O Alangidi ku Mbonge a Tambula Umbangi
Kia bhiti ku muvu ua 59 K.K., Kibuka kia masoladi a bhuila mukonda dia njila ia bhangele, a bokona ni athu a a balakala ku dibhitu dia Porta Capena. O Mbonge ia Sobha Nero iala ku mulundu ua Palestina, a mu i langidila ku alangidi akexile ni jixibhata.a O xefe Júlio, uenda ni jipelêzu jê a bhita ku pholo dia Fórum Romano, aia katé ku mulundu ua Viminal. Ene a bhita o jaludim ni iteka iavulu ia jinzambi ja akua Loma, aia katé bhu kididi bhua bhanga o ikalakalu ia masoladi.
Ifikula ilondekesa o masoladi ja moneka, mu álaka ia Kaláudio io tunge ku muvu ua 51 K.K.
Bhu kaxi ka jipelêzu, bhuala ué poxolo Phaulu. Jimbeji ku dima kioso muéne kia kexile hanji mu baluku, saí anju ia Nzambi iambela kua Phaulu: “Eie ua bhingi ua kèmana bhu pholo ia Sézalu.” (Ika. 27:24) O kuila kua kambele ngó phala Phaulu ku bhita mu maka enhá? Kioso kia bhiluka phala ku mona o mbanza ia Nguvulu ia Loma, sé phata muéne u di lembalala o izuelu ia Ngana Jezú, ia mu zuelele kioso kia kexile mu Mbonge ia Antonia mu mbanza ia Jeluzaleme. Jezú uambe: “Kolokota! Kala ki ua bhana o umbangi uami mumu mu Jeluzaleme, kiene ue ki ua kà bhana umbangi mu Roma.”—Ika. 23:10, 11.
Nange Phaulu uemanene phala ku mona o kididi kua kexile o Castra Pretoriana—mbonge ia lebha, io bhange ni matijolu. Mu mbonge íii muene mua tungila o athu a kalakala kála alangidi ku Palasiu ene a langa o sobha, a kalakala ué phala ku langidila o mbanza. Ni 12b dia ibuka ia alangidi, ni ibuka ia mukua ia jisanzala, mu mbonge eji tena ku tunga-mu mazunda a masoladi, ni akua jikabalu. O Castra Pretória, i lembalesa kuebhi ku tunda o nguzu ia sobha. Mu kuijiia kuila o Alangidi a Mbonge ene alangidila o jipelêzu ja madiembu moso, Júlio u bokona ni kibuka kiê ku dibhitu dia betele kota, ku mabhitu a mukua. Muéne ua bheka o jipelêzu bhu kididi kia tokalele, sumbala ni ibhidi mukonda dia njila ia lebha ia bhangele.—Ika. 27:1-3, 43, 44.
O POXOLO UA BOKO ‘SÉ KU MU FIDISA’
Mu njila, Phaulu ua tambuile kisuma kiambele kuila, se-ku muthu ueji texika. Kioso Phaulu kia mu numata ku nhoka, ki kia mu bhangele kia iibha. Mu mbanza ia Melita muéne ua sake athu a katele, o athu a tungile mu mbanza ienioió, akexile mu mu ixana kuila muéne nzambi. O njimbu íii nange, iai katé ku Alangidi oso ku Mbonge.
Phaulu ua monene kiá o jiphange mu Loma, ‘ejile mu di sanga ni muéne bhu Kitanda kia Apio, ni bhu Ijima Itatu.’ (Ika. 28:15) Kala pelezu, kiebhi Phaulu kieji kumbidila o vondadi iê ia ku tula o njimbu iambote mu mbanza ia Loma? (Lom. 1:14, 15) Saí athu a banza kuila o jipelêzu, eji kua ambata katé ku xefe u tumina o alangidi. Se kiki kiene kia kexile mu bhita, Phaulu nange a mu ambata kua Afrânio Burro, ió ua kexile o muthu ua kaiadi ua betele kota mu Mbonge.c Phaulu, mu veji dia ku mu langidila ku masoladi oso a Mbonge, akexile mu mu langidila ngó ku disoladi dimoxi. Phaulu a muehela ku iudika o kididi kiê mu’aleia ni ku tambula a jitu ni ku a tudila o njimbu ia Nzambi, ‘sé ku mu fidisa.’—Ika. 28:16, 30, 31.
PHAULU UA BHANA UMBANGI KU JINDENGE NI KU MAKOTA
Ilumbu ia Mbonge, kala ki tua mu i mona lelu
Nange, ande dia Burro kuambata poxolo Phaulu kua Nero, muéne ua mu ibhuidisa se ihi ia mu bhangesa ku mu ambata mu’aleia. Phaulu, ua katula mbote mu kithangana kiê mu ‘ku bhana umbangi ku jindenge ni ku makota.’ (Ika. 26:19-23) Phaulu a mu lange mu’aleia, né muene ni ibhuidisu ia mu bhangele Burro.d
Phaulu, mukonda dia ku mu ximana kiavulu, muéne ua tena kuixana “o makot’athu ku Jijudé” ni kua bhana umbangi kála kia bhange ni ‘athu a mukua ejile mu ku mu kunda.’ Ku masoladi akexile mu langidila o mbonge, mua kexile athu akexile ku mu ivua kioso muéne kia ‘bhana umbangi’ ku Jijudé o maka alungu ni Utuminu ua Nzambi ni Jezú, “tunde kimene katé mu ngoloxi.”—Ika. 28:17, 23.
Mu kithangana kia kexile Phaulu mu’aleia, o masoladi evu kioso kia sonekesa o mikanda phala o Jikidistá
Izuua ioso, o alangidi akexile mu langidila o Mbonge, exile mu kua lungulula mu dinake ni dinake dia ola. O mulangidi ua kexile mu langidila Phaulu, akexile mu ku mu lungulula ué mu ithangana ioso. Ku mivu iiadi mu’aleia, o masoladi evu ioso ia kexile mu zuela Phaulu kioso muéne kia bhingi phala ku sonekena o Jikidistá ja akua Efezo, Filipe, Kolose ni akua Hebeleu, evu ué kioso muéne kia soneka o mukanda phala o Kidistá Filemone. Kioso kia kexile hanji mu’aleia, Phaulu ua kuatekesa Onézimo uexile mubhika, ‘iu ua di bhangele tat’â kioso kiexile mu’aleia,’ iu ua mu tumikisa dingi kua ngana iê. (Filim. 10) Se-ku phata kuila, Phaulu ua mesenene ué o mbote ia alangidi iê. (1 Kol. 9:22) Tu tena ku xinganeka Phaulu kuibhuidisa o masoladi se mukonda diahi a kexile mu di fikidila ni kibhakatu, ni kiebhi muéne kia katula mbote mu itendelesu íii phala ku bhanga kifika.—Efe. 6:13-17.
‘KUZUELA O MAKA MA NZAMBI SÉ UÔMA’
O ku balakala Phaulu kua bhangesa ‘ku sanzumuna dingi o njimbu iambote,’ ku alangidi oso a bhangele mbandu ku mbonge ni a mukua. (Fil. 1:12, 13) O masoladi oso a Mbonge, akexile mu bhanga mbandu ku Unguvulu ua Loma, kála o muiji uoso ua sobha. O dibhata dioso dia sobha kala, o jiselevende, o abhika, a mukua a kituka Jikidistá. (Fil. 4:22) Mukonda dia Phaulu ku bhana umbangi, saí jiphange mu mbanza ia Loma a suínine mu ‘kuzuela o maka ma Nzambi sé uôma.’—Fil. 1:14.
Sumbala o ithangana ietu ki i difu, maji tu tena ku katula mbote ku athu eza mu tu bhangela kikalakalu
O umbangi ua bhanene Phaulu mu mbanza ia Loma ia tu suínisa ué, ‘ku tanga o maka ki kale mu ithangana ia uabha kala mu ithangana ia bhonzo.’ (2 Tim. 4:2) Athu avulu mudietu, ka tena ku tunda bhu bhata mukonda dia sauidi iâ, mba ala mu inzo ia ku saka, mba a balakala mukonda dia kixikanu kiâ. Sumbala o ithangana ietu ki i difu, maji tu tena ku katula mbote ku athu eza mu tu kunda, mba ku tu bhangela kikalakalu. Kioso ki tu bhana umbangi ni ku suína kuoso mu ithangana ioso, tu mona kuila ‘o mak’â Nzambi-phe ka kuika.’—2 Tim. 2:8, 9.
a Tanga ué o kaxa kambe, “O Alangidi ku Mbonge mu izuua ia Nero.”
b O kibuka kia masoladi a Loma, exile 1.000.
c Tanga o kaxa kambe, “Sexto Afrânio Burro.”