Mwingilo wa Ntomombo ya Tumenshi

TUMENSHI twatemwa bingi kwenda bufuku. Ntomombo itukwasha kuyuka bintu biji pepi ne kukwata bintu byo kaja kimye kya bufuku.

Langulukai pa kino: Ntomombo ya tumenshi yakwatankana na tumaselo tulengela amba twingilenga bulongo. Tuno tumaselo tulengela ntomombo kwingila bulongo, to tulengela kamenshi kuyuka bulongo bibena kwenda mwela. Kino kilengela tumenshi kuyuka bulongo bintu biji kipi kipi kwa kubula kwibimona kikatakata kimye kya bufuku.

Na mambo a kuba ntomombo ikwashako tumenshi kuyuka bibena kwenda mwela, tumenshi twingijisha ino ntomombo pa kuyuka paji kintu ne byo kibena kwenda. Ntomombo ikwashako kamenshi kupima byabaya kipenze kyo kakeba kupichilapo. Buku wa Encyclopædia Britannica waamba’mba “bashayuka kechi bayuka mingilo yonse ingila ntomombo ya tumenshi ne, bino kyatanwa kuba’mba inge bachibako ino ntomombo ku tumenshi, bulume bwa kwingila bulongo bupwa.”

Bashayuka ba bya sayansi babena kulenga tubiñambañamba twa mu minkinyi twingila nobe ntomombo ya tumenshi pa kukwashako minkinyi kuzhokoloka bulongo mu binkobwankobwa byakatazha. Ali Javey, mukulumpe wa bafunjishi ba sayansi pa sukulu mukatampe wa mu California, Berkeley waambile’mba, tuno tubiñambañamba tutelwa’mba e-whiskers, “twafwainwa kwingila mingilo yapusana pusana mu minkinyi ne mu bya sayansi.”

Mwalangulukapo’mba Ka? Nanchi ntomombo ya tumenshi yaishilekotu ine nyi, inyi yalengelwe?