BYALO NE BANTU
Kufwakesha Kyalo kya Cameroon
BA Baka nangwa amba bantu bepi (Pygmies) bobajinga bantu batanshi kwikala mu kyalo kya Cameroon. Byo kyafikile mu myaka ya mu ma 1500, bantu bamba mulaka wa Kipotogizi baishile mu kino kyalo. Byopapichile myaka yavula, bantu batelwa amba Fulani bena Izilamu bashinjile kino kyalo ku kabeta ka ku buyeke. Pa kino kimye bantu bafika ku 40 pesenti bekala mu Cameroon bo betela amba bena Kilishitu, 20 pesenti ba Muzilimu ne bakwabo 40 pesenti baitabila mu bupopweshi bwa kisho kya mu Afilika.
Bantu bekela mu mapuzha a mu mizhi mu kyalo kya Cameroon batambwila benyi bulongo. Benyi bebemuna, kwibatwezha mu nzubo, kwibapa mema ne kwibanengezhezha bya kuja. Kukana kuja bya kuja byo bebanengezhezha ke kwiboba mwenga bena nzubo. Umvwe benyi baswa kuja kimwesha amba basanta.
Batendeka kwisamba kupichila mu kwimuna kisemi ne kwibepuzha bwikalo byo buji. Kabiji ke kisho kwipuzha ne biji banyama! “Umvwe mwenyi ke aye kechi bamwambilatu amba ‘mwane bende bulongo ne’” byo byaambile Joseph wikala mu Cameroon. “Javula bena nzubo bamushinjikinyako pacheche saka benda na kwisamba. Panyuma ya kumushinjikinya bamwambila amba mwende bulongo ne kubwela ku nzubo. Umvwe kya kuba mwenyi babula kumutambwila mu jino jishinda, wakonsha kwinyengaika.”
Pa kuja bya kuja, kimye kimo bajila pamo pa muchiba umotu. Mu kyalo kya Cameroon, kuba bino kulumbulula kukwatankana. Kino kisho kya kujila pamo kilengela bantu balekele kumvwañana kupwañana jikwabo. Kujila pamo mu jije jishinda kumwesha amba bantu “baji mu mutende.”
[Mapu pa paja 12]
(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)
KYALO KYA CAMEROON
Mukola wa Sanaga
Yaoundé
Mukola wa Dja
Kalunga ka Guinea
[Kipikichala pa peja 13]
Bimino bya bano bantu bepi bakulumpe ke 1.2 m kufika ku 1.42
[Kipikichala pa peja 13]
Bakamonyi ba kwa Yehoba, banemba uno magazini baji mu bipwilo kukila 300 mu kyola kya Cameroon kabiji bafunjisha mafunjisho a Baibolo pepi na 65,000.
[Kipikichala pa peja 13]
Mato obalenga kufuma ku bichi o bengijisha mu mukola wa Sanaga. Bisapi byo babika ku bwato bikwata mwela bebilenga kufuma ku bintutu biji byonse
[Kipikichala pa peja 13]
Bakamonyi ba kwa Yehoba banemba mabuku alumbulula Baibolo mu mulaka wa Bassa wambiwa mu Cameroon.
[Kitenguluzha pa peja 13]
BISHINKA
Bantu bajimo: Pepi na 20 milyonyi
Muzhi mukatampe: Yaoundé
Nkilo: Ku kabeta ka buyeke kwauma ne kutwa kyuya, kabiji mu misanza mwatwisha kyuya
Byo bapotesha: Manyii, koko, kofi, butonge, bichi, byela
Milaka Ijimo: Kizungu, Kifulenchi ne milaka ikwabo 270 iji mu Afilika ne ya icheiche