Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bena Levi
KECHI papichile ne mwaka ne, kufuma kimye bena Isalela kyo bapokolwelwe mu buzha bwa bena Ijipita. Byo baikele ke mukoka mupya, bajinga pa lwendo lwabo lwa kuya mu ntanda ya Kenana. Yehoba wakebele’mba uno mukoka wazhila aye na kwikala mu yoya ntanda. Nangwa byonkabyo, bwikalo bwa bena Kenana ne byubilo bya bupopweshi bwabo byatamine bingi. Onkao mambo, Lesa wakine wapele kipwilo kya bena Isalela malamuna ebalengejile kwikala bapusanako bakwingila mwingilo wanji. Ano malamuna anembwa mu Baibolo mu buku wa Bena Levi. Uno buku wanembelwe na Mosesa mu kiselebwa kya Sinai nobe mu 1512 B.C.E., waambatu pa ñondo umo wa bwikalo bwa bena Isalela. (Kulupuka 40:17; Kubala 1:1-3) Yehoba wabwezhezhepo javula kukambizha bantu banji kwikala bazhila.—Bena Levi 11:44; 19:2; 20:7, 26.
Lelo jino Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bakiji mu Mizhilo yo apaine Lesa kupichila mwi Mosesa ne. Lufu lwa Yesu Kilishitu lwafumishepo yoya Mizhilo. (Loma 6:14; Efisesa 2:11-16) Nangwa byonkabyo, malamuna aji mu Bena Levi akonsha kwitukwasha bingi, kwitufunjisha byavula pa mambo a kupopwela Lesa wetu Yehoba.
MILAMBO YAZHILA—YA KWITEMENWATU NE YA KUKAMBIZHIWA
Milambo imo ne bitapisho bimo bya mu Mizhilo byajinga bya kupanatu mu kwitemenwa, bino bikwabo byajinga bya kukambizhiwa. Kya kumwenako, mulambo wa kusoka wajinga wa kwitemenwatu. Wapanwanga yense mutuntulu kwi Lesa, byonka Yesu Kilishitu byo epaine mwine mu kwitemenwatu kwikala kitapisho kya kukuula. Bitapisho bya kwitemenwatu bya mutende bebishilañenanga. Lubaji lwakyo lumo lwapanwanga kwi Lesa pa kitapisho, lubaji lukwabo lwajanga ñanga, kabiji lukwabo lwajanga mwine wapana kyokyo kitapisho. Mu jishinda jimotu, ku bena Kilishitu bashingwa, Kivuluko kya lufu lwa Kilishitu ke kijiilo kya kushilañena.—1 Kolinda 10:16-22.
Milambo ya bubi ne milambo ya mambo yajinga ya kukambizhiwa. Mulambo wa bubi wafuchilanga mambo aubiwanga mu mapuso, nangwa aubiwanga kwa kubula kuyuka. Mulambo wa mambo watokeshanga Lesa pa muchima umvwe muntu walenga mukwabo oo mambo wamulambula kabiji walengelanga ne yewo walenga mambo umvwe walapila ku mubwezhezhapo lūsa lwanji lumo—nangwa monse mu mbaji ibiji. Kwajinga ne milambo ya kajo yapanwanga mu kusanchila bya bupe byavula bya Yehoba. Abye byonse tukeba kwibiyuka mambo bitapisho byakambizhiwe mu lulayañano lwa Mizhilo byaimenejilengako Yesu Kilishitu ne kitapisho kyanji nangwa mfweto ifuma mu kino kitapisho kyanji.—Bahebelu 8:3-6; 9:9-14; 10:5-10.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:11, 12—Mambo ka Yehoba o abujilanga kutambula buki kwikala “ke mulambo walambulwa na mujilo”? Buki bwatongolwa pano kechi bobwa bwa nyuki ne. Nangwa kya kuba kechi bwaitabizhiwe kwikala “ke mulambo walambulwa na mujilo” ne, buno buki bwajinga pa “bya nsomo . . . bya mu majimi.” (2 Byambo bya Moba 31:5) Buno buki kyamweka bwajinga mema a bipangwa. Na mambo a kuba bwabilanga, kechi bwaswishiwe kwikala ke mulambo pa kya kusokelapo ne.
2:13—Mambo ka mukele kyo alungilwanga ku ‘milambo yonse’? Kino kechi kyaubiwanga’mba bitapisho bitobale ne. Kuzhokoloka monse mwapela ntanda, mukele ulungwa ku bintu kuchina kubola. Kyamweka walungwanga ku milambo na mambo a kuba wimenako bintu byabula kubola ne konaika.
Lufunjisho Kotuji:
3:17. Mafuta byo amonwanga’mba o awamisha, muzhilo wa kukanya kwi aja walengelanga bena Isalela kuyuka’mba bintu byawamisha byajinga bya kwa Yehoba. (Ntendekelo 45:18) Kino kituvululako’mba twafwainwa kumupa Yehoba bintu byawamisha.—Byambo bya Mana 3:9, 10; Kolose 3:23, 24.
7:26, 27. Bena Isalela kechi bafwainwe kuja mashi ne. Mu ndangulukilo ya Lesa, mashi emenako bumi. Bena Levi 17:11 baamba’mba, “bumi bwa mubiji buji mu mashi.” Kuzhila mashi kukikebewa ne lelo jino ku bapopweshi ba kine.—Byubilo 15:28, 29.
BUÑANGA BWAZHILA BWAIKAJIKWA
Bañanyi bapewe mutembo wa kwingila mingilo ya bitapisho ne milambo? Uno mutembo wapainwe ku bañanga. Monka moakambizhiwe kwi Lesa, Mosesa wapwizhizhe kipwilo kya kwikajika Alona, ñanga mukatampe pa buñanga ne baana banji bana baikele ke bañanga babacheche. Kino kipwilo kyamweka kyaikeleko moba atanu na abiji kabiji buñanga bwatendekele kwingila pa juba jalondejilepo.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
9:9—Kwichila mashi kunshi ya kya kusokelapo ne kwiabika pa bintu byapusana pusana kwalumbulwilenga ka? Kino kyamwesheshenga’mba Yehoba waswile mashi kwikala akufuchila mambo. Lunengezho lonse lwa kufuchila mambo lwaimenejile pa mashi. Mutumwa Paulo wanembele’mba, “pepi bintu byonse bitokeshiwa ku mashi, kabiji pabula kwichila mashi lulekelo lwa mambo kafwako.”—Bahebelu 9:22.
10:1, 2—Bubi bwalengele baana babalume ba kwa Alona abo ba Nadaba ne Abihu bwajinga bwa byepi? Aku ba Nadaba ne Abihu bapwishatu kwingila mingilo yabo ya buñanga mu jishinda jabula kufwainwa, Yehoba wakainye bañanga kutoma binyu nangwa bya kutoma bipendañana kimye kya kwingijila ku tente. (Bena Levi 10:9) Kino kibena kulumbulula’mba kampe baana babalume ba kwa Alona bapendelwe pa kikye kimye kyatongolwa pano. Nangwa byonkabyo, ene mambo o bafwijilepo ajinga a kupana “mujilo ungi ye abujile kwibakambizha [Yehoba].”
Lufunjisho kotuji:
10:1, 2. Lelo jino, bakalume ba Yehoba batongolwa bafwainwa kubilanga bintu mwayila mizhilo ya Lesa. Kabiji kechi bafwainwa kwitota byo babena kwingila mingilo yabo ne.
10:9. Kechi twafwainwa kwingila mingilo itupa Lesa satwatoma maalwa ne.
KUPOPWELA LESA KUKEBEWA BUTOOTO
Malamuna aambilenga pa mambo a banyama ba kuja ba muzhilo nangwa’mba babiko ne babula muzhilo nangwa’mba batoka akwashishe bena Isalela mu mashinda abiji. Ano malamuna ebazhikijile kubula kukwatwa na twishi tuleta bikola kabiji akoseshe ne lupusano lwajinga pakachi kabo ne bantu ba mikoka ingi bebazhokolokele. Malamuna akwabo aambilenga pa kwikala wabiko na mambo a kukwata pa mibiji yafwa, kwitokesha kwa banabakazhi umvwe bafuma pa kupapa, mashinda mwakubila na mbumba kabiji ne kwikala wabiko na mambo a kikola kya kusuuma ku bwanabulume nangwa ku bwanabukazhi. Bañanga bo batalanga pa mambo a bantu baikalanga babiko.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
12:2, 5—Mambo ka kusema mwana o kwalengelanga wamukazhi kwikala “ke wa muzhilo” nangwa’mba wabiko? Bibese bya lusemo byalengelwe kusemenamo baana balumbuluka. Pano bino, na mambo a byafumine mu bundengamambo bo baswana bantu, bumi bwa bumbulwakoloka ne bundengamambo bwasambukijile ne ku mwana. Kimye kicheche kya kwikala “wa muzhilo” nangwa’mba wa biko pa kupapa, pamo ne bintu bikwabo nabiji kuya ku ñondo, ne kwitayila bya bwanabulume byalengelanga bena Isalela kuyuka bundengamambo bo baswaine. (Bena Levi 15:16-24; Masalamo 51:5; Loma 5:12) Malamuna aambilenga pa bya kwitokesha akwashishenga bena Isalela kumvwisha buneme bwa kitapisho kya bukuzhi kya kufumyapo bundengamambo bwa bantu ne kubwezha bulumbuluke. Mu jino jishinda Mizhilo yaalukile ke ‘kalama wabo wa kwibaleta kuji Kilishitu.’—Ngalatiya 3:24.
15:16-18—Nga ‘kwitayila bya bwanabulume’ kwatongolwa mu ano mavesi ko ku ka? Kino kyamweka kibena kutongola kwitayila bya bwanabulume bufuku nangwa kimye kya kwimona masongola.
Lufunjisho Kotuji:
11:45. Yehoba Lesa wazhila kabiji ukeba’mba aba bamwingijila mwingilo wazhila nabo bekale bazhila. Bafwainwa kulondalonda buzhile ne kwikala batoka ku mubiji ne ku mupashi.—2 Kolinda 7:1; 1 Petelo 1:15, 16.
12:8. Yehoba waswishishe bayanji kulambula bañonyi kwikala mulambo mu kifulo kya kulambula mikooko yabayile mutengo. Ulangulukilako bayanji.
BUZHILE BWAFWAINWA KUSUNGIWA
Bitapisho byakijilemo kunema bya bubi byalambulwanga pa mwaka pa mwaka pa Juba ja kufuchilamo Mambo. Ñombe mulume walambwilwangako bañanga ne ba mu mukoka wa bena Levi. Mbuzhi walambwilwangako mukoka wa bena Isalela mwabujile bañanga. Mbuzhi mukwabo bamulekanga mumi waya mungyetu panyuma yakuba bubi bwa bantu bebutwika pe aye. Bano bambuzhi babiji bamonwanga’mba mulambo wa bubi bumotu. Abye byonse byamwesheshenga kishinka kya kuba’mba Yesu Kilishitu ukalambulwa ne kusenda bubi bonse.
Malamuna a pa mambo a kuja nyama ne a pa bintutu bikwabo etubula buneme bwa buzhile inge tubena kupopwela Yehoba. Bañanga nabo bafwainwe kwikala bazhila. Bijiilo bisatu byaubiwanga pa mwaka pa mwaka byajinga bimye kya lusekelo lukatampe ne bya kusanchila Mulenga. Kabiji Yehoba wapele bantu banji malamuna akainye kuzhilulula jizhina janji jazhila, bya kusunga moba a Sabado ne Yubili, mwakubila na bayanji ne bya kulama bazha. Mapesho afumanga mu kumvwina Lesa apusene na malwa ebafikilanga inge babula lukokelo. Kabiji kuji ne malamuna aambilenga pa luchipo ne kupima mitengo, babeji ba banyama ne kupana byafikizhanga mu bujikumi kwikala ke “byazhila bya kwa Yehoba.”
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
16:29—Mu ñanyi jishinda bena Isalela mo bafwainwe ‘kumanyika michima yabo’? Jino jishinda jaubiwanga panyuma ya Juba ja kufuchilamo Mambo, jaesakana ku kulomba lulekelo lwa mambo. Kuzhikilwa na nzala pa kyokya kimye kyamweka kwajinga kwa kuyuka bundengamambo. Kyamwekeshatu kuba’mba ‘kumanyika michima yabo’ kwalumbulwilenga kuzhikilwa na nzala.
19:27—Mukambizho wa ‘kutenda nsuki na kuzhokolosha mitwe’ nangwa “kutamisha kunsa” ya myevu walumbulwilenga ka? Kyamweka uno muzhilo wapainwe kuchina Bayudea kutenda myevu nangwa nsuki yabo mu jishinda ja kulondela byubilo bya bantu bangi. (Yelemiya 9:25, 26; 25:23; 49:32) Nangwa byonkabyo, mukambizho wa Lesa kechi walumbulwile kukanya Bayudea kutenda myevu yabo ne.—2 Samwela 19:24.
25:35-37—Nanchi kimye kyonse kyatamine ku bena Isalela kunungako nsubu nyi? Umvwe muntu wakongwele mali a kuya na kuba busulu, mwinao wakonsheshe kukebelapo nsubu. Nangwa byonkabyo, Mizhilo yakainye kukebelapo nsubu pa nkongole yapanyiwanga kukabulwilamo muntu mu buyanji. Kumwena nsubu pa buyanji bwa mukwenu kwatamine.—Kulupuka 22:25.
26:19—‘Jiulu jakonsha kwikala byepi nobe kapotwe ne mushiji nobe lubemba’? Na mambo a kubula mvula, jiulu peulu ya ntanda ya Kenana jamwekelenga kukosa nobe kapotwe wabula meso meso. Kwakubula mvula, mushiji wabekelenga nobe lubemba.
26:26—Kyalumbulwilenga ka ku ‘banabakazhi jikumi baoshelenga shinkwa mu mpoto imo’? Kwesakana na mo kyafwainwa kwikela, mwanamukazhi yense wakebewenga kwikala na mpoto yanji mwakoshela byonse byo afwainwe kubanga. Bino abye byambo byatongwelenga kukepelwa kwa kajo kya kuba mpototu imo yoyakebewenga koshelamo bashinkwa bonse bo baoshanga banabakazhi jikumi. Kino kyajinga malwa amo aambijilwe jimo aiyanga na mambo a kukankalwa kusunga buzhile.
Lufunjisho Kotuji:
20:9. Muchima wa lupato ne bukaji wajingatu pamo nobe bumbanzhi ku meso a Yehoba. Onkao mambo, Yehoba wakambizhe kwipaya awa wafinga bansemi yanji byonka byo kikalatu umvwe wibepaya. Nanchi kino kechi kyakonsha kwitutundaika kumwesha butemwe ku bakwetu ba mu lwitabilo ne nyi?—1 Yoano 3:14, 15.
22:32; 24:10-16, 23. Jizhina ja Yehoba kechi jafwainwa kubiwa mwenga ne. Mu kifulo kya kuba byobyo, twafwainwa kutota jizhina janji ne kulomba’mba jizhijikwe.—Masalamo 7:17; Mateo 6:9.
Buku wa Bena Levi byo Etulamata mu Mpopwelo Yetu
Lelo jino Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi baji mu Mizhilo ne. (Ngalatiya 3:23-25) Nangwa byonkabyo, bintu byanembwa mu Bena Levi byo bitulengela kuyuka ndangulukilo ya Yehoba pa bintu byapusana pusana, byalamata mpopwelo yetu.
Byo mutanganga Baibolo mulungu ne mulungu kunengezhezha jimo Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi, kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, mukomvwisha bingi kishinka kya kuba’mba Lesa wetu ukeba bakalume banji kwikala ba buzhile. Kabiji uno buku wakonsha ne kwimulengela kumupa Mwine Wakila byenu bya wamisha, kimye kyonse kusunga buzhile bwa kulengela kumutota.
[Kipikichala pa peja 19]
Bitapisho byalambulwanga mu Mizhilo byaimenangako Yesu Kilishitu ne kitapisho kyanji
[Kipikichala pa peja 20]
Kijiilo kya Shinkwa Wakubula Mbizho Kyajinga Kimye kya lusekelo Lukatampe
[Kipikichala pa peja 21]
Bijiilo bya pa mwaka pa mwaka, nabiji Kijiilo kya Mimba, byajinga bimye bya ne kusanchila Yehoba