ataatsimut qilersorsimasunik umiamut tingerlaatilimmut ilaallutik aallarput. Manerassuarmut ingerlaarput angallataata sarfamit kimmukartinneqarnissaata tungaanut. Ulluni 101-ni, 8000 kilometerillu angalareerlutik Raroiap ikkarlua Tuamotup qeqertaasa eqqaaniittoq tikippaat. Thor Heyerdahlip tupinnaannartumik takutissimavaa polynesiamiut Amerikap kujataaneersuusimasinnaasut sarfamit ingerlatinneqarsimasut. Thor Heyerdahlilli takutitsinerigaluata paasiniaasartut tamarmik qularunnaarsinngilai.
Qulartut ilagaat oqaluttuanik ilisimatooq Andrew Sharp New Zealandimeersoq. Atuakkiamini Ancient Voyagers in Polynesia (1963) eqqaavaa itsarnisarsiuut nassaarpassuisa oqaatsinillu ilisimatusaatit inernerisa takutikkaat polynesiamiut kitaaneersuunerat, isuma oqaluttuanik ilisimatuut immikkullu ilisimasalit akornanni tapersersorneqartoq. Aamma polynesiamiut imarsiortorsuuneragaaneranik eqqarsaatit itigartippai.
Naak Andrew Sharpip polynesiamiut qaninnikkoorlutik aqqutissarsiorsimanissaat nassuerutigereeraluaraa, 500 kilometerit sinnerlugit isorartutigisumi angalasimanerarpai, sumut ingerlanertik nalulluinnarlugu. Qeqertat sivisuumik angalanermi nassaarineqartut, nalaatsornerinnakkut nassaarineqarsorai.
Isumaliuutersuut nutaaq misilinneqarpoq
Dr. David Lewis New Zealandimeersoq isumaqanngilaq Thor Heyerdahlip Andrew Sharpillu polynesiamiutoqqat ilisimasassarsiortutut imarsiortutullu suliarujussuannut naammaginartumik akuerinnissimasut. Taamaattumik aalajangerpoq takutinniarlugu qangatut uuttortaalluni umiartorneq tatiginartuusoq. 1965-imi katamaranimut nutaaliaasumut ilaalluni Tahitimiit New Zealandimukarpoq, angalaneq 3000 kilometernik isorartutigisoq, pujorsiut atornagu. Ullorissat, seqineq imarsuullu qaffianeri najoqqutaralugit ingerlaarpoq. David Lewisip angalanerata, angalanermi uuttortaariaatsinut qanga atorneqartarsimasunut angalaannartullu qeqertanut allanut Manerassuarmiittunut aqqutigisartagaannut, soqutiginneq ineriartortippaa. Ben Finney suliarujussuarmut tassunga maluginnittuuvoq.
Professoritut inuup inuiaqatigiillu pissusiinik ilisimatusaatinut University of Hawaiimi Ben Finney ukiorpassuarni polynesiamiut umiariaat qangarnisat qanoq ilusilersorneqartarsimanerannik sananeqartarnerannillu misissuisimavoq. Suleqatinilu Polynesian Voyaging Society-meersut ilaat, marloriaammik initutigisumik 20 meterisut takitigisumik umiarialioqatigai. Hawaiimiutut Hokule‛a-mik atserpaat isumaqartorlu „nuannaarnerup ulloriaa“. Angallat, umiariatoqqat isikkui, angalanermi piginnaasaat assilillugit, sanaajuvoq; sananermili atorneqartartut soorlu qisuit koa-nik taaneqartartut atornagit, atortussat katitikkat allat atorneqarput.
1976-imi maajip aallaqqaataani Hokule‛a Hawaiip qeqertaa Maui qimammagu Tahitip tungaanukarluni angalaqqaarfissiorpoq. Polynesiamiut aqqutissiullaqqissusiat ullorissallu najoqqutaralugit ingerlaartarnerat malinnaavigineqarsinnaajunnaarmat Hawaiip qeqertaasa avataaniittunik immikkut ilisimasalinnik ujaasisariaqalerput. Mikronesiamiu uuttortaalluni umiartullaqqissoq, Mau Piailug, umiarsuup angalaqqaataani ingerlatsisussatut toqqarneqarpoq. Hokule‛ap Tahitimut kilometerinik tusindinik arlalinnik isorartutigisumut angalanermini ullut 31-t atorpaat.
Angalanerup iluatsilluartup, kulturitoqqamut, uuttortaalluni umiartornermut umiariamillu sanariaatsimut, soqutiginninneq Polynesiami tamarmi annerulersippaa. Ukiuni tulliuttuni assingusunik Polynesiap Trekantiani qeqertat akornanni angalasoqartarpoq, soorlu Hawaii, New Zealand (aamma Aotearoatut ilisimaneqartoq), Rarotonga (Cookip qeqertaasa ilaat), Påskip qeqertaa (aamma Rapa Nuitut ilisimaneqartoq). Angalanerit ilarpassui Nainoa Thompsonimit siulersorneqartarput, uuttortaalluni umiartortartoq hawaiimiu, Mau Pialugimit ilinniartinneqarsimasoq.
Umiartorluni uuttortaariaatsit qanga atorneqartortut
Qanoq ilillutik Polynesiamiut kilometerit tuusindilippassuit atortorissaaruteqaratik angalasinnaavaat? Polynesian Voyaging Society-meersoq Dennis Kawaharada naapertorlugu seqineq najoqqutassani pingaarnerpaavoq. Ullukkut ingerlaarfik seqernup nuiffianiit tarriffianiillu aalajangerneqartarpoq. Unnuakkullu avataarsuani ullorissat nuiffii tarriffiilu najoqqutaralugit uuttortaasartup ingerlaarfitsik aalajangertarpaa.
Naak umiariap ingerlaviani ullorissat nuiffeqaratillu tarriffeqanngikkaluartut, qilaap ulloriai allat najoqqutarineqarsinnaapput. Ullorissat saniatigut uttortaasartup qaammat ulloriarsuillu ersittut tallimat iluaqutissatut aamma atorsinnaavai.
Ullup qiteqqunnerani, unnuakkulluunniit qulisimatillugu ullorissanik ersittoqanngivitsillugu, anorip imarsuullu qaffianerisa sammivii naapertorlugit uuttortaasartup umiariaq aqussinnaavaa (seqernup nuiffii tarriffiilu naleqqiullugit). „Imarsuup qaffianeri maliupput anorip anorersuulluunniit sammivii naapertorlugit nikerarsimasut, anorersuarluunniit atorsaroreeraluartoq malissuit anorimik pilersinneqarsimasut ingerlaannartut.“ Dennis Kawaharada oqarpoq.
Taamaattumik imarsuup qaffianeri najoqqutarissallugit pitsaanerupput, malinnit anorimit sumiiffimmi aalajangersimasumi nikerartumit pilersinneqarsimasuminngarnit. Qaffianerit aalajangersimasumik sivisuumik nikerartarmata, uuttortaasartup umiariaq kissaatigisami tungaanut aqussinnaavaa. Umiarissap qaffianerit qaavanni nikerarnera malillugu, uuttortaasartup naluneq ajorpaa eqqortumik ingerlalluni.
Tassa takussutissat tikkuarpaat polynesiamiut ukiut hundredelippassuit matuma siornagut ullorissat pinngortitallu nukingi najoqqutaralugit kilometerinik tuusindilippassuarnik umiarissanik angalasarsimassasut . Qanorluunniit imarsiullaqqitsigigaluarpata, soorlu ullorissat nuiffii tarrittarfiilu aalajangersimasumik periaaseqarsimanngikkaluarunik, periaasissat allat atorlugit iluatsitsisimanavianngikkaluarput.
Ukiut 2700 qaangiuttut pruffiitip Esajap pinngortitsisorsuaq, Jehova Guuti qilammi aaqqissuussamut qimerloorneqarsinnaasumut pinngortitsisutut akueraa, allakkami: „Qilaap tungaanut qiviaritsi, takussagissilu! Kia pinngortippaa? Amerlaqisunik sakkutooqartillugu sorsukkiartortitsisartup tamaasa immikkut atiisigut taasarpai. Nakuussutsi pissaassutsilu angeqimmata ataasiinnarmilluunniit minitaqarsimanngilaq.“ – Esaja 40:26; Tussiaat 19:2.
Tuussiaasiortoq isumassarsisitaalluni aamma allappoq Guutip „ullorissat qassiussusissaat aalajangerpaa tamaasalu immikkut aqqisigut taasarlugit“. (Tussiaat 147:4) Polynesiamiut aaqqissuussaq qilak ulloriarpassualik akueraat, Manerassuullu ilarujussuanik ilisimasassarsiornerminni ullorissat atorpaat. Tamatuma avataarsuatta Pinngortitsisumit silassorilluinnartumit aaqqissuussillaqqissumillu sananeqarsimaneranik eqqarsaat tapersinnginnerpaa? (gE 08/08 02)
[Qupp. 27-mi nunap assinga/assiliartat]
(Allassimasut qanoq inissisimanersut naqitami takuneqarsinnaavoq)
Fiji
POLYNESIAP TREKANTIA
Hawaii
Samoa
Tonga
New Zealandi
Cookip qeqertai
Tahiti
Marquesasip qeqertai
Tuamotup qeqertai
Tubuaip qeqertai
Påskip qeqertaa
[Assiliartaq]
Marloriaammik initutigisoq umiariaq „Hawai‘iloa“ 1993-imi „Hokule‘ap“ sananeqarnerani atorneqartunit allaanerusut atorlugit sanaaq
[Suminngaanneernera]
Hawai‘iloa qup. 25, 27-lu: © Monte Costa