Kuvwala Bulongo ne Kwipyola Byantuntwishanga Bingi
BYASHIMIKIZHA BA EILEEN BRUMBAUGH
NAKOMEJILE mu bupopweshi bwa Old Order German Baptist Brethren, bwipasha na bwa Amish ne Mennonite. Buno bupopweshi bwatendekejile mu kyalo kya Germany mu mwaka wa 1708, kabiji bwajinga lubaji lwa ntendekelo ya bupopweshi bwatelwanga’mba Pietism. Buku umo waambile’mba bupopweshi bwa Pietism bwayukanyikijilwe ku kushiinwa kuba’mba “bantu bakebewenga mambo awama aamba pe Kilishitu.” (Encyclopedia of Religion) Kino kyalengejile buno bupopweshi kutendeka mukwekele wa bumishonale mu byalo byavula bingi.
Mu 1719 ka jibumba kacheche katangijilwanga na Alexander Mack kaishile mu United States mu muzhi utelwa luno’mba Pennsylvania. Kufumatu kyokyo kimye, bantu bajinga mu buno bupopweshi baabenejilemo ne kulenga mabumba apusana pusana. Jibumba jonse jaubilanga bintu monka mo baumvwijile mafunjisho a kwa Alexander Mack. Mu kachechi mo nayanga mwajinga bantu nobe 50. Kutanga Baibolo ne kulondela bintu byafuukulanga bantangi kyo kintu kyo bakoseshanga bingi.
Kutendekelatu ne ku bashakulu bami bonse bayanga mu bonka buno bupopweshi. Ne amiwa natendekele kuya mu bonka buno bupopweshi, kabiji nabatizhiwe byo nafikizhe myaka 13. Kufumatu ku bwanyike, nafunjile kuba’mba kechi kyawama kwikala na motoka nangwa kukanjila mu motoka ne, nangwa kwikala na talakakita, foni, waileshi nangwa kintu kikwabo kingijisha malaichi ne. Banabakazhi bavwalanga bivwalo bya mushingi, kabiji kechi twatendanga nsuki nangwa kubula kuvwala kitambala ne. Banabalume kechi batendanga bwevu ne. Milanguluko yetu yajinga ya kuba’mba kubula kwikala ba pano pa ntanda kwavwangilemo kubula kuvwala mafwashonyi a katataka, kwipyola, nangwa kuvwala mashikiyo, mambo abino bintu twibimonanga’mba bundengamambo.
Betufunjishe kunemeka bingi Baibolo, mambo twamumonanga’mba kajo ketu ka ku mupashi. Pa juba pa juba lukelo saka tukayangye kuja kajo ka kwiaula, twakonkananga mu kibamba kya kukookolokelamo na kuteleka kwi Batata byo batanganga kitango kimo kya mu Baibolo ne kwambapo pa byo batanga. Apa bino, bonse twafukama panshi inge Batata ke balombe. Kepo Bamama bapitulukanga mu Lulombelo lwa Nkambo. Naumvwanga bingi bulongo kutanwa ku kupopwela kwetu kwa lukelo, mambo kisemi kyonse kyaiyanga pamo ne kwisamba pa bintu bya ku mupashi.
Twaikalanga ku majimi kwipi na muzhi wa Delphi, Indiana, ko twajimanga bijimwa byapusana pusana. Twatwalanga bino bijimwa mu muzhi na kikochikala kyo bakokanga ku bambili, kabiji twapoteshanga mu mikwakwa ne ku nzubo ku nzubo. Twamonanga’mba kwingila na ngovu ke lubaji lwa mwingilo wa Lesa. Twaingilanga ino mingilo moba onse, kufumyakotu pa Mulungu po twabulanga kwingila mingilo yakosa. Bimye bimo, mu kisemi kyetu twaingilanga bingi mingilo ya mu majimi kya kuba kitukatazhanga ne kuta muchima ku bintu bya ku mupashi.
Masongola ne Kisemi
Mu 1963 byo nafikizhe myaka ya kusemwa 17, nasongwelwe kwi ba James, nabo bayanga mu bupopweshi bwa Old Brethren. Bashakulu babo bonse bajinga ba mu bonka buno bupopweshi bwa Old Brethren. Atweba bonse babiji twakebeshanga bingi kwingijila Lesa, kabiji twashiinwe kuba’mba chechi wetu bo bwajinga bupopweshi bwa kine.
Byo twafikilenga mu mwaka wa 1975, twaikele na baana batanu na umo, kabiji mu 1983, twasemene mwana wa butanu na bubiji, kabiji ye wajinga mukala. Ndondela mubeji aye Rebecca ye yenkatu mwana wa mukazhi ye tuji nanji. Twaingilanga bingi na ngovu, kechi twaingijishanga mali avula ne, kabiji twaikalanga bwikalo bwapeela. Twaesekele kufunjisha baana betu mafunde a mu Baibolo o twafunjle ku bansemi betu ne ku bakwabo ba mu chechi wa Old Brethren.
Bantu ba mu bupopweshi bwa Old Brethren banemekele bingi mwekelo ya muntu ya pangye. Twalangulukanga’mba na mambo a kuba kafwako wakonsha kuyuka biji mu muchima wa muntu, mvwajilo yanji yo imwesha byo aji mukachi. Onkao mambo, inge muntu wazañuna nsuki mu jishinda japusanako, bamumonanga’mba witota. Inge pa kivwalo balengelapo kintu kimo nabiji jiluba, nakyo twikimonanga’mba kiyukilo kya bwitote. Bimye bimo, abino bintu bitulengelanga kubula kuta muchima ku Binembelo.
Bwikalo bwa mu Kaleya
Mu myaka ya mu ma 1960, bankasabo ba mwatawami abo ba Jesse, bakomejile mu bupopweshi bonka bwa Old Brethren, bebakashile na mambo a kukana kutwela bushilikale. Byo bajinga mu kaleya, bamonañene na Bakamonyi ba kwa Yehoba, nabo baitabila kuba’mba mafunde a mu Baibolo akanya kulwa nkondo. (Isaya 2:4; Mateo 26:52) Ba Jesse beyowelenga bingi misambo ya mu Baibolo na Bakamonyi kabiji bemwenejile byubilo byabo byawama. Byo bafunjile Baibolo pa kimye kyabaya, babatizhiwe ne kwikala Kamonyi wa kwa Yehoba, kabiji kino kitufichishe bingi ku muchima.
Ba Jesse babuujileko bamwatawami bintu byo bafunjile. Kabiji batendekele kuletela ba James magazini a Kyamba kya Usopa ne Labainga! kimye kyonse. Kutanga ano magazini kwalengejile ba James kwikala na kizaku kya kufunda Baibolo. Na mambo a kuba’mba ba James bakebeshanga bingi kwingijila Lesa bino bamonanga’mba bajinga kwalepa bingi ne aye, batemenwe bingi bintu bibakwashanga kufwenya kwipi ne Lesa.
Bakulumpe mu chechi wetu betutundaikanga kutanga magazini a bupopweshi bwa Amish, bwa Mennonite, ne a bupopweshi bukwabo bwa Old Brethren, nangwa kya kuba twamonanga buno bupopweshi amba lubaji lwa pano pa ntanda. Pano bino, batata bashikilwe bingi Bakamonyi. Kechi bakebanga’mba tutangenga Kyamba kya Usopa ne Labainga! ne. Onkao mambo, nakuminye bingi byo namwene ba James na kutanga ano magazini. Naakaminwe kuba’mba babena kufunda mafunjisho a bubela.
Pano bino, ba James batendekele kala kuzhinauka mafunjisho amo a mu bupopweshi bwa Old Brethren amba apusenamo na byaamba Baibolo. Kikatakata lufunjisho lwa kuba’mba kwingila mingilo yakosa pa Mulungu bwajinga bundengamambo. Bupopweshi bwa Old Brethren bwafunjishanga’mba kyaswishiwa kupa banyama mema pa Mulungu, bino kechi wafwainwa kuyokola luseku mu bujimi ne. Bakulumpe mu chechi kechi baambilepo bishinka bya mu Binembelo paimenejile uno muzhilo ne. Mu kuya kwa kimye, ne amiwa natendekele kuzhinauka ano mafunjisho.
Na mambo a kuba’mba twashiinwe’mba chechi wetu ye wajinga chechi wa Lesa, kabiji twayukile bintu byakonsheshe kwitumwekela inge twafumamo, kitukatezhe bingi kufumamo mu bupopweshi bwa Old Brethren. Pano bino, mawi etu a mu muchima kechi etuswishishe kutwajijila kwikala mu bupopweshi bo twamwene’mba kechi bulondela byaamba Baibolo ne. Onkao mambo, mu 1983 twanembele nkalata ya kulumbulula ene mambo o tubena kufuminamo kabiji twibalombele’mba bakatange ino nkalata mu kipwilo. Betupangile mu Chechi.
Kukeba Bupopweshi bwa Kine
Kepo twatendekele kukeba bupopweshi bwa kine. Twakebelenga bupopweshi muji bantu balondela bintu byo bafunjisha bakwabo. Kitanshitu, kechi twakebelenga bupopweshi bwivwanga mu nkondo ne. Pano bino, twakebelenga bupopweshi muji bantu bavwala bivwalo bya mushingi byo babula kunembapo, mambo twalangulukilenga’mba kwikala bwikalo bwapeela ne kuvwala bivwalo bya mushingi byo biyukilo bya kuyukilako amba abo bupopweshi kechi bwivwanga mu bya pano pa ntanda ne. Kufuma mu 1983 kufika mu 1985, twayile ku mapunzha apusana pusana mu kyalo na kupesapesa bupopweshi bwapusana pusana nabiji bwa ba Mennonites, Quakers, ne bupopweshitu bukwabo.
Mu kyonka kimye kyo twakebelenga bupopweshi bwa kine, Bakamonyi ba kwa Yehoba betufwakashijile pa bujimi po twaikalanga kwipi na muzhi wa Camden, Indiana. Twibabuujile’mba tusakuteleka umvwe baingijishatu Baibolo wa King James version. Nanemekele bingi byaitabilamo Bakamonyi pa kulwa nkondo. Pano bino, kyankatezhe kuteleka kwi abo na mambo a kuba’mba abo kechi baitabila’mba kuvwala bivwalo byapusanako ko kulengela muntu kubula kwikala wa pano pa ntanda ne. Onkao mambo, nalangulukile’mba kampe kechi bupopweshi bwa kine ne. Nalangulukanga’mba bwitote bo bulengela bantu kuvwala byapusanako na byo twavwalanga. Naitabijile’mba kwikala na bintu nangwa bunonshi kulengela muntu kwikala na bwitote.
Ba James batendekele kuya ku Nzubo ya Bufumu ya Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji basendangako ne baana betu bamo. Kino kyanzhingijishe bingi. Bamwatawami bantundaikile kuyanga nabo na kupwila, pano bino, nakaine. Bino juba jimo bañambijile’mba, “Nangwa kya kuba kechi waswa mafunjisho abo onse ne, ukayekotu ukemwene obewa mwine byo bemwesha butemwe bene na bene.” Kino kyo kibafikile bingi pa muchima.
Kepo nafuukwilepo kuya nabo bino naambile mu muchima amba nafwainwa kujimuka. Natwelele mu Nzubo ya Bufumu saka navwala ndeleshi yo babula kunembapo nangwa kintu kimo ne, kabiji navwajile ne kisochi. Baana betu bamo bajingatu maulu panshi, kabiji nabo bavwajile bivwalo byo babula kunembapo ne. Pano bino, Bakamonyi baishile po twaikele kabiji betumwesheshe butemwe. Nalangulukilenga’mba, ‘Twapusanako ne abo, bino betutambwila na lusekelo.’
Natemenwe bingi byo bamwesha butemwe, pano bino, nakebelengatu kumona byo boba. Kechi naimenenga kimye kya kwimba nangwa kwimbako nyimbo yabo ne. Kupwila byo kwapwile, nebepwizhe mepuzho avula bingi, pa bintu byo nalangulukile’mba kechi baubanga bulongo ne, nangwa pa mwatala kinembelo kimo. Nangwa kya kuba kechi naipwizhenga na mushingi ne, bino bonse bo naipwizhenga bantele bingi muchima. Nakuminye bingi na mambo a kuba’mba bwipuzho bumo nebwipwizhe ku bantu bapusana pusana, bino mikumbu yabo kechi yepusenejilemo ne. Bimye bimo bannembelanga mikumbu, kabiji kino kyankwashishe bingi mambo naikalanga na kimye kya kupitulukamo pa bunke bwami.
Mu 1985, kisemi kyetu kyayile ku kushonkena kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu muzhi wa Memphis, Tennessee, na kumona byo bapwila. Ba James batwajijile kulama bwevu, kabiji bonse twavwajile bivwalo byetu bijitu na musombelo umo. Pa bimye bya kukookoloka, bantu bapusana pusana baishilenga na kwitwimuna. Twaumvwine bingi bulongo pa butemwe bo betumwesheshenga ne kwituta muchima. Kabiji twaumvwine bulongo pa kumona byo bakwatankana, mambo nangwa bapwila ku mapunzha apusana pusana, bino bafundatu mafunjisho amo.
Butemwe bwitumwesheshe Bakamonyi bwalengejile ba James kuswa kufunda Baibolo. Bapitulukilengamo bulongo mu byonsetu byo bafunjilenga pa kuba’mba bayuke inge byajinga bya kine. (Byubilo 17:11; 1 Tesalonika 5:21) Mu kuya kwa kimye, ba James bamwene’mba bataana bukine. Nangwa byonkabyo, amiwa nakankelwe kuyuka bya kuba. Nakebelenga kuba kintu kyawama, pano bino, kechi nakebelenga kupimpula mvwajilo ne kutendeka kumweka nobe muntu “wa mu ntanda” ne. Kimye kitanshi kyo naswile kutaanwapo pa lufunjisho lwa Baibolo, najinga na ma Baibolo abiji, wa King James Version ne wa Binembelo bya Ntanda Ipya ye banemba mu mulaka wingijisha bantu mu ano moba. Natangilenga byepelo mu ma Baibolo onse abiji pa kuba’mba nshiinwe’mba kechi babena kuntwala mungi ne.
Byo Nashiinwe
Byo twafunjilenga na Bakamonyi, twafunjile kuba’mba shetu wa mwiulu ke Lesa umotu, kechi basatu baji mu umo ne, ne kuba’mba atweba bantu twi myeo, kechi tuji na mweo ubula kufwa ne. (Ntendekelo 2:7; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 6:4; Ezikyo 18:4; 1 Kolinda 8:5, 6) Kabiji twafunjile kuba’mba helo ke kilende kya bantu bonse, kechi mpunzha ya mujilo ko bamanyikila bantu ne. (Yoba 14:13; Salamo 16:10; Musapwishi 9:5, 10; Byubilo 2:31) Kufunda bukine pa helo kyo kyanemene bingi kyandengejile kupimpula ndangulukilo yami, mambo ba mu chehi wa Old Brethren kechi baswanga bilumbulula kino kyambo ne.
Pano bino, nakizhinaukilenga inge kya kuba Bakamonyi bakonsheshe kwikala bupopweshi bwa kine, mambo mu muchima wami nebamonanga’mba bakijinga lubaji lwa pano pa ntanda. Kechi baikalanga bwikalo bo twaikalangapo bo nalangulukanga’mba bo bwafwainwa bantu ba Lesa ne. Nangwa byonkabyo, namwene kuba’mba babena kukookela mukambizho wa kwa Yesu wa kusapwila mambo awama a Bufumu ku bantu bonse. Navulañene bingi.—Mateo 24:14; 28:19, 20.
Pa kikye kimye kyakatezhe, butemwe bwa Bakamonyi bwankwashishe kutwajijila kupalanguzha mafunjisho abo. Ba mu kipwilo bonse batele bingi muchima kisemi kyetu. Bantu bapusana pusana ba mu kipwilo baiyanga na kwitumona. Bimye bimo baiyanga na kwitupempula kupichila mu kwiya na kupota mukaka ne make. Kino kitulengejile kutendeka kwibamona’mba bantu bawama bingi. Kuyuka kuba’mba kwajinga Kamonyi umo witufunjishanga Baibolo, kechi kwalengejile Bakamonyi bakwabo kuleka kwiya na kwitumonapo ne. Bakamonyi baikalanga kipikipi, baiyanga na kwitufwakesha. Twakebeshanga bingi kupwanañana na Bakamonyi pa kuba’mba twibayuke bulongo, kabiji twamwene kuba’mba betutemwa ne kwituta muchima.
Bakamonyi bo twaikalanga nabo kipikipi kechi bo bonkatu betumweshanga butemwe ne. Byo nakatazhiwenga na mambo a mvwajilo ne mwekelo, Kamonyi wajinga mu kipwilo kikwabo wa jizhina ja Kay Briggs wabulanga kuvwala bya kwikobaika ne kwipentapenta, waishile na kumpempula. Namukasulukijile kabiji twisambilenga saka nakasuluka. Kabiji juba jikwabo, Lewis Flora wakomejile mu bupopweshi bwipasha na bo nayangamo, waishile na kumpempula. Wamwene kuba’mba nakatazhiwenga bingi mu milanguluko, onkao mambo, wantumijile nkalata ya mapa jikumi ya kuntekenesha. Kifyele kyo ammwesheshe kyandengejile kujila ne mipolo, kabiji nkalata yanji neitangile bimye byavula bingi.
Naipwizhe kalama wa mwanzo, Mulongo O’Dell, kuba’mba andumbulwileko kinembelo kya Isaya 3:18-23 ne 1 Petelo 3:3, 4. Naipwizhe’mba: “Nanchi abino byepelo kechi bimwesha’mba kubula kuvwala bya kwikobaika kukebewa pa kuba’mba tutokeshe Lesa ku muchima nenyi?” Aye wangipwizhe’mba: “Nanchi kyatama kuvwala kitambala nyi? Nanchi kwichika nsuki kwatama nyi?” Mu chechi wa Old Brethren, twaichikanga nsuki ya banyike, kabiji banabakazhi bakoma bavwalanga bisochi nangwa bitambala. Namwene kuba’mba bintu bimo kechi twibilondelanga ne, kabiji naumvwine bingi bulongo kalama wenda byo antekenyejile ne kummwesha kifyele.
Natendekele kushiinwa pachepache, bino kwakijinga kintu kimo kyashajile na kunkatazha mu milanguluko. Kino kintu ke banabakazhi bakepeshanga nsuki yabo. Bakulumpe mu kipwilo bankwashishe kuyuka’mba banabakazhi bamo suki yabo kechi ilepesha ne, bino bakwabo baji na yalepa bingi. Nanchi kino kilumbulula’mba umo uji na nsuki yawama kukila mukwabo nyi? Kabiji bankwashishe kumona mwingilo wingila jiwi ja mu muchima pa mvwajilo ne mwekelo kabiji bampele byambo byanembwa kuba’mba nkaye na kutangila ku nzubo.
Kwingijisha Bintu byo Twafunjile
Twakebelenga bipangwa byawama, kabiji twibitaine. Yesu waambile’mba: “Kino kyo kyo bakayukilako bonse amba mwi baana bami ba bwanga, umvwe mwitemwa anwe bene na bene.” (Yoano 13:35) Twashiinwe kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba bo bantu bamwesha butemwe bwa kine. Nangwa byonkabyo, kino kyavulañenye baana betu babiji babakulumpe, Nathan ne Rebecca, mambo baitabijile mu bupopweshi bwa Old Brethren ne kubatizhiwa. Mu kuya kwa moba, bukine bwa mu Baibolo bo twibafunjishanga ne butemwe bwamweshanga Bakamonyi bibafikile pa muchima.
Rebecca wakebeshanga bingi kwikala na bulunda bwawama na Lesa. Kyamupeelejile kutendeka kulomba kwi aye byo afunjile kuba’mba kechi usajila jimo bikekala muntu kulutwe nangwa byo akobanga ne. Kabiji wafwenyenye kwipi ne Lesa kimye kyo afunjile kuba’mba kechi kuji Balesa basatu babula kuyukanyikwa bulongo ne, bino kujitu Lesa umo ye akonsha kulondela. (Efisesa 5:1) Kabiji wasangalele bingi pa kutendeka kwingijisha Baibolo wanembwa mu mulaka wingijisha bantu ano moba. Byo afunjile pa bikebewa pa kuba’mba muntu alombe kwi Lesa, ne pa kyaswa muchima wanji ku bantu kuba’mba bakekalenga myaka ne myaka mu paladisa pano pa ntanda, kyamulengejile kufwenya kwipi na Mulenga wanji.—Salamo 37:29; Lumwekesho 21:3, 4.
Mingilo yo Twiyowa Atweba Bonse
Amiwa ne ba James ne baana betu babakulumpe batanu, ko kuba’mba Nathan, Rebecca, George, Daniel, ne John, twabatizhiwe ne kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba mu mwaka wa 1987. Harley wabatizhiwe mu 1989, kabiji Simon mu 1994. Kisemi kyetu kyonse kyatwajijila kwingila mwingilo Yesu Kilishitu ye akambizhe baana banji ba bwanga kwingila, ko kuba’mba kusapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa.
Baana betu babakulumpe batanu—Nathan, George, Daniel, John, ne Harley, kubikapo ne mwanetu wamukazhi aye Rebecca bakingijilapo pa ofweshi wa musampi wa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu United States. George ukiji ponka kabiji waikalapo myaka 14. Simon wapwishishe sukulu mu 2001, kabiji naye waya na kwingijila pa musampi. Baana betu babalume bamo bakulumpe kabiji bakwabo bankwasho mu bipwilo bya Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bamwatawami bakulumpe mu Kipwilo kya Thayer mu kibunji kya Missouri, kabiji amiwa napayankana mu mwingilo wa kusapwila.
Luno tuji na bankana basatu, Jessica, Latisha, ne Caleb, kabiji bomvwa bingi bulongo pa kumona bansemi babo byo babena kwibafunjisha kutemwa Yehoba saka bakiji banyike. Kisemi kyetu yonsetu tuji bingi na lusekelo mambo Yehoba witufwenyesha kwipi kwi aye ne kwitukwasha kuyuka bantu batelwa pa jizhina janji kabiji bamwesha butemwe bwanji.
Tumvwina bingi lusa bantu bakebesha kutokesha Lesa ku muchima bino baji na mawi a mu muchima aonaika na mambo a kulondela byo bebafunjisha byabula mu Baibolo. Twibalombelako kuba’mba nabo bakataane lusekelo lo tubena kwiyowa mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo, kechi kuya na kupotesha bijimwa ne, bino na kusapwila byambo byaamba pa Bufumu bwa Lesa ne bintu byawama byo bukoba. Njila ne mipolo ya lusanchilo inge nalanguluka pa bantu batelwa pa jizhina ja Yehoba byo betutekenyejile ne kwitumwesha butemwe.
[Kipikichila]
Saka nji na myaka itanu na ibiji, ne byo nakomene
[Kipikichila]
James, George, Harley, ne Simon, saka bavwala bivwalo bya musombelo umo
[Kipikichila]
Kipikichala kyami kimye kyo napoteshanga bijimwa kyo babikile mu pepala wa byambo
[Byambo bya Muntu Ungi]
Journal and Courier, Lafayette, Indiana
[Kipikichila]
Kisemi kyetu lelo jino