Ene Mambo Nowa o Atajilwe Bulongo ku Meso a Lesa Ene Mambo o Twafwainwa Kuteshako Muchima

ATWEBA bavula tuvuluka bimye byo twaumvwinepo byambo byanema bingi. Kechi tuvulukatu mpunzha ko twajinga ne bintu byo twaubilenga pa kyokyo kimye ne, tuvuluka ne byo twaubilepo pa kumvwa byobyo bintu. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Nowa kechi walubilemo juba jo atambwijilemo byambo kufuma kwi Yehoba Lesa, Nkambo mwina bintu byonse ne, mambo kafwako byambo byanemene kukila byobya byo atambwijile ne. Yehoba waambile’mba wafuukulapo konauna “bantu bonse.” Wabujile Nowa kufiika bwato bukatampe bwakupulukilamo aye ne kisemi kyanji ne banyama bapusana pusana.—Ntendekelo 6:9-21.

Nga Nowa waubilepo byepi? Nanchi wasekejile pa kumvwa bino byambo nyi, inyi wijizhañenye? Nga mukazhanji ne baana banji wibabujile’mba ka? Baibolo kechi waambapo pa kino ne. Witubulakotu’mba: “Byo byo aubile Nowa, monka mo amukambizhizhe Lesa, mo mo aubijile.”—Ntendekelo 6:22.

Kino ke kishinka kyanema bingi, mambo kyalumbulula kine kintu kyalengejile Nowa kutalwa bulongo ku meso a Yehoba; Nowa wakebelenga kuba kintu kyonse Lesa kyo amukambizhe kuba. (Ntendekelo 6:8) Ñanyi kintu kikwabo kyalengejile Nowa kutalwa bulongo ku meso Lesa? Mukumbu wa buno bwipuzho wanema bingi mambo twafwainwa kwikala byonka byajinga Nowa pa kuba’mba tukapuluke kimye Lesa kyo akafumyapo jibiji bubi panopantanda. Twayai patanshi tukimone bwikalo bwa kwa Nowa byo bwajinga Muyulo saka akyangye kufika.

Bandemona Baishile Panopantanda

Nowa waikeleko mu moba a kala kene. Wasemenwe panyuma ya kupitapo myaka kiumbi kimo kufuma kimye kyalengejilwemo muntu mutanshi. Pa kyo kya kimye, bantu kechi baikalanga mu makelo sabaji na nsuki yazakalala ne kumweka kukonyangala byonka bilanguluka bantu bavula lelo jino ne. Kabiji kechi baendangatu na kululumba sabasenda ne bichi mu maboko ne. Babundanga byela bya kapotwe ne lubemba, kabiji kampe Nowa byo byo aingijishenga pa kufiika bwato. Kabiji kwajinga ne byombesha. Bantu basongwelenga ne kusongolwa, kusema baana, kujima kajo ne kulela bilelwa. Bapotanga ne kupotolola. Onkao mambo, bwikalo bwa mu oa moba bwajingatu byonka byo buji mu ano moba etu a lelo.—Ntendekelo 4:20-22; Luka 17:26-28.

Pano bino kuji mashinda amo bwikalo bwa mu oa moba mo bwapusena na bwa lelo. Lupusano lumo ke lwa kuba’mba pa kyo kya kimye bantu baikalanga myaka yavula. Bafikizhanga myaka kukila pa 800. Nowa waikele myaka 950; Adama waikele myaka 930; nkambo yanji Nowa aye Metusela waikele myaka 969.a—Ntendekelo 5:5, 27; 9:29.

Lupusano lukwabo lwatongolwa mu Ntendekelo 6:1, 2, lwaamba’mba: ‘Kabiji bantu byo batatwile kuya na kuvula pano panshi, ne bana babakazhi ke basemwe kwi abo, baana ba Lesa byo bebamwene baana ba bantu ba bakazhi byo baji ba buya, bebasongwelenga bonkaba bo basalulwile ke bakazhi babo.’ Bano ‘baana ba Lesa’ bajinga bamalaika bafumine mwiulu ne kuvwala mibiji ya buntu ne kwikala panopantanda na bantu. Lesa kechi ye wibatumine ne; kabiji kwiya kwabo kechi kwakwashishepo bantu ne. Bano bamalaika “balekele bwikalo bwabo bene” mwiulu ne kwiya panopantanda na kulaala na banabakazhi ba buya. Bano baishile kwikala bandemona.—Yuda 6.

Bano bamalaika basatukile byo bajinga baluwankana ne kwikala na ngovu yakila kabiji ne kujimuka bingi, baikezhe bantu bufinda. Kabiji kyamweka bo bajinga na ngovu ya kutangijila bantu ne kwibayanjisha. Bano bamalaika kechi baubilanga bintu mu bufyamfya byonka biji mbanzhi ubila bintu ku mbaji kuchina’mba bakamuyuka ne. Abo baubilangatu pa lwañenene bintu bya bumvu byabujile kuyilamo na lunengezho lwa Lesa.

Bano bamalaika baana ba Lesa baubile bulalelale na banabakazhi, ne banabakazhi nabo basemene baana bakijilemo ngovu. Baishile kuyukanyikwa mu Kihebelu amba “Banefile.” Betubula kuba’mba: ‘Banefile bajinga pano pa ntanda mu oa moba ne mu moba akwabo a kulutwe namo, bana ba Lesa byo bebasongwele bana ba bakazhi ba bantu ne kusemenamo baana. Bano baana bo babiyangala, bonka bajingako kala, bo bantu bayile ne nkuwa.’ (Ntendekelo 6:4) Bano Banefile bachinwanga bingi. Kyambo kya kuba’mba “Banefile” kilumbulula’mba ‘baponeshañana,’ nangwa’mba, aba baponesha bakwabo panshi. Baipayañananga kabiji ne byubilo byabo bya bumbanzhi kyamweka biji ne mu bishimi bya ku kala.

Bulanda bwa Muntu Waoloka

Baibolo walondolola kino kisemi amba kyakijilemo bingi kuba byubilo byatama. Waamba’mba: ‘Bubi bwa bantu bwatamishe pano pa ntanda, ne milanguluko yonse ya mu michima yabo byo yajingatu yatama kikuputu. . . . Panopantanda payujiletu bukapondo. . . . Bantu bonse batamishe mashinda abo panopantanda.’—Ntendekelo 6:5, 11, 12.

Bino byo byajinga Ntanda yo ajingamo Nowa. Kupusanako na bantu bo aikalanga nabo, “Nowa wajinga muntu waoloka” “waendelenga na Lesa.” (Ntendekelo 6:9) Kino kechi kyapelele muntu waoloka kwikala na bantu babula koloka ne. Kyamweka Nowa kyamukolanga bingi ku muchima na mambo a bintu byo baambanga bantu ne kuba! Kyamweka wiumvwinenga byonka biumvwanga Lota, muntu mukwabo waoloka wajingako panyuma ya Muyulo. Lota waikalanga na bantu babi ba mu Sodoma kabiji waubile ‘bulanda na mambo a bwikalo bwa bunya bwa babi mambo awa muntu waoloka, byo aikajile mwi abo ne kwibamona ne kwibomvwa, bamanyikilenga muchima wanji waoloka pa juba pa juba, na byubilo byabo bya bumpupabizhila.’ (2 Petelo 2:7, 8) Kyamweka byo byo kyajinga ne kwi Nowa.

Nanchi mwauba bulanda na mambo a bintu bya kukumya bibena kumvwanyika nangwa na mambo a byubilo byatama bibena kuba bantu baji koko ko muji nyi? Umvwe ibyo, ko kuba’mba mwakonsha kuyuka biumvwanga Nowa. Akifwanyikizhaitu byo kyamukatezhepo kuchinchika pa myaka 600 ya kwikala na bantu babula koloka, mambo ino yo myaka yo ajinga nayo kimye kyaishile Muyulo. Wakebeshe bingi kuba’mba bubi bonse bupwe!—Ntendekelo 7:6.

Nowa Wakosele pa Kuba’mba Apusaneko na Bakwabo

Nowa “wajinga muntu walumbuluka mukachi ka bantu ba mu yoya myaka.” (Ntendekelo 6:9) Baibolo waamba’mba wajinga walumbuluka mukachi ka bantu ba mu yoya myaka, kechi mu mweno yabo ne. Mu jishinda jikwabo, wajinga walumbuluka ku meso a Lesa, bino ku meso a bantu ba mu yoya myaka Muyulo saka akyangye kwiya bamumonanga’mba kileya. Twakonsha kusumininwa’mba kechi wajinga na ndangulukilo yajingapo na bonse ne, kabiji kechi wivwanganga mu byakisangajimbwe ne byubilo bincha byajingako mu yoya myaka ne. Akifwanyikizhai bantu byo bamumwenenga kimye kyo atatwile kufiika bwato! Kyamweka bamusekelenga ne kumwendeleka. Kechi baketekejile’mba bintu byo abena kwamba bikobiwa ne.

Kabiji bintu Nowa byo bamubujile kwi Lesa kechi wibifile ne; Baibolo waamba’mba, wajinga “musapwishi wasapwijilenga bololoke.” (2 Petelo 2:5) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Nowa wayukile’mba bakamulengululanga. Mushakulu wanji aye Enoka wajinga muntu waoloka waambile’mba Lesa ukaleta lonaiko pa babi. Kyamweka kino kyalengejile Enoka kupatwa, nangwa kya kuba Lesa kechi waswishishe balwanyi banji ku mwipaya ne. (Ntendekelo 5:18, 21-24; Bahebelu 11:5; 12:1; Yuda 14, 15) Na mambo a Satana, bandemona, Banefile kabiji ne bantu bavula babujilenga kukeba kumumvwa, Nowa wakebewenga kukosa kabiji ne kwikala na lwitabilo mu bulume bwa Yehoba bwa kumulamawizha.

Aba bengijila Lesa bebashikwa bingi ku bantu babula kumwingijila. Ne Yesu Kilishitu naye bamushikilwe kubikapotu ne bonse bamulondejilenga. (Mateo 10:22; Yoano 15:18) Nowa wakosele pa kwingijila Lesa nangwa kya kuba bantu ba mu yo ya myaka kechi bateleko muchima ne. Wayukile kuba’mba kutalwa bulongo kwi Lesa ko kwanemene kukila kutalwa bulongo ku bantu bashikilwe Lesa. Kabiji Nowa watajilwe bulongo kwi Lesa.

Nowa Wateleko Muchima

Byonka byo twamona kala, Nowa wakosele pa kusapwila ku bantu. Nga bano bantu baubilenga byepi pa byambo byo ebasapwijilenga? Baibolo waamba’mba Muyulo saka akyangye kwiya, bantu “bajilenga ne kutoma, basongwelenga ne kusongolwa, kutwala ne ku aja juba jo atwelele mu bwato Nowa, nanchi kechi bayukile” nangwa’mba kechi bateleko muchima ne, “poso byo aishile muyulo, ne kwibalobesha bonse shata.” Bakankelwe kumvwina lujimuno.—Mateo 24:38, 39.

Yesu waambile’mba byo byo kikekala ne mu moba etu. Pa myaka kukila pa kitota kimo, Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kujimuna bantu kuba’mba Yehoba bukumotu akafikizhe nkebelo yanji ya kuleta ntanda ipya ya bololoke. Nangwa kya kuba bantu bavula baumvwina luno lujimo, bantu bakukankalwa kubala panopantanda kechi batako muchima ne. Na mambo a kukeba ‘kwikivulama kino,’ balengulula lufunjisho lo tufunjilako ku Muyulo kabiji ne kuba’mba kechi wajingako ne.—2 Petelo 3:5, 13.

Pa kuba Nowa aye wateleko muchima. Waketekejile bintu Yehoba Lesa byo amubujile. Lukokelo lwanji lwamulengejile kupuluka. Mutumwa Paulo wanembele’mba: ‘Ko ku lwitabilo Nowa, byo bamujimwine kwi Lesa mambo a bintu byaji bikyangye ku mweka, pa kwakamwa Lesa, wafiikijile jimo bwato bwa kupulwishamo ba mu nzubo yanji.’—Bahebelu 11:7.

Kya Kumwenako kya Kulondela

Bwato bo afiikile Nowa bwabayile bingi—mambo mu bula bwalepele kukila kibanza kya mpila, kabiji kuya peulu bwalepele nobe kishimikwa kya mazubo asatu akatentakanya. Bwalepele kukila bwato bwakijilemo kubaya bo batelanga’mba Wyoming, mambo abo bwakijilepo na mamita kukila pa 30 mu bula. Pano bino, buno bwato kechi bwajinga nobe mato o twayuka ne; abo bwatumpaukilenga pa mema. Nangwa byonkabyo, pakebewenga busendwe bwine pa kwibufiika. Kabiji bebushingile manonokela mukachi ne pangye. Kampe papichile myaka kukila pa 50 pa kwibufiika bonse.—Ntendekelo 6:14-16.

Kufiika bwato kechi ye yenkatu mwingilo ye aingijile Nowa ne. Wasungile ne kajo kakujisha kisemi kyanji ne banyama pa mwaka umo. Muyulo saka akyangye kwiya, waletele banyama pamo ne kwibatwezha mukachi. “Nowa waubile byonsetu byo amukambizhizhe Yehoba.” Byo kyamusangajikilepo pa kunengezha bintu byonse kabiji ne Yehoba washinka ne kinzhilo kya bwato!—Ntendekelo 6:19-21; 7:5, 16.

Kepo Muyulo aishile. Mvula wanokele moba 40 mute ne bufuku. Bonse baikajile mu bwato mwaka mutuntulu kufikilatu ne mema onse byo aumine. (Ntendekelo 7:11, 12; 8:13-16) Babi bonse bafwile. Nowa yenkatu ne kisemi kyanji bo bonka bapulukile ne kwikala pantanda yatokeshiwe pa kyo kya kimye.

Baibolo waamba’mba Muyulo wa ntanda yonse wa mu moba a Nowa ‘waaluka ke wa kumwenako.’ Mu ñanyi jishinda? Tutanga’mba: “Bya mwiulu bya katataka ne ntanda, byalaminwa ku mujilo ku aja jiwi jimo jonka, kutengela juba ja kije ne ja lonaiko lwa bantu babulwa kwakamwa Lesa.” Nangwa byonkabyo, kukekala bantu bakapuluka byonka byo kyajinga mu moba a Nowa. Yukai’mba “Nkambo wayuka kupokolola banemeka Lesa mu lweseko.”—2 Petelo 2:5, 6, 9; 3:7.

Nowa wajinga muntu waakamwanga Lesa, kabiji waolokele mukachi ka kisemi kyaluwankana. Wakokelanga Lesa mu byonse. Wakosele pa kuba byawama nangwa kya kuba wayukile’mba kuba bino kukamulengela kumutala bibi ne kumushikwa ku bantu babulanga kukeba kwingijila Lesa. Umvwe ketulondele byajinga Nowa, ne atweba tukatalwa bulongo kwi Lesa kabiji ne kwikala na luketekelo lwa kukapuluka ne kutwela mu ntanda ipya ibena kwiya.—Masalamo 37:9, 10.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 5]

Byubilo bya bumbanzhi bya Banefile kyamweka biji ne mu bishimi bya ku kala

[Kipikichala pa peja 7]

Umvwe ketulondele byajinga Nowa, ne atweba tukatalwa bulongo kwi Lesa

[Picture Credit line on page 5]

Alinari/Art Resource, NY