Matwi a Kipupulwa Kikatampe

KIPUPULWA kikatampe kyakonsha kumvwa kyungye kya bintu bibula kumvwanyika ku bilengwa bikwabo pano pa ntanda. Pano bino, matwi akyo akepa bingi.

Langulukai pa kino: Pa myaka yavula, bashayuka ba sayansi baesekesha kukeba kuyuka biji matwi a kino kipupulwa. Katatakatu papo, bashayuka ba sayansi pa sukulu mukatampe wa Strathclyde, mu Scotland, baesekele matwi a kino kipupulwa ku kyungye kya bintu byapusana pusana. Bapimine bizakama mbulukutwi ne byuba tumishipeshipe tulengela matwi kuyuka kyo aumvwa. “Mbulukutwi” ya kino kipupulwa ikilengela kumvwa kyongo kibula kumvwanyika ku bilengwa bikwabo. Pa kwesakanya matwi a kino kipupulwa ku matwi a kafifya ne a jisabi mukatampe wa mu kalunga ka mema utelwa’mba dolphin ne a muntu, kyatanwa kuba’mba kino kipupulwa kiji na matwi atwa bingi omvwa kyongo kibena kumvwanyikatu pacheche.

Bashayuka babena kukeba kwingijisha byumvwa kino kipupulwa pa kulenga bya kulengalenga bya katataka. Mu ñanyi jishinda? Shayuka aye James Windmill wa pa sukulu Mukatampe wa Strathclyde waambile’mba: “Tubena kufunjilako bya kulenga tubiñambañamba tucheche twa kwambilamo. Tuno tubiñambañamba bakonsha kwitubika mu biñambañamba nabiji mafoni a mulupi ne bintu bikwashako bantu babula kumvwisha.”

Mwalangulukapo’mba ka? Nanchi matwi a kipupulwa kikatampe aishilekotu ene nyi, inyi alengelwe?