‘Endambi Ey’eritswera’ Yabirihika
ERIBISULIRWA, ekitabu ky’erighunzerera omwa Biblia, kikaleka ithwaminya ngoku malaika oyukaghulhuka omwa kyanya awithe “engulhu yuwene ey’erikotha ey’erithulhughania ng’omwatsi ow’eritsema.” Akabugha omwa mulenge munene athi: ‘Mubahe Nyamuhanga kandi mumupipe, kusangwa endambi y’eritswera liwe yamahika.’ (Eribisulirwa 14:6, 7, NW) ‘Endambi y’eritswera’ eyo mwa muli erithulhughania n’eriletha eritswera lya Nyamuhanga. “Endambi” ni mughulhu muke. Eritswera lya Nyamuhanga likasa ng’erisyaghunzaho “ebiro by’enyuma-nyuma” ebya thulimu munabwire.—2 Timoteo 3:1.
Erihika ‘ly’endambi ey’eritswera’ ni ngulhu yuwene okw’abanzire erithunganene. Y’endambi eya Nyamuhanga akendi syalethera mw’erihumulikania abaghombe biwe, ababiriaghalibwa n’emighulhu eno eyiri mw’obwithi, n’eyithe mw’olhwanzo.
Neryo, ‘endambi ey’eritswera’ yikendibya yithe ya thoghothya emighulhu mibi eyamunabwire eno, thukabwirawa indi: ‘Thubahe Nyamuhanga n’erimuha olhukengerwa.’ Wuna mukolha wuthya? Eki kikamanyisaya kithi sikwama ky’eribugha wuthi, “Ng’ikirirye Nyamuhanga.” (Matayo 7:21-23; Yakobo 2:19, 20) Eriubaha Nyamuhanga eritholere likaleka ithwamusikya. Litholere iryaleka ithwayihighulha okwa bubi. (Emisyo 8:13) Litholere irya thuwathikya erianza ekibuya n’eripona ekibi. (Amosi 5:14, 15) Thwama kenga Nyamuhanga, thukendi muhulikirira ithunamusikirye kutsibu. Isithwendibya abasurusuthire kutsibu n’ebindi bindu, thukalemwa erisoma Ekinywe kiwe, e Biblia, mughulhu wosi. Thukendi muyikethera mughulhu wosi n’omuthima wethu wosi. (Esyonyimbo 62:8; Emisyo 3:5, 6) Abo abakamusikaya bakaminya bathi iyo ng’Omuhangiki ow’olhubulha n’ekihugho, ya Muthabali w’Obuhangwa bwosi, kandi bakanza eriyihira omwisi siwe ng’Omuthabali ow’esyangebe syabu. Thwamaminya thuthi thutholere ithwalengekania kutsibu okwa myatsi eyi, thukole thuthya ahathe erikerererwa.
Endambi ey’erilethera mw’eritswera eya malaika akanayako kandi yikathasya hulhawa mwa ‘kiro kya Yehova.’ “Ekiro” ng’ekyo mukya hika oku Yerusalemu eya kera omwa 607 B.C.E. kusangwa esyandulhani syamu mwasitha hulikirira erikunga lya Yehova erilhabira omw’abaminyereri biwe. Bakalengekania bathi ekiro kya Yehova sikiri kyahika hakuhi, mubahira esyangebe syabu sy’omwa kabi. Yehova abya inyabiri bakunga athi: ‘kiri hakuhi, kandi kikasa lhuba.’ (Zefania 1:14) N’ekindi “kiro kya Yehova” mukyasa oku Babiloni eya kera omwa 539 B.C.E. (Isaya 13:1, 6) Bakayikethera esyambimbo syabu n’omwa syanyamuhanga syabu, Abababiloni mubagheghena erikunga ery’abaminyereri ba Yehova. Aliriryo omw’ithumbi ighuma, Abamedi n’Abapersia mubakinda e Babiloni omuyi munene.
Munabwire thuthungerere ki? Ekindi ‘kiro kya Yehova’ kandi ekilhabirirye. (2 Petero 3:11-14) Eritswera lya Nyamuhanga lyabirithulhwa oku “Babeli Munene.” Erisighikira ne Eribisulirwa 14:8, malaika akabugha athi: “Babeli munene abiriwa.” Ekyo kyabiri bererera. Syanga thasya kakirya abaramya ba Yehova. Obulibathangania bwiwe n’eriyingirya omwa malhwa byabiri yikangania ndeke-ndeke. Neryo hathya erithoghothibwa erye Babeli Munene ery’erighunzerera liri hakuhi. Busana n’ekyo, e Biblia yikabwira abandu ehosi-hosi yithi: ‘Mulhwe mugho simusangire omwa bibi byagho, kandi mukasyabana erisuyira lyagho. Kusangwa ebibi byagho byabiri thomengekania erihika elhubulha, kandi Nyamuhanga abir’ibuka amalholho wagho.’—Eribisulirwa 18:4, 5.
Babeli Munene niki? W’amadini w’omwa kihugho awa withe emibere eyisosire e Babeli eya kera. (Eribisulirwa, esyasura 17, 18) Thuthalebya emibere eya yisosenemu:
• Abahereri abe Babeli eya kera babya bakayingirya kutsibu omwa myatsi ey’ekithabale. N’esya dini nyingi munabwire kwa sine mukolha sithya.
• Abahereri abe Babeli eya kera mughulhu mungi ibaka kulha-kulhanaya amalhwa aw’amahanga. Amadini munabwire mughulhu mungi wakathwalha obusondole obw’eritsumulha abasirikali amahanga akalhwa.
• Esyangangirirya n’ebikorwa ebye Babeli eya kera ibikaleka amahanga inyakolha obusingiri tsutsutsu. Abakulhu b’amadini munabwire bakabya baghana erikwama ebihano bye Biblia ebihambene okwa ngeso mbuya, obusingiri bukayongera omw’abasondoli b’amadini n’abakasondolhawa. N’ekindi ekya wutholere eriminya kiri kithi, kundi e Babeli Munene akasingira n’ekihugho n’obuthabale bwakyo akakolesya ebya withe omwa bighendererwa ebithawithe mubongo, Eribisulirwa likamuthwalha ng’omumalaya.
• E Biblia yikabugha yithi e Babeli Munene yiri ‘omwa bughuda bw’esisoni.’ Omwa Babeli ya kera, ekithunga eky’ehekalu mukya thunga eririma linene, n’abahereri mubabya basuburi nyakabara. Munabwire, eryongera okwa myanya y’eriramiryamo, Babeli Munene awithe esya suburo nyingi. Esyangangirirya siwe n’ebiro biwe ebikulhu-bikulhu bikaletha obughuda bungi okw’iyo n’okw’abandi abakakolha esya suburo omwa kihugho.
• Erikolesya ebisasani, obulhaghu, n’obukumu byabya bindu ebya buli kiro omwa Babeli eya kera, ngokwa bine omwa bitsweka bingi munabwire. Olhuholho ibakalhulhangira ng’enzira eyikalholhaya omwa yindi ngebe. E Babeli yabya yoswire mw’esyahekalu n’esyakanisa bakaha olhukengerwa lhw’esyanyamuhanga syabu, aliriryo Abababiloni ibakahakanisaya abaramya ba Yehova. Esyanyikirirya n’ebikorwa ebighumerera ebyo bikakanganaya ndeke-ndeke Babeli Munene.
Omughulhu wa kera, Yehova inyakakolesaya amathabali n’amahanga aw’ekisirikali awa kalire erisuyira abakanganaya erithendi musikya n’erithendi kolha erisonda liwe omw’ighundu. Kikaleka iwalhangira e Samaria muya thoghothibwa n’Abasuria omwa 740 B.C.E. E Yerusalemu muya tsandibwa n’Abababiloni omwa 607 B.C.E. n’enyuma waho n’abanya Roma omwa 70 C.E. E Babiloni nayu muya kindwa n’Abamedi n’Abapersia omwa 539 B.C.E. Omwa biro byethu, e Biblia yikathulhagho yithi amathabali w’abandu, ng’ekisoro ky’omwoli, asyabindukira “omumalaya” n’erimulhusya erimuleka ntumbu, erimukangania emibere yiwe ngokwa yiri. Basyamuthoghotherya ighuma.—Eribisulirwa 17:16.
Kwenene amathabali w’ekihugho anemwendi syakolha ekindu ng’eki? E Biblia yikabugha yithi ‘Nyamuhanga asya kihira omwa mithima yabu.’ (Eribisulirwa 17:17) Kikendi syabya kitsumbukirania, eky’eriswekya, ekikathikaya, ekithayitsulirwe kutse ekikasa lyolho-lyolho.
Ekya wutholere iwakolha niki? Yibulhaye: ‘Ngakina hambirire ekithunga eky’edini ekitsandire n’esyangangirirya n’ebikorwa ebika kikanganaya ng’ekitsweka eky’okwa Babeli Munene?’ N’omwa wangabya isiwuli mughuma w’okw’ikyo, wangana yibulya: ‘Nganabiri ikirirya emibere yakyo erinyithabalha?’ Ni mibere ki? Emibere ey’erikirirya esyangeso esy’obutswatswa, erianza ebindu bya kutsibu n’eriyitsemesya kwilhaba erianza Nyamuhanga, kutse erighana (n’omuyangabya omwa myatsi mike-mike) Ekinywe kya Yehova omwa pono. Lengekanaya ndeke-ndeke okw’isubirya lyaghu.
Yehova erithusima, ni kikulhu erilhangira indi omwa mibiiri yethu n’esyangumbu esy’emithima yethu, thuka kanganaya thuthi kwenene sithuli baghuma b’okwa Babeli Munene. Sihali ndambi ey’eritingwa-tingwa. Yikathukunga ngokwa enduli yikendi syasa butsumbukirania, e Biblia yikabugha yithi: ‘Lithya omuyi munene we Babeli asyaghuswa ahisi, isyendi syaswabanika kandi.’—Eribisulirwa 18:21.
Aliriryo hakine eyindi myatsi eyirengire aho. Ekindi ekikendi swasyabya ‘omwa ndambi ey’eritswera’ eyo, Nyamuhanga Yehova asyatswera ekithunga eky’ekithabale ekye kihugho kyosi, abathabali bakyo, n’abakagheghena ehamuli yiwe y’erithabalha erilhabira omw’Obwami bwiwe obw’elhubulha obuli omwa buthoki bwa Yesu Kristo. (Eribisulirwa 13:1, 2; 19:19-21) Obuminyereri obuli omu Danieli 2:20-45 bukakanganaya obuthabale bw’ekihugho erilhua omwa buthuku bwe Babiloni eya kera erihika munabwire ng’ekibatsirwe kinene ekikolirwe omwa esyamaghetse, esy’ebitsipa, omulinga, ekyuma n’eribumba. Erisighikira n’obuthuku bwethu, obuminyereri buthi: ‘Nyamuhanga w’elhubulha asyahangania obwami obuthendi syaheribwa na kera.’ N’erikwamana n’eky’Obwami obwo bukendi syakolha omwa ‘ndambi ey’eritswera’ eya Yehova, e Biblia yikabugha yithi: ‘Bwasyathulhanga mwa bihandi-bihandi n’erighunza amami wosi aya, nabwo bwasyahangana kera na kera.’—Danieli 2:44.
E Biblia yikakunga abaramya b’ekwenene yithi isibanza ekihugho ‘n’emyatsi eyiri omwa kihugho,’ ni bugha ambu, eyo y’emibere y’engebe eyikakulhakulhanibawa n’ekihugho kino ekiri hali oku Nyamuhanga ow’ekwenene. (1 Yoane 2:15-17) Erithwamu lyawu n’ebyawukakolha bikana kanganaya indi wabiri thwamu ahathe erithika-thika indi wuli ow’Obwami bwa Nyamuhanga? Kwenene omwa ngebe yawu wukana buhira embere?—Matayo 6:33; Yoane 17:16, 17.
[Akasanduko okwa lhupapura 14]
Enduli Yikendi Syasa Mughulhu Wahi?
‘Mughalha w’omundu asyasa okwa ndambi aya muthalengekenie.’—Matayo 24:44.
‘Mubye imunatheghirye kusangwa simwasi ekiro kutse endambi.’—Matayo 25:13.
Enduli ‘siyendimalha.’—Habakuki 2:3.
[Akasanduko okwa lhupapura 14]
Hanganabere Embaghane Wulyaminya Ekiro Ekyo?
Wulyaminya ndeke-ndeke indi ekiro kya Nyamuhanga eky’eritswera sikyendi asa lhuba omwa birimo by’ahakuhi-kuhi, ekyo kyangana bindulha emibere eya wukakoleseraya mw’engebe yawu? Enduli ey’emighulhu eno yamabya isiyithasa lhuba ngokwa wulhwe wukalengekania, eki kyanabirileka omuhwa wawu inyasububulha omw’ikolera Yehova?—Abaebrania 10:36-38.
Erithendi minya lyethu endambi yenyine-nyine kikathuha omughisa ow’erikangania thuthi thukakolera Nyamuhanga n’omuthima owuwene. Abo abasi Yehova bakyasi ndeke indi erikangania omuhwa kundi endambi yikisiya iyahwayo, sikyanga tsemesya Nyamuhanga oyukaminya ekiri omwa muthima.—Yeremia 17:10; Abaebrania 4:13.
Kwenene abanzire Yehova, bakamuhira embere. Abakristayo ab’ekwenene bangana kolha eyindi mibiiri ng’abandi bandu. Okwa lhundi lhuhandi, ekighendererwa kyabu, siry’erithunga obughuda, aliriryo ly’eribana eky’erirya n’eky’eriambalha n’eribana kangaha-ngaha akangawathikya balikyabo. (Efeso 4:28; 1 Timoteo 6:7-12) Bakana tsemera amasatha n’eriyitsemesya omwa sindi nzira, aliriryo eriyisunza lyabu ni thasyabana akaghalha, butsira erikwama kya kolha eby’abandi bandu bakakolha. (Mariko 6:31; Abanya Roma 12:2) Nga Yesu Kristo, bakatsemera erikolha erisonda lya Nyamuhanga.—Esyonyimbo 37:4; 40:8.
Abakristayo ab’ekwenene banzire eribyaho n’erikolera Yehova ya kera na kera. Amaha ayo sikiri manyisaya indi syawithe mubongo kusangwa batholere ibalindirira emighisa mirebe ahabwa mughulhu muli kwilhaba abaghuma ngoku banga lengekenie.
[Akasanduko/Ekisasani okwa lhupapura 15]
Omwatsi w’Obuthabali
Eriminya ekikaleka Nyamuhanga inyaleka ho eriaghalhwa lingi, thutholere ithwayitheghererya omwatsi w’obuthabali. Obuthabali niki? Ly’eribya n’obuthoki obw’erithabalha.
Kusangwa Yehova ya Muhangiki, awithe ehamuli ey’erithabalha okwa kihugho n’abosi abakikere ko. Aliriryo, e Biblia yikasoborera yithi kera omwa byafayo eby’omundu, obuthabali bwa Yehova mubwa surusuthibwa. Sitani Diabolo muyalegha yithi Yehova syali hereraya obwiranda, athi mwatheba ababuthi bethu ab’erimbere okwa kyangabere balyagheghena ekihano kya Nyamuhanga n’erikolha ebindu omwanzira yabu ibibene-bene, kandi athi kyangabere kibuya balyayithabalha ahathe obusondole bwa Nyamuhanga.—Enzuko, esyasura 2, 3.
Nyamuhanga ali thoghothaya aho n’aho abayisamambuli abo, ekyo kyangakanganirye akaghalha kiwe, aliriryo, sikyanga ghunzireho emyatsi eyasiramu. Omwa mwanya w’erithoghothya abayisamambuli aho n’aho, Yehova abirileka abandu n’abamalaika balhangire ekika lhwiririra omw’iyisamambulha. Nomwakine indi eki kyabiribya mw’eriaghalhwa, kyabiri thuha omughisa ow’eributhwa.
Eryongerako, omw’iyiferesya linene, Yehova omwa lhwanzo lhunene mwakolha endegheka nuku abandu abanga mwowire n’erikirirya omwa mbanulho ey’ekihongo ekya Mughalha wiwe bangabanire obwiranda okwa kibi n’ebika lhwiririra mukyo n’er’ikalha omwa Paradiso. Kiryathokekana, eki kyangabere erilhabira omw’ilhubuka ly’abaholi.
Erileka omughulhu alhabe athalya ghunza obutsibu bw’erithabalha, nakyo kyabiriha abaghombe ba Nyamuhanga omughisa ow’erikangania bathi bangana thoka eriligha olhwanzo lhwa Nyamuhanga n’erikangania obuthaleghulha bwabu oku Yehova omwa mibere yosi. Erighunzaho obuhaka bw’omwatsi ow’erithabalha, haghuma n’obw’erithendi leghulha ly’abandu, ni kikulhu nuku hangabya erisikya ebihano ebitholere omwa kihugho kyosi. Ahathe erisikya ndeke ebihano omwa kihugho, obuholho obw’ekwenene sibwangabyamu.a
[Ehinywe ehiri ahikwa]
a Emyatsi eyi n’ebya yikamanyisaya bikakanibawako omwa buswire omwa kitabu Draw Close to Jehovah, ekya sakangawa n’Abema ba Yehova.
[Ekisasani]
Obuthabali bw’abandu omwa kihugho kyosi bukendi syahwaho.