BYAMBO BYA MAANA

 2 Bya kufunjisha* maana+ ne mafunde;

Ne kuyuka mwatala byambo bya milangwe;

 3 Ne kutambula mafunde+ alengela muntu kwikala na maana,

Bololoke,+ bunchibamambo bwawama*+ ne byubilo byawama;

 4 Ne kupana maana+ ku muntu wabula kuyuka bintu;

Ne kupa nsongwalume maana ne milangwe.+

 5 Muntu wa maana uteleka ne kufunjilapo bintu byavula;+

Kabiji muntu wa milangwe uyuka jishinda jawama ja kubilamo bintu*+

 6 Kuba’mba ayuke mwatala byambo bya maana ne byambo* byakatazha kumvwa,

Byambo bya ba maana ne bishimpi byabo.+

 8 Mwanami, umvwa mafunde a bashobe,+

Kabiji kange ulengulule bikufunjisha* bainobe ne.+

 9 Biji nobe munchinya wawama wa ku mutwe wobe+

Kabiji nobe bupela bwa mu nshingo yobe.+

12 Tusakwibamina saka bajitu bomi byonkatu byuba Kilende,*

Kwibaminatu bonse, byonkatu bikala boba baya mu kimbo.

13 Twayai tupukule bintu byabo byonse bya buneme;

Tuyuzhe mazubo etu na bipukulwa.

14 Wikale pamo ne atweba,*

Kabiji atweba bonse tusakwabana bintu byo tusakwiba.”*

Kanya maulu obe kwenda mu mashinda abo,+

16 Mambo maulu abo anyema lubilo kuya na kuba byatama;

Apelawizha kwichila mashi.+

18 O ene mambo o babelamina kuba’mba bechile mashi:

Bafyama kuba’mba bonaune bumi* bwa bakwabo.

19 Abino byo byuba boba bakeba kunonka kwingijisha mashinda a bujimbijimbi,

Bonka bukonauna bumi* bwa boba baji nabo.+

Kepo nketulwila mupashi wami pe anweba:

Kabiji nkemulengela kuyuka byambo byami.+

24 Na mambo a kuba naichile, bino anweba mwatwajijile kunkana,

Natanyikile kuboko kwami, bino kafwako wateleko muchima ne.+

25 Mwatwajijile kulengulula mafunde ami

Ne kukana kwimololako.

26 Ne amiwa nkaseka inge bya malwa bikemufikile;

Nkemwendeleka byo bikemufikila bintu byo muchina,+

27 Abya byo muchina byo bikemufikila nobe luvula,

Ne bya malwa byo bikemufikila nobe kinkunkwila,

Ne lukabisho ne makatazho byo bikemufikila.

28 Pa kyokya kimye bakangita, bino amiwa kechi nketaba ne:

Bakankeba bingi, bino kechi bakantaana ne,+

29 Na mambo a kuba bashikilwe kuyuka bintu,+

Ne kukana kwakamwa Yehoba.+

30 Bakaine byo nebabuujile;

Balengulwile mafunde ami onse.

31 Onkao mambo, bifuma mu byubilo byabo bikebafikila,*+

Kabiji bakevuzhizha mafunde* abo bene.

32 Mambo ba bilubi bakafwa na mambo a kufuma mu mashinda ami,

Kabiji bakosama bakonaika na mambo a kubula kutako muchima.

33 Pakuba awa uñumvwina, ukekala mu mutende+

Kabiji kechi ukachina bya malwa ne.”+

2 Mwanami, inge watambula byambo byami

Ne kunemeka mikambizho yami,+

 2 Ne kuta matwi obe ku maana+

Ne kutesha muchima wobe ku milangwe:+

 3 Kabiji inge wajijila maana a kuyuka bintu+

Ne kujijila milangwe na jiwi ja peulu+

 4 Inge wiakebakeba nobe siliva,+

Kabiji wiakebesha nobe bya buneme byafyamika;+

 5 Po po ukayuka kwakamwa Yehoba+ byo kulumbulula,

Kabiji ukamuyuka Lesa.+

 6 Mambo Yehoba ye upana maana;+

Mu kanwa kanji mo mufuma maana a kuyuka bintu ne milangwe.

 7 Aye walamina bantu baoloka maana a kine;

Ye jikebo ja boba benda mu bulumbuluke.+

 8 Utalatala mashinda a bunchibamambo bwaoloka,

Kabiji ukazhikijila jishinda ja bantu banji ba kishinka.+

 9 Po po ukayuka mwatala bololoke ne bunchibamambo bwaoloka ne kubula misalululo,

Ne mashinda onse a bintu byawama.+

10 Umvwe maana atwela mu muchima wobe+

Ne mweo* wobe watemwa maana a kuyuka bintu,+

11 Maana a kupima bintu akakulamanga,+

Ne milangwe ikakuzhikijilanga,

12 Ne kukufumya mu jishinda jatama,

Ku muntu wamba byambo byaluwankana,+

13 Ku boba baleka kwenda mu mashinda aoloka

Benda mu mashinda a mfishi,+

14 Ne kukufumya ku boba basangalela mu kuba bintu byatama,

Bonka basekela mu bintu byaluwankana bya bubi,

15 Bonka benda mu mashinda atama

Kabiji mashinda abo onse o a bujimbijimbi.

16 Maana akakupokolola ku mwanamukazhi uji na byubilo byatama,*

Ku byambo bya mulambisha* bya mwanamukazhi pite*+

17 Yenka wasankilapo mulunda* nanji wa pa muchima wa mu bwanyike bwanji+

Ne kulubako lulayañano lwa Lesa wanji;

18 Mambo nzubo yanji itwala ku lufu,

Ne mashinda* anji aya konka kuji bafwa.+

19 Kafwapotu nangwa umo pa boba balaala nanji* ukabwela ne,

Kabiji kechi bakabwela mu mashinda aya ku bumi ne.+

20 Onkao mambo, endanga mu jishinda ja bantu bawama

Ne kutwajijila kwenda mu mashinda aoloka,+

21 Mambo baoloka bo bonkatu bakekala mu ntanda,

Ne babula* kaneneno bo bakashalamo.+

22 Pakuba bantu babi bakebonauna ne kwibafumyapo pano pa ntanda,+

Ne ba bongozhi bakebafumyapo.+

3 Mwanami, kange uvulame byo mbena kukufunjisha* ne,

Kabiji ulame mikambizho yami na muchima wobe yense,

 2 Mambo bikakulengela kwikala moba avula

Ne myaka yavula ya bumi ne mutende.+

Wibikase mu nshingo yobe;

Wibinembe pa muchima wobe;+

 4 Kepo bakakunemeka ne kukumona’mba uji na maana

Kwi Lesa ne ku bantu.+

 5 Ketekela mwi Yehoba+ na muchima wobe yense,

Kabiji kange uketekele* mu milangwe yobe ne.+

 6 Saka umuvuluka mu bintu byonse byo uba,+

Ne aye ukakolwela mashinda obe.+

 8 Kuba bino kukabuka mubiji* wobe

Ne kukosesha bikupa byobe.

 9 Nemeka Yehoba na bintu byawamisha byo uji nabyo,+

Ne na bya nsomo* bya kajo kobe konse;*+

10 Matala obe po po akayulatu paa,+

Ne bya kufiinamo binyu byobe bikayulatu tee na binyu bya katataka.

11 Mwanami, kange ulengulule mafunde a Yehoba ne,+

Kabiji kange ushikwe byo akololako ne,+

12 Mambo Yehoba ololako bantu bo atemwa,+

Byonkatu shanji byo oba na mwananji ye atemwa.+

13 Ye mwine wa lusekelo muntu utaana maana+

Ne muntu utambula milangwe;

14 Kutaana maana kwawama kukila kutaana siliva,

Kabiji kwikala nao kwanema kukila kwikala na ngolode.+

15 Anema kukila makolale;*

Kafwako kintu kyo ukeba kyakonsha kwesakana nao ne.

16 Myaka yavula ya bumi bwa muntu iji mu kuboko kwao kwa kilujo;

Bunonshi ne lukumo biji mu kuboko kwao kwa kipiko.

17 Mikwakwa yao yawama,

Ne mashinda ao onse o a mutende.+

18 Maana aikala ke kichi kya bumi ku boba bealama,

Kabiji aba bealama bakekala ba lusekelo.+

20 Waingijishe bintu byo ayuka pa kwabanya mema avula

Ne makumbi anokeshe mvula.+

Lama maana alumbuluka ne maana a kupima bintu;

22 Bikalengela obewa* kwikala na bumi

Kabiji bikekala nobe kintu kyawama kyo wavwala mu nshingo;

23 Kepo ukendanga mu mashinda obe mu mutende,

Ne kulu kobe kechi kuketuntula* ne.+

24 Pa kulaala, kechi ukomvwanga moyo ne;+

Ukalaala ne tulo tobe tukawama bingi.+

25 Kechi ukachina kintu kyakubazhimukila kileta moyo+

Nangwa kinkunkwila kikafikila babi ne.+

26 Mambo Yehoba ye ye ukaketekela;+

Aye ukazhikijila kulu kobe kuchina’mba kwakafwa mu kintu.+

27 Kange utane bintu byawama boba bo wafwainwa kupa*+

Inge wakonsha* kwibakwasha ne.+

29 Kange ulanguluke kuba mukwenu kyatama+

Ye wikala nanji wakuketekela ne.

30 Kange utoboke na mukwenu pa kubula mambo+

Inge kafwako kintu kyatama kyo akuba ne.+

31 Kange ukumbwe muntu washinta+

Nangwa kulondela mashinda anji ne,

32 Mambo Yehoba washikwa muntu wa bujimbijimbi,+

Pakuba aba baoloka bo balunda nanji ba pa muchima.+

33 Mafingo a Yehoba aji pa nzubo ya mubi,+

Bino upesha nzubo ya muntu waoloka.+

34 Mambo aye wendeleka bamwenga,+

Bino bakimote wibobila bibusa.+

35 Ba maana bakatumbijikwa,

Pakuba bakosama batumbijikako byubilo bya kwilengulwisha.+

4 Baana bami, umvwai bimufunjisha bashenu;+

Teshaiko muchima pa kuba’mba mwikale na maana a kuyuka bintu,

 2 Mambo nkemupa mikambizho yawama;

Kange mukane byo nemufunjisha* ne.+

 3 Amiwa najinga mwana wa lukokelo kwi batata+

Kabiji bamama bantemenwe bingi.+

 7 Maana kyo kintu kyanema bingi,+ onkao mambo, keba maana,

Kabiji pa bintu byonse byo ukeba kwikala nabyo, wafwainwa kumona’mba wakeba maana a kuyuka bintu.+

 9 Akakuvwika ku mutwe munchinya wa maluba awama;

Kabiji akakuvwika munchinya wa buya.”

10 Mwanami umvwa ne kutambula byambo byami,

Myaka ya bumi bobe ikavula.+

11 Nkakufunjisha jishinda ja maana;+

Nkakutangijila mu mashinda aoloka.+

12 Pa kwenda, maulu obe kechi bakeakobankanya ne;

Kabiji pa kunyema, kechi uketuntula ne.

14 Kange uye mu jishinda ja babi ne,

Kabiji kange wende mu jishinda ja bantu batama ne.+

15 Wijikane, kange upitemo ne;+

Kuyamo ne, wijisezhe.+

17 Bubi buji nobe kajo kabo,

Kabiji bukapondo buji nobe binyu byabo.

18 Pakuba jishinda ja baoloka jiji nobe kyeya kya lukelo

Kiya na kusama ne kusamisha kufikatu ne pa kushinkamana juba.+

19 Jishinda ja babi jiji nobe mfishi;

Kechi bayuka kibalengela kwituntula ne.

20 Mwanami, tesha muchima ku byambo byami;

Telekesha* ku byo ñamba.

21 Wibivulukenga;

Wibilame monka mukachi ka muchima wobe,+

22 Mambo bipana bumi ku boba bebitaana+

Ne kwibalengela kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama.*

23 Pa bintu byonse byo ulama, lama muchima wobe,+

Mambo mo muji masulo a bumi.

24 Ñambilo ya bujimbijimbi wiikane,+

Ne ñambilo ya bujimuku wiikane.

25 Meso obe atalengatu kulutwe,

Kine, wiazanzetu kulutwe yobe.+

26 Wamisha* mu jishinda mo wenda,+

Ne mashinda obe onse akekala bulongo.

Telekesha* ku milangwe yami,+

 2 Pa kuba’mba ulame maana a kupima bintu

Ne kulama maana a kuyuka bintu.+

 3 Mambo byambo bya mwanamukazhi uji na byubilo byatama* byatobala nobe jipuma ja buki,+

Kabiji byatunwa byanji byatezhima kukila manyi.+

 4 Pano bino, ku mpelo bikala nobe kichi kyalula+

Kabiji byatwa nobe mpoko yatwa kubiji.+

 7 Pano, anweba baana bami, ntelekai

Kabiji kange mubule kulondela byo mbena kwamba ne.

 8 Kechi mupichile kwipi ne aye ne;

Kange muye kwipi na kibelo kya nzubo yanji ne,+

 9 Pa kuba’mba mubule kupana munema wenu ku bantu bangi+

Nangwa kuyanda mu myaka ya bumi bwenu bonse;*+

10 Pa kuba’mba bantu bangi bakabule kwimupwishisha bunonshi* bwenu+

Ne bintu byo mwayanjijile bikabule kuya ku nzubo ya muntu ungi.

11 Mambo inge ne, mukabinzanga ku mpelo ya bwikalo bwenu

Kimye kikonaika mibiji yenu+

12 Kabiji mukamba’mba: “Byo nashikilwepo mafunde!

13 Kechi naumvwijile byambuujilenga bamfundangako

Nangwa kuta muchima ku bafunjishi bami ne.

14 Njitu pepi konaika

Mu kipwilo kyonse.”*+

15 Tomanga mema a mu mushima* wobe

Ne mema atupauka* mu mushima wobe.+

16 Nanchi masulo obe afwainwa kutwalanga mema pangye,

Nangwa tukola tobe twa mema kukonkolokelanga mu lubanza nyi?+

17 Ekale obetu bunke,

Kechi wiabane na benyi ne.+

18 Nsulo ya mema obe yubilwe bibusa,

Kabiji usangalele mu mukazhobe wa mu bwanyike bobe,+

19 Ye nsebula wawama, kikwinji* walamba.+

20 Mwanami, mambo ka o wafwainwa kukomokelanga mwanamukazhi uji na byubilo byatama*

Nangwa kukumbata mwanamukazhi pite?*+

21 Mambo Yehoba umona mashinda a muntu;

Utalatala mashinda onse a muntu.+

22 Bubi bwa muntu buji nobe kitewa kwi aye mwine,

Kabiji bubi bwanji bukamukasankanya nobe mizhinge.+

23 Ukafwa na mambo a kubula kulondela mafunde

Ne kuya mungi na mambo a kukizhamo kukosama kwanji.

6 Mwanami, inge waswa kupainako mukwenu nkongole,+

Kabiji inge mwalayañana lulayañano na mwenyi,+

 2 Umvwe wafwamo mu mulaye ye walayile,

Ne byambo bya mu kanwa kobe byakukwata,+

 3 Pa kuba’mba wipulushe, wafwainwa kuba bino mwanami,

Mambo waponena mu maboko a mukwenu:

 4 Kange ulaale ne,

Nangwa kuleka bikope byobe kukooka ne.

 5 Ipulushe obe mwine nobe lupaala mu kuboko kwa kibinda,

Kabiji nobe kañonyi mu kuboko kwa wa busonso.

 6 Obewa nkope,+ yanga ku tuzhengekene;

Umone byo twingila, ufunjileko maana.

 7 Nangwa kya kuba kechi tuji na mukulumpe, na ntangi nangwa kalama ne,

 8 Tunengezha kajo kato mu kimye kya kisalo,+

Kabiji tubungizha kajo kato mu kimye kya kunowa.

10 Inge wauba’mba ndaaleko pacheche, nsendalaaleko pacheche,

Mvungeko maboko pacheche ne kukokolokako,+

11 Buyanji bukakufikilatu nobe ngivi,

Ne kukajilwa kukakufikilatu nobe muntu uji na kilwilo.+

12 Muntu mubi kabiji watutu wendaukatu na kwamba bya bujimbiijimbi;+

13 Ufyeteka jiso janji,+ upana kayukilo na kulu kwanji, ne kukebulañana na minwe yanji.

14 Na muchima wa bujimbijimbi,

Aye kimye kyonse ulanguluka kuba byatama+ ne kubuusha lutobo.+

15 Onkao mambo, bya malwa bikamufikila kwa kubula kuketekela;

Mu kakimyetu kacheche bakamuchimauna kya kukankalwa kumubuka.+

16 Kuji bintu bitanu na kimo Yehoba byo ashikwa;

Kine, bintu bitanu na bibiji bya bunya kwi aye:*

17 Meso a bwitote,+ lujimi wamba bya bubela,+ ne maboko echila mashi a bantu babula mambo,+

18 Muchima ulanguluka kuba byatama,+ ne maulu anyemena kuba bubi,

19 Kamonyi wa bubela, yenka ubepa mu byonse byo amba,+

Ne yense uleta lutobo pa balongo.+

20 Mwanami, lama mikambizho ya bashobe,

Kabiji kange ukane bikufunjisha* bainobe ne.+

21 Wibilamenga mu muchima wobe kimye kyonse;

Wibikase mu nshingo yobe.

22 Pa kwenda, bikakutangijila;

Inge walaala, bikakuzhikijila;

Kabiji pa kubuuka, bikambanga ne obewa.*

23 Mambo mikambizho ye lampi,+

Kabiji mizhilo kyo kyeya,+

Ne mafunde a kukololako jo jishinda ja ku bumi.+

24 Bikakuzhikijila ku mwanamukazhi mubi,+

Ne ku mwanamukazhi pite* wamba bya mulambisha.+

25 Kange ukomoke buya bwanji mu muchima wobe ne+

Nangwa kumuswisha amba akutwale mungi na meso anji atoka ne,

26 Na mambo a pite, mwanamulume ushalatu na shinkwa umo+

Bino mwanamukazhi wasongolwa ukeba konauna bumi* bobe bwanema.

29 Kyo kimotu na muntu ulaala na muka mukwabo;

Kafwako nangwa umo wenda nanji ye bakabula kukambula ne.+

30 Bantu kechi bakambula ngivi

Inge waiba amba aje* na mambo a kufwa nzala ne.

31 Pano bino, inge bamutaana, ukabwezha bitanu na bibiji;

Ukapana bya buneme byonse bya mu nzubo yanji.+

32 Muntu yense uba bukende na mwanamukazhi maana ufwao;*

Awa uba bino wiletela lonaiko aye mwine.*+

33 Ukekelamotu na bilonda kabiji kikamulenga bumvu,+

Ne kulengululwa kwanji kechi kukapwa ne.+

34 Mambo mukao ulengela mulume kuzhingila;

Kechi ukoba lusa pa kushinkanya ne.+

35 Kechi ukaswa kumufweta* ne;

Kechi ukamutokesha ku muchima ne, nangwa ukamupetu bupe bwabaya byepi.

7 Mwanami, lama byambo byami,

Ne kulama mikambizho yami.+

 2 Lama mikambizho yami pa kuba’mba wikale na bumi;+

Ulame byo nkufunjisha* nobe kantu ka pa jiso jobe.

 3 Wibikashile ku minwe yobe;

Wibinembe pa muchima wobe.+

 5 Pa kuba’mba akuzhikijile ku mwanamukazhi uji na byubilo byatama,*+

Ku mwanamukazhi pite* ne ku byambo byanji bya mulambisha.*+

 6 Byo najinga ku kipenze kya nzubo yami,

Natajilenga panshi mu kipenze kiji na meso meso,

 7 Kabiji byo natajilenga bantu babula kuyuka bintu,

Mu bansongwalume namwenemo nsongwalume wabujile maana.*+

 8 Wapichilenga mu mukwakwa wajinga kwipi na mansanga kwaikelanga uno mwanamukazhi,

Kabiji wayilenga mu jishinda jatajile ku nzubo ya mwanamukazhi

 9 Mabanga mu kimye kya muntuwa muntuwa,+

Byo payilenga na kufiita.

10 Kepo namwene mwanamukazhi wayile na kumutundaila,

Wavwajile nobe* pite,+ kabiji wajinga na muchima wa bujimbijimbi.

12 Waubangatu kakimye kakimye walupukila pangye, kabiji wikalakotu pacheche kaye ku mapunzha kwatanwanga bantu bavula,

Wapitañananga mu mansanga onse.+

13 Wamukwachile ne kumufyompa;

Na mambo a kubula bumvu wamwambijile’mba:

15 O ene mambo o naishila na kukutundaila,

Nakukukebanga, kabiji nakutaana!

16 Naanshika kala bisapi byawama pa mwanya wami,

Bisapi bya linenyi bya musombelo wawama bya ku Ijipita.+

18 Twaya, twisangajike na butemwe kufikatu ne lukelo;

Twaya twiyowe butemwe,

19 Mambo bamwatawami bafwapo pa nzubo;

Baaya kwalepa bingi.

20 Basendele ne kikwama kya mali,

Kabiji bakabwelatu pa kutentama ñondo.”

22 Ponkapotu uno nsongwalume wamulondejile nobe ñombe ye babena kutwala na kwipaya,

Nobe muntu wakosama ye babena kutwezha mu bikulu,*+

23 Posotu ne muketo byo asabile jichima janji;

Byonkatu kañonyi byo kaya lubilo mu kakose, ne aye kechi wayukile’mba kikamwipayisha ne.+

24 Pano, baana bami, ntelekai;

Teshai muchima ku byo mbena kwamba.

Kange mwende mu mashinda anji ne,+

26 Mambo waipayisha bavula,+

Ne bantu bo aipaya bavula bingi.+

27 Nzubo yanji itwala ku Kilende;*

Iya ku bibamba bya mukachi bya lufu.

 2 Aimana patuntama+ kwipi na mukwakwa,

Aimana pa mansanga.

 3 Kwipi na bibelo bya muzhi,

Pa bibelo bya kutwelelamo

Po po abijikila’mba:+

 4 “Anweba bantu, yenu mbena kwita;

Mbena kubijika ku muntu yense.*

 5 Anweba bantu babula kuyuka bintu, fundai kujimuka;+

Anweba bakosama, ikalai na muchima wa kukwatakanya bintu.*

 6 Telekai, mambo byo mbena kwamba byanema,

Byatunwa byami byamba byaoloka;

 7 Mambo kanwa kami kamba bukine,

Ne byatunwa byami byashikwa bubi.

 9 Byonsetu byaoloka ku muntu wa milangwe

Kabiji byaoloka ku boba bayuka bintu.

10 Tambulai mafunde ami kukila siliva,

Ne maana a kuyuka bintu kukila ngolode yawamisha,+

11 Mambo maana awama kukila mabwe a makolale;*

Bintu byonse byawama kechi byakonsha kwesakana nao ne.

12 Amiwa maana, twikala pamo na kujimuka;

Nataana maana a kuyuka bintu ne a kupima bintu.+

14 Amiwa mfunjisha byawama kabiji nji na maana alumbuluka;+

Maana a kukwatakanya bintu+ ne bulume+ byo byami.

15 Bamfumu balama na mambo a bukwasho bwami,

Ne babinemanga bamba bololoke.+

16 Babitumbafumu batwajijila kulama na mambo a bukwasho bwami,

Ne babinemanga bachibila mambo mo aolokela.

17 Natemwa boba bantemwa,

Ne boba bankeba, bakantaana.+

18 Bunonshi ne lukumo biji ne amiwa,

Bunonshi* bwa myaka ne bololoke.

19 Bipangwa byami byawama kukila ngolode, yonka ngolode yo batubula bulongo,

Ne bintu byo mpana byawama kukila siliva yawamisha.+

20 Ñenda mu jishinda ja bololoke,

Pakachi ka mashinda a bunchibamambo bwaoloka;

21 Mpana buswanyi bwawama ku boba bantemwa,

Kabiji ngyuzha matala abo.

22 Yehoba wandengele, kabiji yami ntendekelo ya byo alenga,+

Yami mutanshi pa bintu byanji byonse byo alengele kala kene.+

23 Amiwa naikajikilwe kala kene,*+

Kwine ku ntendekelo, ntanda saka ikyangye kulengwa.+

24 Nasemekelwe* tulunga twa mema+ saka tukyangye kwikalako,

Masulo a mema atupauka saka akyangye.

25 Mitumba saka ikyangye kulengwa,

Ne tutumbatumba saka tukyangye kulengwa, amiwa saka nasemwa kala,

26 Saka akyangye kulenga ntanda ne masaka ajimo

Nangwa maloba atanshi a mushiji.

27 Byo anengezhezhenga jiulu,+ amiwa najinga konka;

Byo abikilenga mupaka* peulu ya mema,+

28 Byo aikajikile* makumbi mwiulu,

Ne byo aajile bitendekesho bya masulo a mema,

29 Byo akambizhe kalunga ka mema

Amba mema ako abule kupitayila po eakambizhe kupelela,+

Byo aajile* bitendekesho bya ntanda,

30 Najinga sendwe wanji.+

Kabiji wantemenwangakotu+ pa juba pa juba;

Naikalanga na lusekelo kwi aye kimye kyonse;+

31 Nasangalele na mambo a ntanda,

Kabiji natemenwe bingi bantu.

32 Pano baana bami, ntelekai;

Bo bene ba lusekelo aba benda mu mashinda ami.

33 Saka mumvwina mafunde+ pa kuba’mba mwikale na maana,

Kabiji kange mwiakane ne.

34 Ye mwine wa lusekelo awa muntu uteleka kwi amiwa

Kupichila mu kwiya lukelokelo ku bibelo byami pa juba pa juba,

Saka apembelela kwipi na mashiki a kibelo kyami;

35 Mambo awa untaana ukataana bumi,+

Kabiji Yehoba ukamubila bibusa.

36 Pakuba awa unkana wiletela mwine* bya malwa,

Ne aba banshikwa, batemwa lufu.”+

9 Maana a kine ashimika nzubo yao;

Alenga mashiki ao atanu na abiji.

 2 Anengezha bulongo nyama yao;*

Avwangakanya binyu byao;

Anengezha ne tebulu wao.

 3 Atuma ba mingilo bao ba bakazhi

Kuya na kubijika pa mapunzha atuntama a mu muzhi+ amba:

 5 “Iya uje kajo kami.

Ne kutoma binyu byo navwangakanya.

 6 Buleke bulubi* bobe wikale na bumi;+

Yangatu kulutwe mu jishinda ja milangwe.”+

 7 Awa ololako wa mwenga bamupelula,+

Ne yewa ukajipila mubi kikamukola ku muchima.

10 Kwakamwa Yehoba yo ntendekelo ya maana,+

Kuyuka bintu kufuma ku Mwine Wazhila,+ yo milangwe.

11 Moba obe akavula na mambo a amiwa,+

Ne myaka ya bumi bobe ikanungwako.

12 Umvwe waikala na maana, ukamwenamo byawama,

Pano bino, inge waikala wa mwenga, ukeyanjisha obe mwine.

14 Wikala ku kibelo kya nzubo yanji

Pa kipona pa mpunzha patuntama mu muzhi,+

15 Na kubijika babena kupita mu jishinda,

Bonka babena kuyatu kulutwe mu jishinda jabo amba:

17 “Mema a kwiba atobala,

Ne kajo ka kujiila mu bufyamfya kawama.”+

18 Bino aba bo eta mwanamukazhi kechi bayuka’mba bafwa baji monkamwa,

Ne kuba’mba benyi banji baji mu Kilende* mwazhika ne.+

Mwana wa maana ulengela bashanji kusangalala,+

Pakuba mwana wakosama ulengela bainanji bulanda.

 2 Bunonshi bo bamwena mu kuba bubi bo bwatu,

Bino bololoke bo bupokolola muntu ku lufu.+

 3 Yehoba kechi ukaleka muntu waoloka* na kufwa nzala ne,+

Bino babi ukebatana bintu byo bakeba.

 4 Bukope buleta buyanji,+

Pakuba kwingila na ngovu kuleta bunonshi.+

 5 Mwana wa milangwe ubungizha kajo mu kimye kya kisalo,

Bino mwana ulaala mu kimye kya kunowa, ulengesha bumvu.+

 6 Mapesho aji pa muntu waoloka,+

Pakuba kanwa ka muntu mubi kafya bukapondo.

 7 Kuvuluka* muntu waoloka kulengela kumupesha,+

Bino jizhina ja muntu mubi jikazhimañana.+

 8 Muntu uji na muchima wa maana ulondela mikambizho,+

Bino muntu wamba bya kukosama bakamunyantaula.+

 9 Awa wenda mu bulumbuluke ukekala mutende,+

Pakuba awa wenda mu mashinda anji a bujimbijimbi bakamuyuka.+

10 Awa ufyeteka jiso janji uleta bulanda,+

Ne yewa wamba bya kukosama bakamunyantaula.+

11 Kanwa ka muntu waoloka yo nsulo ya bumi,+

Bino kanwa ka muntu mubi kafya bukapondo.+

12 Lumpatompato luleta lutobo,

Pakuba butemwe buvweta pa mambo avula.+

13 Maana atanwa mu byambo byamba muntu wa milangwe,+

Bino kamama bekalamina kupumako mu nyuma ya muntu wabula maana.*+

14 Bantu ba maana banemeka kuyuka bintu,+

Pakuba kanwa ka wakosama kaleta lonaiko.+

16 Mwingilo wa muntu waoloka utwala ku bumi;

Pakuba byuba muntu mubi bitwala ku bubi.+

17 Awa umvwina mafunde ye jishinda ja ku bumi,*

Pakuba awa ukana kumufundako utwala bakwabo mungi.

18 Awa ufya lumpatompato lwanji wamba bya bubela,+

Kabiji awa ukumbanya byambo bya bubela* ye wakosama.

19 Mu kwamba byavula, kechi mubula kyatama ne,+

Bino yense ulama kanwa kanji ye wa maana.+

20 Lujimi wa muntu waoloka uji nobe siliva wawamisha+

Bino muchima wa muntu mubi ye watu.

21 Kanwa ka waoloka kakosesha* bavula,+

Bino muntu wakosama ufwa na mambo a kubula maana.+

22 Mapesho a Yehoba o alengela muntu kunonka,+

Kabiji kechi wiapaina pamo na misongo* ne.

23 Muntu wakosama umona byubilo bya bunya nobe kukayatu,

Bino maana o a muntu wa milangwe.+

24 Kintu kichina muntu mubi kikamufikila;

Pakuba muntu waoloka bakamupa kintu kyo akeba.+

25 Kinkunkwila byo kikapita, mubi kechi ukekalako ne,+

Pakuba waoloka uji nobe kitendekesho kya myaka.+

26 Byonkatu byumvwanyika binyu byasasa ku meno ne bwishi mu meso,

Ne muntu nkope byo byo aji ku yewa wamutuma.*

27 Kwakamwa Yehoba kulengela kwikala moba avula,+

Pakuba myaka ya muntu mubi bakeikepesha.+

28 Bintu biketekela* muntu waoloka bileta lusekelo,+

Bino bintu biketekela mubi bikazhimañana.+

29 Jishinda ja Yehoba yo nsakwa yakosa ya bantu babula kaneneno,+

Bino jileta lonaiko ku babi.+

30 Waoloka kechi bakamuponesha ne,+

Pakuba babi kechi bakekalamo jibiji mu ntanda ne.+

31 Kanwa ka muntu waoloka kapana* maana,

Pakuba lujimi waluwankana bakamuchibako.

32 Kanwa ka muntu waoloka kayuka bintu bitokesha ku muchima,

Pakuba kanwa ka muntu mubi kamba byaluwankana.

11 Mashikelu a bujimbijimbi* o a bunya kwi Yehoba,

Pakuba kipimo kyalumbuluka* kimusangajika.+

 2 Paji bwitote, palondela bumvu,+

Pakuba maana aji na bepelula.+

 3 Bukishinka bwa bantu baoloka bo bwibatangijila,+

Pakuba bujimbijimbi bwa bantu babula bukishinka bukebonauna.+

 4 Bunonshi* kechi bukakwasha muntu mu juba ja bukaji ne,+

Bino bololoke bo bukapokolola muntu ku lufu.+

 5 Bololoke bwa muntu wabula kaneneno bo bulengela jishinda janji koloka,

Pakuba mubi ukapona na mambo a bubi bwanji.+

 6 Bololoke bwa bantu baoloka bukebapokolola,+

Bino bajimbijimbi bakafwa mu bya kusakasaka byabo.+

 7 Muntu mubi inge wafwa, luketekelo lwanji lupwa;

Ne bintu byo aketekejile kuba mu bulume bwanji nabyo bipwa.+

 8 Muntu waoloka bamupokolola mu lumanamo,

Kabiji mubi ye umanaminamo.+

 9 Nsatuki* onauna mukwabo na byambo byanji,

Pakuba bantu baoloka bebapokolola na maana a kuyuka bintu.+

10 Buwame bwa bantu baoloka bulengela muzhi yense kusangalala,

Kabiji bantu babi inge bafwa, bantu basangalala.+

11 Na mambo a mapesho a bantu baoloka muzhi utumbalala,+

Bino byambo bya bantu babi byonauna muzhi.+

12 Yense wabula maana* ulengulula mukwabo,

Bino muntu uji na milangwe, uzhindamapotu.+

13 Muntu wa luntepentepe upitañana na kusolola bya bufyamfya,+

Pakuba muntu waketekelwa* ulama bya bufyamfya.*

14 Pabula lutangijilo lwawama,* bantu bamanama,

Pakuba paji babulañana* maana bavula, bintu bilumbuluka.*+

15 Muntu ulaya’mba ukapainako mwenyi nkongole ukayanda,+

Pakuba yense ubula* kulaya’mba ukamupainako nkongole kechi ukayanda ne.

16 Mwanamukazhi wa lusa* bamutumbijika,+

Pakuba banabalume bakanama bangata bunonshi.

17 Muntu wa lusa* umwenamo byawama,*+

Pakuba muntu washinta wiletela makatazho.*+

18 Muntu mubi utambula mfweto ya bujimbijimbi,+

Pakuba awa ubyala bololoke utambula mfweto ya kine.+

19 Awa wakosela mu kuba byaoloka ukekala na bumi,+

Pakuba awa uba byatama ukafwa.

20 Ba michima ya bujimbijimbi bo ba bunya kwi Yehoba,+

Pakuba babula kaneneno bamutokesha ku muchima.+

21 Yukai kino amba:* Muntu mubi bakamukambula,+

Bino baana ba bantu baoloka bakapokololwa.

22 Byonkatu biji jishikiyo ja ngolode jiji ku moona wa nkumba

Byo biji ne mwanamukazhi walamba ukana maana.

23 Mu bintu bikeba bantu baoloka mufuma byawama,+

Pakuba mu bintu biketekela babi mufumatu bukaji.

24 Muntu upana* na muchima yense wikala na byavula;+

Pakuba awa utanañana bintu byo afwainwa kupana, wikala muyanji.+

25 Muntu* uji na muchima wa bumpanyi ukamona byawama,*+

Ne yense ukokolosha* bakwabo naye bakamukokolosha.+

26 Awa ukana kupotesha kajo bantu bakamufinga,

Bino awa upotesha bakamupesha.

27 Awa ukebesha kuba byawama ukeba kumubila bibusa,+

Pakuba awa ukeba kuba byatama, byonka byatama bikamufikila.+

28 Awa uketekela mu bunonshi bwanji ukapona,+

Pakuba baoloka bakatenkumanga nobe mabuula.+

29 Awa uleta makatazho* pa ba mu nzubo yanji kafwako kyo akamwenamo,+

Kabiji muntu wakosama ukekala kalume wa muntu uji na muchima wa maana.

30 Bipangwa bya muntu waoloka kyo kichi kya bumi,+

Kabiji awa ulengela bakwabo kuba byawama ye uji na maana.+

31 Inge kya kuba muntu waoloka uji pano pa ntanda bamukambula,

Muntu mubi ne ndengamambo bakebakambula kukilamo!+

12 Muntu watemwa mafunde watemwa maana a kuyuka bintu,+

Pakuba awa washikwa kumufundako kechi uji na maana ne.+

 2 Yehoba ubila bibusa muntu wawama,

Pakuba washikwa muntu ulanguluka kuba byatama.+

 3 Kafwako muntu uzhikijilwa na bubi ne,+

Bino bantu baoloka kechi bakebatupulapo ne.

 4 Mwanamukazhi wawama ye munchinya wa mwata wanji,+

Pakuba mwanamukazhi ulengesha bumvu uji nobe kikola kilengela bikupa bya mwatawanji kubola.+

 5 Milanguluko ya bantu baoloka yo yaoloka,

Bino lutangijilo lwa bantu babi lo lwa bujimbijimbi.

 6 Byambo bya babi biji nobe muntu wabelamina amba epayañane,*+

Pakuba byambo bya bantu baoloka bibapokolola.+

 7 Babi byo bakebonauna, kechi bakekalako jibiji ne,

Pakuba nzubo ya baoloka ikatwajijila.+

 8 Muntu bamutakaika na mambo a byambo byawama byo amba,+

Pakuba uji na muchima wa bujimbijimbi bakamulengulula.+

 9 Kyawama kwikala na munema mucheche ne kwikala na wa mwingilo

Kukila kwitumbijika kwa kubula kajo.*+

10 Muntu waoloka ulama bulongo banyama banji bo alela,*+

Pakuba muntu mubi wibalama na muchima wakanama.

11 Awa ujima bujimi bwanji ukekala na kajo kavula,+

Pakuba awa ulondalonda bintu byatutu ye wabula maana.*

12 Muntu mubi ukumbwa bintu biji na bakwabo bantu batama,

Pakuba bantu baoloka baji nobe kichi kiji na mizhazhi yakosa kipanga bipangwa.

13 Muntu mubi ufwa mu byambo byanji byatama,+

Pakuba waoloka upuluka mu bya malwa.

14 Muntu umona byawama na mambo a byambo byanji,+

Ne mingilo ya maboko anji ikamufweta.

15 Jishinda ja muntu wakosama jaoloka ku meso anji mwine,+

Pakuba muntu wa maana umvwina byo bamubuulako.*+

16 Muntu wakosama uzhingila bukiji,+

Pakuba muntu wajimuka kechi utako maana* ku mwenga ne.

17 Kamonyi wa kishinka wamba bya kine,*

Pakuba kamonyi wa bubela wamba bya bujimbijimbi.

18 Byambo bya kupulumukatu byasañana nobe mpoko,

Pakuba byambo bya muntu wa maana bibukañana.+

19 Kanwa kamba bya kine kakekala myaka ne myaka,+

Pakuba lujimi wa bubela ukekalatu kakimye kacheche.+

20 Bujimbijimbi buji mu michima ya boba balanguluka kuba byatama,

Pakuba aba batundaika* mutende baji na lusekelo.+

21 Kafwako kyatama kikafikila waoloka ne,+

Pakuba babi bakamona bya malwa.+

22 Tunwa twamba bya bubela to twa bunya kwi Yehoba,+

Bino aba ba kishinka bamutokesha ku muchima.

23 Muntu wajimuka ufya bintu byo ayuka,

Bino muchima wa muntu wakosama wamba bya kukosama.+

24 Bantu bengila na ngovu bakalamanga,+

Pakuba bankope bakengilanga mingilo ya buzha.+

25 Bijikila biji mu muchima wa muntu byo bilengela muchima kupopomenwa,*+

Pakuba byambo byawama bimusangajika.+

26 Muntu waoloka utalatala mapunzha anji a munyemvu,

Bino jishinda ja bantu batama jibatwala mungi.

27 Nkope kechi upangisha nyama ne,+

Pakuba kwingila na ngovu kwa muntu bo bunonshi bwanji.

28 Jishinda ja bololoke jitwala ku bumi;+

Kabiji mu jino jishinda kafwamo lufu.

13 Mwana wa maana umvwina bimufunjisha* bashanji,+

Bino wa milengulwila kechi umvwa nangwa bamukajipila ne.+

 2 Muntu uja byawama na mambo a byambo byanji,+

Bino mujimbijimbi ukebatu bya bukapondo.

 3 Awa ulama kanwa* kanji ulamawizha bumi* bwanji,+

Pakuba awa wabaukatu ukonaika.+

 4 Nkope ukebakeba bintu, bino kafwako kyo ekala nakyo,+

Bino muntu* wingila na ngovu ukekala na bintu byavula.*+

 5 Waoloka washikwa bubela,+

Pakuba byubilo bya babi bileta bumvu ne kulengululwa.

 6 Bololoke buzhikijila muntu wabula mambo,+

Bino bubi bonauna ndengamambo.

 7 Muntu umo wifwanyikizha kwikala nonshi, bino saka abula bintu;+

Kabiji mukwabo wifwanyikizha kwikala muyanji, bino saka anonka.

 8 Bunonshi bwa muntu bukuula bumi,*+

Bino bayanji kechi bebazakamisha ne.*+

 9 Kyeya kya bantu baoloka kisamisha,*+

Bino lampi wa bantu babi bakamuzhimya.+

10 Kwilundumika kuletatu lutobo,+

Bino aba bakeba kwibafundako* bo baji na maana.+

11 Bunonshi bwa kunonka* bukiji bukiji bukapwa,+

Pakuba bunonshi bwa muntu unonka pachepache* bukavula.

12 Kintu kyo baketekela* inge kyabanda kufika, kikozha ku muchima,+

Bino kintu kyo bakeba bantu inge kyafika kyo kichi kya bumi.+

13 Yense ulengulula mikambizho* ukamona bya malwa,+

Pakuba awa unemeka mikambizho bakamufweta.+

14 Mafunjisho* a muntu wa maana yo nsulo ya bumi+

Alengela muntu kusezha bitewa bya lufu.

15 Maana alengela kubilwa bibusa,

Bino bwikalo bwa bajimbijimbi bwavula makatazho.

16 Muntu wajimuka uba bintu na maana,+

Pakuba wakosama umwesha kukosama kwanji.+

17 Muluwe watama uponena mu makatazho,+

Bino muluwe wa kishinka uleta byawama.+

18 Yense ukana byo bamubuulako uyanda kabiji kimulenga bumvu,

Pakuba awa uswa kumufundako* ukatumbijikwa.+

19 Kintu kikeba muntu* inge kyamweka kimuletela lusekelo,+

Bino wakosama kechi ukeba kuleka byatama ne.+

20 Awa wenda na ba maana ukekala na maana,+

Pakuba awa ukaya na bakosama ukamona bya malwa.+

21 Bya malwa bipupila bandengamambo,+

Bino bintu byawama bifweta baoloka.+

22 Muntu wawama ushila bankana banji bya buswanyi,

Bino bunonshi bwa ndengamambo bukekala bwa waoloka.+

23 Mu bujimi bwajima bantu bayanji mufuma kajo kavula,

Pano bino, bwakonsha* konaika na mambo a nshiji.

24 Yense ubula kwingijisha kamama* washikwa mwananji,+

Bino awa wamutemwa wibikishako kumufunda.+

25 Waoloka uja ne kupwisha kijika kyanji,*+

Bino munda mwa muntu mubi mupeela.+

14 Mwanamukazhi wa maana ukosesha nzubo yanji,+

Pakuba wakosama wiyonauna mwine.

 2 Awa wenda mu bololoke wakamwa Yehoba,

Bino awa wenda mu mashinda a bujimbijimbi* ulengulula Lesa.

 3 Byambo bya muntu wakosama ko kamama ka kwilundumika,

Bino byambo bya bantu ba maana bikebazhikijila.

 4 Pabula bañombe, kijiilamo bañombe kikala kyatoka,

Bino bulume bwa ñombe bulengela kwikala na kajo kavula.

 5 Kamonyi wa kishinka kechi ubepa ne,

Pakuba kamonyi wa bubela wambatu bya bubela.+

 6 Muntu wa milengulwila ukeba maana kabiji kechi wiataana ne,

Bino muntu uji na maana uyuka bintu bukiji.+

 7 Fumaiko ku muntu wakosama,

Mambo kechi mukataanamo maana mu byambo byo amba ne.+

 8 Maana a muntu wajimuka amulengela kuyuka ko abena kuya,

Bino bantu babula maana bajimbaikwa* na kukosama kwabo.+

 9 Bantu bakosama bekangaizha* na mambo o balenga,+

Pakuba baoloka bakeba kupwana.*

10 Muntu uyuka bulanda buji mu muchima wanji,*

Kabiji kafwako muntu mukwabo wakonsha kuyuka lusekelo luji mu muchima wanji ne.

11 Nzubo ya mubi bakeyonauna,+

Pakuba tente wa muntu waoloka ukatwajijila.

12 Kuji jishinda jimweka kuwama ku muntu,+

Bino ko jipelela jitwala ku lufu.+

13 Nangwatu muntu ubena kuseka, wakonsha kumvwa ku muchima kukola,

Ne mu lusekelo mwakonsha kufuma bulanda.

14 Muntu uji na muchima watama, ukamwenamo byatama mu byubilo byanji,+

Pakuba muntu wawama ukamwenamo byawama mu bintu byo oba.+

15 Muntu wabula kuyuka bintu ye kitabilambijinga,

Bino muntu wajimuka ulangulukishapo pa bintu byo oba.+

16 Muntu wa maana wajimuka kabiji ufumako ku bintu byatama,

Pakuba muntu wakosama kechi utako muchima ne,* kabiji ukizhamo kwiketekela.

17 Muntu uzhingila bukiji uba bintu bya kukosama,+

Bino muntu ulanguluka pa kuba bintu* bamushikwa.

18 Bantu babula kuyuka bintu bakekala bakosama,

Pakuba bajimuka bebavwika munchinya wa maana.+

19 Bantu batama bakafukamina bantu bawama,

Ne babi bakafukama ku bibelo bya bantu baoloka.

20 Muyanji bamushikwa ku bo ekala nabo kipikipi,+

Bino nonshi wikala na balunda bavula.+

21 Awa ulengulula mukwabo ye ekala nanji kipikipi ulenga mambo,

Pakuba yense ubila muyanji lusa ye wa lusekelo.+

23 Mu kwingila na ngovu mufuma byawama,

Bino mu kwabauka mufumatu buyanji.+

24 Bunonshi ye munchinya wa bantu ba maana;

Pakuba mu mingilo ya bantu bakosama mufumatu kukosama.+

25 Kamonyi wa kine upulusha bantu,*

Bino mujimbijimbi wambatu bya bubela.

26 Mu kwakamwa Yehoba muji luketekelo,+

Kabiji baana banji mo mo bakafyama.+

27 Kwakamwa Yehoba yo nsulo ya bumi,

Kabiji kulengela muntu kusezha bitewa bya lufu.

28 Bantu bavula bo balengela mfumu kutumbalala,+

Bino kalama wabula bantu wikala watutu.

29 Awa ubanda kuzhingila ye wa milangwe,+

Pakuba wabula kutekanya umwesha kukosama kwanji.+

30 Muchima watekanya upana bumi* ku mubiji,

Bino kichima kiji nobe kikola kilengela bikupa kubola.+

31 Awa wibila mulanda kupichila mu kumubepa, umuba mwenga Mulenga wanji,+

Bino yense ubila lusa muyanji utumbijika Lesa.+

32 Mubi ukapona na mambo a byubilo byanji byatama,

Pakuba waoloka ukafyama mu bukishinka bwanji.+

33 Maana ekala mu muchima wa muntu ukwatakanya bintu,+

Bino maana asolola bantu bakosama.

34 Bololoke butumbijika kisaka kya bantu,+

Bino bubi bulengesha bantu bumvu.

35 Mfumu utemwa kalume uba bintu na maana,+

Bino uzhingijila muntu uba bintu bya bumvu.+

15 Kukumbula na jiwi jakooka kufwomona bukaji,+

Pakuba byambo byashinta* bikolomona bukaji.+

 2 Lujimi wa muntu wa maana wamba byambo byawama byo ayuka.+

Pakuba kanwa ka muntu wakosama kambatu bya kukosama.

 3 Meso a Yehoba atala konse konse,

Ne kumona babi ne bawama.+

 4 Lujimi utekenesha* kyo kichi kya bumi,+

Bino ñambilo yatama ifichisha ku muchima.*

 5 Mwana wakosama ulengulula mafunde a bashanji,+

Bino muntu wajimuka uswa kumufundako.*+

 6 Mu nzubo ya muntu waoloka mwikala bunonshi bwavula,

Pakuba bintu* bikala na mubi bimuletela makatazho.+

 7 Kanwa ka muntu wa maana kakumbanya maana a kuyuka bintu,+

Bino muchima wa muntu wakosama kechi byo byo oba ne.+

 8 Kitapisho kya mubi kyo kya bunya kwi Yehoba,+

Pakuba lulombelo lwa muntu waoloka lumusangajika.+

 9 Yehoba washikwa jishinda ja mubi,+

Bino watemwa yewa ukeba bololoke.+

10 Muntu wasenduka mu jishinda jawama kechi umvwa bulongo inge babena kumufundako ne,+

Bino yense washikwa kumufundako ukafwa.+

13 Muchima wa lusekelo ulengela kilungi kusangalala,

Bino kukola ku muchima kulengela muntu kupopomenwa.+

14 Muchima ukwatakanya bintu bulongo ukeba kwibiyuka,+

Pakuba mu kanwa ka muntu wakosama mufumatu bya kukosama.+

15 Moba onse a muyanji ekala atama,+

Pakuba awa uji na muchima wa lusekelo* utwajijilatu na kusangalala nobe uji na kijiilo.+

16 Kyawama kwikala na bintu bicheche saka wakamwa Yehoba+

Kukila kwikala na bunonshi bwavula saka uji na bijikila.*+

17 Kyawama kuja bishu saka mwitemwa+

Kukila kuja ñombe wanuna* saka mwishikwa.+

18 Muntu uzhingila bukiji uleta lutobo,+

Bino muntu ubanda kuzhingila upwisha lupata.+

19 Jishinda ja nkope jiji nobe luvimba wa miba,+

Pakuba jishinda ja baoloka jiji nobe mukwakwa wawama.+

20 Mwana wa maana ulengela bashanji kusangalala,+

Pakuba mwana wakosama ulengulula bainanji.+

21 Kukosama lo lusekelo lwa muntu wabula maana,*+

Bino muntu wa milangwe uyatu kulutwe.+

22 Kwa kubula kwisamba,* bintu byo balangulukila jimo bivulañana,

Bino paji babulañana* maana bavula, bintu bilumbuluka.+

23 Muntu usangalala inge wakumbula bulongo,*+

Ne byambo byaambiwa pa kimye kyafwainwa, byawama bingi!+

24 Jishinda ja muntu wa maana jitwala ku bumi,+

Ne kumuzhikijila kuba’mba abule kuya mu Kilende.*+

25 Yehoba ukakundula nzubo ya muntu wilundumika,+

Bino ukazhikijila mupaka wa mwanamukazhi wafwilwa.+

26 Yehoba washikwa milanguluko ya muntu mubi,+

Pakuba byambo byawama bimutokesha ku muchima.+

27 Muntu umwena nsubu mu jishinda ja bujimbijimbi uleta lukatazho* pa ba mu nzubo yanji,+

Pakuba awa washikwa mazhikakanwa ukekala na bumi.+

28 Muchima wa waoloka ulangulukila jimo saka akyangye kukumbula,*+

Bino kanwa ka mubi kambatu bintu byatama.

29 Yehoba uji kwalepa na babi,

Bino umvwa milombelo ya baoloka.+

30 Meso awama alengela* muchima kusangalala;

Kabiji sawakya wawama ukosesha bikupa.*+

31 Awa umvwina mafunde apana bumi

Wikala pa nzubo na ba maana.+

32 Yense ukana kumufundako washikwa bumi* bwanji,+

Pakuba yense umvwina mafunde wikala na maana* a kukwatakanya bintu.+

33 Kwakamwa Yehoba kufunjisha muntu kuba bintu na maana,+

Kabiji kwipelula kulengela kutumbijikwa.+

16 Muntu unengezha milanguluko ya mu muchima wanji,*

Bino mukumbu* ye akumbula ufuma kwi Yehoba.+

 2 Mashinda onse a muntu amweka bulongo* kwi aye mwine,+

Bino Yehoba utalatala mu michima.*+

 3 Pana kwi* Yehoba bintu byonse byo uba,+

Ne bintu byo ufuukula kuba bikalumbuluka.

 4 Yehoba ulengela bintu byonse kumweka monka mwayila byo akeba,

Ne konauna babi mu juba ja malwa.+

 6 Na mambo a butemwe bubula kwaluka ne bukishinka,+ mambo alekelwa,

Kabiji na mambo a kwakamwa Yehoba, muntu uleka kuba bubi.+

 7 Inge jishinda ja muntu jamutokela Yehoba ku muchima,

Ulengela ne balwanyi ba yewo muntu kwikala nanji mu mutende.+

 8 Kyawama kwikala na bintu bicheche saka paji bololoke+

Kukila kwikala na bintu byavula saka pabula bololoke.+

 9 Muntu wakonsha kufuukula mu muchima wanji bya kuba,

Bino Yehoba ye umutangijila.+

10 Byambo bya Lesa byafwainwa kwikala mu kanwa ka mfumu;+

Kabiji kechi wafwainwa kuchibila mambo mungi ne.+

11 Bipimo bya kine ne mashikelu bifuma kwi Yehoba;

Ne bipimo byonse biji mu fukuta ye wibilengele.+

12 Byubilo byatama byo bya bunya ku bamfumu,+

Mambo bololoke bo bwikajika jitanda.+

14 Bukaji bwa mfumu buji nobe muluwe wa lufu,+

Bino muntu wa maana wayuka bya kwibufwomona.*+

15 Mu kilungi kya mfumu muji kyeya kya bumi;

Bibusa byanji biji nobe makumbi a mvula mu kimye kya kisalo.+

18 Paji kwitota palondela lonaiko,

Kabiji muchima wa kwilundumika ulengela kwituntula.+

19 Kyawama kwipelula* mu bakimote+

Kukila kwabana bipukulwa bya bantu belundumika.

20 Awa ulangulukishapo pa bintu ukamona byawama,

Kabiji awa waketekela mwi Yehoba ye wa lusekelo.

21 Muntu uji na muchima wa maana bakamutela’mba ye ukwatakanya bintu,+

Ne yewa uji na ñambilo yawama* witabisha bantu.+

22 Maana yo nsulo ya bumi ku boba baji nao,

Pakuba bakosama bebakambula na mambo a kukosama kwabo.

23 Muchima wa muntu wa maana ulengela kanwa kanji kwamba bya maana+

Kabiji witabisha bantu na byambo byanji.

24 Byambo byawama byatobala nobe jipuma ja buki,

Byatobala ku mweo* kabiji bibuka bikupa.+

25 Kuji jishinda jimweka kuwama ku muntu,

Bino ko jipelela jitwala ku lufu.+

26 Kijiika* kya wa mwingilo kimulengela kwingila na ngovu

Mambo nzala* yanji yo imutundaika.+

27 Muntu wabula maana uzhiikula bintu byatama;+

Ñambilo yanji iji nobe mujilo usokañana.+

28 Kakubukubu* uleta lutobo,+

Ne muntu wa luntepentepe wabanya balunda.+

29 Muntu uba bya bukapondo wongola mukwabo

Ne kumutwala mu jishinda jatama.

31 Mvwi ye munchinya wa buya*+

Inge yatanwa mu jishinda ja bololoke.+

32 Awa ubanda kuzhingila+ wawama kukila kitonzhi,

Kabiji awa ubula kuzhingilazhingila* wakila muntu ushinda muzhi.+

33 Bubale bebuta mu kyenyi,+

Bino kyonse kyafuukulwa na bubale kifuma kwi Yehoba.+

17 Kyawama kwikala na kashinkwa kacheche kauma saka paji mutende*+

Kukila kwikala mu nzubo muji kijiilo kikatampe* saka muji lutobo.+

 2 Kalume wa maana ukalamanga mwana ulengesha nkambo yanji bumvu;

Ukatambulako bya buswanyi uba nobe wajinga mwananji.

 3 Mpuki ya kusungulwilamo yo ya siliva ne kisha kya mujilo kyo kya ngolode,+

Pakuba Yehoba ye utalatala mu michima.+

 4 Mubi uta muchima ku ñambilo yatama,

Ne muntu wa bujimbijimbi uteleka ku byambo byatama.+

 5 Yense wendeleka muyanji umuba mwenga Mulenga wanji,+

Ne yense usangalala inge bya malwa byafikila mukwabo bakamukambula.+

 6 Bankana ye munchinya wa bankambo yabo,

Kabiji bashabo* lo lukumo lwa baana* babo.

 8 Bupe buji nobe jibwe ja buneme* ku mwinabo;+

Bintu byonse byo oba bilumbuluka.+

 9 Yense ulekelako bakwabo* mambo, ukeba butemwe,+

Pakuba awa ulondalonda mambo wabanya balunda ba pa muchima.+

10 Kukajipila kufika pa muchima wa muntu ukwatakanya bintu+

Kukila kupuma muntu wakosama bipumo kitota kimo.+

11 Muntu watama ukebatu kusatuka,

Bino bakamutumina muluwe washinta amba amukambule.+

12 Kyawama kusambakana mbeyala ye basendela baana

Kukila kusambakana muntu wakosama uba bintu byatama.+

13 Inge kya kuba muntu wauba mukwabo byatama saka bamubila byawama,

Bintu byatama kechi bikapwa mu nzubo yanji ne.+

14 Kutendeka lutobo kuji nobe kupoomona kaombe ka mema;*

Lutobo saka lukyangye kutendeka, fumapo.+

15 Yense ubingisha mubi ne uzhachisha muntu waoloka,+

—Bano bonse babiji bo ba bunya kwi Yehoba.

16 Ñanyi kintu kyawama kiji na muntu wakosama kya kumukwasha kwikala na maana

Bino saka abula muchima wa kukeba kwikala nao?*+

17 Mulunda wa kine umwesha butemwe kimye kyonse,+

Kabiji ye mulongo ye wakonsha kuketekela mu kimye kya bya malwa.+

18 Muntu wabula maana* wiimuna na mukwabo mu maboko ne kuswa

Kumupainako nkongole ne mukwabo saka amonako.+

20 Awa uji na muchima wa bujimbijimbi kechi ukamona byawama ne,+

Ne yewa wamba bya bujimbijimbi ukonaika.

21 Awa wasema mwana wakosama ukekala na bulanda;

Ne shanji mwana wakosama kechi usangalala ne.+

22 Muchima wa lusekelo ye muchi wawama,+

Bino muchima wauba bulanda upwisha ngovu.*+

23 Mubi utambula mazhikakanwa mu bufyamfya*

Kuba’mba abule kuchibila mambo mo aolokela.+

24 Maana aji ku meso a muntu wa milangwe,

Bino meso a muntu wakosama apitamotu kufika ne kwapela ntanda.+

25 Mwana wakosama uletela bashanji bulanda

Kabiji ukozha* bainanji ku muchima.+

26 Kechi kyawama kukambula* muntu waoloka ne,

Kabiji kupuma bantu banemekwa nako kechi kwawama ne.

27 Muntu wa maana kechi wambaambatu ne,+

Ne muntu wa milangwe utekanya.*+

28 Nangwatu muntu wakosama inge wazhindama, bakamumona’mba uji na maana,

Ne yewa waikalatu nzoo, bakamumona’mba ye wa milangwe..

18 Yense wipaatula ku bakwabo ukebatu kuba bisaka muchima wanji;

Ukana* maana onse alumbuluka.

 2 Muntu wakosama kechi usekela mu kwikala na milangwe ne;

Aye ukebatu kusolola biji mu muchima wanji.+

 3 Muntu mubi inge waiya, ne kulengululwa nako kumulondela,

Kabiji kubula munema kwishila pamo na bumvu.+

 5 Kechi kyawama kuba misalululo ku muntu mubi+

Nangwa kubula kuchibila muntu waoloka mambo bulongo ne.+

 6 Ñambilo ya muntu wakosama ileta lutobo,+

Ne kanwa kanji kalobela mutwe.+

 7 Kanwa ka muntu wakosama kamulengela konaika,+

Ne byambo byanji bikala ke kitewa kya bumi* bwanji.

 8 Byambo bya wa luntepentepe biji nobe kajo kawama;*+

Kabiji bebimina byaya ne mu kifu.+

 9 Nkope yense,

Ye mulongo wa muntu uleta lonaiko.+

11 Bunonshi bwa nonshi ye muzhi wanji wakosa;

Kabiji ulanguluka’mba yo nsakwa ya kumuzhikijila.+

12 Muchima wa muntu wilundumika umutwala ku bya malwa,+

Pakuba awa wipelula bakamunemeka.+

13 Muntu inge wakumbula saka akyangye kumvwa bishinka,

Ko kukosama kabiji kilenga bingi bumvu.+

14 Muchima wa muntu wakonsha kumulengela kuchinchika kimye kyo abena kukolwa,+

Bino ñanyi wakonsha kuchinchika inge uji na bulanda?*+

15 Muchima wa muntu ukwatakanya bintu wikala na maana a kuyuka bintu,+

Ne kutwi kwa bantu ba maana kukeba kuyuka bintu.

16 Bupe bwa muntu bumushinkwila jishinda;+

Bumulengela kufwenya kwipi na bantu banemekwa.

17 Mutanshi kwamba mambo umweka nobe waoloka,+

Posotu mukwabo waiya ne kusolola bishinka pe aye.*+

18 Kuta bubale kupwisha lutobo

Ne kwibabanya mu mutende babena kutoboka.+

19 Mulongo ye bazhingijisha wakatazha kumufwomona, kukila ne muzhi uji na nsakwa yakosa,+

Kabiji lutobo lwikala nobe mipingilo ya nsakwa yakosa.+

20 Muntu wikuta na mambo a byambo* byanji;+

Ukamona bintu bifuma mu byambo byo amba.

21 Lujimi uji na bulume bwa kuleta lufu nangwa bumi;+

Aba batemwa kumwingijisha bakaja bipangwa byanji.+

22 Awa wataana mwanamukazhi wawama wataana kintu kyawama,+

Kabiji utambula bibusa* kufuma kwi Yehoba.+

23 Muyanji usashijila pa kwamba,

Bino nonshi ukumbula na bukaji.

24 Kuji balunda bakeba kwikozha mulwabo,+

Bino kuji mulunda wa kishinka wakila ne mulongo.+

19 Kyawama kwikala muyanji ne kwenda mu bulu mbuluke+

Kukila kwikala wakosama ne kubepa bubela.+

 2 Muntu* wabula maana a kuyuka bintu kechi wawama ne,+

Ne yewa ubula kutekanya* pa kuba bintu ulenga mambo.

 3 Kukosama kwa muntu ko kutamisha jishinda janji,

Ne muchima wanji uzhingijila Yehoba.

 4 Bunonshi bulengela kwikala na balunda bavula,

Bino muyanji bamunyema ne ku mulunda nanji.+

 5 Kamonyi wa bubela bakamukambula,+

Ne yewa wambatu bya bubela kechi ukapuluka ne.+

 6 Bantu bavula bakeba kwibobila bibusa ku kinemanga,*

Ne bantu bonse bekala balunda na muntu upana bya bupe.

 7 Balongo ba muyanji bamushikwa;+

Kabiji balunda nanji bakilamo kumukana!+

 9 Kamonyi wa bubela bakamukambula,

Ne yewa wambatu bya bubela ukonaika.+

10 Kechi kyamufwainwa muntu wakosama kwikala bulongo ne;

Kabiji kalume kyakilamo kubula kumufwainwa kulama babinemanga!+

11 Maana a muntu afwomona bukaji bwanji,+

Kabiji aye kimuwamina kulekelako bakwabo* mambo.*+

12 Bukaji bwa mfumu buji nobe kubuluma kwa bokwe,+

Bino bibusa byanji biji nobe kime pa nsono.

13 Mwana wakosama uletela bashanji bya malwa,+

Mukazhi wa lutobo* uji nobe musemi ubula kuleka kunoka.+

14 Nzubo ne bunonshi bo buswanyi bufuma ku bashabo,

Bino mukazhi wa maana ufuma kwi Yehoba.+

15 Bukope bulengela muntu kulaala tulo tukatampe,

Kabiji muntu* nkope ukafwa nzala.+

16 Awa ulama mikambizho ya Lesa ulama bumi* bwanji;+

Awa ubula kuta muchima ku mashinda anji ukafwa.+

17 Awa ubila byawama mulanda ukongwesha Yehoba,+

Ne aye ukamufweta pa bintu byo oba.+

18 Funjisha mwanobe saka kukiji kimye,+

Kabiji kange uzhatwe* na lufu lwanji ne.+

19 Muntu wa kizhingijisha ukamona byatama;

Inge wamupokololako, ukabwezhangapotu.+

20 Saka umvwina byo bakubuula ne kuswa mafunde,+

Pa kuba’mba ukekale na maana kulutwe.+

21 Muntu ulanguluka byavula mu muchima wanji,

Bino kyaswa* muchima wa Yehoba kyo kikobiwa.+

22 Kintu kyawama ku muntu ke butemwe bwanji bubula kwaluka;+

Kyawama kwikala muyanji kukila kwikala muntu wa bubela.

23 Kwakamwa Yehoba kutwala ku bumi;+

Ne yewa umwakamwa ukakokoloka kabiji kafwako kintu kikamukozha ne.+

24 Nkope ubika kuboko kwanji pa nsanyi,

Kabiji kechi ukeba ne kwikutwala pa kanwa kanji ne.+

25 Puma muntu wa mwenga,+ pa kuba’mba wabula maana afunjileko,+

Kabiji fundako muntu ukwatakanya bintu, pa kuba’mba ayukilepo ne bikwabo.+

26 Awa uyanjisha bashanji ne kupanga bainanji

Ye mwana ulengesha bumvu ne kulengululwa.+

27 Mwanami umvwe waleka kuteleka ku mafunde,

Ukafuma ku byambo bya maana a kuyuka bintu.

28 Kamonyi watutu ulengulula bunchibamambo bwaoloka,+

Kabiji babi batemwa bubi nobe kajo.+

29 Luzhachisho belulamina bantu ba mwenga,+

Ne bipumo bebilamina nyuma ya bantu bakosama.+

20 Binyu bikosamika,+ maalwa alengela kuba bintu byatama;+

Yense uya mungi na mambo a binyu ne maalwa kechi uji na maana ne.+

 2 Moyo uleta mfumu uji nobe kubuluma kwa bokwe;+

Yense umuzhingijisha ubika bumi bwanji mu kizumba.+

 3 Kileta munema inge muntu wachinuzhuka lutobo,+

Bino yense wakosama watemwa bingi kutoboka.+

 4 Nkope kechi ujima mu kimye kya mayoo ne,

Onkao mambo, mu kimye kya kunowa ulombatu kajo, mambo kechi wikalapo na kintu ne.*+

 5 Milanguluko ya mu muchima wa muntu* iji nobe mema aji mwazhika,

Bino muntu wa milangwe ye wakonsha kwiiyuka.

 6 Bantu bavula bamba’mba baji na butemwe bubula kwaluka,

Bino ñanyi wakonsha kutaana muntu wa kishinka?

 8 Mfumu inge waikala pa jitanda na kuchiba mambo,+

Utalatala bulongo kuba’mba afumyemo bubi bonse.+

 9 Ñanyi wakonsha kwamba’mba: “Natokesha muchima wami;+

Kechi nendengamambo ne”?+

10 Bipimo bya bujimbijimbi ne mashikelu a bubela,*

Byonse bibiji byo bya bunya kwi Yehoba.+

11 Mwana* bamuyukila ku byubilo byanji,

Kana byubilo byanji byawama nangwa koloka.+

12 Matwi omvwa ne meso amona,

Yehoba ye wibilengele byonse.+

14 Upota wamba’mba: “Kechi kyawama ne, kechi kyawama ne,”

Apa bino kaye na kwitota.+

15 Kuji ngolode ne mabwe a makolale* avula,

Bino kanwa kamba bya maana, kanema bingi.+

16 Senda kivwalo kya muntu inge wakupa amba ukwachilemo na mambo a muntu ungi;+

Kwachilamo kintu kyanji umvwe wakupakyo na mambo a mwanamukazhi ungi.*+

17 Kajo ko amwena muntu mu bujimbijimbi katobala,

Bino kulutwe kanwa kanji kakayula balashi.+

18 Bintu byo balangulukila jimo* bilumbuluka* inge besambapo,+

Ne lutangijilo lwawama* lulengela kulwa nkondo bulongo.+

19 Muntu wa luntepentepe upitañana na kusolola bya bufyamfya;+

Kange upwanañane na muntu watemwa miyebe* ne.

20 Yense ufinga bashanji ne bainanji,

Lampi wanji ukazhima inge kwaikala mfishi.+

21 Buswanyi bo batambula na mambo a lwiso

Kulutwe kechi bukaleta mapesho ne.+

23 Bipimo* bya bujimbijimbi byo bya bunya kwi Yehoba,

Ne mashikelu a bujimbijimbi kechi awama ne.

24 Yehoba ye utangijila kwenda kwa muntu;+

Muntu wakonsha kuyuka byepi jishinda janji mwine?*

26 Mfumu wa maana utalatala babi+

Ne kwibapuula na kitanga kyo bapuujilako kajo.+

27 Muya wa muntu ye lampi wa Yehoba,

Upalanguzha mu muchima wa muntu.

28 Butemwe bubula kwaluka ne bukishinka byo bilama mfumu;+

Ukosesha jitanda janji na mambo a butemwe bubula kwaluka.+

29 Bulume bwa bansongwalume lo lukumo lwabo,+

Ne mvwi ye munema wa bakote.+

30 Minkakamba ya bipumo ne bilonda bipwisha bubi,+

Ne bipumo bitokesha muchima wa muntu.

 2 Mashinda onse a muntu amweka bulongo kwi aye mwine,+

Bino Yehoba utalatala mu michima.*+

 3 Kuba bintu byawama kabiji byaoloka

Kutokesha bingi Yehoba ku muchima kukila kitapisho.+

 4 Meso elundumika ne muchima witota

—Lampi utangijila babi bo bubi.+

 5 Bintu bifuukula muntu wingila na ngovu bikalumbuluka,*+

Pakuba bonse boba bintu na kanswatu bakayanda.+

 6 Kunonka kupichila mu kwamba bubela

Kuji nobe kamfwa ululuka, kabiji nobe kitewa kipayañana.*+

 7 Bukapondo bwa bantu babi bukebonauna abo bene,+

Mambo bakana kuba bintu byaoloka.

 8 Muntu uji na mambo wasenduka mu jishinda jaoloka,

Bino mingilo ya muntu waoloka yalumbuluka.+

 9 Kyawama kwikala mu nsonga ya musemi

Kukila kwikala mu nzubo imo na mukazhi wa lutobo.*+

10 Muntu* mubi watemwa bintu byatama;+

Kechi ubila bakwabo lusa ne.+

11 Muntu wa mwenga umvwe bamukambula, awa wabula maana ufunjilako,

Kabiji inge muntu wa maana bamufunjisha milangwe, uyuka bya kuba.+

12 Lesa waoloka utalatala nzubo ya muntu mubi;

Utaya babi mu lonaiko.+

13 Yense ubula kumvwa kujila kwa mulanda

Ne aye inge akete kechi bakamukumbula ne.+

14 Bupe bwa ku mbaji bufwomona bukaji,+

Ne mazhikakanwa o bapana mu bufyamfya,* apwisha bukaji bukatampe.

15 Kuba bintu mu bololoke kuleta lusekelo ku muntu waoloka,+

Pakuba kintu kyatama kikafikila boba bintu byatama.

16 Muntu usenduka mu jishinda ja maana

Ukaya na kulaala kwalaala bafwa.+

17 Awa watemwa kukaya* ukayanda;+

Awa watemwa binyu ne manyi kechi ukanonka ne.

18 Mubi ukekala mfuto ya muntu waoloka,

Ne mujimbijimbi ukekala mfuto ya muntu waoloka.+

19 Kyawama kwikala mungye

Kukila kwikala na mukazhi wa lutobo* kabiji wa kizhingijisha.+

20 Bintu bya buneme ne manyi bitanwa mu nzubo ya muntu wa maana,+

Bino muntu wakosama uji na kisuse.*+

21 Yense ulondalonda bololoke ne butemwe bubula kwaluka

Ukataana bumi, bololoke ne lukumo.+

22 Muntu wa maana wakonsha kukanjila nsakwa ya* muzhi wa babilobo

Ne kufwomona bulume bo baketekelamo.+

23 Awa ulama kanwa kanji ne lujimi wanji

Aye mwine* kechi wiletela bya malwa ne.+

24 Awa witota ne kwilundumika

Bamutela’mba muntu uba bintu na bwitote.+

25 Bintu byatemwa nkope bimutwala ku lufu,

Mambo ukanya maboko anji kwingila.+

26 Uzhikisha juba na kwibikebakeba na lwiso,

Bino muntu waoloka upana, kabiji kechi utanañana ne.+

28 Kamonyi wa bubela ukonaika,+

Bino muntu uteleka ukamba byalumbuluka.

29 Mubi bumvu ufwabo,+

Bino jishinda ja muntu waoloka jalumbuluka.+

31 Mbili bamunengezhezha jimo mu juba ja nkondo,+

Bino Yehoba ye upulusha.+

22 Kyawama kwikala na jizhina* jawama kukila bunonshi bwavula;+

Kunemekwa* kwawama kukila siliva ne ngolode.

 3 Muntu wajimuka umona bileta malwa kabiji ufyama,

Pakuba muntu wabula maana uyatu kabiji umona bya malwa.

 4 Mu kwipelula ne mu kwakamwa Yehoba

Mufuma bunonshi ne lukumo ne bumi.+

 5 Mu jishinda ja muntu wa bujimbijimbi muji miba ne bitewa,

Pakuba yense wanemeka bumi* bwanji kechi ufwenya kwipi nabyo ne.+

 6 Funjishai mwana* jishinda jo afwainwa kwendamo;+

Inge wakoma kechi ukasendukamo ne.+

 7 Munonshi ulama bayanji,

Ne yewa ukongola wikala muzha ku yewa wamukongwesha.+

 8 Yense ubyala bumbulwakoloka ukanowa bya malwa,+

Ne kamama ka bukaji bwanji kakapwa.+

 9 Muntu* upana bakamupesha,

Mambo upapo bayanji kajo.+

10 Pangai muntu wa mwenga,

Ne lutobo lukapwa;

Mapata ne matuka bikapwa.

11 Awa watemwa kwikala na muchima watoka, kabiji uji na ñambilo yawama

Mfumu ukekala mulunda nanji.+

12 Meso a Yehoba alamawizha maana a kuyuka bintu,

Bino aye ulengulula byambo bya bajimbijimbi.+

15 Kukosama kwakakachila mu muchima wa mwana,*+

Bino kamama ka kumujimuna kakekufumyamo.+

16 Awa ujimbaika bayanji pa kuba’mba ekale na bunonshi bwavula+

Ne yewa upa banonshi bya bupe

Bonse bakayanda.

17 Teleka ne kumvwa byamba bantu ba maana,+

Pa kuba’mba uyuke bintu byo nkufunjisha,+

18 Mambo kyawama kwibilama mu muchima wobe,+

Pa kuba’mba ukebyambenga byonse kimye kyonse.+

19 Pa kuba’mba uketekele mwi Yehoba,

Nsakukupa maana mu juba ja lelo.

20 Nanchi kechi nakunembela kala,

Bya kukujimunako ne bya kukufunjisha kuyuka bintu,

21 Pa kukufunjisha byambo bya kine kabiji bya kishinka,

Pa kuba’mba ukabwele ku yewa wakutumine na sawakya wawama nenyi?

22 Kange wibile muyanji ne, mambo aye ye muyanji,+

Kabiji kange umanyike muntu wakajilwa wikala ku kibelo kya muzhi ne,+

23 Mambo Yehoba ukebemenako mu mambo abo+

Kabiji ukonauna bumi* bwa boba bebebila.

24 Kange wendenga na muntu wa kizhingijisha

Nangwa kupwanañana na yewa uzhingilazhingila ne,

25 Pa kuba’mba ukabule kufunda byubilo byanji

Ne kwita kitewa obe mwine.*+

26 Kange wikale pa boba beimuna mu maboko ne kulaya lulayañano,

Bonka bepana kupainako mukwabo nkongole ne.+

27 Inge ufwakyo kya kupanako,

Bakakusendela mwanya wobe!

28 Kechi wafwainwa kutuntulula mupaka wa kala

Yenka wachibile bashakulu bobe ne.+

Aye ukemana ku bamfumu;+

Kechi ukemana ku bantutu ne.

23 Inge waikala na kujiila pamo na mfumu,

Wafwainwa kujimuka pa kuja kajo;

 2 Wikanye pa kuja*

Inge uji na kijiika kikatampe.*

 3 Kange ukebeshe kajo kanji kanengela ne,

Mambo ko kajo ka bujimbijimbi.

 5 Byo ukatalapo kechi ukebumona ne,+

Mambo bukamena mapi nobe mpungu ne kutumbukila mwiulu.+

 6 Kange uje kajo ka ntanyi;*

Nangwa kukebesha kajo kanji kanengela ne,

 7 Mambo uji nobe muntu ubala bintu mu muchima wanji.*

 8 Ukalasa kajo ko waja

Ne byambo byobe bya lusanchilo bikekala byatutu.

 9 Kufundako muntu wakosama ne,+

Mambo ukalengulula byambo byobe bya maana.+

10 Kechi wafwainwa kutuntulula mupaka wa kala+

Nangwa kutwela mu bujimi bwa mwana wa wabula bashanji ne.

11 Mambo awa Wibazhikijila* wakosa;

Ukebemenako mu mambo o wibalenga.+

12 Tesha muchima ku mafunde

Ne kutwi kobe ku byambo bya maana.

14 Wafwainwa kumupuma na kamama,

Pa kuba’mba aye* umupokolole ku Kilende.*

15 Mwanami, inge waikala na muchima wa maana,

Muchima wami ukasangalala.+

16 Muchima* wami ukasangalala

Inge kanwa kobe kakambenga byambo byaoloka.

17 Muchima wobe kange akumbwenga babi ne,+

Bino wakamwenga Yehoba moba onse,+

18 Po po ukekala bulongo kulutwe,+

Ne luketekelo lobe kechi lukapwa ne.

19 Mwanami, teleka, wikale na maana

Ne kutwala muchima wobe mu jishinda jaoloka.

20 Kange wikale pa boba batoma binyu byavula,+

Ne pa boba baja nyama yavula ne,+

21 Mambo kitomi ne kiji bakayanda,+

Kabiji kukunuka kukalengela muntu kuvwala misakila.

22 Umvwina bashobe bakusemene,

Kabiji kange ulengulule bainobe na mambo a kuba’mba bakota ne.+

23 Pota bukine kabiji kange wibupotolweshe ne,+

Pota ne maana, mafunde ne milangwe.+

24 Mwana waoloka ukasangajika shanji;

Yense wasema mwana wa maana ukasangalela mwi aye.

25 Bashobe ne bainobe bakasangalala,

Ne bainobe bakusemene bakekala na lusekelo.

26 Mwanami, ntelekeshe,

Ne kusangalela mu mashinda ami.+

27 Mambo pite uji nobe kimbo kyazhika,

Kabiji mwanamukazhi uji na byubilo byatama* uji nobe ka mushima kacheche.+

28 Ubelamina nobe kapondo;+

Uvuzhizhapotu banabalume babula bukishinka.

30 Aba bonka babanda pa binyu;+

Bonka bakeba* binyu byo bavwangakanya.

31 Kange umone binyu byo byachila ne

Saka bibekauka mu katomeno ne kupita bulongo pa mujibu,

32 Mambo ku mpelo bisumana nobe muloolo,

Kabiji bilupula bulembe nobe kipiji.

33 Meso obe akamona bintu byabula kufwainwa.

Ne muchima wobe ukambanga bintu byatama.+

34 Kabiji ukekala nobe muntu walaala pakachi ka kalunga ka mema,

Nobe muntu walaala peulu ya mulongochi wa bwato.

24 Kange ukumbwe bantu batama ne,

Kabiji kange ukebe kwikala nabo ne,+

 2 Mambo michima yabo ilanguluka langulukatu bya bukapondo,

Kabiji bambatu pa kuletela bakwabo makatazho.

 3 Nzubo* beishimika na maana,+

Kabiji beikosesha na milangwe.

 4 Na mambo a maana bibamba byayo biyula

Na bya buneme byapusana pusana ne bya bunonshi byawama.+

 5 Muntu wa maana uji na ngovu,+

Kabiji na mambo a kuyuka bintu ngovu yanji ivujilako.

 6 Na lutangijilo lwawama* ukalwa nkondo bulongo,+

Kabiji paji babulañana* maana bavula pekala kushinda.*+

 7 Muntu wakosama kechi wakonsha kwikala na maana a kine ne;+

Kafwako kyo amba ku kibelo kya muzhi ne.

 8 Yense upingila kuba byatama

Bakamutela’mba mwine uleta milanguluko yatama.+

 9 Milanguluko yatama* bo bundengamambo,

Kabiji bantu bashikwa muntu wa mwenga.+

10 Inge walefulwa mu juba ja bya malwa,*

Ngovu yobe ikakepa.

11 Pokolola boba bo babena kutwala ku lufu,

Ne kukwata boba babena kubalangila pa kuya na kwibepaya.+

Kine, awa ukumona ukayuka

Kabiji ukafweta muntu yense monka mwayila mingilo yanji.+

13 Mwanami, janga buki mambo bwawama;

Buki busuuma ku jipuma bwatobala pa kwibuja.

Inge waikala nao, ukekala bulongo kulutwe

Ne luketekelo lobe kechi lukapwa ne.+

15 Kange ubelamine ku nzubo ya muntu waoloka na mambo a bubi bobe ne;

Kange onaune mpunzha yanji ya kukokolokelamo ne.

16 Mambo muntu waoloka wakonsha kupona jitanu na jibiji ne kubuukapo,+

Bino babi baketuntula ku bya malwa.+

17 Inge mulwanyi wobe wapona, kange usangalale ne,

Kabiji inge wituntula, muchima wobe kange asekele ne;+

18 Mambo inge wauba kino, Yehoba ukamona kabiji kechi kikamutokela ku muchima ne,

Ne aye ukaleka kuzhingijila mulwanyi wobe.+

19 Kange uzhingijile* bantu batama ne;

Kange ukumbwe bantu babi ne,

20 Mambo kulutwe babi kechi bakekalako ne;+

Lampi wa babi bakamuzhimya.+

Kabiji kange upwanañanenga na bansatuki* ne,+

22 Mambo bya malwa bikebafikila kya kubazhimukilatu.+

25 Bino aba bamukajipila bakamona byawama;+

Mapesho a bintu byawama akekala pe abo.+

27 Nengezha mwingilo wobe wa pangye, ne kunengezhezha jimo bintu byonse mu bujimi bobe;

Apa bino ushimike nzubo* yobe.

29 Kange wambe’mba: “Nkamuba byonkatu byo anguba;

Nkashinkanya nanji pa kintu kyo aubile ne.”+

30 Napichile ku bujimi bwa nkope,+

Ku bujimi bwa miñanzañanza bwa muntu wabula maana.*

31 Nebumwene kuba’mba bwavimba na nseku;

Kabiji mushiji bamuvwetele ku miba,

Ne lubumbulu wa mabwe wa ku bujimi saka akunduka.+

32 Natajiletajile kino ne kulangulukapo bingi;

Nekimwene ne kufunjilako kino amba:

33 Inge wauba’mba ndaaleko pacheche, nsendalaleko pacheche,

Mvungeko maboko pacheche ne kukokolokako,

34 Buyanji bukeya nobe ngivi,

Kabiji kukajilwa kobe kukeya nobe mbanzhi.+

 2 Kulama bya bufyamfya lo lukumo lwa Lesa,+

Ne kukeba kuyuka bintu lo lukumo lwa bamfumu.

 3 Byonkatu mwiulu byo mwalepa ne ntanda byo yazhika,

Ne michima ya bamfumu byo byo yakatazha kwiiyuka.

 4 Fumyako biko ku siliva,

Ne ayo ikekala yatubulwa bulongo.+

 5 Fumyako babi ku mfumu,

Ne jitanda janji jikekajikwa mu bololoke.+

 6 Kange winemeke ku mfumu ne,+

Kabiji kange wikale pakachi ka bantu batumbalala ne,+

 7 Mambo kyawama aye kukwambila’mba, “Iya wikale kuno,”

 8 Kange upelawizhe kutwala mambo ku kije ne,

Ukooba byepi inge mukwenu akakulengeshe bumvu?+

 9 Pwisha mambo o uji nao na mukwenu,+

Bino kange usolole bya bufyamfya byo bakubuujile* ne,+

10 Pa kuba’mba awa ubena kuteleka akabule kukulengesha bumvu

Kabiji ukabule kusampanya byambo byatama* byo wakonsha kubula kuzhimañanya.

11 Byonkatu biji maepo a ngolode aji mu bipe bya siliva

Byo biji ne byambo byo baamba pa kimye kyafwainwa.+

12 Byonkatu biji jishikiyo ja ngolode ne kipe kya ngolode yawamisha

Byo biji ne muntu wa maana ufunda yewa uswa byo babena kumufunda.+

13 Byonkatu biji munyango wa mabebe mu kimye kya kunowa

Byo biji ne muluwe wa kishinka ku yewa wamutuma,

Mambo wikizha muchima wa nkambo yanji.*+

14 Byonkatu biji makumbi ne mwela ubula kuleta mvula

Byo biji ne muntu witota pa bupe bo abula kupana.*+

15 Kutekanya kufwomona mukulumpe wa nzhita,

Kabiji lujimi wanekena* wakonsha kumokola kikupa.+

16 Inge wataana buki japotu bwaesakana,

Mambo inge waja bwavujisha ukebulasa.+

17 Kechi wafwainwa kuyanga ku nzubo ya mukwenu jonse ne,

Kuchina’mba wakakukimwa ne kukushikwa.

18 Byonkatu biji kakonkolo ka nkondo ne mpoko ne muketo watwa

Byo biji ne muntu ushiina mukwabo bintu bya bubela.+

19 Byonkatu biji jiino jamokoka nangwa kulu kwabula kukosa

Byo biji ne kuketekela muntu wabula bukishinka* mu bimye bya malwa.

20 Byonkatu biji muntu uvuula kivwalo mu kimye kya mashika

Kabiji byonka biji binyu byasasa byo baitulwila pa nambwa

Byo biji ne muntu wimbila nyimbo muntu wapopomenwa.+

21 Inge mulwanyi wobe* wafwa nzala, mupe kajo aje;

Inge wafwa kilaka, mupe mema a kutoma,+

22 Mambo ukalumbika makala pa mutwe wanji,*+

Ne Yehoba ukakufweta.

23 Mwela wa ku kabeta ka ku buyeke uleta mvula,

Ne lujimi wa miyebe ulengela kilungi kumweka kuzhingila.+

24 Kyawama kwikala mu nsonga ya musemi

Kukila kwikala mu nzubo imo na mukazhi wa lutobo.*+

25 Byonkatu byumvwanyika mema a munyango ku muntu wakooka

Byo biji ne sawakya wawama wafuma ku kyalo kiji kwalepa.+

26 Byonkatu biji nsulo ya mema iji na mateshi ne mushima ye batamisha

Byo biji ne muntu waoloka ukookela* mubi.

27 Kechi kyawama kuja buki bwavujisha ne,+

Kabiji kechi kyawama kukeba kwitumbijika obe mwine ne.+

28 Byonkatu biji muzhi ye bakundula, uji na nsakwa yo baonauna,

Byo biji ne muntu uzhingila bukiji.*+

26 Byonkatu biji mabebe mu kimye kya kisalo ne mvula mu kimye kya kunowa,

Ne munema byo byo abula kufwainwa muntu wakosama.+

 2 Byonkatu byo kuji kilengela kañonyi kunyema ne kamimbya kutumbuka,

Byonkabyo ne mafingo kechi eyatu pa kubula mambo ne.*

 3 Kinzhipwila kyo kya mbili, ne ntambo yo ya mbongolo,+

Ne kamama bekalamina kupuminako mu nyuma ya bantu bakosama.+

 4 Kange ukumbule muntu wakosama monka mwayila kukosama kwanji ne,

Pa kuba’mba ubule kwesakana nanji.

 5 Kumbula muntu wakosama monka mwayila kukosama kwanji,

Pa kuba’mba abule kwimona’mba uji na maana.+

 6 Byonkatu biji muntu wikozha ne kulemeka maulu anji*

Byo biji ne muntu upana bintu byanji ku muntu wakosama.

 7 Byonkatu bisunkuta* muntu walemana,

Byo biji ne kishimpi kifuma mu kanwa ka bantu bakosama.+

 8 Byonkatu byo babika jibwe mu kinzhipunzhipu,

Byo biji ne kutumbijika muntu wakosama.+

 9 Byonkatu biji kichi kya miba kiji mu maboko a muntu wapendwa,

Byo biji ne kishimpi kifuma mu kanwa ka bantu bakosama.

10 Byonkatu biji muntu wasa miketo kyasease,*

Byo biji ne muntu utwezha nkito muntu wakosama nangwa boba babena kupitatu.

11 Byonkatu kabwa byo abwela na kuja malashila anji,

Ne muntu wakosama byo byo abwezhapo kukosama kwanji.+

13 Nkope wamba’mba: “Mu mukwakwa muji mwana bokwe,

Mu lubanza muji bokwe!”+

14 Kinzhilo kizhalulukila pa bya kuzhalulwilapo,

Ne nkope naye pa mwanya wanji.+

15 Nkope ubika kuboko kwanji pa nsanyi,

Bino ukooka kya kuba kechi ukeba ne kwikutwala pa kanwa kanji ne.+

16 Nkope ulanguluka’mba uji na maana

Kukila bantu batanu na babiji bakumbula bya maana.

17 Byonkatu biji muntu unyuka matwi a kabwa

Byo biji ne muntu ubena kupitatu uzhingila pa* lutobo lwabula lwanji.+

18 Byonkatu biji mukonye utaya bilwilo bya mujilo, miketo ne lufu*

19 Byo biji ne muntu ujimbaika mukwabo ne kwamba’mba, “Naji kusekangatu!”+

20 Pabula nkunyi, mujilo uzhima,

Ne popa pabula muntu wa luntepentepe, lutobo lupwa.+

21 Byonka biji mashanga pa makala ne nkunyi pa mujilo,

Ne muntu wa mapata ubuusha lutobo.+

22 Byambo bya wa luntepentepe biji nobe kajo kawama;*

Bebimina byaya ne mu kifu.+

23 Byonkatu biji siliva ye bashinga ku kipe kya buchimba

Byo biji ne byambo bya butemwe bifuma* mu muchima wa mubi.+

24 Muntu washikwa bakwabo ubepekezha na kanwa kanji nobe wibatemwa,

Bino mu muchima wanji saka muji bujimbijimbi.

25 Nangwa kya kuba waamba byambo byawama, kange umuketekele ne,

Mambo mu muchima wanji muji bintu bya bunya bitanu na bibiji.*

26 Nangwa kya kuba lumpatompato lwanji wilufya mu bujimbijimbi bwanji,

Bubi bwanji bakebusolola mu kipwilo.

27 Awa upoya kimbo ukaponenamo mwine,

Ne yewa walumuna jibwe, jikamubwelela mwine.+

28 Lujimi wa bubela washikwa boba bo abepela,

Ne kanwa kamba bya mulambisha kaleta lonaiko.+

27 Kange witote pa mambo a juba ja kesha ne,

Mambo kechi wayuka byo jikekala ne.*+

 2 Leka bakwenu* bakutote, kechi kanwa kobe ne;

Bakwenu* bakutote, kechi kanwa kobe ne.+

 3 Jibwe janema ne busenga nabo bwanema,

Bino makatazho aleta muntu wakosama anema kukila jibwe ne busenga.+

 4 Kuji bukaji bwashinta, ne kuzhingila kupomokatu nobe kaombe ka mema,

Bino ñanyi wakonsha kuchinchika inge bamubila kichima?+

 6 Muntu wa kishinka ololako mukwabo nangwa kya kuba kyakonsha kumukozha ku muchima,+

Bino kukufyompa kwa mulwanyi ko kwa bujimbijimbi.*

 7 Muntu* waikuta ukana* jipuma ja buki,

Pakuba ku muntu* wafwa nzala, ne byalula bitobala.

 8 Byonkatu biji kañonyi kasha* kinsa kyako

Byo biji ne muntu usha nzubo yanji.

 9 Manyi ne binunka bulongo bilengela muchima kusangalala;

Byo biji ne bulunda bwawama bwikalako na mambo a kufundañanako kufuma panshi ya muchima.*+

10 Kange ukane mulunda nobe nangwa mulunda wa bashobe ne,

Kabiji kange utwele mu nzubo ya mulongo wobe mu juba ja bya malwa byobe ne;

Muntu ye wikala nanji kipikipi wawama kukila mulongo wobe uji kwalepa.+

11 Mwanami, wikale wa maana ne kusangajika muchima wami,+

Pa kuba’mba namukumbule awa uñendeleka.+

12 Muntu wajimuka umona bileta malwa kabiji ufyama,+

Pakuba muntu wabula maana uyatu kabiji umona bya malwa.

13 Senda kivwalo kya muntu inge wakupa amba ukwachilemo na mambo a muntu ungi;

Kwachilamo kintu kyanji umvwe wakupakyo na mambo a mwanamukazhi ungi.*+

14 Inge muntu wapesha mukwabo lukelokelo na jiwi ja peulu,

Kikomvwanyika nobe ubena kufingañana.

16 Yense wakonsha kumukanya wakonsha ne kukanya mwela

Kabiji wakonsha kulama manyi mu kuboko kwanji kwa kilujo.

17 Byonkatu kyela kya kapotwe byo kinona kyela kya kapotwe kikwabo,

Ne muntu byo byo anona mulunda* nanji.+

18 Awa ulama kichi kya mukuyu ukaja bipangwa byakyo,+

Ne yewa ulama nkambo yanji bakamunemeka.+

19 Byonkatu mema byo amwesha kilungi kya muntu,

Ne muchima wa muntu byo byo amwesha muchima wa mukwabo.

20 Kilende ne mpunzha ya lonaiko* kechi bitondwa ne,+

Ne meso a muntu nao kechi atondwa ne.

21 Byonkatu siliva byo beisungulwila mu mpuki ya kusungulwilamo ne ngolode mu kisha kya mujilo,+

Ne muntu naye bamwesekela ku lutotelo lo bamupa.*

22 Muntu wakosama nangwatu mumutwe na mwinshi

Nobe kajo ko batwa mu kiina,

Kukosama kwanji kechi kukapwa ne.

Lama bulongo* mikooko yobe,+

24 Mambo bunonshi kechi bwikala kikupu ne,+

Ne munchinya* naye kechi wikala ku bisemi byonse ne.

25 Nsono izhimañana ne munyemvu umena,

Ne bimena ku mitumba bebibungizha.

26 Baana ba mikooko balume bemulengela kwikala na bivwalo,

Ne bambuzhi balume bemulengela kupota bujimi.

27 Kabiji kukekala mukaka wa bambuzhi wavula ukekala kajo kenu,

Ne ka ba mu nzubo yenu ne ka kujiisha ba mingilo benu bansongwakazhi.

28 Babi banyema nangwa kya kuba kafwako ubena kwibapangisha ne,

Pakuba baoloka bachinchika nobe bokwe.+

 2 Inge mu kyalo muji mizhilulwila,* ne bamfumu nabo bavula,+

Bino na bukwasho bwa muntu wa maana ne milangwe, mfumu* wikala moba avula.+

 3 Muyanji uja bintu bya bantu bakajilwa,+

Uji nobe mvula onauna kajo konse.

 4 Aba balengulula mizhilo batota mubi,

Pakuba aba balama mizhilo bazhingijila bano bantu.+

 5 Babi kechi bakonsha kuyuka bololoke ne,

Bino aba bakeba Yehoba bakonsha kuyuka bintu byonse.+

 6 Muyanji wenda mu bulumbuluke wawama,

Kukila munonshi uji na byubilo bya bujimbijimbi.+

 7 Mwana wa milangwe ulama mizhilo,

Pakuba awa wenda na batunama ulengesha bashanji bumvu.+

 8 Awa uvuzha bunonshi bwanji na mambo a kunungako nsubu+

Wibubungizhizha yewa ubila muyanji lusa.+

 9 Awa ukana kulondela mizhilo,

Ne lulombelo lwanji lo lwa bunya.+

10 Awa usendwila muntu waoloka mu jishinda jatama ukaponena mu kimbo kyanji mwine,+

Pakuba babula kaneneno bakaswana byawama.+

11 Munonshi ulanguluka mwine’mba uji na maana,+

Bino muyanji uji na milangwe umuyuka byo aji.+

12 Baoloka inge bashinda, kiwama bingi,

Pakuba babi inge baikala pa bufumu, bantu bafyama.+

13 Awa ufya mambo anji kechi ukamona byawama ne,+

Pakuba yense wiasolola ne kwialeka bakamubila lusa.+

14 Ye mwine wa lusekelo muntu wakamwa Lesa kimye kyonse,

Pakuba yense ukosesha muchima wanji ukamona bya malwa.+

15 Byonkatu biji bokwe ubuluma ne mbeyala wiya na bukaji,

Byo biji ne muntu mubi ulama bantu babula wa kwibakwasha.+

16 Ntangi wabula milangwe kechi wingijisha bulume bwanji bulongo ne,+

Bino awa washikwa nsubu ya bujimbijimbi ukekala moba avula.+

18 Awa wenda mu bukishinka bakamupokolola,+

Pakuba awa uji na byubilo byatama ukapona kya kubazhimukilatu.+

19 Awa ujima bujimi bwanji ukekala na kajo kavula,

Bino awa ulondalonda bintu byatutu ukayanda bingi.+

20 Muntu wa kishinka ukatambula mapesho avula,+

Bino awa unonka bukiji kechi ukekala wabula mambo ne.+

21 Kechi kyawama kuba misalululo ne;+

Bino muntu wakonsha kuba kintu kyatama na mambotu a kukeba kajo.

22 Muntu wa lwiso ukebesha bunonshi,

Bino kechi wayuka’mba buyanji bukamufikila ne.

23 Yense ujimunako muntu+ kulutwe bakamubila bibusa+

Kukila yewa wamba byambo bya mulambisha.

25 Muntu wa lwiso* ubuusha lutobo,

Pakuba yense uketekela mwi Yehoba ukamona byawama.*+

26 Yense waketekela muchima wanji wakosama,+

Bino awa wenda mu maana ukapuluka.+

27 Yense upapo bayanji kechi ukakajilwa ne,+

Pakuba awa wibavundamina bakamufinga mafingo avula.

28 Inge babi baikala pa bufumu, bantu bafyama,

Bino inge bavila, baoloka bavujilako.+

29 A Muntu ukosesha nshingo yanji* saka bamufundako javula+

Bakamonauna ponkapotu kya kuba kechi bakamubuka ne.+

 2 Baoloka inge bavula, bantu basangalala,

Bino mubi inge ubena kulama bantu, bantu babinza.+

 3 Muntu watemwa maana usangajika bashanji,+

Bino awa upwanañana na bapite onauna bunonshi bwanji.+

 4 Mfumu ulengela kyalo kwikala bulongo na mambo a bunchibamambo bwaoloka,+

Pakuba muntu ukeba mazhikakanwa wikyonauna.

 5 Muntu wambila mukwabo byambo bya mulambisha

Umuta bukonde ku maulu anji.+

 6 Mizhilulwila ya muntu watama ikala ke kitewa kyanji mwine,+

Bino muntu waoloka usangalala ne kusekela.+

 7 Muntu waoloka uta muchima ku luusa lwa bayanji,+

Bino mubi kechi utako muchima ne.+

 8 Bantu betota babuusha lutobo mu muzhi nobe mujilo,+

Bino bantu ba maana bafwomona bukaji.+

 9 Muntu wa maana inge ubena kutoboka na muntu wakosama,

Pekalatu kupaata ne kwinena, kabiji kafwako kintu kyawama kifumamo ne.+

10 Bantu batemwa kwipayañana bashikwa muntu yense wabula mambo,*+

Kabiji bakeba konauna bumi* bwa bantu baoloka.*

11 Muntu wakosama usolola bukaji bwanji bonse,*+

Bino muntu wa maana wikanya.+

12 Inge mfumu wata muchima ku bya bubela,

Bakalume banji bonse bekala ke batama.+

14 Mfumu inge wachibila bayanji mambo bulongo,+

Jitanda janji jikekala kikupu.+

15 Kamama* ne mafunde bipana maana,+

Pakuba mwana ye balekelela ulengesha bainanji bumvu.

16 Babi inge bavula, ne mizhilulwila nayo ivula,

Bino baoloka bakamonako babi byo bakapona.+

17 Funjisha mwanobe ne aye ukakulengela kukokoloka;

Kabiji aye ukakulengela obewa* kusekela bingi.+

18 Pabula lutangijilo lwa Lesa,* bantu boba bintu byo bakeba abo bene,+

Bino aba balama mizhilo bo ba lusekelo.+

19 Kalume kechi ukeba kumufundako na byambo ne,

Nangwa kya kuba aye wibyumvwa, kechi wibilondela ne.+

21 Inge kalume bamulama butotwe kufumatu ku bwanyike bwanji,

Mu kuya kwa moba kechi ukasantanga ne.

22 Muntu wa bukaji ubuusha lutobo;+

Ne yewa uzhingilazhingila ulenga mambo avula.+

23 Kwilundumika kwa muntu kumulengela kumupelula,+

Pakuba yense uji na muchima wa kwipelula bakamutumbijika.+

25 Kuchina* bantu ke kitewa,+

Bino awa waketekela mwi Yehoba bakamuzhikijila.+

26 Bantu bavula bakeba kwisamba na* mfumu,

Bino Yehoba ye uchibila muntu mambo.+

27 Muntu wabula koloka ye wa bunya ku baoloka,+

Pakuba awa uba bintu byaoloka ye wa bunya ku mubi.+

 2 Amiwa ne kilubi kukila bantu bonse,+

Kabiji kechi nji na milangwe ikala na muntu ne.

 3 Kechi nji na maana ne,

Kabiji kechi nji na maana ajipo na Mwine Wazhila ne.

 6 Kechi unungeko ku byambo byanji ne,+

Kuchina’mba wakakukajipila,

Ne obewa ukekala wa bubela.

Ndekai nje kajo kamfwainwatu,+

 9 Kuchina’mba nakekuta ne kwimukana ne kwamba’mba, “Yehoba ye ñanyi?”+

10 Kange umubepele kalume kwi nkambo yanji ne,

Kuchina’mba wakakufinga ne obewa wakekala na mambo.+

11 Kuji bantu bafinga bashabo

Kabiji kechi bapesha bainabo ne.+

12 Kuji bantu bemona’mba batoka+

Bino kechi bebatokesha ku bya bunya* byabo ne.

13 Kuji bantu baji na meso a kwilundumika

Kabiji batala na meso a kwitota!+

14 Kuji bantu baji na meno aji nobe mapoko

Ne mibanga iji nobe mipenyi;

Bonauna bakajilwa ba pano pa ntanda

Ne bayanji bebafumyamo mu bantu.+

Kuji bintu bisatu bibula kutondwa,

Bintu bina bibula kwamba’mba, “Kyapwa!”

16 —Kilende*+ ne jivumo ja ñumba,

Ne mushiji wauma,

Ne mujilo kechi wamba’mba, “Kyapwa ne!”

17 Jiso ja muntu wendeleka bashanji ne kubula kukookela bainanji,+

Bakejilobolamo ku bikwangala bikala mu kimpachiko,

Ne kwijija ku baana ba bampungu.+

18 Kuji bintu bisatu byampezha maana,*

Ne bintu bina byo nakankalwa kuyuka:

19 Bilelemba mpungu mwiulu,

Byenda muloolo pa jibwe,

Byenda bwato pa kalunga ka mema,

Ne mwanamulume byo oba inge uji na mwanamukazhi.

Uja ne kushimuna pa kanwa;

Ne kwamba’mba, “Kafwako kyatama kyo nauba.”+

21 Kuji bintu bisatu bilengela ntanda kusunkena

Ne bintu bina biilengela kubula kukosa:

22 Inge muzha waikala ke mfumu,+

Ne wakosama inge waikala na kajo kavula,

23 Kabiji inge mwanamukazhi ye bashikwa* wasongolwa,

Ne wa mwingilo wa mukazhi inge wapingakena pa kifulo kya nkambo yanji wa mukazhi.+

24 Kuji bintu bina biji pa bintu byakepesha biji pano pa ntanda,

Bino biji na maana a kisemwa:*+

25 Tuzhengekene kechi tubilengwa twakosa ne,

Bino tunengezhezha jimo kajo kato mu kimye kya kisalo.+

26 Bibila*+ kechi bilengwa byakosa ne,*

Bino bishimika mazubo abyo mu mabwe akatampe.+

27 Nzhiye+ kechi iji na mfumu ne,

Bino yonse yendela pamo nobe nzhita.*+

28 Mayengela+ ulamata na maulu anji,

Kabiji utwela mu jilapa ja mfumu.

29 Kuji bintu bisatu bilengela kukumya pa kwibimona inge bibena kwenda,

Bintu bina byenda kipale:

30 Bokwe, yenka uji na ngovu kukila banyama bonse,

Ubula kuchina kintu nangwa kimo;+

31 Kabwa; mbuzhi mulume;

Ne mfumu uji na nzhita yanji.

32 Inge witumbijika na mambo a kukosama+

Nangwa walanguluka kuba bino,

Bika kuboko pa kanwa kobe.+

33 Mambo byonkatu kukumbaula mukaka byo kulenga bbata

Ne kufina moona byo kulengela mashi kufuma,

Ne kukolomona bukaji byo byo kuleta lutobo.+

 2 Ñanyi kintu kyo nsakukwambila, obewa mwanami,

Ñanyi kintu, obewa mwanami wafumine munda mwami,

Kabiji ñanyi kintu, obewa mwanami ye nachipijile luchipo?+

 3 Kange upane ngovu yobe ku banabakazhi,+

Nangwa kulondela mashinda onauna bamfumu ne.+

 4 Obewa Lemwela, kechi kibafwainwa bamfumu ne,

Kechi kibafwainwa bamfumu kutoma binyu

Nangwa bakalama kwamba’mba, “Binyu byami biji kwepi?” ne.+

 5 Kuchina’mba bakatoma ne kuvulama mizhilo

Ne kuvulañanya luusa lwa bantu bakajilwa.

 6 Pana maalwa ku boba babena konaika+

Ne binyu ku boba baji na binyenge* bikatampe.+

 7 Baleke batome ne kuvulamako ku buyanji bwabo;

Balubeko ku makatazho abo.

 8 Bambileko aba bakonsha kubula kwiambila abo bene;

Zhikijila luusa lwa bonse babena konaika.+

 9 Amba ne kuchiba mambo mo aolokela;

Zhikijila luusa lwa* bakajilwa ne bayanji.+

11 Mwatawanji wamuketekela na muchima yense,

Kabiji mwatawanji kechi ukajilwa kintu ne.

12 Umubila mwatawanji bintu byawama, kechi byatama ne,

Mu moba onse a bumi bwanji.

13 Ukeba boya bwa mikooko ne kisapi kya linenyi;

Watemwa kwingila na maboko anji.+

14 Uji nobe maato a basulu,+

Uleta kajo kanji kufuma kwalepa.

15 Kabiji ubuuka saka pakifiita,

Ne kunengezhezha ba mu nzubo yanji kajo

Ne kunengezha bintu bya ba mingilo banji babakazhi.+

16 Utalatala bujimi ne kwibupota;

Ubyala miñanzañanza kwingijisha bintu bifuma mu mingilo yanji.*

17 Winengezhezha jimo kwingila mwingilo wakosa,+

Kabiji ukosesha maboko anji.

18 Umona kuba’mba busulu bwanji bubena kwenda bulongo;

Bufuku lampi wanji kechi uzhima ne.

19 Upikula bivwalo na kipikulo,

Ne kwingijisha kya kuzhingilako tonge.*+

20 Ukwasha bakajilwa,

Kabiji upapo bintu bayanji.+

21 Kechi wakamwa’mba ba mu nzubo yanji basakufwa na mashika ne,

Mambo ba mu nzubo yanji bonse bavwala bivwalo bya mashika.

23 Mwatawanji bamuyuka bingi ku bibelo bya muzhi,+

Konka ko ekala pamo na bakulumpe ba mu kyalo.

24 Usona bivwalo* bya linenyi ne kwibipotesha

Kabiji upotesha mishipi ku basulu.

25 Wavwala ngovu ne buneme nobe kivwalo,

Kabiji kechi wakamwa kimye kya kulutwe ne.*

26 Aye wamba byambo bya maana;+

Kabiji muzhilo wa lusa* uji pa lujimi wanji.

27 Utalatala mingilo ya ba mu nzubo yanji,

Kabiji kechi uja kajo ka bankope ne.+

28 Baana banji bemana ne kumwambila’mba ye wa lusekelo;

Mwatawanji wimana ne kumutakaika.

29 Kuji banabakazhi balumbuluka* bavula,

Bino obewa wibakila bonse.

30 Kumweka bulongo kujimbaika, ne buya bo bwa kakimyetu kacheche,*+

Bino mwanamukazhi wakamwa Yehoba bakamutakaika.+

31 Mufwetai pa bintu byo oba,*+

Ne mingilo yanji imulengele kutakaikwa ku bibelo bya muzhi.+