Yehoba Kechi Wibalekelela Bazhijikwa Banji Ne
‘[Yehoba] kechi wibalekelela bazhijikwa banji ne; Abo balamwa myaka ne myaka.’—SALA. 37:28.
1, 2. (a) Ñanyi bintu byaubiwenga mu myaka kitota kya bujikumi B.C.E. byaletele lweseko ku buzhile bwa bakalume ba Lesa? (b) Ñanyi bintu bisatu Yehoba mo azhikijile bantu banji bazhijikwa?
MWAJINGA mu myaka kitota kya bujikumi B.C.E. bakalume ba Yehoba po bafwainwe kufuukula bya kuba. Nkondo ya mulwabo beikepeshesheko pacheche, kabiji kino kyalengejile bena Isalela ba mu bisaka bya ku kabeta ka ku buyeke kwikalako mutende pacheche. Mfumu ye batongwele aye Yeloboma, wapelawizhizhe kwizhikijila kupichila mu kulenga bupopweshi mu Kyalo kyanji. Wakebele bangikazhi banji kumukokelanga. Nga bakalume bakishinka ba Yehoba baubilepo byepi? Abya bafwainwe kutwajijila kwikala bazhijikwa kwi Lesa ye bapopwelanga nyi? Bavula byo byo baubile, kabiji Yehoba wibamwenenga byo balaminenga buzhile bwabo.—1 Mfu. 12:1-33; 2 Moba. 11:13, 14.
2 Ne lelo jino, buzhile bwa bakalume ba Lesa bubena kwesekwa. Baibolo witujimuna’mba: “Tekanyai, mulabenga ne kukenkenta: mulwanyi wenu Diabola, nobe bokwe wimba, upitañana na kusaka ye ayuka kuja.” Abya twakonsha ‘kumwimena kasa twakosa mu lwitabilo lwetu nyi’? (1 Pe. 5:8, 9) Twayai twisambe pa bintu bimo byaubiwenga kimye Mfumu Yeloboma kyo bamuswanyikile mu 997 B.C.E. ne kumona byo twakonsha kufunjilako. Mu byobya bimye byakatezhe, bakalume bakishinka ba Yehoba bamanyikilwenga. Kabiji kwajinga ne bantu basendukile mu lwitabilo bakonsheshe kwibongola kimye kyo baingijilenga mingilo yakosa. Mu bino bintu byonse, Yehoba kechi wibashile banji bazhijikwa ne, kabiji ne lelo jino kechi ukebasha ne.—Sala. 37:28.
Mu Bimye bya Lumanamo
3. Mambo ka bukalama bwa Mfumu Davida kyo bwabujile kukanama?
3 Twayai patanshi twisambe pa bintu byo byajinga Yeloboma byo aikele mfumu. Byambo bya Mana 29:2 byaamba’mba: “Babi umvwe balama bantu, bantu ke babinze.” Kimye kya bukalama bwa Mfumu Davida wa bena Isalela ba kala, bantu kechi babinzhilenga ne. Davida kechi wajinga walumbuluka ne, bino wajinga wazhijikwa kwi Lesa ne kumuketekela. Bukalama bwa kwa Davida kechi bwakanamine ne. Yehoba walayañene na Davida amba: “Kisaka kyobe ne bufumu bobe bikakosatu po kikupu; ne jitanda jobe jikekalanga myaka ne myaka.”—2 Sam. 7:16.
4. Mapesho eyowelenga bantu mu bukalama bwa kwa Solomone aimenejile pa kuba ka?
4 Bukalama bwa mwananji Davida aye Solomone bwatendekele bingi bulongo kabiji bwayilenga na kubaya kya kuba bwakonsheshe kwimenako ne Bukalama bwa Myaka Kiumbi Kimo bwa kwa Yesu Kilishitu. (Sala. 72:1, 17) Kafwako nangwa kisaka kimo pa byobya bisaka 12 bya bena Isalela kala kyakonsheshe kusatuka ne. Nangwa byonkabyo, mapesho eyowelenga Solomone ne bangikazhi banji aimenejile pa kwikala bakishinka. Yehoba waambijile Solomone amba: “Inge ukendengatu mu malamuna ami, ne kuba byo natongola, ne kulama mikambizho yami yonse, ne kwendela monka, apa bino byambo byami byo naambile kwi bashobe ba Davida nkebifikizha kwi obewa. Kabiji ne amiwa nkekalanga mukachi ka bena Isalela, kechi nkebaleka bantu bami bena Isalela ne.”—1 Mfu. 6:11-13.
5, 6. Ki ka kyafuminemo Solomone byo alekele kukokela mizhilo ya Lesa?
5 Solomone byo akotele, walekele kwikala wa kishinka kwi Yehoba, kabiji watendekele kupopwela balesa ba bubela. (1 Mfu. 11:4-6) Solomone watendekele pachepache kuleka kukokela mizhilo ya Yehoba ne kwikala wakanama. Wamanyikilenga bingi bantu kya kuba’mba ne kimyetu kyo afwile, bantu batwajijile na kwijizhañanya pe aye ku mwananji wamuswaine aye Lehoboma, kabiji bamulombele’mba ebalamenga bulongo. (1 Mfu. 12:4) Yehoba waubilepo byepi Solomone byo alekele kwikala wa kishinka?
6 Baibolo witubula’mba: “Yehoba wamuzhingijile Solomone na mambo a kufumya muchima wanji kwi aye . . . Lesa wa Isalela, yenka wamumwekejile jibiji.” Yehoba wamwambijile Solomone amba: “Byo wauba kino . . . ne kulama lulayañano lwami ne malamuna ami o nakulayile ne, pano kinetu nkakwangata bufumu ne kwibupana kwi kalume wobe.”—1 Mfu. 11:9-11.
7. Nangwa kya kuba Solomone wakainwe, Yehoba wazhikijile byepi bantu banji bazhijikwa?
7 Yehoba kepo atumine ngauzhi Ahiya na kushinga muntu wafwainwe kupokolola bantu mu lumanamo. Uno muntu wajinga Yeloboma, kabiji wajinga muntu wajimuka bingi waingilanga mu bufumu bwa kwa Solomone. Nangwa kya kuba Yehoba waikele wa kishinka ku lulayañano lwa Bufumu lo alayañene na Davida, waswishishe kuba’mba bisaka 12 byabanwepo pabiji. Bisaka jikumi byapainwe kwi Yeloboma. Kabiji bisaka bibiji byashajile mu kisemi kya kwa Davida, byaimenejilwengako na Mfumu Lehoboma. (1 Mfu. 11:29-37; 12:16, 17, 21) Yehoba waambijile Yeloboma amba: “Umvwe ukañumvwenga mu byonse byo nkakukambizhanga, ne kwenda mu mashinda ami, ne kuba byawama ku meso ami saka ulama malamuna ami ne mikambizho yami, byonka byaubanga kalume wami Davida, amiwa nkekala nobe, ne kwikajika kisaka kyobe kikupu, byonka byo namwikajikile Davida kisaka kyanji, kabiji nkakupa bena Isalela ke bobe.” (1 Mfu. 11:38) Yehoba wazhikijile bantu banji ne kwibamwenapo jishinda ja kwibakabulwilamo mu lumanamo.
8. Meseko ka apitamo bantu ba Lesa lelo jino?
8 Lelo jino lumanamo ne nshiji byasampukila ne pakatele. Musapwishi 8:9 waamba’mba: ‘Muntu wauba bunkambo pa muntu mukwabo mu kumuyanjisha.’ Bujimbijimbi mu bya busulu ne bukalama bwa mazhika kanwa byakonsha kulengela bwikalo kutama. Bantangi ba mu kafulumende, mu bya busulu, ne mu bupopweshi javula kechi bekala bakumwenako bawama ne. Onkao mambo, byonka byajinga muntu waoloka Lota, ne bazhijikwa ba Lesa lelo jino ‘baubisha bulanda na mambo a bwikalo bwa bunya bwa babi.’ (2 Pe. 2:7) Nangwa kya kuba twibikako na kulondela mizhilo ya Lesa kwa kubula kuba kiwowo ku bantu, javula bakalama bakanama betumanyika bingi.—2 Timo. 3:1-5, 12.
9. (a) Yehoba waubapo kala ka pa kuba’mba apokolole bantu banji? (b) Mambo ka o twakonshesha kuketekela’mba Yesu ukatwajijila kwikala wa kishinka kwi Lesa?
9 Nangwa byonkabyo, twayuka bukine bwanema bwa kuba’mba: Yehoba kechi wibalekelela bantu banji bazhijikwa ne! Akilangulukaitu pa byo aubapo kala pa kufumyapo bakalama batemwa mazhika kanwa. Bufumu bwa Lesa bwa Bumesiasa buji mu maboko a kwa Kilishitu Yesu bwaikajikwa kala. Yesu Kilishitu watendekele kulama mwiulu pepi nobe myaka kitota kimo kyapitapo. Katatakatu akapokolole boba bakamwa jizhina ja Lesa. (Tangai Lumwekesho 11:15-18.) Yesu wamwesha kala amba aye wajinga wa kishinka kwi Lesa kufikatu ne ku lufu lwanji. Kechi ukalengesha bumvu bangikazhi banji, byonka byaubile Solomone ne.—Hebe. 7:26; 1 Pe. 2:6.
10. (a) Twakonsha kumwesha byepi amba tunemeka Bufumu bwa Lesa? (b) Umvwe ke tupite mu meseko, twakonsha kusumininwa ka?
10 Bufumu bwa Lesa ke kafulumende wa kine ukapwisha lumanamo lonse. Tumweshatu bukishinka kwi Yehoba Lesa ne ku lunengezho lwanji kwapwa. Byo twaketekela kya kine mu Bufumu, kechi twichina kala na bantu ba ino ntanda bakana Lesa ne, kabiji twibikako na kwingila mingilo yawama. (Titu. 2:12-14) Twesekesha na ngovu kwikala babula biko bya ino ntanda. (2 Pe. 3:14) Kikale tubena kupita mu makatazho a mutundu ka luno, twaketekela amba Yehoba uketuzhikijila umvwe lwitabilo lwetu lwaesekwa. (Tangai Salamo 97:10.) Kabiji Salamo 116:15 witulaya’mba: “Lufu lwa bazhijikwa banji lo lwa buneme ku meso a Yehoba.” Bakalume ba Yehoba banema bingi kwi aye kya kuba’mba kechi wakonsha kuleka’mba bazhiye bonse ne.
Inge Kwaikala Bantu Basenduka mu Lwitabilo
11. Yeloboma waikele byepi kwa kubula bukishinka?
11 Bukalama bwa Mfumu Yeloboma bwakonsheshe kutekenesha bantu ba Lesa. Pano mu kifulo kya byobyo, byubilo byanji byalengejile bukishinka bwabo kwi Lesa kwesekwa. Byo abujile kutondwa na munema ne jishuko janji ja kwikala mfumu, Yeloboma watendekele kumonapo mashinda a kukoseshamo bufumu bwanji. Watendekele kulanguluka’mba: “Inge bano bantu bayenga na kutapisha bitapisho ku nzubo ya Yehoba ku Yelusalema, michima yabo isakwalulukila jibiji kwi nkambo yabo, Lehoboma, mfumu wa bena Yuda, ne abo bakangipaya ne kubwela bakabwela kwi Lehoboma mfumu wabo wa bena Yuda.” Onkao mambo, Yeloboma waleteleko bupopweshi bungi bwa kupopwela baana ba bañombe babiji. “Ponkapo wabikile umo mu Betele, ne mukwabo mu Danyi. Kabiji kino kintu kyaletele bubi, mambo bantu bamo bayilenga ku Betele ne bakwabo nabo bayilenga ku Danyi. Kabiji watungile ne nzubo ya patuntama, ne kusalulula bañanga mu bantutu, babujilwe bena Levi.” Yeloboma wafuukwile mwine mu muchima wanji, kabiji ‘watongwele kijiilo kya bena Isalela,’ ne kutuntuka “ku kyakusokelapo na kusoka byakufutumuna.”—1 Mfu. 12:26-33.
12. Bazhijikwa ba Lesa baikalanga mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke baubilepo byepi Yeloboma byo alengejile bantu kutendeka kupopwela mwana ñombe mu Isalela?
12 Nga bazhijikwa ba Lesa bajinga mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke baubilepo byepi? Byonka byajinga bashakulu babo bakishinka, ne bena Levi baikalanga mu yoya mizhi yapainwe kwi abo mu kibunji kya mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke bapelawizhizhe kuyuka mwakubila. (Lupu. 32:26-28; Bala. 35:6-8; Mpitu. 33:8, 9) Bashile bya buswanyi byabo, ne kuya na bisemi byabo ku kabeta ka ku bulenge bwa Yuda, ko bakatwajijile na kupopwela Yehoba kwa kubula lukatazho ne. (2 Moba. 11:13, 14) Bena Isalela bakwabo bakikelenga mu Yuda kimye kicheche bafuukwilepo kwikajijila mu kifulo kya kubwela ku ntanda yabo. (2 Moba. 10:17) Yehoba wamwesheshe jishinda ja kubwelelamo ku mpopwelo ya kine pa kuba’mba bisemi bya kulutwe bya mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke bikakonshe kuleka kupopwela mwana ñombe ne kubwelamo ku Yuda.—2 Moba. 15:9-15.
13. Mu ano moba, bantu basenduka mu lwitabilo beseka byepi bantu ba Lesa?
13 Bantu basenduka mu lwitabilo ne byubilo byabo bilengesha bingi moyo bantu ba Lesa lelo jino. Bakalama bamo baeseka kulenga bupopweshi bwa Kyalo, ne kukanjikizha bantu bamo kuba’mba balondelenga. Bantangi ba mu Kilishitendomu, ne bantu bakwabo bejantula baeseka kwimwesha nobe ye mukoka wazhila wa ku mupashi. Nangwa byonkabyo, bukine ke bwa kuba’mba mu bena Kilishitu bakine mo monkatu muji bashingwa ba kine, bo balenga “mukoka wazhila.”—1 Pe. 2:9; Lum. 14:1-5.
14. Twafwainwa kubapo byepi pa milanguluko ya bantu basenduka mu lwitabilo?
14 Byonka byajinga bena Levi bakishinka bajingako mu myaka kitota kya bujikumi B.C.E., ne bazhijikwa ba Lesa lelo jino kechi bajimbaikwa na milanguluko ya bantu basenduka mu lwitabilo ne. Bashingwa ne balunda nabo bena Kilishitu bapelawizha kuchinuzhuka ne kukana milanguluko ya bantu basenduka mu lwitabilo. (Tangai Loma 16:17.) Byo twifuukwila kukokela bantangi ba mu kafulumende mu bintu byo boba ne kubula kwitumpa mu milukuchi ya ino ntanda, tumwesha buzhile bwetu ku Bufumu bwa Lesa. (Yoa. 18:36; Loma 13:1-8) Tukana byambo byamba boba bebepekezha kwingijila Lesa aku saka bamukana mu byubilo byabo.—Titu. 1:16.
15. Mambo ka o twafwainwa kwikela bakishinka kwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana’?
15 Kabiji langulukai ne pa kishinka kya kuba’mba Yehoba wamwesha jishinda ku bantu ba michima ya kishinka ja kufuminamo mu ino ntanda ibi, mu ñambilo ya kifwanyikizho, ne kuya mu paladisa wa ku mupashi ye abikako. (2 Ko. 12:1-4) Byo tuji na michima ya lusanchilo, tulamachila kwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana ye apa nkambo yanji bukulumpe bwa bantu ba ku nzubo yanji, amba apanenga kajo pa kimye pafwainwa.’ Kilishitu wapana bukulumpe ku uno kalume “bwa bintu byanji byonsetu.” (Mat. 24:45-47) Onkao mambo, nangwa kya kuba atweba bonse pa muntu pa muntu kechi twaumvwisha mwatazha jibumba ja kalume pa bintu bimo byaubiwa ne, kino kechi kyafwainwa kwitulengela kukana kuba byo betubula nangwa kubwela mu ntanda ya kwa Satana ne. Mu kifulo kya byobyo, buzhile bwitulengela kwipelula ne kupembelela mwine Yehoba kuba’mba ayuke mwakutazha bintu.
Pa Kwingila Mingilo Itupa Lesa
16. Ñanyi mwingilo watambwijile ngauzhi wa ku Yuda?
16 Yehoba wamukaine Yeloboma byo asatukile. Watumine ngauzhi kufuma ku Yuda ne kuya ku kabeta ka ku buyeke ku Betele na kumonañana na Yeloboma byo apainenga mulambo pa kya kusokelapo bitapisho. Ngauzhi wafwainwe kwamba mambo a luzhachisho kwi Yeloboma. Kine, uno wajinga mwingilo wakosa.—1 Mfu. 13:1-3.
17. Yehoba wazhikijile byepi kalume wanji?
17 Yeloboma wazhingijile bingi byo aumvwine byambo bya Yehoba bya luzhachisho. Watanyikile kuboko kwanji kwi kalume wa Lesa, ne kukambizha bantu bajinga kwipi amba: “Mukwatai!” Pano bino kyaubiletu nobe mu kukopa kwa jiso, aba bantu saka bakyangye kuba bino, “kuboko kwanji ko atanyikile kwapapile, ne kukonsha kwikuvunga jibiji ke ne. Kepo kyakusokelapo kyaabenepo kabiji buto bwasukumukilepo.” Yeloboma wakankelwe ne kya kuba, kepo aambijile ngauzhi amba amusashijileko kwi Yehoba ne kulomba’mba kuboko kwanji kwapapile kubwele ke kutuntulu. Ngauzhi waubijile monkamo, ne kuboko kwabweleletu pakala. Onkao mambo, Yehoba wazhikijile kalume wanji kuchina kumuba kyatama.—1 Mfu. 13:4-6.
18. Yehoba wituzhikijila byepi byo tutwajijila kwa kubula moyo na kumwingijila mwingilo wazhila?
18 Ne atweba byo twingila mu bukishinka mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga, kimo kimye tutana bantu babula kwitutambwila kabiji bakanama. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Bino kechi twafwainwa kulefulwa ne kuleka kwikala na mukovyokovyo wetu mu mwingilo ne. Byonka byajinga ngauzhi wabula kutongolwa pa jizhina wajingako mu moba a kwa Yeloboma, ne atweba tuji na jishuko ja ‘kumwingijilanga [Yehoba] kwa kubula moyo.’a (Luka 1:74, 75) Nangwa kya kuba lelo jino kechi tuketekela kukwashiwa mu jishinda ja kukumya ne, bino Yehoba wituzhikijila atweba Bakamonyi banji kupichila mu mupashi wanji wazhila ne bamalaika. (Tangai Yoano 14:15-17; Lumwekesho 14:6.) Lesa kechi ukalekelela boba batwajijila na kwamba mambo anji kwa kubula moyo ne.—Fili. 1:14, 28.
Yehoba Ukazhikijila Bantu Banji Bazhijikwa
19, 20. (a) Mambo ka o twakonsha kusumininwa amba Yehoba kechi uketusha ne? (b) Mepuzho ka o tukesambapo mu mutwe walondelapo?
19 Yehoba ye Lesa wetu wazhila. (Lum. 15:4; 16:5) Aye “ye wa bupe [wazhila] mu mingilo yanji yonse.” (Sala. 145:17) Kabiji Baibolo witulaya’mba: ‘Ukalama jishinda ja bazhijikwa banji.’ (Mana. 2:8) Umvwe ke bapite mu meseko, kwibambila milanguluko ya bantu basenduka mu lwitabilo, nangwa kwingila mwingilo wakosa, bazhijikwa ba Lesa baketekela’mba Yehoba ukebatangijila ne kwibakwasha.
20 Pano atweba bonse umo umo kyo twafwainwa kulangulukangapo ke kya kuba’mba: Ki ka kikankwasha kutwajijila kwikala wa kishinka kwi Yehoba umvwe kya kuba lumanamo nangwa meseko byaiya pe amiwa? Mu ñambilo ikwabo, nakonsha kukosesha byepi buzhile bwami kwi Lesa?
[Tubyambo twa mushi]
a Kikale ngauzhi watwajijile na kukokela Yehoba nangwa ne, kabiji ne kyamumwekejile bikambiwapo mu mutwe walondelapo.
Musakukumbula’mba Ka?
• Yehoba wamwesha byepi amba kechi usha bazhijikwa banji inge kebamaname ne?
• Twafwainwa kuba byepi na bantu basenduka mu lwitabilo ne byambo byabo?
• Yehoba uzhikijila byepi banji bazhijikwa byo bengila mwingilo wa bwina Kilishitu?
[Maapu/Kipikichala pa peja 5]
(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)
BUFUMU BWA KU KABETA KA KU BUYEKE (Yeloboma)
Danyi
SHEKEMA
Betele
BUFUMU BWA KU KABETA KA KU BULENGE (Lehoboma)
YELUSALEMA
[Kipikichala]
Yehoba kechi washile bazhijikwa banji kimye Yeloboma kyo atendekeshe kupopwela mwana ñombe ne
[Kipikichala pa peja 3]
Mapesho eyowelenga Solomone ne bangikazhi banji aimenejile pa kwikala bakishinka