EIE UA KIJIDILE?

Mukonda diahi Zuze ua tuamene ku bhuta o muezu ande dia kuia kua Falaó?

Kala ki tanga o divulu dia Dimatekenu, Falaó ua tumine kuixana Zuze o pelezu mukua Izalaiele, phala ku mu jimbuluila o nzoji ia kexile ku mu thandanganhesa. Mu kithangana kieniokio, Zuze ua kexile kiá mu kaleia mu mivu iavulu. Sumbala a mu tumine kuia ni lusolo loso, maji muéne ua tuamene kubhuta o muezu. (Dimatekenu 39:20-23; 41:1, 14) O musoneki ua soneka o musoso iú uejidile kiambote o ijila ia akua Ijitu.

O kuehela o muezu ku kula, kiexile kijila kia ifuxi iavulu m’ukulu, akua Izalaiele ué kiene kia kexile mu bhanga. Maji o divulu dia McClintock ni Strong dizuela kuila, “o akua Ijitu ene ngó ka kexile mu kuehela muthu ku kala ni muezu.”

O kuila o akua Ijitu akexile mu bhuta ngó o muezu? Saí kadivulu (Biblical Archaeology Review) kamba kuila, saí ijila ia akua Ijitu ia bhingile kuila o diiala uia mu disanga ni Falaó, ua tokalele ku di iudika kála ua muia mu tembulu. Mu kiki-phe Zuze ua tokalele ku bhuta o muezu ni mutue ni mukutu uoso.

O divulu dia Ikalakalu di zuela kuila o tat’â Timote uexile Ngeleku. O kuila kiki kilondekesa kuila a mu vualele mu ia Ngeléxi?

Kana. Mu mikanda ia soneka poxolo Phaulu,saí ithangana muéne ua kexile mu tungula o Jijude kuila jingeleku.(Loma 1:16; 10:12) Ua kexile mu bhanga kiki mukonda o dimi dia Ngeleku ni ijila ia dimuangene mu ididi ioso mua kexile mu boka Phaulu.

M’ukulu a nanhi akexile mu ku a exana Jingeleku? Ku hama ia kauana A.K.K,o mu muboki Isocrates mukua Atenas, ua kexile mu dizangeleka mu kuzuela o ukexilu ua kexile mu di muanga o ijil ia Ngeleku ku mundu uoso. Mukonda dia kiki,muéne uambe kuila,o “Jingeleku, ió akexile mu kaiela o ijila ietu, ki ió a a vualele mu Ngeléxia kana.“Kiki kilondekesa kuila o tat’â Timote ni akuâ a tumbula Phaulu kuila Jingeleku, ka a vualele mu Ngeléxia,maji akexile mu kaiela ngó o ijila ia Jingeleku.-Ikalakalu16:1.