Bakote Basuulwa, Kabiji Bayanjishiwa Bingi
MALONDA byo alondelenga bufuku, wakuminye bingi na mambo a kintu kyoamwene. Wamwene pangye ya nzubo saka palaala bitumbi bibiji bya bamulume ne mukazhi bakote bakilukijile pa kipenze kufuma mu kibamba kya nzubo ya peulu mobaikalanga. Kino kintu kyatamine bingi, pano bino kintu kyalengejile amba beipaye kyo kyakijishepo kutama. Nkalata yajinga mu fwangalito wa balume pajinga byambo bya kuba’mba: “Tubena kwiipaya mambo mwanetu ne mukazhanji babena kwituyanjisha bingi.”
Bakote bavula kechi bafwa lufu lwa uno mutundu ne, pano bino byambo byo baambile byo bibena kubiwa. Bakote bavula mwaya ntanda babena kumanama bingi. Akimonai byo kyaambiwa panshipo:
• Mu kupesapesa kumo kwaubiwe mu Canada, kyatainwe kuba’mba javula bakote bebamanyika bingi ku ba mu kisemi kyabo. Bakote umvwe babena kwibamanyika batalapotu meso onka kechi bakeba nangwa kwambapotu ne. Bantu bapeselepeselenga baambile’mba bakote babena kumanama bavula bingi.
• Magazini wa India Today washimuna’mba: “Mu kyalo kya India, bisemi bimwekanyikatu uba nobe byakwatankana bingi. Pano bino, baana babena kumanyika bingi bansemi babo bakote.”
• Kije kya National Center on Elder Abuse kyashimuna’mba: “Bena America bavula baji na myaka ya kusemwa 65 ne kukilapo bebamanyika bingi ku bantu bobaketekela amba bobafwainwa kwibalamako.” Mukulumpe wayuka Mizhilo mu San Diego, California waamba’mba kumanyika bakote “kyo kintu kikatampe kibena kwambiwapo mu bije bya mizhilo ano moba.” Kabiji wanungapo amba: “Namona mu myaka ya kulutwe kwe luno lukatazho lukabaya bingi.”
• Mu muzhi wa Canterbury, New Zealand, mubena kulenga bingi moyo mambo bakote babena kwibamanyika bingi ku ba mu bisemi byabo ne kwibangata mali, kikatakata umvwe mu kyokyo kisemi muji bengijisha bizhima, kutoma malwa, nangwa kukaya bisela byalubekyo. Kibelengelo kya kumanyika bakote mu uno muzhi kyaijileko bingi palutwe kufuma pa 65 mu mwaka wa 2002 kukafika pa 107 mu 2003. Mukulumpe wa kije kimo kizhikijila bakote waamba’mba “kino kibelengelo ke kichechetu mambo bakote babena kumanyikwa bavula bingi.”
• Pepala wa byambo wa Japan Times washimuna’mba kije kya Japan Federation of Bar Associations kyakambizha’mba “bakote babena kumanyikwa kikebewa kwibatako bingi muchima kukilatu ne baana babena kumanama nangwa lumanamotu lukwabo.” Mambo ka? Pepala wa Times washimuna’mba: “Lumanamo lwa baana nangwa lwa bamulume ne mukazhi lwapusana bingi na lwa bakote, mambo bakote umvwe ke bamanyikwe kibekala bingi ku muchima. Bakote kibakola bingi ku muchima umvwe baana babo bakwisemena ke bebamanyike, kabiji kafulumende naye ne bakulumpe ba bipamo mu mapunzha apusana pusana batalapotu meso onka.”
Bino bya kumwenako bicheche bya bibena kubiwa mu ntanda bitulengela kushikisha amba: Mambo ka bakote kyo basuujilwa, kabiji mambo ka o bebamanyikila? Nanchi bintu bikawama nyi? Bi ka byakonsha kutekenesha bakote?