BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w15 5/1 p. 9
  • Nanchi Mwayuka Nyi?—May 2015

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nanchi Mwayuka Nyi?—May 2015
  • Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
  • Byambo Bipashako
  • Danyela mu Jiyengo ja Mabokwe
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
  • Kufuma mu Buzha mu Babilona Kuya na Kushimukulula Masakwa a Yelusalema
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
  • Danyela Bamutaya mu Jiyengo ja Mabokwe
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
w15 5/1 p. 9

NANCHI MWAYUKA NYI?

Nanchi bya kupoyapoya bya kala bimwesha bukishinka bwa Baibolo nyi?

Kibaba kimo kiji mu magazini wa Biblical Archaeology Review kyaambile’mba bashayuka bapoya bya kupoyapoya bataana bintu bishiina kuba’mba bantu “bafika ku 50” batongolwa mu Binembelo bya Kihebelu kine bajingako. Pa bano bantu paji bamfumu 14 ba Bayudea ne bena Isalela, bamfumu bayukanyikwa bingi nabiji Davida ne Hezekiya, kabiji ne boba babula kuya nkuwa nabiji Menahema ne Peka. Pa uno mutanchi paji bena Felo 5 (ko kuba’mba bamfumu ba bena Ijipita), ne bamfumu 19 ba bena Asilya, Babilona, Moabu, Pelisha, ne Silya. Bamfumu kechi bo bonkatu batongolwa mu Baibolo ne mu bya kulengalenga byajingako kala ne. Bino, ne bantutu bakwabo nabiji bañanga bakatampe, munembeshi, ne babilolo bakwabotu nabo batongolwamo.

Uno sawakya washimwine’mba, “bashayuka bavula baitabizha” kuba’mba kine bano bantu bonse batongolwa bo ibo. Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu nabyo byaambapo pa bantu bamo bajingako kala, kabiji bashayuka bapoya bya kupoyapoya batana bintu bitushiina kuba’mba bantu nabiji Heloda, Pontiusa Pilato, Tibeliusa, Kaifasa, ne Seligiusa Paulosi kya kine bajingako kala.

Mabokwe aikalanga mu mapunzha atongolwa mu Baibolo apwilemo ñanyi kimye?

Nangwa kya kuba lelo jino kafwamo mabokwe mu jisaka ja kyalo kya Isalela ne byalo bikizhokoloka, bino kyambo kya bokwe kyatongolwa bimye 150 mu Binembelo. Kino kimwesha’mba banembi ba Baibolo bamuyukile uno nyama. Nangwa kya kuba Binembelo byavula byamutongola pa kufwanyikizhako bimo; pano bino, binembelo bikwabo byaamba pa bantu basambakene mabokwe omi. Kya kumwenako, Samisonyi, Davida, ne Benaya baipayile mabokwe. (Mitonyi 14:​5, 6; 1 Samwela 17:​34, 35; 2 Samwela 23:20) Bantu bakwabo bebepayile ku mabokwe.​—1 Bamfumu 13:24; 2 Bamfumu 17:⁠25.

Myaka ya kala kene, mu kibunji kikatampe kya Asia mwaikalanga mabokwe kutendekelatu mu Asha Maina ne mu kyalo kya Gilisi kufika ne ku Pelisitina, Silya, Mesopotamya, ne ku buyeke bwa India. Bantu ba ku musela balenganga bipikichala bya uno nyama mambo bamuchinanga kabiji bamunemekele bingi. Mu mukwakwa mukatampe wa bena Babilona ye batela­nga’mba Processional Way mwajinga bipikichala bya mabokwe byawama byo balengele pa bibumbulu bya matafwali.

Kyashimunwa ku­ba’mba ku mpelo ya myaka ya ma 1100 C.E, bantu balwilenga makondo a bupopweshi baipayilenga mabokwe mu kibunji kya Pelisitina. Kyamweka mabokwe alekele kumweka mu ino mpunzha mu myaka ya mu ma 1300. Nangwa byonkabyo, bamo baamba­nga’mba mabokwe atanwanga mu Mesopotamya ne Silya kufikatu ne mu myaka ya ma 1800, ne mu byalo bya Iran ne Iraq kufikatu ne kuntendekelo ya myaka ya ma 1900.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu