Buku wa mu Baibolo Nambala 24—Yelemiya

Nembi: Yelemiya

Mapunzha ko Anembejilwe: mu Yuda ne mu Ijipita

Kupwisha Kumunemba: mu 580 B.C.E.

Kimye Mwamwekejile Bintu: mu 647–580 B.C.E.

NGAUZHI Yelemiya waikelenga mu bimye byatama kabiji byakatezhe bingi. Wapewe mwingilo kwi Yehoba mu mwaka wa 647 B.C.E., mwaka wa bujikumi na busatu wa bukalama bwa Mfumu wa bena Yuda waakamwanga Lesa, aye Yosiya. Kimye kyo bawamishenga nzubo ya Yehoba, bataine buku wa Mizhilo ya Yehoba ne kumutanga bamutangile ku meso a mfumu. Uno mfumu wibikisheko bingi kukosesha ino mizhilo. Bino nangwa byonkabyo, bantu babwelelenga jibiji ku kupopwela bankishi. Nkambo yanji Yosiya, aye Manase walamine pa myaka 55, kabiji ne shanji Amonyi ye baipayile panyuma ya kulamatu myaka ibiji, baubilenga bintu byatama. Batundaikilenga bantu kwitumpa mu bijiilo bya bunya ne mu bisho byabula kufwainwa kya kuba basokelenga bya kufutumuna kwi “mfumu wa mukazhi wa mwiulu” kabiji ne kupana baana babo ke milambo ku bandemona. Manase wayuzhizhe Yelusalema na mashi a bantu babula mambo.—Yele. 1:2; 44:19; 2 Mfu. 21:6, 16, 19-23; 23:26, 27.

² Mwingilo wa kwa Yelemiya kechi wapelele ne. Wakebewenga kwikala ngauzhi wa Yehoba wa kwambila jimo konaunwa kwa Yuda ne Yelusalema, kusokewa kwa nzubo ya Yehoba ya buya, kabiji ne kutwalwa kwa bantu banji mu buzha. Bino bya malwa byaumvwanyikilenga nobe kuba byaubiwa ne! Mwingilo wanji wa kwaula mu Yelusalema watwajijile pa myaka 40, kufika ne ku kimye kya bukalama bwa Bamfumu batama abo ba Yehoahaza, Yehoyakimu, Yehoyakina (Koniya), ne Zedekiya. (Yele. 1:2, 3) Kabiji mu Ijipita namo waawile pa mambo a kupopwela bankishi kwa Bayudea bajinga bazha mu yoya ntanda. Buku wanji wapwile kunembwa mu 580 B.C.E. Onkao mambo, kimye kyo aingijilemo Yelemiya mwingilo wanji kyajinga kimye mwaubiwe bintu byavula bingi kya myaka 67.—52:⁠31.

³ Mu Kihebelu jizhina ja uno ngauzhi ne ja buku wanji ke Yir·meyahʹ nangwa’mba Yir·meyaʹhu, kulumbulula kampe’mba, “Yehoba Utumbijika; nangwa’mba, Yehoba Ukasulula [kampe kufuma munda].” Uno buku utanwa mu mitanchi yonse ya Binembelo bya Kihebelu kabiji waitabizhiwa ku bonse. Kufikizhiwa kwa bungauzhi bwavula mu moba a Yelemiya mwine kumwesha bukine bwa uno buku. Kunungapo, Yelemiya watongolwa pa jizhina bimye byavula bingi mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. (Mat. 2:17, 18; 16:14; 27:⁠9) Kishiino kya kuba’mba Yesu wayukile buku wa Yelemiya kyayukanyikilwa ku byambo byo aambile biji mu Yelemiya 7:11 ne mu Isaya 56:7 kimye kyo atokesheshe mu nzubo ya Lesa. (Mako 11:17; Luka 19:46) Na mambo a kuba Yesu wachinchikile kabiji ne kubula moyo, bantu bamo bamulangulukilenga’mba Yelemiya. (Mat. 16:13, 14) Bungauzhi bwa kwa Yelemiya bwa lulayañano lupya (Yele. 31:31-34), Paulo naye wibwambilepo mu Bahebelu 8:8-12 ne 10:16, 17. Paulo waambile byambo biji mu Yelemiya 9:24 kuba’mba: “Aye witota, etotele mwi Nkambo.” (1 Ko. 1:31) Mu Lumwekesho 18:21 mo mwalumbululwa bingi kya kumwenako kyaingijishe Yelemiya (Yele. 51:63, 64) kya kupona kwa Babilona.

⁴ Bintu byo batana mu mushiji bamfunji ba bya kupoyapoya nabyo bimwesha’mba jishimikila jiji mu buku wa Yelemiya ja kine. Kya kumwenako, byanembwa bya bena Babilona byaamba pa mambo a Nebukaneza (Nebuchadrezzar) byo alukukile Yelusalema mu 617 B.C.E., kukwata mfumu (Yehoyakina) ne kutongwelapo muntu ye akebelenga mwine kwikala pa bufumu (Zedekiya).—24:1; 29:1, 2; 37:1.a

⁵ Tuji na jishimikila jonse jaamba pa bwikalo bwa kwa Yelemiya kukila mashimikila aamba pa bangauzhi bakwabo bakala kufumyako Mosesa. Yelemiya waamba byavula bingi pe aye mwine, byo alangulukilenga, ne byo eumvwinenga. Abino bibena kumwesha’mba kechi wajinga na moyo ne. Wajinga wachinchika kabiji wa muchima wakoka. Kechi wajingatu ngauzhi ne, bino wajinga ne ñanga wa Lesa wayukile kukonkanya Binembelo kabiji shayuka wa bya mpito ya kine. Wajinga mwana ñanga Hilikiya wa mu Anatota, muzhi mwaikalanga bañanga wajinga “mu kyalo kya Benjamina” kyajinga ku kabeta ka ku buyeke bwa Yelusalema. (1:⁠1) Nembelo ya kwa Yelemiya yaumvwanyika, kechi yapita mu mbaji ne, kabiji yapela kumvwa. Mu uno buku muji bya kumwenako ne bya kufwanyikizha byavula bingi, kabiji muji mashimikila ne nsansawilo.

ENE MAMBO O AWAMINA

³⁶ Buno bungauzhi bwanembeshiwa na mupashi bwawama kabiji bukoseshañana bingi. Akimonai kya kumwenako kya kuchinchika kwa ngauzhi mwine. Kechi wachiinenga pa kutaya mbila yo babujile kutemwa bantu babulanga kwakamwa Lesa ne. Wakaine kwendañana na babi. Wayukile buneme bwa jiwi ja Yehoba ne kwipana aye mwine na muchima yense kwingila mwingilo wa Yehoba kwa kubula kumuleka. Wamwene byambo bya Lesa kwikala nobe mujilo watemenenga mu bikupa byanji, kabiji byaikajile ke bya kumulengela kumwenamo lusekelo ne kusangajika muchima wanji. (Yele. 15:16-20; 20:8-13) Twayai netuwa twikale ba mukoyo wa byambo bya Yehoba! Kabiji twayai tukwashenga kya kine bakalume ba Lesa, byonka Baluka byo aubile kwi Yelemiya. Lukokelo lwa kine lo bamwesheshe bena Lekaba nalo ke kya kumwenako kyawama bingi kwi atweba, pamo ne lusa Ebeda-meleka lo aumvwijile ngauzhi wamanyikilwenga.—36:8-19, 32; 35:1-19; 38:7-13; 39:15-18.

³⁷ Jiwi ja Yehoba jaishile kwi Yelemiya jafikizhiwe monka mo jaambiwe. Kino kine kikosesha bingi lwitabilo mu bulume bwa Yehoba bwa bungauzhi. Akimonai kya kumwenako kya kufikizhiwa kwa bungauzhi bo emwenejile aye mwine Yelemiya nabiji kutwalwa kwa Zedekiya mu buzha ne konaunwa kwa Yelusalema (21:3-10; 39:6-9), kufumishiwa pa bufumu kwa mfumu Shaluma (Yehoahaza) ne kukafwila mu buzha (Yele. 22:11, 12; 2 Mfu. 23:30-34; 2 Moba. 36:1-4), kutwalwa kwa Mfumu Koniya (Yehoyakina) mu buzha ku Babilona (Yele. 22:24-27; 2 Mfu. 24:15, 16), ne kufwa kwa ngauzhi wa bubela Hananiya mu mwakatu umo (Yele. 28:16, 17). Buno bungauzhi bonse ne bukwabotu bwafikizhiwe monka mwaambijile jimo Yehoba. Kabiji kulutwe na lwendo bangauzhi ne bakalume ba Yehoba nabo bamwene kuba’mba bungauzhi bwa kwa Yelemiya bwa kine kabiji bwawama. Kya kumwenako, Danyela wayukile kufuma mu byanembwa bya kwa Yelemiya amba Yelusalema ukekala ke masalatu myaka 70, kabiji Ezela waambile pa mambo a kufikizhiwa kwa byambo bya Yelemiya ku mpelo ya myaka 70.—Da. 9:2; 2 Moba. 36:20, 21; Ezela 1:1; Yele. 25:11, 12; 29:⁠10.

³⁸ Kimye kyo aikajikile Kijiilo kya Nkambo kya Mabanga na baana banji ba bwanga, Yesu wamwesheshe kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa kwa Yelemiya pa mambo a lulayañano lupya. Onkao mambo, waambile pa “lulayañano lupya mu mashi ami,” kumwesha’mba mambo abo alekejilwe kabiji bakonkanyiwe kwikala ke mukoka wa Yehoba wa ku mupashi. (Luka 22:20; Yele. 31:31-34) Bantu bashingwa na mupashi baji mu lulayañano lupya ke boba Kilishitu bo alayañana nabo lulayañano lwa Bufumu, kukalamina nanji pamo mwiulu. (Luka 22:29; Lum. 5:9, 10; 20:⁠6) Mu bungauzhi bwa kwa Yelemiya, buno Bufumu bwatongolwamo javula bingi. Pa kukajipila Yelusalema wabujile bukishinka, Yelemiya watongwelepo luketekelo lucheche kuba’mba: ‘Umvwai, moba akeya o nkamusangwila Davida musampi waoloka, ne aye ukekala ke mfumu ne kuba ukoba bya maana, kabiji ukachiba mambo monka mo aesakena ne kuba byaoloka mu kyalo.’ Ee kine, mfumu utelwa’mba “Yehoba bo Bololoke Bwetu.”—Yele. 23:5, 6.

³⁹ Kabiji Yelemiya waambile ne pa kubwezhiwa kwa bintu amba: “Pakuba bakamwingijilanga Yehoba Lesa wabo ne Davida mfumu wabo, ye nkebemenya.” (30:⁠9) Kupezhako, waambile pa byambo byawama Yehoba byo aambile pa mambo a Isalela ne Yuda, kumwesha’mba, ‘mu oa moba, ne mu kyokya kimye, [Yehoba] ukalengela musampi waoloka kusapuka mu kishina kya Davida,’ kuba’mba akavuzhe lukunwa wanji kabiji ne kuba’mba kukekale “mwana wa kwikala pa jitanda janji.” (33:15, 21) Byonkatu bashalapo byo babwelele kufuma ku Babilona, ne Bufumu bwa uno ‘wasapuka’ waoloka bukachiba mambo monka mo aolokela ne kuba byaoloka mu ntanda yonse.—Luka 1:32.

[Tubyambo twa mushi]