CIIN BWAAL CYA KULONG CYA 22
Tungunuk ni Kwendel mu ‘Njil a Bujilang’
‘Kwiiyiiy kwiikal njil, . . . Njil a Bujilang.’—YE. 35:8.
MUSAMBW WA 31 Wewe, wende ne Nzambi!
KADYOOSHa
1-2. Bilondeshel Esdras 1:2-4, i dihangadik kaay dya buseeb dyangacil biin Yuud baakady bashikacil mu Babiloon?
MUKALENG utwaadil diimanyish! Biin Yuud, baakady bahik mu Babiloon mukacy mwa mivw 70, baakady biibalekelel bwa kuhingomw mu cibunj cyaabab, mu Izaleel. (Bal Esdras 1:2-4.) Teng Yehow ki waakady mwa kwiiy kukumbaj bwaal oobw. Bwabiny tudy mwa kuleeb nook? Bwaal Babiloon kaakady mwa kulekelel biin-biin bahik. (Ye. 14:4, 17) Ki Babutwiil Babiloon, ni mukaleng muhyaamuhy uleebel neey biin Yuud bady mwa kuhatuk mu cibunj. Bu cihet, mwiin Yuud woos, nang-nang baafumw ba bisak, baakady ni bwa kwangat dihangadik: bwa kuhatuk mu Babiloon eecy bwa kushaalomw. Dihangadik aady kadyaakal mwa kwiikaloh bend dihehel bwa kwangat. Bwabiny tuleeleeb nook?
2 Bukuluuh bwaakady mwa kukaakeesh bavul bwa kulongobw lwend luleeh lwaakady mwa kwiibakabish. Ni bu mwaakady biin Yuud bavul biikal baleelel mu Babiloon, bakaady bamanyik teng cibunj cya Babiloon. Bwa bab, Izaleel waakady bulab bwa baakaakababw. Bamw biin Yuud bamweekel neey bahetel bihak bivul mu Babiloon, nook bidy mwa kwiikal biibakasakeen bwa kushiy mazubw maabab malengel eecy bihak byaabab bwa kuyobw kashikacil ha cyaab cyaakadyobw kabay biibidilangan naacy.
3. I diibenesh kaay dyaakady mwa kwiiy kuhet bashaadil biin Yuud baakady mwa kuhingomw mu Izaleel?
3 Mu meej mwa biin Yuud ba lulamat, baakady bamanyik neey mabenesh miiyiiyobw kuhet hadyobw bahing mu Izaleel, maakady mavul menmen mashilangan ni midimw yoos yaakadyobw mwa kulong. Mu mabenesh matam miimiin aam, mudy cikwaabw kuhambidil kwaabab. Ning mwaakadyok tempel ya bapangaan yihit ha 50 mu Babiloon, kakwaakadyoh bend tempel a Yehow mu cibunj aacy. Kakwaadyoh bend cilambwiil cyaakady biin Izaleel mwa kulambwiil nyam yaakadyobw ni bwa kutwaal bilondeshel May ma Mawej maheeley Moyiz, ni kakwaakadyoh bend baat bomekel bujit bwa kulambul milambw yaakady baat biiy naay eey. Cikwaabw, kwaakady baat bavul bapangaan baan-balum ni baan-bakaj baakady bahambidil baamawej a makos, ni bakeeh ki baakady baneemek Yehow ni mikenj yindiy. Nook, biin Yuud bavul baakady baciin Mawej, baakady batakamin bwa kuhingobw mu bulab bwaabab cyaab cyaakadyobw mwa kuteek cikwaabw kuhambidil kujilang.
4. I dyambulwiish kaay dilayil Yehow bwa kwaakish biin Yuud bahiihingomw mu Izaleel?
4 Lwend lukasakan lwaakady biin Izaleel mwa kulong lwa kwaaluk mu Babiloon batal mu Izaleel lwaakady mwa kwangat sunny bu yinaay, ki Yehow ulayil neey kakwaakwiikaloh bend myand kaahand yaakady yimweek bwa kwiibakaakesh diib diikalobw mwa kuhingomw. Yeshaay, ufundil neey: “Busaay njil bwa Mawej [Yehow], sebaay njil mu byaab byuum bwa Mawej iitut. Cihong cyoos biiciihuj bulab biicyeelekeeny.” (Ye. 40:3, 4) Anj langilok ha bwaal oobw: njil uhiihitil mu cyanganyik, kudy cyaab cya kwendel hakady ha milund. Balong ba lwend bahiihicilomw biiyiiy kwiikal biin-biin ni musangal! Biiyiiy kwiikal biheehel menmen bwaabab kwendel mu njil moloolok oow hamut a kunangat milund ni miyeng, eecy bihong. Ni biiyiiy kwiikal cikwaabw biheehel menmen bwa kwend lwang-lwang.
5. I diijin kaay dyaakishilobw njil a mu ciifwaany udy hakacy ha Babiloon ni Izaleel?
5 Leel oow, njil yivul i biiyaakish majin eecy nimero. Njil a mu ciifwaany ufundil Yeshaay waakady byend ni diijin. Yoow tubal nook: “Njil wiiyiiy kwiidikobw ney: ‘Njil a Bujilang.’ Muut woos wa hanyeet habiih kiish mwa kuyiilomw.” (Ye. 35:8) Mulay oow waakady umvwiij biny bwa biin Izaleel bahingilomw ciisang aacy? Ni umvumvwiij biny bwiitut leel oow?
‘NJIL A BUJILANG’—HA KAL NI LEEL OOW
6. Bwabiny babiikeen njil oow neey mujilang?
6 “Njil a Bujilang”—I diijin kaay dilengel menmen didy naady njil oow! Bwabiny babiikeen njil oow neey mujilang? Kakwaakwiikaloh bend cyaab mu Izaleel muhyaamuhy bwa “muut woos wa hanyeet habiih”—mwiin Yuud waakady mwiiswiik bwa kwend masandy, kuhambidil kish, eecy mpekaat yikwaabw yitam, kabaakady mwa kwiibiitabil bwa kwiikalobw mu Izaleel. Biin Yuud bahingilomw baakady ni bwa kwiikal “baat bajilang” ku mees kwa Mawej aabab. (Mmu. 7:6) Nook, kabyaakadyoh bend byumvwiij neey biin Izaleel bahatukil mu Babiloon aab, baakady mwa kuleeb neey i bawaakan, ki baakady mwa kutungunuk ni kushintulul yimw myand kaahand mu shikacil aabab bwa kusangeejobw Yehow.
7. I myand kaay yaakady yikaam bwa bamw ba ku biin Yuud balong mu shikacil aabab? Twaal cileejel.
7 Teng mu tubakutal ku butambwiil, biin Yuud bavul balelelobw mu Babiloon, ni bimweekel neey bavul baakady biibidilangan ni mushind a kulang ni wa kulong kwa myand teng bu biin Babiloon. Mivw yivul kuunyim kwa biin Yuud baman kuhingomw mu Izaleel, Esdras wiiyiil kutal bamw biin Yuud baakady bahwaan ni baan bakaj bapangaan bwa kubakanganobw. (Cim. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2) Cikwaabw hahitil mafuk, Nehemih Mulombol a proveens ukemen bwa kutal mudy baan balelelobw mu Izaleel balek kulong cikwaabw cileebel cya biin Yuud. (Mmu. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) I mushind kaay udy batofw aab mwa kumanyik bwa kukat ni kuhambidil Yehow hadyobw kabay mwa kumvw ciin Ebreh—cileebel citam cifundilobw naacy Diiy dya Mawej? (Esd. 10:3, 44) Nook, byaakady bikaam biin Yuud balong mwaabab moos bwa kulek myand kaahand, ki biiyiiy kwiikal biheehel menmen bwa bab kulong nook mu Izaleel, cyaab cyaakadyobw batwaadij kulongolol cikwaabw myand ku bikeeh ku bikeeh bwa kuhambidil kujilang kwiikalok.—Neh. 8:8, 9.
Kacy mu 1919 B.B., baat miliyo baan balum ni baan bakaj ni baan i bahatuk mu Babiloon Mutam ni i batwaadij kwendel mu “Njil a Bujilang” (Tal cikos cya 8)
8. Bwabiny myand yilongekel ha kal eey yidy ni buseeb bwiitut leel oow? (Tal cifwaatul cya ha cizubw.)
8 Bakwaabw bady mwa kulang neey: ‘I bwaal bwa buseeb buvul menmen,’ ‘ki myand yilongekel biin Yuud kukaady mafuk mavul yidyok ni buseeb bwiitut eeny?’ Cya biin, yidy ni buseeb bwaal, mu mushind kaahand, twendend ni kwendel mu “Njil a Bujilang.” Ning tut biikal bashing diisaby eecy “mikook yikwaabw,” Tudy bakat bwa tushaal mu “Njil a Bujilang” bu mudyey wiiy kwiitwambulwiish bwa kutungunuk ni kuhambidil Yehow leel oow mu paradiiz iitut a mu spirit ni wiiyiiy kwiitufikish ku mabenesh miikal Bukaleng mwa kwiiy kwiituhetesh ha bulab.b (Jah 10:16) Kacy mu muvw a 1919 B.B., baat miliyo yivul baan balum, baan bakaj, ni baan i bahatuk mu Babiloon Mutam, sangil a bitendeleel bya makos, ni i batwaadij kwendel mu njil a mu ciifwaany oow. Udy mwa kwiikal byeeb misang yikwaabw mu baat aab. Ning mukaadyok mivw bu 100 yidyobw baman kukangul njil, baat bakwaabw i batwaadij kulongolol njil aaw kal-kal mivw yivul kuuhal kwa kutwaadijobw ku mulongolol.
KULONGOLOL KWA NJIL
9. Bilondeshel may mady mu Yeshaay 57:14, i mu mushind kaay utwaadijilobw kulongolol “Njil a Bujilang”?
9 Bwa biin Yuud kuhatukobw mu Babiloon, Yehow waakady mulongolol myand bwa baful biit byoos byaakadyomw byaakady mwa kwiibakabish. (Bal Yeshaay 57:14.) Bwiitut leel oow “Njil a Bujilang” i biny? Bwa mivw nkam ni nkam kuuhal kwa muvw a 1919, Yehow utwaadijil kukal mudimw ni baat baan balum baakady bamuneemek bikasakan bwa kulongobw bwa baat bakwaabw bahet mushind a kuhatukobw mu Babiloon Mutam. (Fwanyikij ni Yeshaay 40:3.) Balongel mudimw a buseeb habitaatal mudimw a njil a mu spirit udy mwa kwambulwiish hahiihit mafuk baat ba micim yilengel bwa kuhatukobw mu Babiloon Mutam ni bwa bab kutweel mu paradiiz a mu spirit, cyaab cidyobw mwa kuhambidil Yehow haakaabumw ni baat bindiy. “Mudimw a kulongolol kwa njil” i biny? Tukontononaay yimw ya ku midimw ya kulongolol yaakady yilongek.
Mukacy mwa mivw nkam ni nkam kuuhal kwa kufik mu muvw a 1919 B.B., Baat baakady baneemek bikasakan Mawej bambulwiishil baat bwa kuhatuk mu Babiloon Mutam (Tal cikos cya 10-11)
10-11. Kuhatul ha mabij Bibl ni kumwaalabul i kwambulwiish bwa kwambil baat bavul myand ya biin-biin ya mu Bibl bicy? (Tal cikwaabw cifwaatul.)
10 Mudimw a kuhatul mikand ha mabij. Teng bu mu muvw a 1450, batentwiil Bibl ku bikaam. Mudimw oow wangacil mafuk mavul, ni yimw Bibl yitentwiilobw ku bikam kayaakady yimweek menmen ni yaakady ni mushing muvul menmen bwa baat kwiiyisumb. Ki diib dyaakadyobw bakal mudimw ni cyaamw cya kuhatul naacy Bibl, byaakady biheehel menmen bwa kuhatul Bibl yivul ni bwa kwiiyabanyin baat bavul.
11 Mudimw a kwaalabul. Mu mivw nkam ni nkam ya kal, Bibl waakadyok nang-nang mu cileebel cya Latin, cileebel cyaakadyobw bamanyik teng kudy baat baakady bamanyik mukand baakady mwa kumvw myand yidyomw. Nook, diib ditwaadijil baat bavul mudimw a kuhatul mikand, baat baakady baneemek Mawej bikasakan bakadil mudimw muvul menmen bwa kwaalabul Bibl mu bileebel byaakady baat bavul biisamb. Leel oow babaabal Bibl baakady mwa kufwanyikij myand yaakadyobw biibalongweesh kudy baafumw baabab ba bitendeleel ni myand yidy Bibl ulongweesh menmen.
Baat baakady baneemek bikasakan Mawej bambulwiishil baat bwa kuhatuk mu Babiloon Mutam (Tal cikos cya 12-14)c
12-13. Twaal cileejel cya mwaakadyobw batwaadij kumb hatook malongweesh ma bitendeleel ma makos kudy balony ba Bibl ba biin-biin mu siyekel a 19.
12 Biit bya kulong naaby Bibl. Balony ba Bibl baakady badimuk ni balongel myand yivul ya mu byaakadyobw babal mu Diiy dya Mawej. Ki baafumw ba bitendeleel baakady ni cinj haakady balony ba Bibl aab batwaadij kwambil baat bakwaabw myand yaakadyobw balong. Habwiih ni muvw 1835, cileejel, baat bavul baakady bakat myand ya biin-biin batwaadijil kudiil baat musah hakwend kwiibakish trakt yaakady yumb hatook malongweesh ma bitendeleel ma makos maakadyobw balongweesh mu bitand byaabab.
13 Habwiih ni muvw a 1835 muut waakady uciin Mawej diijin dindiy Henry Grew uleejel trakt waakady uleeb habitaatal ciloolongek hady muut ufw. Mu trakt aaw, uleejel ku dyambulwiish dya mifund ya mu Diiy dya Mawej neey kulek kufw i bukish bwa kudy Mawej, ni kabiin neey i balel muut ni aanyim ukiish ufw, bu mudy baat bavul mu bitendeleel balongweesh baat. Mu muvw a 1837 pasteer mukwaabw diijin dindiy George Storrs uhetel trakt haakadyey ki utweel mu Majuw (mu train). Ubadil trakt aaw ni wiiyil kutwiishiibw neey uhetel myand ya biin-biin ya buseeb. Wangacil diihangadik dya kulongweesh bakwaabw myand yaakadyey mulong. Mu muvw a 1842 utwaadil bya kubal bilondangan bikal ni ciin bwaal cikookok meej ma baat “Les méchants sont-ils immortels?” diib. 26-30. Myand yifundil George Storrs yaakady ni bwenzej bulengel kudy sangwiilum mukwaabw diijin dindiy Charles Taze Russell.
14. I biny byambulwiishil Mwiin-kweet Russell ni balund nend mu mudimw a njil a mu spirit ulongekel kal? (Tal cikwaabw cifwaatul.)
14 I biny byambulwiishil Mwiin-kweet Russell ni balund nend mu mudimw a njil a mu spirit ulongekel kal? Mu kulong kwaabab, baakady ni mushind a kutal mu ma diksiioneer mwaakadyobw bumvwiij myaak yikwaabw, mikand yikwaabw mudyobw balayidil biin bwaal bihehetangan, ni Bibl yikwaabw yaalabul yishil-shilangan, yoos yaakady baat baalabul kuuhal kwa kutwaadijobw mudimw aabab. Bahetel cikwaabw dyambulwiish dya mu kujoojolol kwa myand ya mu Bibl yifund kudy baat bu mudy Henry Grew, George Storrs, ni baat bakwaabw. Mwiin-kweet Russell ni balund nend baakady bambulwiish kaayaabw mu mudimw a njil a mu spirit hakuhatul mikand yivul ni trakt, ni yaakady mikand yaakady ni myand yaakady Bibl ulongweesh.
15. I myand kaay yitam yilongekel mu muvw a 1919?
15 Mu muvw a 1919, Babiloon Mutam ukaakeel kwiikakal ni bukookesh kudy baat ba Mawej. Muvw aaw, i yiy uteekelobw ‘muhik a lulamat udy mudimuk,’ ni teng diib aab, muhik oow utwaadijil kukal mudimw ni kiihacil ka neey baat ba micim yilengel bahet mushind aabab kwendel mu ‘Njil a Bujilang.’ (Mat. 24:45-47) “Mudimw ukadil bakwaabw bwa kulongolol njil oow” wambulwiishil baat bakutwaadij kwendel mu njil aaw bwa kumanyikobw myand yivul habitaatal Yehow ni myand yidyey mulongolol bwa kwiiy kulong. (Tus. 4:18) Baakady mwa kulong cikwaabw bwa kwiikal ni shikacil umvumvwangan ni lukat lwa Mawej. Yehow kiin ukaam teng neey baat bindiy bashintuluk teng musang aakaabumw. Hamut a kulong nook, i mwambulwiish baat bindiy bwa kumumanyikobw teng ku bikeeh ku bikeeh. (Tal kazubw ka neey “Yehow Wambambulwiish Baat Bindiy bwa Kumanyikobw Myand Bikasakan ku Bikeeh ku Bikeeh.”) Twiiyiiy kwiikal ni musangal tut boos diib ditwiikal ni mushind a kusangeej Mawej mu myand yituloolong!—Kol. 1:10.
‘NJIL A BUJILANG’ UCIDY TENG MUKANGUL
16. Bilondeshel Yeshaay 48:17; 60:17, kacy mu muvw 1919, i mudimw kaay ulongelobw bwa kulongolol “Njil a Bujilang”?
16 Njil woos ukaakaam biikal teng bamulongolol bwa kwiikaley mulengel. Kacy mu muvw a 1919, mudimw a njil habitaatal “Njil a Bujilang” batungunukil ni kumulong, ni kiihacil ka neey baat bavul bahet mushind a kuhatukobw mu Babiloon Mutam. Muhik a lulamat udy mudimuk muhyaamuhy uteekelobw waakady mwa kukal mudimw bikasakan, ni mu muvw a 1 921, bahatwiil biit bya kulong naaby Bibl bisungwiilwiilobw bwa kwambulwiish baat bahyaabahy bwa kumanyikobw myand ya biin-biin yidy mu Bibl. Mukand aaw i, Harpe de Dieu, wiiyiilobw kwaakish baat ni baakady bahatul mikand eey habwiih ni miliyo yisambombw mu bileebel 36, ni baat bavul balongel myand ya biin-biin ku dyambulwiish dya mukand oow. Mafuk mashaal aam, tudy bahet mukand muhyaamuhy mulengel weeh wa kulombol nend malong ma Bibl, Iikal ni Buuny Buyiil! Mu mafuk ma bulekel aam, Yehow i mukal mudimw ni bulongolody bwindiy bwa kutungunuk ni kwiitwaakish byaakudy bya mu spirit bidy mu Diiy dya Mawej bwa kwiitwambulwiish bwiitut kutungunuk ni kwendel mu “Njil a Bujilang.”—Bal Yeshaay 48:17; 60:17.
17-18. I kweeh kwiiyiiy kwiitufikish “Njil a Bujilang”?
17 Tudy mwa kuleeb neey ning hady muut wiitab bwa kulong Bibl, i mushind a kuhet dyaakatook dya kwendel mu “Njil a Bujilang.” Bakwaabw bendendelomw teng bwa katancy kakeeh ni kuunyim biiy balukomw. Bakwaabw i biihangadij bwa kutungunuk ni kwendelomw teng ni diib diiyiiyobw kafik kuyaayobw. I kweeh kuyaayobw?
18 Bwa aab bady ni kutakamin kwa kuy mu diiwul, “Njil a Bujilang” wiibafiifikish mu “budimy bwa Mawej [mu paradiiz a Mawej]” mu diiwul. (Yis. 2:7) Bwa biin aab bady ni kutakamin kwa kwiiy kushikat ha bulab, njil oow wiiyiiy kwiibafikish ku buwaakan ku bulekel kwa mivw 1 000. Uw mwiikal wendel mu njil oow leel oow, kulangiloh bend ha myand yiwukaady mulek. Ni kwaalukoh bend mu njil oomw teng ni muwufiifik kuwuyaay mu bulongolody buhyaabuhy! Tukulaalangil ni musangal “lwend lulengel.”
MUSAMB WA 24 Luayi ku mukuna wa Yehowa
a Yehow ubiikeen njil a mu ciifwaany waalalukil mu Babiloon mutal mu Izaleel neey: ‘Njil a Bujilang.’ Yehow i mutookesh bya mushind aakaabumw njil oow bwa baat bindiy ba mu biisang bya leel oow eeny? Ying! I kacy mu muvw a 1919 B.B., baat miloyo yivul bahahatuk mu Babiloon Mutam ni batwaadijil kwendel mu ‘Njil a Bujilang.’ Tut boos bikaam tushaal mu njil oomw teng ni mutuyaay kafik kutuyaay.
c DYUMVWIIJ DYA CIFWAATUL: Mwiin-kweet Russell ni balund nend bakadil mudimw ni Bibl ni biit bya kulong naaby Bibl byaakady bilongolol kuuhal kwa ciisang cyaabab.