KIBATULU KIA KUINHI NI NAKE
Muéne ua ‘Xinganeka o Maka’
1, 2. Jimbulula o njila iendele Madiia, mukonda diahi kia mu bhonzele kiavulu.
MADIIA u sota ku xikama kiambote. Muéne ua kexile kiá ku thandu dia bulu ola javulu. Zuze muéne ua kexile mu sunga o bulu phala kuia mu Beleme. Madiia uevu dingi o mona mu mala ku di mexena.
2 Kua kambele kiá ngó tu izuua phala Madiia ku vuala; phala kulondekesa se kiebhi kia kexile Madiia mu kithangana kieniókio, o Bibidia i zuela kuila muéne ‘uemitine.’ (Luka 2:5) Kioso o dikaza kia kexile mu bhita mu mábhia ni mábhia, o idimakaji akexile mu bhongolola mba mu kuna, nange akexile mu a tala ni ku dibhudisa se mukonda diahi muhatu uemita kiki, ua kexile mu kuenda o njila ióio ia lebha. Ihi ia kexile mu bhanga Madiia, dikanga dia dibhata diê, ku Nazalé?
3. Ujitu uahi ua tambuile Madiia, ni ihi i tua-nda di longa kua muéne?
3 O ima ioso íii ia mateka kioso o munzangala iú, mukua Judé, ua tambuile ujitu ua dikota ku muenhu uê. Muéne ueji vuala mona, ueji kituka o Mexiia, o Mon’a Nzambi! (Luka 1:35) Madiia ua bhange o njila íii kioso kia mu kambele kia ngó tu izuua phala ku vuala. Mu njila, muéne ua dibhana ni ibhidi iavulu ia polovala o kixikanu kiê. Tu mone ihi ia kuatekesa Madiia ku kolesa o ukamba uê ni Nzambi.
A Banda mu Beleme
4, 5. (a) Mukonda diahi Zuze ni Madiia, akexile múia mu Beleme? (b) O kitumu kia bhele Sézalu kia bhangesa ku kumbidila kikanenu kiebhi kia Bibidia?
4 Zuze ni Madiia, kene ngó akexile mu kuenda njila mu thembu ienioió. Ande dia ku kuata o njila, Sézalu dia Nguxi ua tumine kuila athu oso mu ixi a tokalele ku disoneka. Ihi ia bhange Zuze? O musoso u zuela: “Zuze anga u tunda mu Ngalileia mu sanzala ia Nazalé, anga u banda mu Judeia, mu sanzala ia Davidi, a ixana Beleme, mukonda kuene ku bhata diâ.”—Luka 2:1-4.
5 Sézalu ka bhanene ngó o kitumu kiki mu vondadi iê. Saí kikanenu a ki bhangele ku 700 a mivu ku dima, ia zuelele kuila o Mexiia eji mu vuala mu mbanza ia Beleme. Kienhiki, kua kexile mbanza ni dijina dia Beleme, phala ku bhixila-ku enda 11 ia kilómetulu tundé ku mbanza ia Nazalé. Maji o kikanenu kiambele kuila, o mona eji mu vuala mu “Beleme dia Efrata” kuene kueji vualela o Mexiia. (Tanga Mikeia 5:2.) Phala ku bhixila ku mbanza Beleme, o athu akexile mu kuenda 130 a kilómetulu mu njila i bhitila ku Samadiia. Zuze ua kexile múia mu mbanza íii ia Beleme phala ku di sonekesa, mukonda o mbanza íii kuene kua tokalele o muiji ua Sobha Davidi—o muiji mua tokalele Zuze ni muhatu’ê.
6, 7. (a) Mukonda diahi o njila ia lebha phala Beleme ieji bhonza kiavulu phala Madiia? (b) Kiebhi o ku kala muhatu ua Zuze kia lungulula o muenhu ua Madiia? (Tala ué ku luiji.)
6 O kuila Madiia ueji xila Zuze mu ku belesela o kitumu kiki? Mukonda o njila ieji lebha kiavulu phala muéne. Nange kiexile ku dimatekenu dia mbambi, mu kuijiia kuila o thembu ia ku kuta ia kexile mu zubha kiá, nange kua kexile mu suma mbundu. O kizuelu, ‘anga u banda mu Ngalileia’ kia tokala muene mukonda Beleme ua kexile ku thandu, phala ku bhixila-ku, a banda 760 a metulu—ku bhinga ku banda izuua iavulu phala ku bhixila-ku. O njila íii ieji lebha kiavulu phala ene, mukonda Madiia uemitine, mu kiki kua bhingile ku nhoha kiavulu mu njila. Mu ithangana íii ia kuimita, o muhatu u mesena dingi ku kala kubhata kumoxi ni muiji ni makamba phala ku mu kuatekesa kioso ki mu kuata o jindolo. Kienhiki, Madiia ua bhingile ku suína phala kuenda o njila íii ia lebha.
Phala ku bhixila mu Beleme kua bhonzele kiavulu
7 Sumbala ni ukexilu iú, Luka ua soneka kuila Zuze “uai mu ku di sonekesa ni Madiia.” Muéne ua zuela kuila Madiia ‘a mu bhanene phala ku kazala ni Zuze.’ (Luka 2:4, 5) O ku kazala ni Zuze kia lungulula o muenhu ua Madiia. Muéne ua xikinine kuila Zuze o mutuameni uê phala ku mu kuatekesa mu nzumbi, iu ua xikina ku mu kuatekesa mu ithangana ioso kala ki tuma Nzambi, ni ku belesela ioso ia kexile mu zuela muadi uê.a Kienhiki, o ku belesela muadi uê mu maka enhá, kueji polovala o kixikanu kia Madiia, maji muéne ua belesela.
8. (a) Ihi dingi ia bhangesa Madiia kuia ni Zuze ku Beleme? (b) Kiebhi o phangu ia Madiia ia ku belesela i suínisa kiavulu o athu a fiiele ku mundu uoso?
8 Ihi dingi ia bhangesa Madiia ku belesela? O kuila muéne uejidile kuila o Mexiia eji mu vuala mu Beleme kala kia ki kanena? O Bibidia ki i tu tangela kana. Ki tuejiia, maji nange kiene muene, mukonda ki kale o atuameni a jingeleja ni athu oso, ejidile o kidi kiki. (Mat. 2:1-7; Nzuá 7:40-42) Madiia uejidile kiambote ihi i zuela o Mikanda Ikola. (Luka 1:46-55) Kienhiki, ki kale se Madiia uai mu Beleme ni muadi uê mukonda dia kitumu kia bhele o nguvulu mba mukonda dia kikanenu kia Jihova—mba mukonda dia ima iiadi íii—muéne ua xisa phangu iambote. Jihova u bhana valolo iavulu ku muthu ua lenduka, ua belesela, ki kale maiala mba ahatu. Mu izuua ietu kuene athu avulu kene mu bhana valolo ku kídifua kia ku belesela, o phangu ia Madiia i suínisa kiavulu o athu a fiiele ku mundu uoso kulondekesa o kídifua kia ku belesela.
O Uvualukilu ua Kristu
9, 10. (a) Ihi ia kexile mu banza Madiia ni Zuze kia zukamene mu Beleme? (b) Kuebhi kua zekela Zuze ni Madiia ni mukonda diahi?
9 Madiia nange ua sangulukile kiavulu kioso kia mono o sanzala ia Beleme. Mu ku banda o milundu, ni ku bhita ku milenga ia midiva—bhu kaxi ka mábhia a sukina o ku a bhongolola—Madiia ni Zuze nange akexile mu xinganeka mu misoso ia lungu ni mundu ua tungile mu sanzala ienioió. O mbanza iexile iofele mua xaxi ka ji midi ja Judá, kala kiambele o polofeta Mikeia; maji muene mua vualele Bouaji, Nouemi, ni Davidi, ene oso a a vualele midi ia mivu ku dima ndenge.
10 Madiia ni Zuze a sange o sanzala iezalele kiá ni athu. Athu a mukuá a diangele kiá o ku bhixila phala ku di sonekesa, mukonda dia kiki ki bhu kexile dingi kididi phala ene ku kala-mu.b Kuma ene ka kexile ni kididi, a solo ku zeka mu kididi kia ibhaku. Tu tena ku xinganeka kiebhi kia divu Zuze mu ku mona o muhatu’ê ni ndolo iavulu, ia kexile mu dimendala, Madiia nuka ua divuile kiki. Mu kididi kuenhoko, Madiia ua kexile ni ndolo ia ku vuala.
11. (a) Mukonda diahi o ahatu ku mundu uoso ejiia kiebhi kia kexile mu divua Madiia? (b) Kiebhi Jezú kiexile o ‘Mon’a ua dianga?’
11 O ahatu ejiia kiambote kiebhi kia kexile mu divua Madiia mu kithangana kieniókio. Midi jiuana ku dima, Jihova ua zuelele kuila o ahatu eji kala ni ndolo mu ku vuala mukonda dia ku lundula o kituxi. (Dim. 3:16) Madiia uevu ué o ndolo ia ku vuala. O musoso ua Luka ki u jimbulula ioso ia bhiti ni Madiia mu ku vuala, u zuela ngó: “U vuala mon’ê ua dianga.” (Luka 2:7) O mon’e ua “dianga”—o mona ua dianga bhu kaxi ka ana oso a vuala Madiia, exile sambuadi dia ana. (Mar. 6:3) Maji o mona ua dianga, muéne ueji kala dingi ni fuma. Muéne kexile ngó mon’é ua dianga, maji uexile “o thungunu, uala ku thandu dia ima ioso” ia bhange Jihova, o Mona umoxi-élele ua Nzambi!—Kol. 1:15.
12. Kuebhi kua zekesa Madiia o mona, ni kiebhi kiene mu londekesa o mundu o kididi mua vualela Jezú?
12 O musoso u zuela: “u mu zekesa mu kidilu kia ibhaku.” (Luka 2:7) O mundu uene mu londekesa bhu kaxi ka ji foto ni ifikula kuila, Jezú a mu vuala mu kididi kia fuama. Maji talesa o kidi. O kidilu kia ibhaku, kididi mua kexile mu tula o kudia kua ibhaku. Lembalala kuila o muiji ua kexile mu zeka mu kididi kia ibhaku, mua kexile mu nuha kia iibha mukonda mua xidile kiavulu—kala ki tuene mu mona ué lelu. O kuila saí tata ueji sola o kididi kala kiki phala ku vuala-ku mon’ê se bhuala ididi iavulu iambote? O ji tata a mesena o mbote phala tuana tuâ. Madiia ni Zuze a mesenene ué ku bhana o kima kia beta kota phala Mon’â Nzambi!
13. (a) Kiebhi Madiia ni Zuze kia sangulukile ngó ni ima ia kexile na-iu? (b) Kiebhi o jitata ja unjimu kia tena ku kaiela o phangu ia Zuze ni Madiia?
13 Maji ene ka luualele mukonda dia ku kamba kididi kia fuama phala ku kala-mu; mu veji dia kiki a sangulukile ni ima ia kexile na-iu. Mu kifika, Madiia muéne muene ua lange o mon’ê, mu ku mu ta mu milele iu ua mu zekesa mu kidilu kia iibha ni ku iudika kiambote o kididi phala o mona ku kala-mu. Madiia kehela o ku luuala, mukonda dia ku kamba kididi kia fuama ku mu fidisa ku langa kiambote mon’ê. Ki kale muéne ni Zuze ejidile kuila o ku langa o mona mu ukexilu ua nzumbi, o kima kia betele o kota phala o mona. (Tanga Matendelelu 6:6-8.) Lelu, o jitata ja unjimu a bhanga ioso phala ku langa kiambote o ana ku mundu iú mu ukexilu ua nzumbi.
O Abhidi a Suínisa Zuze ni Madiia
14, 15. (a) Mukonda diahi o abhidi a sangulukile kiavulu phala ku mona o mona? (b) Ihi ia bhange o abhidi kioso kia mono Jezú mu kididi kia ibhaku?
14 Mu ku bhita kithangana, kua moneka athu. Abhidi a bokona ni lusolo mu kididi kia ibhaku phala ku mona o muiji, bhenge-bhenge o mona. O maiala enhá a sangulukile kiavulu. Ene a tundile ku milundu ni ku lenga, kua kexile mu langa o ibhaku iâ bhu kanga dia hatu.c Ene a zuela ku jitata ja mona, ia lungu ni ima ioso ia mono ku milundu. Ku milundu kua kexile mu langa o ibhaku mu usuku, kua a tukulukila anju. O ku bhenha kua Jihova kua muikine o kididi kioso mua kexile ene mu usuku, ia a tangele kuila o Kristu, o Mexiia, a mu vualele mu Beleme. Ene eji sanga o mona a mu futu mu milele ni ku mu zekesa mu kidilu kia ibhaku. Mu kithangana kiki kia bhiti dingi kima kiéngi—anga ku tukuluka kifuxi kia ji-anju a di bandeka ni mukunji, anga a kala mu kuimba mimbu ia ximana Nzambi!—Luka 2:8-14.
15 Ki tu bhingi ku diuana mu kuijiia kuila o abhidi enhá a bokona ni ku lenga mu Beleme! Nange a diuanene kiavulu mu ku mona o mona mu kidilu kia ibhaku kala kia zuelele o anju. Ene ka bhake o njimbu íii iambote. “A kuata kuambela athu o njimbu ioso . . . oso a k’ivu anga a diuana ima ia a tangela abidi.” (Luka 2:17, 18) O atuameni a jingeleja akexile mu bhanga poko ia abhidi. Maji Jihova ua kexile mu bhana valolo iavulu ku maiala enhá a fiiele, a lenduka. Kiebhi-phe kia divu Madiia kia mu kundu ku abhidi?
Jihova ua bhana valolo ku abhidi a fiiele, a lenduka
16. Kiebhi Madiia kia londekesa kuila uexile muhatu u xinganeka kiambote o maka, ni kiebhi kiki kia kolesa o kixikanu kiê?
16 Mu kidi, Madiia ua bhuile kiavulu mukonda dia ku vuala. Maji né kiki, muéne uevu kiambote ioso ia kexile mu zuela o abhidi. Anga u bhanga dingi kima: “Madiia-phe, maka mosu’ama, u ma lunda ku muxima uê, ni ku ma banza.” (Luka 2:19) O munzangala iú ua muhatu uexile muthu u xinganeka kiambote o maka. Muéne uejidile kuila o njimbu íii ia bhele o ji-anju, iexile njimbu ia dikota. O Nzambi iê, Jihova ua mesenene kuila muéne uijiia, o valolo ia kexile na-iu mon’ê. Kienhiki, muéne kévu ngó o njimbu kana. Ua bhake o maka oso ku muxima phala ku a xinganeka mu veji javulu ku pholo. Kiki kiene kia kolesa o kixikanu kia Madiia ku muenhu uê uoso.—Tanga Jihebeleu 11:1.
Madiia uevuidila kiambote o abhidi iu ua bhake o maka ku muxima
17. Kiebhi ki tu tena ku kaiela o phangu ia Madiia mu kuívua o Mak’â Nzambi?
17 O kuila ua-nda kaiela o phangu ia Madiia? Jihova ua tu bhana o Maka mê, o Bibidia phala tuijiie o kidi ki bhana muenhu. Maji o kidi kiki, kia-nda tu kuatekesa ngó se tu ki ta ku muxima. Tu bhanga kiki, mu ku tanga o Bibidia izuua ioso—ki ku di tanga kala divulu dioso-dioso kana, maji kala o Mak’â Nzambi. (2 Tim. 3:16) Kala kia bhange Madiia, tua tokala ku bhaka o maka ku muxima, ni ku i xinganeka kiambote. Se tu xinganeka kiambote mu milongi i tu tanga mu Bibidia, ni ku kumbidila o milongi ia Jihova ku muenhu uetu, tua-nda kolesa o kixikanu kietu.
Milongi ia Tokalele o ku i Bhaka
18. (a) Kiebhi Zuze ni Madiia kia Belesela o Kitumu kia bhele Nzambi kua Mozé kioso Jezú kiexile hanji mona-ndenge? (b) O sata ia bhanene Zuze ni Madiia ia londekesa ihi ia lungu ni ukexilu uâ ua muenhu?
18 Kioso o mona kia bhange nake dia izuua, Madiia ni Zuze a mu ambata phala ku mu saia kala kia tumine o Kitumu kia bhele Nzambi kua Mozé, anga a mu luka o dijina dia Jezú, kala kia a tumine. (Luka 1:31) Mu kizuua kia 40 ene a mu ambata ku tembulu mu Jeluzaleme, phala ku bhixila-ku, enda 10 dia kilómetulu, ia a bhana o sata ia bhingile o Kitumu ku jingadiama—membe tu iiadi mba pomba jiiadi. Ene ka londekesa kuila akexile ni jisonhi ja ku bhana sata ia kexile ni valolo iofele, mu veji dia ku bhana mbudi ni diembe, o jisata ja kexile mu bhana o jitata ja mukuá. Ene a a suínisa kiavulu mu ku kala mu tembulu.—Luka 2:21-24.
19. (a) Kiebhi Ximinhá kia bhana dingi izuelu kua Madiia phala ku a bhaka ku muxima? (b) Ihi ia bhange Hana kia mono Jezú?
19 Saí diiala muadiakimi kiá, dijina diê Ximinhá ua a zukama iu a zuela dingi ima ia mukuá phala Madiia ku a bhaka ku muxima. Muéne a mu kanene kuila ueji mona o Mexiia ande dia kufuá, Jihova bhu kaxi ka nzumbi ikôla ua londekesa kuila Jezú muéne o Mubhuludi a mu kanene. Ximinhá ua tangela ué Madiia kuila ku pholo muéne ueji dila kiavulu. Ndolo iavulu kala a mu kubula ni xibhata ku muxima. (Luka 2:25-35) O izuelu íii i tesa uôma, ia kuatekesa Madiia ku dibhana ni ndolo mu makuinhi atatu a mivu ku pholo. Kioso Ximinhá kia zubha o kuzuela, o polofeta ia muhatu, dijina diê Hana, ua mono Jezú, iu ua kexile mu zuela ia lungu ni muéne ku athu oso akexile mu kingila o ubhulukilu.—Tanga Luke 2:36-38.
Madiia ni Zuze a a suínisa kiavulu mu tembulu ia Jihova mu Jeluzaleme
20. Mukonda diahi a bhangele kiambote kuambata Jezú mu tembulu mu Jeluzaleme?
20 Zuze ni Madiia a bhange kiambote mu kuambata Jezú mu tembulu mu Jeluzaleme! O ku bhanga kiki, kia bhangesa Jezú o kuia mu tembulu ia Jihova ni ku i uabhela tundé mu undenge. Kioso kia kexile-ku, ene a bhana ioso ia kexile na-iu, ia a a suínisa kiavulu. Nange Madiia ua tundile mu tembulu ni kixikanu kia kolo dingi, o muxima uezalele ni maka phala muéne ku a xinganeka ni ku a tangela ku akuâ.
21. Kiebhi ki tu tena ku kala ni kixikanu kia kolo kala kia Madiia?
21 Lelu, kima kiambote ku mona o jitata ku kaiela o phangu íii. O jitata, Jimbangi ja Jihova, ene mu kuambata o tuana tuâ mu iônge. O jitata jiji a bhanga ioso ia tena mu sidivisu ia Nzambi, ni kuzuela ima i suínisa o phange jâ mu kilunga. Anga a tunda mu iônge íii ni kixikanu kia kolo, ni ima iambote phala ku tangela akuâ. Kisangusangu kia dikota ku diongeka ni ene mu kilunga! Kioso ki tuia ni ku bhanga kiki, tua-nda mona kuila o kixikanu kietu kia-nda kola dingi, kala kiexile o kixikanu kia Madiia.
a Talesa kuila o izuelu i tu sanga mu divulu dia Luka 2:5, ki i difu ni izuelu íii: ‘Madiia u balumuka’ anga uia mu kunda Nzebele. (Luka 1:39) Mu kithangana kiki, muéne kexile luua muhatu ua kazala, nange ua tundu sé ku bhinga kua Zuze. Kioso kiiadi kiâ kia kazala, Zuze muéne ua banze kuia mu Beleme, ki Madiia kana.
b Mu izuua ienioió, o athu akexile mu tunga maxilu bhu kanga mu sanzala phala o asonhi ni athu a bhita njila
c Mukonda dia abhidi enhá ku kala bhu kanga dia hatu mu kithangana kieniókio, mu ku langa o ibhaku iâ, ilondekesa o kidi kia tange o Bibidia, kuila: Jezú ka mu vuala mu mbeji ia Kaiadi, kioso o ibhaku kia tokalele ku kala kubhata, maji mu veji dia kiki, Jezú a mu vuala ku dimatekenu dia mbeji ia Kamusasadi.