Mwayuka Nyi?
Bishinka ka byabula mu Baibolo bilumbulula’mba Yesu waikeleko panopantanda?
▪ Banembi bavula bajingako mu moba a kwa Yesu bamwambapo. Umo wajinga Cornelius Tacitus wanembele pa bufumu bwa bena Loma. Pa mambo a mujilo wasokele muzhi wa Loma mu 64 C.E., Tacitus washimikizha’mba Ndamakyalo Nelo ye walengejile’mba muzhi onaike. Waambile’mba Nelo wabepejile jibumba jayile nkuwa ja bena Kilishitu. Wanembele’mba: “Kilishitu kwafuma jizhina jabo, bamwipayile na lūsa kufuma kwi Pontiusa Pilato mu kimye kya bukalama bwa kwa Tibeliusa.”—Annals, XV, 44.
Shayuka wa mpito Flavius Josephus naye waambilepo pe Yesu. Byo aambilenga pa bintu byamwekele kufuma kimye kyafwile Fesatusa ndamakyalo wa Bayudea mwina Loma nobe mu 62 C.E., kufika ne kimye kyamuswaine Albinus, Josephus waamba’mba Ñanga Mukatampe Ananyasa “wapwizhizhe pamo bamitonyi ba mu kije kya Saniedilini ne kuleta mwanamulume wa jizhina ja Yakoba, mulongo wa kwa Yesu watelwanga’mba Kilishitu, ne bakwabo amba bebachibile mambo.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).
Mambo ka Yesu o Atelelwa’mba Kilishitu?
▪ Mashimikila a Mambo awama aamba’mba kimye malaika Ngabaliela kyo amwekele kwi Maliya na kumubula’mba ukemita, wamubujile’mba wafwainwa kutumba uno mwana amba Yesu. (Luka 1:31) Mu Bayudea bakala, bachechetu bo bayukile jino jizhina. Shayuka wa mpito Muyudea, aye Josephus wanembele mazhina a bantu 12, kufumyakotu a boba babulwa kutongolwa mu Binembelo, batelwanga pa joja jizhina. Mwana wamulume wa kwa Maliya bamutelanga’mba “Nazala,” kino kyakwashishe bantu kuyuka bukiji’mba Yesu wafumine ku Nazala. (Mako 10:47) Kabiji Yesu waishile ne kuyukanyikwa’mba “Kilishitu,” nangwa’mba Yesu Kilishitu. (Mateo 16:16) Jino jizhina jilumbulula ka?
Kyambo kya kuba’mba “Kilishitu” kyafuma ku kyambo kya Kingiliki kya Khri·stos, kiji pamo na kyambo kya Kihebelu kya Ma·shiʹach (Mesiasa). Bino byambo byonse bibiji bilumbululatu kintu kimo, “Washingwa.” Abye byambo bebingijishanga ne ku bantutu bakwabo Yesu saka akyangye kwiya. Kyakumwenako, nabiji ba Mosesa, Alona ne Mfumu Davida bonse bebambapo kuba’mba bashingilwe, kulumbulula’mba Lesa ye wibatongwele ne kwibapa mwingilo ne buntangi. (Bena Levi 4:3; 8:12; 2 Samwela 22:51; Bahebelu 11:24-26) Mesiasa walayiwe, aye Yesu ye wajinga muntu wanema wakumwimenako Yehoba. Onkao mambo, kyamufwainwe Yesu kutelwa’mba, “Kilishitu, Mwana Lesa mumi.”—Mateo 16:16; Danyela 9:25.
[Kipikichala pa peja 15]
Kipikichala kya kwa Flavius Josephus