LUFUNJISHO 5
Bishinka Pamambo Abwanga Nebulozhi
1. Lwitabilo lwabulozhi nebwanga lwakumbana byepi?
BUKU wa African Traditional Religion waamba’mba: “Mu Africa kechi bazhinauka’mba kana balozhi kobajinyi nangwane.” Kabiji wanungapo nekuba’mba “bena Africa bonse pobapela, bayuka kuba’mba bulozhi kobuji.” Bantu babula kufunda nebafunda bonse baitabila’mba bwanga nebulozhi kobiji. Bantangi bamu Izilamu ne Kilishitendomu nabo baitabila’mba bulozhi kobuji.
2. Kwesakana nabyaitabila bantu bavula, kwepi kufuma ngovu yamupashi?
2 Kwesakana nalwitabilo lwakumbanamo mu Africa, bamba kuba’mba kujipo ngovu imo yamupashi ibula kumwekana, nekuba’mba ifuma kwi Lesa. Mipashi nebashakulu bakonsha kwiingijisha. Bantu bamo nabo bayuka byakwiitambula nekwiingijisha, kikale kubilako byawama (michi yamalaki neyakwishika) nangwa byatama (bwanga).
3. Bwanga bobuka, kabiji bantu baitabila’mba bwakonsha kuba byepi?
3 Bwanga bebutuma kubalwanyi. Aba bebwingijisha baitabila’mba baji nangovu yakutuma tumfimfya, tuñonyi, malunzhi, nebanyamatu bakwabo kuya nakulukuka bantu. Bantu baitabila’mba bwanga bobulengela kulwa, kwangata bantu lusemo, kubezha bantu, nekwipayañana.
4. Bantu bavula baitabilapo’mbaka pabalozhi, kabiji bantu bamo baleka bulozhi bambapo’mbaka?
4 Bwapashañanako kebulozhi. Balozhi bebatela’mba mukimye kyabufuku basha mibiji yabo nekutumbuka kuya kwalepa, kikale kuya nakumonañana nabakwabo balozhi nangwa nakwipaya bantu. Bantu baleka bulozhi bobashimikizha’mba mibiji yabalozhi ishala sayalaala pamwanya. Kyakumwenako, magazini umo wakina Africa walondolola byaamba bantu baleka bulozhi (kikatakata banyike babakazhi) amba: “Naipaile bantu 150 mumapuso apamukwakwa.” “Naipaile baana babacheche batanu kupichila mukwibatoma mashi.” “Naipaile bakambwe bami basatu mambo bankaine.”
5. Muchi wakwishika yemuka, kabiji bamwingijisha byepi?
5 Michi yakwishika beishimikizha’mba izhikijila kubalwanyi babi. Aba bekala namichi yakwishika beivwala mutumbalaminwe nangwa mumakosa. Batoma muchi wakwizhikijila nangwa kwishinga yakwishinga. Bafyapo bintu bimo mumazubo abo nangwa kwibizhiika kuketekela’mba bikebazhikijila. Baketekela mumakosa obanembapo byambo kufuma mu Korani nangwa mu Baibolo.
Bubela Nebujimbijimbi
6. Ñanyi bintu Satana nebademona banji byobaubanga kala, kabiji twafwainwa kulangulukapo’mbaka paino ngovu yabo?
6 Kyakine, Satana nebademona banji balwanyi babantu. Baji nabulume bwakulubankanya milanguluko yabantu nebwikalo bwabo, kabiji kala batwelanga mubantu nemubanyama. (Mateo 12:43-45) Nangwa kyakuba kechi tukepesha ngovu yabone, kechi twafwainwa kulanguluka’mba baji nangovu yakilane.
7. Satana ukeba’mba atweba twitabileka, kabiji kyakumwenakoka kyalumbulula kino?
7 Satana yemwine mujimbijimbi. Ujimbaika bantu kulanguluka’mba aye uji nangovu kukila neyoengijisha. Kyakumwenako: Kimye kwajinga nkondo mukyalo kimo mu Africa, bashilikale baingijishanga byakwambilamo kuba’mba balwanyi babo bachine. Sabakyangye kwibalukuka, bashilikale bakivumyanga bivumo byobalekoda byabilwilo nebyamata amujilo. Bakebanga mulwanyi kulanguluka’mba bebalukuka kunzhita iji nabilwilo byakilamo ngovu. Mujishinda jintu jimotu, Satana naye ukeba bantu kuketekela’mba uji bingi nangovu ikatampe. Uchinya bantu’mba bobenga kyaswa muchima wanji kechi kyaswa muchima wa Yehoba ne. Pano twayai twambe pamashinda abubela asatu Satana oajimbaikilamo bantu amba bamwitabile.
8. Ñanyi bubela bumo Satana boengijisha?
8 Bubela bumo Satana boengijisha kebwakuba’mba: Kafwako kyatama kiji kyonse kiyako akyo kine bunkene; bintu byonse byatama bibula kubiwa nabantu byubiwa nangovu ibula kumwekana. Kyakumwenako, twambe namba mwana wafwa namalelya. Inanji wakonsha kuyuka’mba malelya kekikola kiiya namambo amwañenze. Pano kalanguluke’mba mulozhi yewatuma lumwañenze kwiya nakuja mwanami.
Kimo kimye bintu byatama bimweka mwekatu bine
9. Baibolo imwesha byepi’mba Satana kechi yeulengela makatazho onsene?
9 Nangwa kyakuba Satana uji nabulume bwakuleta makatazho amo, pano bino kechi yeuleta makatazho onsene. Baibolo yamba’mba: ‘Kechi aba bapelawizha kunyema lubilo bo bashinda mu kapela ne, nangwa boba bakosa bo bashinda mu nkondo ne, nangwa boba ba milangwe bo baja kajo ne, nangwa basendwe bo banonka ne, nangwa ba maana bo batala bulongo ne; pakuba bimye byabo ne bintu bibasolomokelatu bibafikila bonse.’ (Musapwishi 9:11) Umo wamuboba banyema kapela wakonsha kwikala nalubilo kukila bakwabo, bino kimo kimye kuba wawinane. ‘Bintu bisolomokatu’ byakonsha kumulengela kulusa. Kimo kimye wakonsha kwituntula wapona nangwapo kampe wakonsha kukolwa nangwa mushipe-shipe wataluka. Bino bintu byakonsha kumwekela uji yense. Satana kechi yewibileta nangwa’mba biya namambo abalozhine; biyakotu bine.
10. Ñambiloka yaambiwapo pamambo abalozhi, kabiji twayuka byepi amba buno kebubelatu?
10 Bubela bwabubiji Satana boengijisha kebwakuba’mba: Balozhi basha mibiji yabo nekwenda miseke yalepa nakukimbukamo bufuku bonse kuya nakumonañana nabalozhi bakwabo nangwa kuya nakutoma mashi nekuja mibiji yabantu. Pano iipuzhai’mba: ‘Umvwe balozhi boba byobyo, kika kifuma mumubiji?’ Kwesakana nabyotwamona kala, mweo ke muntu mwine, kechi kintu kifuma mumuntune. Kabiji kunungapo, mupashi kebulume bwabumi bupana ngovu kumubiji, bino kuba bwauba kiji kyonse kwakubula mubijine.
Balozhi kechi bakonsha kusha mibiji yabo ne
11. Twayuka byepi kuba’mba balozhi kechi bakonsha kusha mibiji yabone, kabiji mwaketekela kinonyi?
11 Mweo nangwa mupashi kechi ufuma mumubiji nekuya nakuba bintu byawama nangwa byatamane. Mujojo jishinda, balozhi kechi bakonsha kusha mibiji yabone. Kechi boba bintu byobaketekela’mba bebyuba nangwa kulanguluka’mba bobebyubane.
12. Satana ulengela byepi bantu kuketekela’mba bauba bintu byobabula kuba?
12 Twakonsha kulumbulula byepi byamba boba bajinga balozhi kala? Satana wakonsha kulengela bantu kuketekela’mba bauba bintu byobabula kuba. Kupichila mubimwesho, Satana ulengela bantu kulanguluka’mba bamona, kumvwa nekuba bintu byobabula nekumonatune. Mujino jishinda, Satana momoasendwila bantu kwibafumya kwi Yehoba nekwibalengela kulanguluka’mba nanchi Baibolo yamba byabubela.
13. (a) Nanchi muchi wakwishika wawamanyi? (b) Binembelo byambapo’mbaka pamambo amanga?
13 Bubela bwabusatu boengijisha ke: Michi yakwishika—muchi yebaketekela’mba wakwizhikijila kubwanga. Baibolo kechi yapusanyapo kuba’mba muchi wakwishika wawama kukila bwangane. Yakanya bwanga bonse pobwapela. Akilangulukai pamizhilo Yehoba yoapele bena Isalela pamambo abwanga nekuboba bebuba:
‘Kechi mwafwainwa kuba bya buñanga ne’—Bena Levi 19:26.
“Kabiji mwanamulume nangwa mwanamukazhi wisamba na mipashi, nangwa wayukana nayo, ukepayiwa.”—Bena Levi 20:27.
“Kechi mukatanwe mukachi kenu nangwa . . . ñanga wa kilola, nangwa ñanga wa kisoko ne, nangwa upanda bwanga ne, nangwa ñanga wa bima ne, nangwa wisamba na bapashi ne.”—Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:10-14.
14. Mamboka Lesa kyoabikijileko mizhilo yikanya kupanda manga?
14 Ino mizhilo yamwesheshetu patoka’mba Yehoba kechi wakebele bantu banji kupanda mangane. Yehoba wapele bantu banji ino mizhilo mambo wibatemenwe kabiji kechi wakebele’mba bekalenga namoyo nekuchina bintu bibula kumwekanane. Kechi wakebele kuba’mba bamanyikwenga nabademonane.
15. Baibolo yalumbulula byepi kuba’mba Yehoba uji nabulume bwakila Satana?
15 Nangwa kyakuba Baibolo kechi yaambapo byavula pabyuba bademona nebyobabula kubane, bino ilumbulula kuba’mba Yehoba Lesa uji nabulume bwakila Satana nebademona banji. Yehoba waelele Satana kufuma mwiulu. (Lumwekesho 12:9) Kabiji vulukai’mba Satana watambwile lūsa kwi Lesa lwakweseka Yoba kabiji waumvwijile ne byobamubujile kuba’mba kechi wafwainwa kumwipayane.—Yoba 2:4-6.
16. Kwepi kotwafwainwa kutana luzhikijilo?
16 Byambo bya mana 18:10 byaamba’mba: “Jizhina ja Yehoba kyo kyamba kyakosa; waoloka unyemena monka ne kupuluka upuluka.” Onkao mambo, twafwainwa kutala kwi Yehoba amba etuzhikijile. Bakalume ba Lesa kechi baketekela mumapingo nangwa michi yakwibazhikijila kubyubilo byatama byakwa Satana nebademona banji, nangwa kuchina bwanga bwabalozhine. Bakalume ba Lesa baketekela byamba Baibolo amba: “Mambo meso a Yehoba apitañana pano pa ntanda ponse amba: Nebamweshe bulume bwami abo banketekela na muchima yensetu.”—2 Byambo bya moba16:9.
17. Yakoba 4:7 witulaya’mbaka, bino twafwainwa kuba byepi?
17 Nenuwa mwakonsha kwikala naluno luketekelo umvwe kemwingijile Yehoba. Yakoba 4:7 wamba’mba: ‘Nekenenai Lesa; pakuba Diabola, mukanai, ne aye ukemunyema.’ Umvwe kemwingijile Lesa wakine, nekumunekenena mwakonsha kuketekela’mba Yehoba ukemuzhikijila.