Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • bt kiba. 16 jimb. 142-150
  • “Zá Kuku ku Masedonya”

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • “Zá Kuku ku Masedonya”
  • ‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • “Nzambi wa mesenene kuma, tu abokela o njimbu yambote” (Ika. 16:6-15)
  • “O mundu woso wa alungulukila” (Ika. 16:16-24)
  • “Mu kithangana kyenyókyo, mwene ni mwiji wê woso a a batizala” (Ika. 16:25-34)
  • “Kindala amesena kwila, tu tunda mu kaswekele?” (Ika. 16:35-40)
  • ‘O Kutululuka Kua Nzambi ku Somboka o Kitongoluelu Kioso’
    O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu Ua Jihova (Phala ku di Longa)—2017
  • Mulangidi ua Kaleia Uijiia o Kidi
    Katula Mbote mu Misoso ia Bibidia
  • ‘Mwene wa Akwatekesa Kutendela o Mikanda Ikôla’
    ‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
bt kiba. 16 jimb. 142-150

KIBATULU 16

“Zá Kuku ku Masedonya”

O akunji a jixi jengi a abesowala mu kuxikina kikalakalu kyatambula ni kudibhana ni izukutisu ni kusanguluka

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 16:6-40

1-3. (a) Kyebhi Phawulu ni athu exile mu kwendanê kyamono kwila o nzumbi ikôla yexile mwa endesa? (b) Ihi itwandamona?

KIBUKA kya ahatu kyaxisa o mbanza ya Filipe ku Masedonya. Ki kulaleka kyavulu abhixila mu ngiji a ixana Gangites. Axikama ku ndundu ya ngiji phala kusamba kwa Nzambi ya Izalayele, Jihova. Jihova wexile mwamona.—2 Mal. 16:9; Jisá. 65:2.

2 Kyoso o ahatu yá kyexile mu bhanga kiki, ku 800 ya jikilómetulu ku mbandu itundila o dikumbi ya mbanza ya Filipe, kibuka kya mayala axisa o mbanza ya Listra, yala ku mbandu ya lwiji ya Ngalásya. Izuwa ku pholo, abhixila mu kikoka kyoyudike kyambote mu mbanza ya Loma. O kikoka kiki kyexile muya kufwila o dikumbi, mu kibatu kya Azya. Mu kididi kiki mwatungile athu avulu. O mayala yá, Phawulu, Sila ni Timote, akexile ni hânji yavulu phala kubhita mu kikoka kiki n’a tene kukunda o mbanza ya Efezu ni jimbanza ja mukwá mwatungile mazunda a athu abhindamene kwivwa o njimbu yalungu ni Kidistu. Maji, ande dya kumateka kwenda njila, o nzumbi ikôla ya afidisa kuya kupholo. O Bibidya ki izwela se ya afidisa mu ukexilu webhi. A afidisa kuboka mu kibatu kya Azya. Mukonda dyahi? Bhukaxi ka nzumbi ikôla, Jezú wamesenene kwila o kibuka kya Phawulu, ende o kibatu kya Azya Menor, azawuka o Kalunga ka Egeu ni kuya ku ndundu ya ngiji ya Gangites.

3 O ukexilu wa Jezú kwendesa Phawulu ni makamba mê mu njila yiyi katé ku Masedonya, utulonga madisá akatunda. Kyenyiki, tumone o izulukutu yabhiti mu njila ya kayadi ya Phawulu. Mwene wamateka kwenda o njila yiyi ku muvu wa 49 K.K.

“Nzambi wa mesenene kuma, tu abokela o njimbu yambote” (Ika. 16:6-15)

4, 5. (a) Ihi yabhiti ni Phawulu ni makamba mê ku Bitinya? (b) Ihi yasolo kubhanga o maxibulu ni mbote yahi yatambula?

4 Kuma a afidisa kuboka ku Azya, Phawulu ni makamba mê ayi ku thunda phala kuboka mu jimbanza ja Bitinya. Phala kubhixilaku, nange ende izuwa yavulu mu ikoka ka iyudika, mu jimbanza ja Fidíjya ni Ngalásya. Mu jimbanza jiji kimwexile athu avulu. Maji kyoso kyabhixila ku Bitinya, lwamukwá dingi Jezú, bhukaxi ka nzumbi ikôla, wa afidisa kubokamu. (Ika. 16:6, 7) Mu kithangana kyenyókyo, o mayala atandanganyele. Ejidile o njimbu yatokalele kuboka, kyebhi kyatokalele kuboka, maji kejidile kwebhi kwejibokela. Amesenene kuboka ku Azya kwamoneka kifidisu, amesenene kuboka ku Bitinya kwamoneka we kifidisu. Né kiki Phawulu wasuluka mu kusota kididi phala kubokelamu. O kima kyasolo kubhanga kyedile kala kima kyayibha. Ayi ku mbandu ifwila o dikumbi, ende 550 ya jikilómetulu, abhiti mu jimbanza javulu, abhixila mu kididi kya kukwaka o jinaviyu mu Tolowade, phala kuya ku Masedonya. (Ika. 16:8) Ku Tolowade kwene Phawulu kwatenene kuboka. Ki kwamoneka dingi kifidisu!

5 Luka, o musoneki wa divulu dyambata o dijina dyê, wadibundu ni Phawulu ku Tolowade. Mwene wambe: “Mu usuku wenyó Phawulu wamono kisumwa. Mwene wamono diyala mukwa Masedonya wemana ni ku mu dyondela, wixi: ‘Zá kuku ku Masedonya, u tu kwatekese.’ Kyoso Phawulu kyazubha kumona o kisumwa, twasolo kuya ku Masedonya, mukonda twa xinganeka kwila, Nzambi wa mesenene kuma, tu abokela o njimbu yambote.”a (Ika. 16:9, 10) Mu kithangana kiki, Phawulu wejidile kyá kwebhi kwatokalele kuboka. Sé phata wasangulukile kyavulu mu kukolokota mu kwenda o njila yenyoyo! Sé kulaleka, o mayala awana ayi ku Masedonya.

Poxolo Phawulu ni Timote emana mu ulungu. Timote wamulondekesa kima kyala dikanga, kyoso o akalakadi a baluku kyaya ni kukalakala.

“Kyenyiki twa habe mu ulungu, twatundu ku Tolowade.”—Ikalakalu 16:11

6, 7. (a) Ihi itutena kudilonga ni ima yabhiti ni Phawulu mu njila? (b) O ima yabhiti ni Phawulu itubhana kidyelelu kyahi?

6 Ihi itutena kudilonga ku musoso yú? Tala o ima yabhiti: Kyoso Phawulu kyayi ku Azya kyene ngó o nzumbi ikôla yalondekesa o vondadi ya Jihova. Kyoso Phawulu kyazukama ku Bitinya kyene ngó Jezú kyamufidisa. Kyoso Phawulu kyabhixila ku Tolowade, kyene ngó Jezú kyamutendelesa kuya ku Masedonya. Kala mutwameni wa kilunga, lelu Jezú utena kutwendesa mu ukexilu yú. (Kol. 1:18) Mu kifika, nange twene muxinganeka kyá kukala tu aboki a thembu yoso mba kuya mu ididi mwabhindamena dingi aboki. Maji nange kyoso kitwamubhanga o ima phala kukumbidila o mbambe yetu, kyene ngó Jezú kitwendesa bhukaxi ka nzumbi ikôla ya Nzambi. Mukonda dyahi? Banza mu kifika kiki: Muthu wamukwenda ni bixi, utena ngó kuya ku kyasu mba ku kadilu, se o bixi yamukwenda. Kyene we kimoxi n’etu se twamesena kusanzumuna o ukunji wetu. Jezú utwendesa ngó se twamubhanga nguzu phala kukumbidila o mbambe itwaxindi.

7 Abha se ku dimatekenu tukamba kuditunda kyambote? O kwila twatokala kyá kubhwila ni kuxinganeka kuma o nzumbi ikôla ki yamutwendesa? Kana. Lembalala kwila Phawulu wadibhanene we ni ibhidi. Né kiki wasuluka ni kukalakala. Tutena we kudyelela kuma se tukolokota mu kukala ni “ikalakalu yavulu phala ku ibhanga,” twandatambula mabesá.—1 Ko. 16:9.

8. (a) Kyebhi kyexile o mbanza ya Filipe? (b) Mbote yahi yakatula Phawulu mu kuboka mu “kididi kya kusamba”?

8 Kyoso o kibuka kya Phawulu kyabhixila mu kibatu kya Masedonya, ayi ku Filipe. O athu mu mbanza yiyi exile mudizangeleka mukonda dya kukala akwa Loma. O masoladi kexile dingi mukalakala atungile mwenyomo, exile mumona o mbanza ya Filipe kala ixi yofele ya Itálya, kala mbanza yofele ya Loma ku Masedonya. Bhukanga dya mwelu wa mbanza, mu mbandu ya ngiji, o akunji a jixi jengi asange kididi akixana “kididi kya kusamba.”b Kya Sábhalu, ayi mu kididi kiki, asangemu ahatu exile mubheza Nzambi. O maxibulu axikama, anga azwela nawu. “Sayi muhatu wexile mu kwívwa, o dijina dyê Lídya . . . Jihova wa mujikula o muxima.” Lídya wawabhela kyavulu yoso yevu ku akunji a jixi jengi, anga mwene ni akwa inzo yê a abatizala. Kyenyiki wadyondela Phawulu ni yó exile mu kwendanê phala kukala kubhata dyê.c—Ika. 16:13-15.

9. Lelu kyebhi jiphange javulu kyene mu kayela o phangu ya Phawulu, ni mabesá ebhi ene mutambula?

9 O athu asanguluka kyavulu mu kumona kwila Lídya amubatizala! Sé phata Phawulu wasanguluka kyavulu mu kuxikina o kixanu phala kuya “ku Masedonya” ni kumona kwila bhukaxi kâ, Jihova watambwijila o misambu ya ahatu yó exile mu mubheza! Lelu jiphange javulu, adyakime, minzangala, akudi ni makaza, ene muya we mu ididi mwabhindamena dingi aboki. Mu kidi adibhana ni ibhidi. Maji o kisangusangu kya kala nakyu mu kusanga athu axikina o kidi kya Bibidya, kala kyabhange Lídya, kyabetakota o ibhidi ndenge. O kwila eye utena kubhanga nguzu phala kuya kukwatekesa mu kididi mwabhindamena dingi aboki? Wandatambula mabesá avulu. Mu kifika, tala o phangu ya phange Aaron, wayi mu kwatekesa ku ixi yala ku América Central. O izwelu yê ilondekesa kyebhi kyene mu divwa jiphange javulu: “Kusidivila mu ixi yengi kwene mu ngikwatekesa kukula mu nzumbi ni kuzukama dingi kwa Jihova. Ngisanguluka kyavulu mu sidivisu ya kuboka. Ngala ni dinake dya maxibulu!”

Phange jiyadi amubokela kilumba mu kikoka. Munzangala wamutala kudima phala kumona se amuzwela yalungu ni ihi.

Mu izuwa yetu, kyebhi kitutena kuya “ku Masedonya”?

“O mundu woso wa alungulukila” (Ika. 16:16-24)

10. Kyebhi o madimonyo kyafunyisa o athu kulungulukila Phawulu ni makamba mê?

10 Satanaji ni madimonyo mê exile mu funyisa o athu mu mbanza ya Filipe. Sé phata mwene wexile ni njinda yavulu mu kumona kwila o njimbu yambote a ibokele mwenyomo. Mu kyenyiki kitudiwana mu kumona kwila o madimonyo afunyisa o athu kulungulukila Phawulu ni makamba mê! Sayi kizuwa kyoso kyexile muya mu kididi kya kusamba, atakana ni muhatu wakexile ni nzumbi yayibha, dimonyo dya kuzambula. Mukonda dya kuzambula kwê, mwene wakexile mubhana kitadi kyavulu ku jingana jê. O kilumba kiki wexile mudikola: “O mayala yá abhika a Nzambi Sukeku, ene a mu mibokela o njila ya kubhuluka.” Nange o dimonyo dyabhangesa o kilumba kudikola kiki phala kubhangesa o athu kubanza kwila o kuzambula kwê ni milongi ya Phawulu yexile mutunda kwa Nzambi. Mu kubhanga kiki, o athu ejibhana matwi ku kilumba mu veji dya kubhana matwi ku akayedi a kidi a Kidistu. Maji Phawulu wabhangesa o kilumba kudixibha mu kukaya o dimonyo kwa mwene.—Ika. 16:16-18.

11. Ihi yabhiti ni Phawulu ni Sila kyoso Phawulu kyakaye o dimonyo ku kilumba?

11 Kyoso o jingana jê kyamono kwila, o kidyelelu kya kutambula o kitadi kyabhu, akexile ni njinda. Ene akoka Phawulu ni Sila katé bhu kitanda ku atwameni, mu kididi mwexile mubatula maka. O atwameni yá exile mulondekesa o ungana wa akwa Loma. O jingana ja kilumba exile muzangeleka o ixi yâ ni kulondekesa katombo, kyedi kala exile muzwela kiki ku atwameni: ‘O Jijudé jiji amubhekela kavwanza mu kulonga ijila ki twatokala ku ikayela, mukonda tu akwa Loma.’ O izwelu yâ yabhangesa o athu kukala ni njinda yavulu. “O mundu woso [mu kitanda] wa alungulukila. O atwameni . . . atumu kwabeta ni jixikote. Kyazubha kwabeta kyavulu, a atakula mu kaleya.” Anga o kasalelu watakula Phawulu ni Sila exile jifidila, yu wa ate mukaleya kazongo, wakutu o inama yâ ku dibaya. (Ika. 16:19-24) O kaleya kavundile kyavulu, mu kiki kyoso o kasalelu kyajika o dibhitu, Phawulu ni Sila katena kudimona. Maji Jihova wexile mwamona.—Jisá. 139:12.

12. (a) Mukonda dyahi o maxibulu a Jezú kadiwana kyoso kya azukutisa? (b) Satanaji ni jinguma jetu ene mutuzukutisa mu maukexilu ebhi?

12 Mivu kudima Jezú wadimuna o akayedi’ê kwila eji kwazukutisa. (Nzw. 15:20) Kyenyiki kyoso Phawulu ni akwâ kyayi ku Masedonya ejidile kwila eji kwazukutisa. Kyoso kyamateka kwazukutisa kabanze kwila Jihova kexile mwakwatekesa, maji amono kuma Satanaji wexile mulondekesa o njinda yê kwa ene. Lelu o jinguma jetu yó ala ku mbandu ya Satanaji, ene mukayela o jindunge jiji kala kyabhiti mu mbanza ya Filipe. Mu xikola ni ku salu ene azwela makutu alungu netu, kiki kibhangesa kutuzukutisa. Sayi jixi, o jinguma jetu akwa jingeleja atutatela kiki mu jinzo ja kufundisa: ‘O Jimbangi jiji ja Jihova amubhanga kavwanza kavulu mu kulonga ijila ki yadifu ni ijila yetu.’ Sayi jixi, o jiphange jetu ene mwabeta ni kwatakula mu kaleya. Maji Jihova wamumona yoso.—1 Ph. 3:12.

“Mu kithangana kyenyókyo, mwene ni mwiji wê woso a a batizala” (Ika. 16:25-34)

13. Ihi yabhangesa o kasalelu kwibhula: “Ihi i ngatokala kubhanga phala kubhuluka?”

13 Phawulu ni Sila abhingile kithangana phala kunyoha mukonda dya ibhidi yadibhele nayu mu kizuwa kyenyókyo. Mukaxi ka usuku, adivwile dingi kyambote ya amateka ku “samba ni kuximana Nzambi ni mimbu.” Mu kithangana ni mbandu kwabhiti kitungutu mu kaleya! O kasalelu wabalumuka ku kilu, wamono kwila o mabhitu akaleya ajikuka, wakexile ni wôma mukonda wabanzele kwila o jipelezu joso jalenge. Mu kwijiya kwila ejimukaxtikala mukonda dya kwa ehela kulenga, “wasungu o xibhata yê yu wa mesenene kudijibha.” Maji Phawulu wadikola: “Kana kudijibha, mukonda etu enyoso twala bhabha!” Mu kuteketa ni wôma, o kasalelu wa ebhwidisa: “Ihi i ngatokala kubhanga phala kubhuluka?” Phawulu ni Sila kejitena kumubhulula, Jezú ngó. Ene amutambwijila: “Xikana Ngana Jezú, phala eye ni mwiji wê mu bhuluke.”—Ika. 16:25-31.

14. (a) Kikwatekesu kyebhi kyabhana Phawulu ku kasalelu? (b) Dibesá dyebhi dyatambula Phawulu ni Sila mu kukolokota mu izukutisu ni kusanguluka?

14 O kwila o kasalelu wabhange o kibhwidisu kiki mukonda wamesenene kwijiya Nzambi? Phawulu kexile ni phata kwila mwene wakibhange ni muxima woso. O kasalelu wexile mukwa ixi yengi, kejidile o Mikanda Ikôla. Mukonda dya kiki phala kukituka Kidistá, wabhingile hanji kwijiya ni kuxikina o kidi kya Bibidya. Kyenyiki Phawulu ni Sila amulongo “o mak’â Jihova.” Ene aswinine mu kumulonga o Mikanda Ikôla, mukonda dya kiki nange ajimbi o jindolo jexile naju. Maji o kasalelu wamono o jifidila jâ, yu wajisukula. “Mu kithangana kyenyókyo, mwene ni mwiji wê woso a a batizala.” Phawulu ni Sila atambula dibesá dya dikota mu kukolokota mu izukutisu ni kusanguluka!—Ika. 16:32-34.

15. (a) Kyebhi Jimbangi javulu ja Jihova lelu kyakayela o phangu ya Phawulu ni Sila? (b) Mukonda dyahi twatokala kusuluka jinga mu kukunda o athu mu mbambe yetu?

15 Kala Phawulu ni Sila, lelu Jimbangi javulu ja Jihova aboka o njimbu yambote kyoso kya kala mu kaleya mukonda dya kixikanu kyâ. Ene mutambula mabesá avulu. Mu kifika, sayi ixi mwafidisile o kikalakalu kyetu, sayi thembu Jimbangi javulu ja Jihova adilongele o kidi kyoso kyexile mu kaleya! (Iza. 54:17) Twamono kwila o kasalelu wabhingile ngó kikwatekesu kyoso kyamoneka kitungutu mu kaleya. Kyene we kimoxi lelu, sayi athu axikina ngó o njimbu ya Utuminu kyoso kyadibhana ni ibhidi ku myenyu yâ. Kukunda jinga o athu mu mbambe yetu kibhangesa kwila tukala polondo phala kwalonga kyoso ene kyandabhindamena kikwatekesu.

“Kindala amesena kwila, tu tunda mu kaswekele?” (Ika. 16:35-40)

16. Mu kizuwa kyakayela kyoso kyabeta Phawulu ni Sila, kyebhi o ima yalunguluka?

16 Mu kizuwa kya kayela mu kamene, o atwameni a mbanza atumu kujituna Phawulu ni Sila. Maji Phawulu wambe: “Ene atubeta ni jixikote mwaxaxi ka mundu, sé ku tufundisa, sumbala tu akwa Loma, atute mukaleya. Kindala amesena kwila, tu tunda mu kaswekele? Kiki kana! Ene mwéne eze n’a twambate bhukanga dya mbanza.” Kyoso kyejidile kwila ene exile akwa Loma, o atwameni a mbanza “wôma wa akwata,” mukonda kaxila o ujitu wexile nawu o mayala yá.d Kindala o ima yalunguluka. O maxibulu a abeta mwaxaxi ka mundu, kyenyiki o atwameni a mbanza atokalele we kwabhinga muloloki mwaxaxi ka mundu. Ene adyondela Phawulu ni Sila phala kuxisa o mbanza ya Filipe. Ene axikina, maji kyadyanga ayi muswinisa o maxibulu a ubhe, kyene ngó kyaxisa o mbanza.

17. Disá dyebhi dya dilongo o maxibulu a ubhe mu kumona o kukolokota kwa Phawulu ni Sila?

17 Nange Phawulu ni Sila keji kwabeta se o athu ejidile kyá kwila ene exile akwa Loma. (Ika. 22:25, 26) Se kiki kyejibhita nange o maxibulu mu mbanza ya Filipe, ejixinganeka kwila, ene alenge kutala hadi mu dijina dya Kidistu, bhukaxi ka ujitu wâ. Kyebhi kyejidivwa o maxibulu kexile ni ujitu wa kukala akwa Loma? Mu kitumu o maxibulu atokalele kwabeta. Mu kukolokota mu izukutisu, Phawulu ni Sila alondekesa ku maxibulu a ubhe kwila, o akayedi a Kidistu atena kukolokota mu izukutisu. Ku mbandu ya mukwá, mu kuzwela kwila exile akwa Loma, Phawulu ni Sila abhangesa o atwameni a mbanza kuzwela mwaxaxi ka mundu kwila abhukumukina o kitumu. Nange kiki kyabhangesa o atwameni kutalatala kyambote o jiphange ja Phawulu ni kujikula o njila phala ene kutambula kilangidilu ku hádya.

18. (a) Kyebhi o tufunga kyene mu kayela o phangu ya Phawulu? (b) Kyebhi kitwene muzokela “o njimbu yambote bhu pholo ya jinguvulu”?

18 Lelu o tufunga abhana itendelesu ku jiphange mu kwabhana phangu. Kima kyosokyoso kyamesena kwila o jiphange akibhanga, ene we ala polondo phala kubhanga. Kala kyabhange Phawulu, tumona kyambote kwebhi ni kyebhi kitwandazwela yalungu ni ujitu utwala nawu. Se kyabhindamena, tuya mu jinzo ja kufundisa mu dyembu dyetu, mu ixi yetu katé mwene mu jixi ja makanga phala kutambula o ufolo wa kubheza Nzambi. Etu kitumesena kudita mu maka a jinguvulu, maji twamesena kuzokela “o njimbu yambote bhu pholo ya jinguvulu,” kala kyasoneka Phawulu mu kubhita 10 dya mivu tunde kyamutele mu kaleya mu mbanza yiyi. (Fil. 1:7) Kikale se mu jinzo ja kufundisa atulungisa mba kana, kala Phawulu ni makamba mê, twala polondo phala kusuluka mu kuboka “o njimbu yambote,” mu kididi kyosokyoso kyatutumikisa kwala o nzumbi ikôla.—Ika. 16:10.

LUKA—O MUSONEKI WA DIVULU DYA IKALAKALU

Katé mu kibatulu 16, velusu 9, o musoneki wa divulu dya Ikalakalu uzwela o ima yabhange athu engi, kaditumbula mu musoso. Maji mu Ikalakalu 16:10, 11, waditumbula kyá. Mu kifika mu velusu 11 mwene wasoneka: “Kyenyiki twa habe mu ulungu, twatundu ku Tolowade, etu twayi ku Samotalásya.” Tunde mu velusu yiyi o musoneki Luka umateka kubhanga mbandu ku musoso. Kuma o dijina dya Luka kidimoneka mu divulu dya Ikalakalu ya Jipoxolo, kyebhi ki twejiya kwila mwene wadisoneka?

Luka waxikama, wamusoneka mukanda.

Tutena kwijiya o kidi kiki mu kusokesa o dimatekenu dya divulu dya Ikalakalu ni dimatekenu dya divulu dya Luka. O madivulu ayadi amateka ni kuzwela yalungu ni “Tiyófilu.” (Luk. 1:1, 3; Ika. 1:1) O divulu dya Ikalakalu dimateka ni izwelu yiyi: “Tiyófilu, nga dyangele kusoneka yalungu ni ima yoso yamateka kubhanga Jezú ni kulonga.” Kuma jingana javulu mu ukulu axikina kwila Luka mwene o musoneki wa divulu dyambata dijina dyê, nange mwéne we wasoneka o divulu dya Ikalakalu.

Kitwejiya ima yavulu yalungu ni Luka. O dijina Luka dimoneka ngó lutatu mu Bibidya. Poxolo Phawulu wexana Luka kala “musaki wa jihaxi” ni ‘mukalakadi ni mukwetu.’ (Kol. 4:14; Filim. 24) Mu jimbandu ja Ikalakalu mwa ditumbula Luka, jilondekesa kwila kyadyanga Luka wende ni Phawulu tundé ku Tolowade katé ku Filipe, ku muvu wa 50 K.K. Maji kyoso Phawulu kyaxisa o mbanza ya Filipe, Luka kexile dingi mukwendanê. Kiyadi kyâ adisange dingi ku Filipe ku muvu wa 56 K.K. ende njila ni sambwadi dya jiphange tundé ku Filipe katé ku Jeluzaleme. Kwenyoko Phawulu amutele mu kaleya. Mivu iyadi ku pholo Luka wayi ni Phawulu tunde ku Sezaleya ndu ku Loma. Phawulu wexile hanji mu kaleya. (Ika. 16:10-17, 40; 20:5–21:17; 24:27; 27:1–28:16) Phawulu amutele mu kaleya mu veji ya kayadi ku Loma. Mwene wamono kwila eji kumujibha. Mu kithangana kyenyókyo, “Luka mwene ngó” wexilenê. (2 Ti. 4:6, 11) Kiki kitulondekesa kwila Luka wexile polondo phala kwenda jinjila ja makanga ni kudibhana ni ibhidi mukonda dya njimbu yambote.

Luka kazwela kwila wamono o ima yasoneka yalungu ni Jezú. Mu veji dya kiki, mwene wasoto “kwongeka ni kusoneka mu mukanda o ima yoso” yaxikina o athu. O yasoneka mwene, o amutangele “nayu oso akexile jimbangi” mba amono o ima yasoneka. Ku mbandu yamukwá, watokwesa “o ima yoso ni kidi kyoso” phala kusoneka “o ima kala ki yabhiti tundé kudimatekenu.” (Luk. 1:1-3) O nguzu yoso yabhange Luka ilondekesa kwila wexile mukwa kutokwesa o ima ni kidi kyoso. Phala kusoneka o ima yiyi, nange wazwela ni Nzebele, Madiya many’â Jezú ni athu amukwá. Ima yavulu yasoneka ki imoneka mu divulu dya Matesu, Máluku ni Nzwá.—Luk. 1:5-80.

Phawulu wambe kwila Luka wexile musaki. Tutena kumona mu divulu dyê kyebhi o asaki kyasuwa o athu atala hadi. Mu kifika: Luka wambe kwila kyoso Jezú kyasake diyala wexile ni dimonyo, “o dimonyo dyatundu mu mukutu wê, sé ku mu kwama.” O ukow’a poxolo Phetele “wakexile ni febele yavulu.” Wasoneka we kwila, Jezú wasake “muhatu a mu katesa kwala o nzumbi yayibha mu kwinyi ni dinake dya mivu. Mwene wa kotamene, katenene né ngó kubhetuka.”—Luk. 4:35, 38; 13:11.

Sé phata Luka wate kupholo “kikalakalu kya Ngana.” (1 Ko. 15:58) Luka kamesenene kukituka mvwama mu kukalakala kala musaki mba kusota o fuma, maji wamesenene kukwatekesa o athu kwijiya ni kusidivila Jihova.

LÍDYA—MUHATU MUKWA KUSUMBISA IZWATU YA KATUNDA

Lídya watungile ku Filipe, mbanza ya katunda mu kibatu kya Masedonya. Mwene wexile mukwa Tiyatila, mu mbanza ya Lídya, yexile ku mbandu ifwila o dikumbi ku Azya Menor. O kikalakalu kyê kya kusumbisa izwatu ya katunda kyamubhangesa kuzawuka o Kalunga ka Egeu ni kutunga ku Filipe. Nange wexile musumbisa imbamba yavulu ya kusuka kala jitapete ja makota ni jofele, milele ni kima kyexile mu kusukisa o milele. Sayi kisoneku kyosange mu mbanza ya Filipe kizwela kwila, kwenyoko kwexile kibuka kya athu exile musumbisa izwatu ni milele ya katunda ya kusuka.

Lídya wamulondekesa mulele.

O Bibidya izwela kwila Lídya wexile “mubhezi wa Nzambi,” kiki kilondekesa kwila nange waxikinine o ubhezelu wa Jijudé. (Ika. 16:14) Nange wamateka kubheza Jihova ku Tiyatila. Kwenyoko kwexile kididi kya ubhezelu wa Jijudé, maji ku Filipe kana. Sayi athu axikina kwila o dijina Lídya dilombolola “muhatu mukwa mbanza ya Lídya,” ni kwila o dijina didi amubhana mu mbanza ya Filipe. Maji kwala isoneku ilondekesa kwila Lídya dyexile we dijina dya athu.

Mu hama ya kavwa mba ya kanake, o akwa Lídya ni athu atungile mu jimbanza jazukamene ku mbanza yiyi, exile jihete mu kukusukisa o milele ni izwatu. Mu kidi, o athu exile muzwela kwila o menya a Tiyatila exile mubhangesa “o kolo ku izwatu kunangenena ni kubhenya dingi.”

O izwatu ni milele ya kusuka yatele kyavulu, o jimvwama ene ngó exile mu isumba. O kima kyexile mu kusukisa o izwatu yexile mutunda mu ima ki idifu. Maji o kyabetakota, kyatele dingi, exile muta mu linyu ya fina, kyexile mutunda ku ibamba mu Kalunga ka Mediterrâneo. O milele ya kusuka yatele kyavulu, mukonda kibamba kimoxi kyexile mubhana ngó kama kofele phala kukusukisa o izwatu. Mu kyenyiki, kwabhingile 8 dya midi ya tu ibamba phala kukatulamu mbandu yofele.

Nange Lídya wexile mvwama mukonda kwabhingile kitadi kyavulu phala kukalakala ni izwatu ya kusuka. Ku mbandu ya mukwá, wexile ni inzo yadikota mwatenene kuzalela athu awana: Phawulu, Sila, Timote ni Luka. O izwelu “akwa inzo yê,” itena kulombolola kwila mwene watungile ni jindadu jê, mba watungile ni abhika ni jiselevende. (Ika. 16:15) Kuma Phawulu ni Sila asange jiphange mu inzo ya muhatu yú mukwa kuzalela, kilondekesa kwila o Jikidistá ja dyanga mu mbanza ya Filipe akexile mubhanga o yônge mu inzo yê.—Ika. 16:40.

Mu kubhita 10 dya mivu, kyoso Phawulu kyasonekena o jiphange ku Filipe, mwene katumbula Lídya. Yoso itwejiya yalungu ni mwene yala mu Ikalakalu kibatulu 16.

a Tala o kaxa “Luka—O musoneki wa divulu dya Ikalakalu,” mu difwe 146.

b Nange o Jijudé a afidisa kukala ni dilombe mu mbanza ya Filipe mukonda dya kutungamu masoladi avulu. Phala kukala dilombe mu jimbanza, kwabhingile kutungamu 10 dya mala Jijudé. Nange mu mbanza ya Filipe kimwexile 10 dya mala Jijudé.

c Tala o kaxa “Lídya—muhatu mukwa kusumbisa izwatu ya katunda,” mu difwe 150.

d O kitumu kya akwa Loma kyexile mulondekesa kwila, o mukwa Loma katokalele kumuta mu kaleya, sé kumufundisa ni kumubalakala.

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu