“Abukilai Kuno ku Makedonya”

1-3. (a) Paulo ne balunda nanji bebatangijile byepi ku mupashi wazhila? (b) Ñanyi bintu byamwekele byo tusakwisambapo?

JIBUMBA ja banabakazhi jafuminenga mu muzhi wa Filipai wa mu Makedonya. Kepo bafikile ku kakola ka Ngengaitisa. Byonka byo bakelwanga kuba, baikele ku kitulu kya mukola na kulomba kwi Lesa wa Isalela. Byo balombelenga, Yehoba wibatelekelenga.​—2 Moba 16:9; Sala. 65:2.

² Kukila pa makilomita 800 ku musela wa Filipai, jibumba ja banabalume jafumine ku muzhi wa Lisitila ku kabeta ka bulenge ka Ngalatiya. Panyuma ya kupitapo moba amo, bafikile mu mukwakwa mukatampe wa bena Loma wajinga ku musela kwaikalanga bantu bavula mu kibunji kya Asha. Paulo, Silasa ne Timoti bakebeshe bingi kupichila mu uno mukwakwa kuba’mba bakafwakeshe Efisesa ne mizhitu ikwabo mwajinga bantu bavula bakebelenga kumvwa pe Kilishitu. Pano bino saka bakyangye kuya, mupashi wazhila wibakainye kwingijisha joja jishinda. Bebakainye kuya na kusapwila mu Asha. Mambo ka o bebakainye? Kwingijisha mupashi wa Lesa, Yesu wakebeshe bingi kutangijila Paulo ne balunda nanji kupita mu Asha Maina kwabuka Kalunga ka Mema ka Ejini ne kukafika ku kitulu kya kakola ka Ngengaitisa.

³ Twakonsha kufunjilako bintu byavula lelo jino kwi Yesu byo atangijile Paulo ne balunda nanji byo bayilenga ku Makedonya. Onkao mambo, twayai twisambe pa bintu byamwekejile Paulo pa lwendo lwa bubiji lwa bumishonale pepi na 49 C.E.

“Lesa Witutuma” (Byu. 16:6-15)

4, 5. (a) Ñanyi kintu kyamwekejile Paulo ne balunda nanji byo bafikile kwipi na Bitinya? (b) Ñanyi kintu kyafuukwilepo kuba baana ba bwanga, kabiji mwafumine ka?

⁴ Paulo ne balunda nanji byo bebatumine kuya na kusapwila mu Asha, batajile ja ku kabeta ka buyeke ku mizhi ya Bitinya. Kyamweka baendelepo moba avula kupita mu tulolo twajinga mu mapunzha a Filigya ne Ngalatiya mwabujile bantu bavula. Pano bino byo bafikile kwipi na Bitinya, Yesu waingijishe mupashi wazhila kwibakanya. (Byu. 16:6, 7) Kyamweka bano banabalume bakuminye bingi. Bayukile bintu byo bafwainwe kwisambapo pa kusapwila ne mashinda a kusapwilamo, bino kechi bayukile ko bafwainwe kuya na kusapwila ne. Mu bukifwanyikizho bakonkonsheshenga ku kinzhilo kya ku Asha, bino kechi bebashinkwijileko ne. Kabiji bakonkonsheshe ku kinzhilo kya ku Bitinya, bino kechi bebashinkwijileko ne. Pano bino, Paulo wakonkonsheshengatu poso ne byo bamushinkwijileko. Bano banabalume bafuukwilepo kuba kintu kyamwekele nobe kechi kyayijilemo ne. Bayile ku kabeta ka bulenge pajinga makilomita 550 saka bapita mu mizhi posotu ne byo bafikile ku kiito kya Toloasa ko batwelejile mu Makedonya. (Byu. 16:8) Paulo wakonkonsheshe ku kinzhilo ja busatu kabiji ne kinzhilo kyashinkukile.

⁵ Nembi wa Mambo Awama aye Luka wayijile pamo ne Paulo ku Toloasa, waambile pa kyamwekele amba: “Kabiji bufuku Paulo wamwene kimwesho​—muntu umo mwina Makedonya waimene saka amusashijila’mba: ‘Abukilai kuno ku Makedonya, mwitukwashe.’ Byo amwenetu kino kimwesho, twinengezhezhe kuya ku Makedonya mambo twayukile’mba Lesa witutuma na kwibasapwila mambo awama.”a (Byu. 16:9, 10) Panyuma ya bino, Paulo wayukile kwa kuya na kusapwila. Paulo watemenwe bingi kuba’mba kechi wapelejiletu pakachi ka lwendo lwanji ne. Ponkapo bano banabalume bana bayile na bwato ku Makedonya.

6, 7. (a) Ñanyi kintu kyo twakonsha kufunjilako ku kyamwekejile Paulo pa lwendo lwanji? (b) Twakonsha kutundaikwa byepi na bintu byapichilemo Paulo?

⁶ Twakonsha kufunjilako ka ku jino jishimikila? Akimonai kino: Yesu watangijile Paulo na mupashi wazhila panyumatu ya kufuukulapo kuya ku Asha, byo afikile kwipi na Bitinya ne byo afikile ku Toloasa ko atambwijile mikambizho ya kuya ku Makedonya. Yesu byo aji Mutwe wa kipwilo, ne atweba wakonsha kwitutangijila. (Kolo. 1:18) Kampe tulanguluka pa kukeba kwingilako mwingilo wa bupainiya nangwa kuya ku mpunzha kukebewa basapwishi ba Bufumu bavula. Pano bino, Yesu wakonsha kwitukwasha na mupashi wa Lesa panyumatu ya kwingijilapo kufikizha kikonkwanyi kyetu. Mambo ka? Fwanyikizhai bino: Muntu wakonsha kuya na nkinga ku kilujo nangwa ku kipiko kanatu ibena kwenda. Kyo kimotu, Yesu wakonsha kwitukwasha kwingilako pakatampe mu mwingilo posotu inge tubena kwenda, ko kuba’mba umvwe twibikako kufikizha kikonkwanyi kyetu.

⁷ Twakonsha kuba byepi inge twibikako pano kafwako kibena kumweka ne? Nanchi twafwainwa kulefulwa ne kulanguluka’mba mupashi wa Lesa kechi ubena kwitutangijila nenyi? Ine. Vulukai’mba Paulo naye wapichilenga mu ano amakatazho. Nangwa byonkabyo watwajijiletu kwibikako posotu ne kinzhilo byo kyashinkukile. Ne atweba twakonsha kushiinwa’mba inge twibikako kukonkonsha ku “kibelo kikatampe kya mwingilo,” baketushinkwilako.​—1 Ko. 16:9.

8. (a) Lumbululai byajinga muzhi wa Filipai. (b) Ñanyi bintu byawama byafumine mu kusapwila kwa kwa Paulo mu “mpunzha ya kulombelako”?

⁸ Paulo ne balunda nanji byo bafikile mu kibunji kya Makedonya, bayile mu muzhi wa Filipai mwajinga bangikazhi betotanga pa kwikala bena Loma. Bashilikale bena Loma balekele mingilo ya bushilikale baikelenga mu uno muzhi wa Filipai wajinga nobe muzhi mucheche wa Italya, ko kuba’mba muzhi mucheche wa Loma wajinga mu Makedonya. Kwipi na jijiba ja muzhi, kunsa ya kakola, bamishonale bataine mpunzha ko balangulukile’mba “mpunzha ya kulombelako.”b Pa juba ja Sabado, ku ino mpunzha bataineko banabakazhi bakonkene na kupopwela Lesa. Baana ba bwanga baikele ne kutatula kwisamba nabo. Mwanamukazhi umo wa jizhina ja Lidiya “watelekelenga, ne Yehoba wamushinkwile muchima.” Lidiya watundaikilwe bingi na bintu byo afunjile ku bamishonale kya kuba aye ne ba mu nzubo yanji babatizhiwe. Kepo asashijile Paulo ne balunda nanji kwikala nanji mu nzubo yanji.c​—Byu. 16:13-15.

9. Bavula lelo jino babena kuba byepi byaubanga Paulo, kabiji ñanyi bintu byo babena kumwenamo?

⁹ Akifwanyikizhai lusekelo lwajinga ne Lidiya byo abatizhiwe. Paulo watemenwe bingi kimye kyo aswile lwito lwa ‘kwabukila ku Makedonya’ ne Yehoba byo amwingijishe pamo na balunda nanji kukumbula milombelo ya banabakazhi baakamwanga Lesa. Ne lelo jino, balongo ne banyenga bavula, bakulumpe ne banyike, bakatanda ne bazhike ne baji mu masongola bonse babena kuya na kwingijila ku mapunzha kubena kukebewa basapwishi ba Bufumu. Nangwa kya kuba babena kupita mu makatazho, bino kino kechi kyakonsha kwesakana pamo na lusekelo lo bekala nalo inge batana bantu nabiji byajinga Lidiya batambwila bukine bwa mu Baibolo ne. Nanchi mwakonsha kupimpulako bwikalo bwenu pa kuba’mba ‘mwabukile’ ku mapunzha kubena kukebewa basapwishi bavula nyi? Mukamwenamo bingi umvwe mwauba bino. Mulongo Aaron wa myaka ya kusemwa kukila pa 20, wayile na kwingijila ku kyalo kya Central America. Waambile byambo byambapo bantu bavula amba: “Kwingijila kwalepa kwankwasha kukosesha bulunda bwami ne Yehoba ne kufwenya kwipi ne aye. Mwingilo wa mu bujimi wanema bingi kabiji mbena kufunjisha bantu batanu na basatu Baibolo.”

“Jibumba Jibavundumukijile” (Byu. 16:16-24)

10. Ñanyi kintu kyaubile bandemona kwi Paulo ne balunda nanji?

¹⁰ Satana wazhingijile bingi mambo bantu bavula batambwijile mambo awama pano pa ntanda paji bantu babena kulondela byubilo byanji ne bya bandemona. O ene mambo, bandemona o balengejilenga bantu kukanya Paulo ne balunda nanji kusapwila. Byo bayilenga ku mpunzha ya kulombelako, kashimbi wajinga na ndemona wanonkeshanga bankambo yanji na mambo a kuponga, watwajijile kulondela Paulo ne balunda nanji saka abijika’mba: “Bano banabalume ke bakalume ba Mwine Lesa Wakila, babena kwimubula jishinda ja lupulukilo.” Kyamweka uno ndemona walengejile uno kashimbi kubijika bino byambo kuba’mba kimweshe’mba kwamba kwanji ne byafunjishenga Paulo byafuminenga kuntutu kumo. Waubile bino kuba’mba bantu bamwenengako babule kulondela byaambile baana ba bwanga ba kine ba kwa Kilishitu. Bino Paulo wazhindamikilepo uno kashimbi kupichila mu kupangamo uno ndemona.​—Byu. 16:16-18.

11. Ñanyi kintu kyamwekejile Paulo ne Silasa kimye kyo bapangile ndemona mwi kashimbi?

¹¹ Bena uno kashimbi muzha byo bayukile’mba jishinda jo bamwenangamo mali japwa, bazhingijile bingi. Paulo ne Silasa bebatajangizhe ne kwibatwala ku kisankanyi kwajinga banchibamambo ko kuba’mba bakulumpe baimenejilengako kije kya mambo mu Loma. Bena uno kashimbi bejizhañenye ku bamitonyi pa misalululo yabo amba: “Bano bantu babena kuleta bingi makatazho mu muzhi wetu, kabiji babena kufunjisha bisho byo twafwainwa kubula kuba nangwa kulondela, mambo atweba twi bena Loma.” Byambo byo baambile byalengejile ‘jibumba jonse [mu kisankanyi] kuvundumukila [Paulo ne Silasa],’ kabiji banchibamambo bakambizhe amba “bebazhipaule na tumama.” Panyuma ya bino, Paulo ne Silasa bebatwajile mu kaleya. Muota watayile bano banabalume bo bakozhezhe mu kaleya ka mukachi ne kwibakula maulu mu bikulu. (Byu. 16:19-24) Muota byo ashinkile kinzhilo, mu kaleya mwafichiletu bwii kya kuba Paulo ne Silasa bakankelwe ne kwimona mulwabo bene. Nangwa byonkabyo, Yehoba wamwenenga byonse byo bebobilenga.​—Sala. 139:12.

12. (a) Baana ba bwanga ba kwa Kilishitu bamona byepi lumanamo kabiji mambo ka? (b) Ñanyi mashinda Satana ne bamingilo baji o bengijisha pa kwitumanyika?

¹² Yesu wabujile jimo baana banji ba bwanga amba: “Ne anweba bakemumanyika.” (Yoa. 15:20) Onkao mambo, Paulo ne balunda nanji byo baabukijile ku Makedonya, bayukile’mba bakebamanyika. Byo batendekele kwibamanyika, bayukile’mba Yehoba kechi wibashikwa ne, bino Satana ye wibashikilwe. Ne lelo jino bamingilo ba kwa Satana babena kwingijisha mashinda antutu amo o baingijishepo mu Filipai. Bantu betushikwa ba bujimbijimbi betubepela pa masukulu, pa makito kupichila mu kutundaika bantu kwitumanyika. Mu byalo bimo, bapopweshi betushikwa betulobela ku bije ne kwamba’mba: ‘Bano Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kuleta bingi makatazho byo babena kufunjisha bisho byapusanako na byo tufunjisha atweba “baitabila mu bya bantu.” ’ Kabiji mu mapunzha amo bapopweshi bakwetu bebapuma ne kwibataya mu tuleya. Pano bino, Yehoba ubena kumona byonse byo babena kwiboba.​—1 Pe. 3:12.

“Babatizhiwe Ponkapotu” (Byu. 16:25-34)

13. Ñanyi kintu kyalengejile muota kushikisha’mba: “Nafwainwa kuba byepi pa kuba amba nkapuluke?”

¹³ Kyamweka Paulo ne Silasa balangulukilengapo pa bintu bibamwekejile pa joja juba. Pano bino pakachi ka bufuku, bipumo byo bebapumine byo byatontolokeleko “balombelenga ne kutota Lesa na nyimbo.” Ponkapotu kitentanshi kyasunkenye kaleya. Muota byo abukile ne kumona’mba binzhilo bya kaleya byashinkuka, waakaminwe’mba bakaili banyemamo mu kaleya. Byo ayukile’mba basakumukabisha na mambo a kuba’mba waleka bakaili kunyema, “wasomwene mpoko keasake kwiipaya mwine.” Bino Paulo wabijikile amba: “Kange wiube kyatama ne, mambo atweba bonse mo tuji!” Muota wibashikishe’mba: “Mwane, nafwainwa kuba byepi pa kuba’mba nkapuluke?” Paulo ne Silasa kechi bakonsheshe kumupulusha ne, posotu Yesu kwapwa. Onkao mambo, abo bamukumbwile’mba: “Itabila mwi Nkambo Yesu kabiji ukapuluka.”​—Byu. 16:25-31.

14. (a) Paulo ne Silasa bakwashishe byepi muota? (b) Ñanyi bintu byawama Paulo ne Silasa byo bamwenejilemo na mambo a lusekelo lo bajinga nalo pa kupita mu bya malwa?

¹⁴ Nanchi byaipwizhe muota byafumine panshi ya muchima nyi? Paulo wayukile’mba waipwizhe kufuma panshi ya mu muchima wanji. Muota wajinga wa mu kisaka kikwabo kabiji kechi wayukile Binembelo ne. Saka akyangye kwikala mwina Kilishitu wafwainwe kufunda ne kwitabila bukine bwa mu Binembelo. Onkao mambo, Paulo ne Silasa bamwenepo kimye kya kwisamba nanji “byambo bya Yehoba.” Byo bafunjishenga kwingijisha Binembelo, kyamweka bano banabalume balekele ne kumvwa misongo ya bipumo byo bebapumine. Nangwa balubileko, muota wamwene bilonda byabo munyuma ne kwibasenda na kwibovwapo. Kepo muota ne ba mu kisemi kyanji kyonse “babatizhiwe ponkapotu.” Paulo ne Silasa bajinga na lusekelo pa kupita mu bya malwa.​—Byu. 16:32-34.

15. (a) Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula lelo jino babena kuba byepi byaubanga Paulo ne Silasa? (b) Mambo ka o twafwainwa kutwajijila na kufwakesha bantu ba mu nyaunda mo twingijila?

¹⁵ Byonka byajinga Paulo ne Silasa, Bakamonyi bavula lelo jino babena kusapwila mambo awama nangwatu bebakasa na mambo a lwitabilo lwabo kabiji mubena kufuma bintu byawama bingi. Mu kyalo kimo mo bakainye mwingilo wetu, Bakamonyi bavula bajinga mu kino kyalo bafunjile bukine pe Yehoba mu kaleya. (Isa. 54:17) Kabiji vulukai’mba awa muota washikishe kuba’mba bamukwashe panyuma ya kitentanshi. Kyo kimotu ne lelo jino, bantu bamo babula kuteleka ku mambo a Bufumu bakonsha kwiatambwila umvwe bapita mu bintu byakatazha mu bwikalo bwabo. Byo tufwakesha bantu bo tusapwilako mu nyaunda yetu, twafwainwa kwibikishako kwibafunjisha.

“Babena Kukeba Kwitufumyamo Byepi ku Mbaji?” (Byu. 16:35-40)

16. Paulo ne Silasa byo bebapumine, bintu byaalukile byepi?

¹⁶ Byo bwakile lukelo panyuma ya kwibapuma, banchibamambo bakambizhe’mba Paulo ne Silasa bebakasulule. Bino Paulo waambile’mba: “Betupumine pa meso a bantu kwa kubula mambo, nangwa kya kuba twi bena Loma kabiji betutayile mu kaleya. Pano babena kukeba kwitufumyamo byepi ku mbaji? Abyo ne! Balekai bene beye na kwitulupulamo.” Byo bayukile’mba bano banabalume babiji bena Loma, banchibamambo “baubile bingi moyo” mambo bebakainye kuba byo bafwainwe kuba.d Bintu byaalukile. Baana ba bwanga byo bebapumijile pa mvula bantu ko kuba’mba banchibamambo bafwainwe kulomba lulekelo lwa mambo pa mvula bantu. Basashijile Paulo ne Silasa kuya ku Filipai. Bano baana ba bwanga babiji baumvwijile byo bebambijile, bino patanshi bakikeleko moba amo na kutundaika jibumba ja baana ba bwanga. Byo bapwishishe kuba bino, po po bayile.

17. Ñanyi bintu byanema bya tufunjijileko baana ba bwanga kwi Paulo ne Silasa?

¹⁷ Umvwe Paulo ne Silasa bebanemekele patanshitu byo bajinga bena Loma, inge kechi bebapumine ne. (Byu. 22:25, 26) Pano bino, umvwe baubile bino kyakonsheshe kulengela baana ba bwanga bajinga mu Filipai kulanguluka’mba bano banabalume baingijishe bungikazhi bwabo kwipokolwelamo na mambo a Kilishitu. Kino kyakonsheshe kulengela lwitabilo lwa baana ba bwanga babujile kwikala bangikazhi mu Loma kwikala byepi? Kwambatu kine, mizhilo kechi yafwainwe kwibapokolola ku bipumo ne. Onkao mambo, Paulo ne mulunda nanji byo bachinchikile lumanamo, kyalengejile aba baitabijile kuyuka’mba aba balondela Kilishitu bafwainwa kuchinchika bya malwa. Kabiji Paulo ne Silasa byo bakebele kwiyukanyikisha amba bangikazhi mu Loma baambijile banchibamambo kuya na kwiambila ku bantu patoka amba kechi bachibile mambo bulongo ne. Umvwe baubile bino, inge kibalengejile kubula kumanyika balunda nanji Paulo baitabijile ne kwibazhikijila ku bintu byatama byakonsheshe kwibamwekela kulutwe.

18. (a) Bena Kilishitu bakalama lelo jino balondela byepi byaubanga Paulo? (b) ‘Tulwila byepi mambo awama ne kutambula luusa lwa kwiasapwila’ lelo jino?

¹⁸ Ne lelo jino bakalama mu bipwilo bya bwina Kilishitu nabo batangijila ba mu kipwilo kupichila mu byo boba. Bintu byo bambila bakwabo bena Kilishitu kuba, bakafunga bena Kilishitu nabo byo byo boba. Byonka byajinga Paulo ne atweba tumona kimye kyo twafwainwa kwingijisha bulongo luusa lwetu lwa kwipokolwelamo. Bimye bimo, tuya ku bije bicheche ne bikatampe mu kyalo na kutambula luusa lwa kuzhikijila mpopwelo yetu. Kyo tuyila ku bije kechi tukeba kupimpula bintu ne, bino ‘tulwila mambo awama ne kutambula luusa lwa kwiasapwila,’ byonka byanembele Paulo ku kipwilo kya mu Filipai byo papichile myaka jikumi kufuma po bamukashile. (Fili. 1:7) Nangwa byonkabyo, bintu byonse byakonsha kufumamo mu bije bya uno mutundu, byonka byajinga Paulo ne balunda nanji, ne atweba tukosapotu na ‘kusapwila mambo awama’ konse kwakonsha kwitutangijila mupashi wa Lesa kuba bino.​—Byu. 16:10.