Kyandengejile Kuyuka’mba Bubi Bukapwa
Byashimikizha Ba Ursula Menne
Kufumatu ku bwanyike bwami kechi nakebanga kumona bantu saka babena kumanyika bakwabo ne kwibayanjisha ne. Kino kyo kyalengejile kuntaya mu kaleya mu kyalo kya Communist East Germany. Muno mu kaleya mo mo nayukijile ene mambo bantu o bayanjishisha bantu bakwabo. Lekai nshimikizhe kyamwekele.
NASEMEKELWE mu 1922 mu kyalo kya German mu muzhi wa Halle. Uno muzhi waikalako myaka kukila 1,200. Uno muzhi waikela ku kabeta ka ku bulenge muzhika ku Berlin, kabiji palepa makilomita 200. Bupopweshi bwabayijilemo mu ino mpuzha ya Halle bwajinga bwa ba Polotesitanti. Nkasami Kathe wasemekelwe mu 1923. Batata bajinga bashilikale kabiji bamama bajinga banyimbi.
Batata bo bandengejile kukebesha kukwasha bantu kuleka kumanyika ne kuyanjisha bakwabo. Byo balekele nkito bapotele shitolo mwa kupoteshesha bintu. Mambo a kuba’mba bavula baiyanga na kupota bintu mu shitolo bajinga bayanji, kino kyalengejile batata kutendeka kwibakongwesha. Kuba bino kwalengejile busulu bwabo kupona. Bintu byapichilemo batata byafwainwe kumfunjisha kishinka kya kuba’mba kechi kyapeela kukwasha bantu kuleka kuyanjisha bakwabo ne. Inge wimwanyike kikatazha bingi kukwatakanya bintu bimo.
Bamama betufunjishe amiwa ne nkasami Kathe bya kwimba ne kuzha mambo kyo kyajinga kya bupe kyabo. Bwikalo bwetu bwawamine bingi kabiji byo nakijinga mwanyike najimaukile bingi. Pano bino, mu 1939 bintu byapimpwilwe.
Bintu Byatamine Bingi na Mambo a Nkondo
Byo napwishishetu sukulu nayile pa sukulu mukwabo po nakafunjile bya kuzha. Ano mazha afunjishanga Mary Wigman atelwanga’mba Ausdruckstanz. Mary Wigman wajinga shenyenye mu bya kuzha. Wakebanga nzhilo ya bantu bo abena kufunjisha kumwesha bintu byo babena kulanguluka ne byo babena kupitamo. Kabiji nalengelepo ne bipikichala bimo. Byo nakomeneko natemenwe bingi kufunda kabiji bwikalo bwami bwawamine bingi. Mu 1939 nkondo ya bubiji ya ntanda yonse byo yatendekele bwikalo bwetu bwakatezhe bingi. Kikwabo kitumwekejile kyatama ke lufu lwa batata bafwile na kikola kya TB mu 1941.
Nkondo yalengejile bintu kutama bingi. Nangwa kya kuba najinga na myaka 17 kimye kyatendekele nkondo, bino nayukile kuba’mba bintu byatama mu ntanda. Mu ino nkondo namwene bantu bajinga na byubilo byawama byo batendekele kukanama. Batendekele kwiipaya, konauna bishimikwa bya bakwabo ne bintu bikwabo. Nzubo yetu beyonawine na bomba kabiji balongo bami bavula bebepayile mu ino nkondo.
Nkondo byo yapwile mu 1945, amiwa, bamama ne nkasami twakikelenga mu muzhi wa Halle. Pa kikye kimye saka nasongolwa kala kabiji najinga ne na mwana wamukazhi. Nangwa byonkabyo, mu masongola etu makatazho abayile bingi. Palutwe kacheche, twikaine kabiji pa kuba’mba nkomeshe mwanami natendekele mwingilo wa kuzha ne kulenga bipikichala.
Germany bamwabenye pana kabiji muzhi wetu bamulaminenga ku kafulumende wa Soviet Union. Onkao mambo, atweba bonse twatendekele kukookela uno kafulumende wa Communist. Mu 1949, mpunzha yetu yo batelanga kuba’mba East Germany batendekele kwiitela kuba’mba German Democratic Republic (GDR).
Bwikalo Bwami Kimye Kyalaminenga Kipanyi kya Communism
Mu yoya myaka bamama bakolelwe bingi kabiji yami nebalaminenga. Natwelele nkito ya kwingijila mu ofweshi ku council. Natendekele kutanwa na ka kipanyi ka baana basukulu basatukijile kafulumende. Bano baana basukulu basatukijile kafulumende na mambo a byatama byo aubilenga. Mwana wa sukulu umo bamukanyijile kufunda pa uno sukulu mukatampe mambo a kuba’mba bashanji bajinga mu kipanyi kya Nazi. Uno mwana wa sukulu namuyukile bingi bulongo mambo mo mo twaimbilanga nyimbo. Nalangulukile’mba mambo ka o babena kumukainya kufunda pa uno sukulu na mambo a bintu byaubile bashanji? Kutanwa na kano ka kipanyi kasatukijilenga kafulumende kwandengejile kutendeka kwivwanga mu kiwowo. Juba jimo nayilepo ne na kulamika bipepala pa kochi.
Na mambo a kuba’mba najinga munembeshi mu kavoto katalanga pa mutende, makalata o bambuulanga kuba’mba nembe amfichishanga bingi ku muchima. Juba jimo na mambo a bya bumulwila ntanda, kavoto kafuukwilepo kutumina bintu bimo mukulumpe wikala ku muzhika wa Germany kuba’mba batamishe jizhina janji. Kyankolele bingi ku muchima na mambo a nshiji yo bakebelenga kuba uno mwanamulume. O ene mambo o nafijile bino bintu mu ofweshi wami.
“Muntu Wakanama” Wandengejile Kwikala na Lwitabilo
Mu June 1951 banabalume babiji baishile mu ofweshi wami ne kuñambila’mba: “Twaiya na kukukwata.” Bantwajile mu kaleya katelwa’mba Roter Ochse nangwa’mba Red Ox. Byo papichile mwaka umo, bampeelemo mambo a kubula kukookela kafulumende. Mwana wa sukulu umo ye wandobejilemo kuba tifitifi kuba’mba yami nakalamikile bipepala pa lubumbulu wa pa kochi. Pa kuntotolwesha, bachibijile mambo mu jishinda jatama bingi. Mambo kafwako wakebelenga kuteleka ku bintu byo naambilenga ne. Bankashile myaka itanu na umo. Byo najinga mu kaleya nakolelwe bingi kabiji bambikile mu kipatela kya konka kano kaleya mwajinga banabakazhi bakwabo 40. Kwinyengaika kwa bano banabakazhi kwandetejile bingi bijikila. Nanyemejile ku kinzhilo ne kutendeka kwimbako maboko.
Muota byo aumvwine bino wanshikishe’mba: Ubena kukeba ka?
Nabijikile’mba: “Mfumyai muno mumbike mwa bunke.” Pano nangwa byonkabyo kechi wateleko muchima ku kujilakana kwami ne. Pa kyonka kimye kyo nesambilenga na muota, namwene mwanamukazhi umo wajinga na byubilo byawama byapusana na byajinga na bakwabo. Aye kechi wajingapo na binyenge ne. Onkao mambo, nakekele kwipi nanji.
Byambo byo aambile byankumishe bingi. Wañambijile’mba: “Inge wikale kipikipi ne amiwa bantu basakukumonanga’mba wakanama. Mambo ne amiwa byo byo bammona’mba nakanama mambo a kuba’mba ne Kamonyi wa kwa Yehoba.”
Pa kyokya kimye kechi nayukile’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba bemonanga’mba balwanyi ba kafulumende ne. Byo nakijinga mwanyike bafunda Baibolo batelwa luno’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba baiyanga pa nzubo petu na kufunjisha batata Baibolo. Navulukile byaambanga batata amba: “Bafunda Baibolo bamba bintu bya kine.”
Kumonañana na ba Berta Brüggemeier kwandetejile bingi lusekelo. Nebambijile’mba: “Mbuulaiko bintu bimo pe Yehoba.” Kufumatu joja juba twaikalanga pamo kimye kyabaya na kwisamba pa byaamba Baibolo. Kintu kimo kyo nafunjile pe Lesa wa kine ke kya kuba’mba Yehoba ke Lesa wa butemwe, uchibila mambo monka mo aolokela kabiji wa mutende. Kabiji nafunjile ne kishinka kya kuba’mba Lesa ukafumyapo bubi ne bantu batama. Pa Salamo 37:10, 11 paamba’mba: “Kwashalatu pacheche, babi kechi bakekalako ne. . . Pakuba bakimote bakaswana ntanda, kabiji bakasangalelanga mu kuvula kwa mutende.”
Bamfumishe mu Kaleya Kabiji Nayile na Kukekala ku Muzhika wa Germany
Naikele mu kaleya myaka kukila itanu kabiji bankasulwile mu 1956. Byo papichile moba atanu nayile na ku GDR ne kukekala ku muzhika wa Germany. Pa kikye kimye saka nji na baana babiji Hannelore ne Sabine. Bano baana bami babiji bo bo nayile nabo. Kuno konka ko twayile ko kwakapwijile masongola ami. Kabiji ko ko nakamonañene jibiji na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Byo nafunjilenga Baibolo po po nayukile kuba’mba nafwainwa kupimpulako bintu bimo mu bwikalo bwami pa kuba’mba ngubenga bintu bitokesha Yehoba ku muchima. Nebikileko bingi kupimpula byubilo byami kabiji nabatizhiwe mu 1958.
Palutwe kacheche, nasongwelwe jikwabo kwi Klaus Menne wajinga Kamonyi wa kwa Yehoba. Twaikelenga bingi bulongo na bamwatawami ba Klaus kabiji twajinga na baana babiji Benjamin ne Tabia. Kyatamakotu ke kya kuba’mba bamwatawami ba Klaus bafwile mu mapuso a pa mukwakwa myaka 20 yapitapo. Kufuma pa kyokya kimye kufika ne lelo jino kechi nasongolwapo jikwabo ne. Pano bino, kuketekela mu lusanguko kuntekenesha bingi mambo nayuka’mba bafwa bakekala na bumi jibiji pano pa ntanda mu paladisa. (Luka 23:43; Byubilo 24:15) Kabiji kintekenesha bingi byo nayuka’mba baana bami bonse babena kwingijila Yehoba.
Nsanchila bingi bamfunjishanga Baibolo. Pano nayuka kishinka kya kuba’mba Yehoba Lesa kechi uji na misalululo ne. Kabiji kechi uji byonka byo tuji atweba bantu ne. Aye wayuka byonse byo tupitamo, nkomeno yetu ne tu bintutu bikwabo byo tubula kumona atweba bantu. Kuyuka bino kundengela kwikala na mutende kikatakata inge babena kummanyika nangwa namona bo babena kumanyika. Musapwishi 5:8 waamba’mba: “Inge mwamona kalama na kuyanjisha muyanji ne kubula kumuchibila mambo monka mo aolokela ne kubula kuba bintu byawama ku bantu bo alama mu nkambi yenu, kange mukumye ne. Mambo babilolo bebamona ku mwine wibakila, kabiji kuji ne babilolo bakwabo bebakila.” Mulenga wetu ye “mwine wibakila.” Pa Bahebelu 4:13 paamba’mba: “Bintu byonse bijitu patoka kabiji byasololwa kwi yewa ye tukatotololako.”
Mwapita Bwikalo Bwami Pepi Myaka 90
Javula bantu bangipuzha bintu byo byajinga kimye kyalaminenga kafulumende wa Nazi ne wa Communist. Kwambatu kine, bwikalo kechi bwawamine nangwa pachechetu ne. Ano makafulumende abiji nao alaminengatu byonka bilama makafulumende a bantu bonse. Bamwesha’mba muntu kechi wafwainwa kulama muntu mukwabo ne. Baibolo waambatu kipasu’mba: “Balama bantu bakwabo na kwibayanjisha.”—Musapwishi 8:9.
Byo nakijinga mwanyike naketekejile kuba’mba bantu bakonsha kulama bantu bakwabo kwa kubula kwibayanjisha. Pano nayuka’mba Mulenga wetu ye yenkatu ukaleta kafulumende ukalamanga bantu kwa kubula kwibayanjisha. Mwananji aye Yesu Kilishitu ye ukalamanga mu buno Bufumu kabiji ukafumyapo bubi bonse pano pa ntanda mambo watemwa bantu bonse. Baibolo waamba pe aye amba: “Obewa watemenwe bololoke, ne kushikwa bubi.” (Bahebelu 1:9) Namusanchila bingi Lesa pa kwikala ngikazhi mu Bufumu bwanji bukalamwanga na Mfumu wabula misalululo kabiji mo nkekalanga myaka ne myaka!
[Kipikichila]
Na baana bami babiji Hannelore ne Sabine byo twafikile ku muzhika wa Germany
[Kipikichila]
Na mwanami Benjamin ne mukazhanji Sandra