BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w25 December pp. 2-7
  • Buku wa Yoba Wakonsha Kwimukwasha Inge Mubena Kumanama

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Buku wa Yoba Wakonsha Kwimukwasha Inge Mubena Kumanama
  • Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2025
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • LESA WASWISHISHE YOBA KUMANAMA
  • JISHIMIKILA JA KWA YOBA BYO JITUKWASHA KUCHINCHIKA
  • INGIJISHAINGA BUKU WA YOBA PA KUKWASHA BAKWENU
  • Yoba Wanemekele Jizhina Ja Yehoba
    Kyamba kya Usopa—2009
  • “Ketekelai mwi Yehoba”
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2022
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoba
    Kyamba kya Usopa—2006
  • “Kechi Nkasankilapo Bulumbuluke Bwami Ne”
    Londelainga Lwitabilo Lwabo
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2025
w25 December pp. 2-7

MUTWE WA KUFUNDA 48

LWIMBO 129 Tutwajijiletu Kuchinchika

Buku wa Yoba Wakonsha Kwimukwasha Inge Mubena Kumanama

“Kine, Lesa kechi uba bubi ne.”​—YOBA 34:12.

BYO TUSAKWISAMBAPO

Byo tufunjilako ku buku wa Yoba pa ene mambo Lesa o aswishisha buyanji ne byo twakonsha kuchinchika inge tubena kumanama.

1-2. Mambo ka o twafwainwa kutangilanga buku wa Yoba?

NANCHI mwakitangapo buku wa Yoba katataka nyi? Nangwa kya kuba wanembelwe kala papita ne myaka kukila pa 3,500, bantu bavula banemeka bingi uno buku na mambo a jishinda jo bamunembelamo. Bantu basanchila nembi wa uno buku mambo waingijishe byambo byapeela kumvwa kabiji bifika bantu pa muchima. Nangwa kya kuba Mosesa ye wanembele uno buku, pano bino Yehoba Lesa ye mwine Nembi mambo ye wamutangijile.​—2 Timo. 3:16.

2 Buku wa Yoba ke buku wa mu Baibolo wanema bingi. Mambo ka? Mambo wasolola mambo akatampe a kuzhijika jizhina ja Yehoba avwangamo bilengwa byonse bya maana. Uno buku waamba ne pa byubilo bya Yehoba byawama bingi nabiji butemwe, maana, bunchibamambo bwaoloka ne bulume. Buku wa Yoba watela Yehoba amba “wa Bulume Bonse” bimye 31, kukila mabuku onse a mu Baibolo kwiavwanga pamo. Kabiji buku wa Yoba wakumbula mepuzho avula anema bingi a mu bwikalo, nabiji bwipuzho bwakatazha bantu bavula bwa kuba’mba: Mambo ka Lesa o aswishisha buyanji?

3. Kutanga buku wa Yoba kwakonsha kwitukwasha byepi?

3 Byonka muntu waimana pa mutumba byo amona bulongo mpunzha yonse, ne buku wa Yoba byobyo etukwasha kwikala na mweno yawama ya Yehoba inge tubena kumanama. Pano twayai twisambe pa buku wa Yoba byo akonsha kwitukwasha inge tubena kumanama. Tusakufunda pa jishimikila ja kwa Yoba byo jakonsheshe kukwasha bena Isalela ne byo jakonsha kwitukwasha mu ano moba. Kabiji tusakufunda ne byo twakonsha kwingijisha jino jishimikila pa kukwasha bakwetu.

LESA WASWISHISHE YOBA KUMANAMA

4. Yoba wapuseneko byepi na bena Isalela byo bajinga mu Ijipita?

4 Kimye kyamanaminenga bena Isalela mu buzha mu Ijipita, Yoba waikalanga mu kyalo kya Uze. Kyamweka kino kyalo kyaikejile ku musela wa ntanda ya mulaye kabiji ku buyeke bwa Alabya. Kupusanako na bena Isalela batendekele kupopwela bankishi mu Ijipita, Yoba aye watwajijile kwingijila Yehoba mu bukishinka. (Yosh. 24:14; Ezi. 20:8) Yehoba waambile pe Yoba amba: “Pa ntanda kafwapo muntu waesakana pamo nanji ne.”a (Yoba 1:8) Yoba wanonkele bingi kukila bantu bonse ba ku Musela kabiji bamunemekele bingi. (Yoba 1:3) Kyamweka Satana kyamukolele bingi ku muchima pa kumona uno mwanamulume wanonkele kabiji ye banemekele bingi ku bantu byo atwajijile kwingijila Lesa mu bukishinka.

5. Mambo ka Yehoba o aswishishe Yoba kumanama? (Yoba 1:20-22; 2:9, 10)

5 Satana waambile’mba Yoba ukaleka kwingijila Yehoba inge keamaname. (Yoba 1:7-11; 2:2-5) Nangwa kya kuba Yehoba watemenwe bingi Yoba, bino byambo byaambile Satana byaletele mepuzho avula anema bingi. Onkao mambo, Lesa waswishishe Satana kuba’mba amweshe inge byo aambile byajinga bya kine. (Yoba 1:12-19; 2:6-8) Satana waingijishe bena Saba kusenda mikooko ne bañombe bonse ba kwa Yoba, waipayile baana jikumi ba kwa Yoba ne kumanyika Yoba na bipute byakatazha bingi byafumine ku maulu kufika ne pa lumbwichi. Nangwa kya kuba Satana wamanyikile Yoba mu jino jishinda, Yoba watwajijile kwingijila Yehoba mu bukishinka. (Tangai Yoba 1:20-22; 2:9, 10.) Mu kuya kwa moba, Yehoba wabwezhejile Yoba bunonshi bwanji, munema, kumupa baana bakwabo jikumi ne kumulengela kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama jikwabo. Kabiji Yehoba wanungijileko Yoba myaka ikwabo 140 mu jishinda ja kukumya. Kino kyamulengejile kumona baana banji ne bankana banji, ko kuba’mba bisemi bina. (Yoba 42:10-13, 16) Jino jishimikila jakwashishe byepi bantu ba Lesa bajingako kala kabiji jakonsha kwitukwasha byepi mu ano moba?

6. Kuyuka ene mambo Lesa o aswishisha buyanji kwakonsheshe kukwasha byepi bena Isalela? (Monai ne bipikichala.)

6 Bena Isalela byo bakonsheshe kufunjilako. Bena Isalela baikalanga bwikalo bwakatazha bingi mu Ijipita. Nabiji Yoshua ne Kaleba bakomejile mu buzha kabiji baendele mu kiselebwa myaka 40 nangwa kya kuba kechi bo balengele mambo ne. Inge bena Isalela bayukile jishimikila jaamba pa bya malwa byapichilemo Yoba ne bintu byafuminemo, kyamweka inge bibakwashishe bingi abo ne bisemi byaishilenga kulutwe kuyuka wibalengejilenga kumanama. Kabiji inge bayukile ene mambo Lesa o aswishisha buyanji ne kunemeka bantu batwajijila kwikala bakishinka.

Mwina Isalela ubena kulanguluka saka abena kutanchika matafwali. Bena Ijipita baji pepi babena kupuma bena Isalela bakwabo babena kwingila na ngovu.

Mu kuya kwa moba, bena Isalela bajinga mu buzha pa myaka yavula, bafwainwa bafunjijileko ku byapichilemo Yoba (Monai jifuka 6)


7-8. Buku wa Yoba wakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika inge tubena kumanama? Ambai kyamwekele.

7 Byo tufunjilako. Kyatamakotu ke kya kuba’mba bantu bavula lelo jino baleka kwitabila mwi Lesa mambo kechi bayuka ene mambo bintu byatama o bimwekela bantu bawama ne. Akilangulukai pe Hazelb wikala mu kyalo kya Rwanda. Byo ajinga mwanyike, waketekejile mwi Lesa. Nangwa byonkabyo, bintu byapimpwilwe. Bansemi banji bekaine. Na mambo a kino, bamukomeshe ku bashanji bakushinda bamuyanjishanga bingi. Byo ajinga mwanyike, bamulaajile kyakumukanjikizha. Hazel wayanga ku chechi, pano bino kechi wataananga lutekenesho ne. Palutwe kacheche, Hazel waambijile Lesa amba: “Anweba Lesa nalombanga kwi anweba, naubanga byawama, pano bino mwandengela kumanama. Kyapwa naleka kwitabila mwi anweba kabiji nsakubangatu byonka byakeba muchima wami binsangajika.” Tumvwina bingi lusa bantu baji nobe Hazel balanguluka’mba Lesa ye ulengela’mba tumanamenga.

8 Bino atweba twafunda mu buku wa Yoba kuba’mba Lesa kechi ye ulengela amba tumanamenga ne, pakuba Satana ye ulengela’mba tuyandenga. Kabiji twafunda’mba bantu babena kumanama kechi babena kuyanda na mambo a bintu byatama byo baubile ne. Binembelo bitubuula amba “bimye ne bintu bya kubula kuketekela” bibafikila bantu bonse. (Sapwi. 9:11; Yoba 4:1, 8) Kabiji twafunda’mba inge twachinchika makatazho mu bukishinka, tulengela Yehoba kukumbula Satana umwendeleka ne kumushiina’mba wa bubela. (Yoba 2:3; Maana 27:11) Twafwainwa kunemeka bukine bo twafunda mambo bwitulengela kuyuka ene mambo atweba ne balunda netu o tuyanjila. Mu kuya kwa moba, Hazel byo atendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba, wayukile’mba Lesa kechi ye walengejile’mba ayandenga ne. Waambile’mba: “Nalombele kwi Lesa jikwabo kufuma panshi ya muchima. Nabuujile Yehoba amba byo naambile’mba naleka kwitabila mwi aye, kechi nalekele ne. Ne kya kine ibyo mambo kechi namuyukile bulongo ne. Luno nashiinwa’mba Yehoba wantemwa kabiji nji bingi na lusekelo.” Tumusanchila bingi Lesa pa kwitukwasha kuyuka ene mambo o aswishisha buyanji. Pano twayai twisambe pa jishimikila ja kwa Yoba byo jakonsha kwitukwasha pa muntu pa muntu kuchinchika bya malwa.

JISHIMIKILA JA KWA YOBA BYO JITUKWASHA KUCHINCHIKA

9. Lumbululai byamanamine Yoba byo aikele mu buto? (Yakoba 5:11)

9 Fwanyikizhai Yoba saka aikala mu buto, saka aji na bipute mubiji yense byatanchilenga bingi. Mubiji wanji saka afiitatu bwii na mambo a bilonda kabiji wanyana bingi. Wakookatu zubulu saka abena kwikwanya na biinga pa bilonda ne kubinza na mambo a misongo. Nangwa kya kuba Yoba wamanaminenga, bino watwajiijle kwikala wakishinka kwi Yehoba ne kumuketekela. (Tangai Yakoba 5:11.) Pano ñanyi bintu byakwashishe Yoba kuchinchika?

10. Bulunda bwa kwa Yoba ne Yehoba bwajinga byepi? Lumbululai.

10 Yoba wabuujile Yehoba byo aumvwinenga ku muchima. (Yoba 10:1, 2; 16:20) Nabiji kitango 3 kitulengela kuyuka’mba Yoba wijizhañenye bingi pa ba malwa byo apichilengamo, mambo walangulukilenga’mba byafuma kwi Yehoba. Kabiji byo epachikilenga na balunda nanji basatu bamwambijilenga’mba wamanaminenga mambo walengele mambo, Yoba aye watwajijile kwamba pa byo ajinga wa kishinka kwi Yehoba. Bintu bimo byaambile Yoba byamwesheshenga’mba pa kimye kimo walangulukilenga’mba waoloka kukila ne Lesa. (Yoba 10:1-3; 32:1, 2; 35:1, 2) Nangwa byonkabyo, Yoba waswile kuba’mba byambo bimo byo aambilenga pa bukishinka bwanji kwi Lesa byajinga bya ‘kwabaukatu.’ (Yoba 6:3, 26) Kabiji mu kitango 31, Yoba wakebelenga Lesa kumukumbula ne kumubuula ene mambo o amanamijilenga pa kubula mambo. (Yoba 31:35) Nangwa byonkabyo, kechi kyayijilemo Yoba kwambila Lesa amba amulumbulwile ene mambo o ayanjijilenga ne.

11. Yehoba waubilepo byepi pa kwibingisha kwa kwa Yoba?

11 Jishinda Yoba jo aambijilemo kwi Yehoba jimwesha’mba wajinga na bulunda bwakosa ne Lesa, kabiji waketekejile’mba ukamuchibila mambo monka mo aolokela. Pa kupitapo kimye, Yehoba byo akumbwile Yoba mu kinkunkwila, kechi wamulumbulwijile bintu byamulengejilenga kumanama ne. Yehoba kechi wazhachishe Yoba pa kwamba byo aumvwinenga ku muchima ne byo ebingishenga ne. Pakuba Yehoba wafunjileko Yoba mu jishinda jawama byonkatu nsemi wamulume byo afunjisha mwananji mu butemwe. Jino jishinda Yehoba jo aingijishe kukwashishamo Yoba jawamine bingi. Kyafuminemo, Yoba wipelwile byo ayukile’mba kechi wayuka byavula ne, kabiji walapijile pa byambo bya kupulumukatu byo aambile. (Yoba 31:6; 40:4, 5; 42:1-6) Jino jishimikila jakonsheshe kukwasha byepi bantu ba Lesa ba mu moba a kala kabiji jakonsha kwitukwasha byepi lelo jino?

12. Jishimikila ja kwa Yoba jakonsheshe kukwasha byepi bena Isalela?

12 Bena Isalela byo bakonsheshe kufunjilako. Bena Isalela bafwainwe kufunjilako ku bintu byamwekejile Yoba. Akilangulukai pe Mosesa. Mosesa byo atangijilenga kisaka kya bena Isalela, wafwainwe kuchinchika mambo pa bimye byavula kechi bakookejilenga Yehoba ne, kabiji baubanga bintu byavula byamulefulanga. Kupusanako na bena Isalela banyinyichilenga Yehoba pa bimye byavula, Mosea aye walombanga kwi Yehoba inge bintu byakatazha. (Lupu. 16:6-8; Bala. 11:10-14; 14:1-4, 11; 16:41, 49; 17:5) Kabiji Mosesa wafwainwe kuchinchika kimye kyo bamufunjileko kwi Yehoba. Bena Isalela byo baikelenga mu Kadeshi, kyamweka mu mwaka wa bu 40 saka baji mu kiselebwa, Mosesa waambile na “byatunwa byanji kwa kubula kutekanya” kabiji wakankelwe kutumbijika jizhina ja Yehoba. (Sala. 106:32, 33) Kyafuminemo, Yehoba kechi waswishishe Mosesa kutwela mu Ntanda ya Mulaye ne. (Mpitu. 32:50-52) Kyamweka Mosesa kino kyamukolele bingi ku muchima. Nangwa byonkabyo, wipelwile ne kuswa byo bamufunjileko. Jishimikila jaamba pe Yoba jakonsheshe kukwasha bisemi bya bena Isalela byaishilenga kulutwe kuchinchika makatazho o bapichilengamo. Kulanguluka pa jino jishimikila kwakonsha kukwasha bantu bakishinka kuyuka byo bafwainwa kubuula Yehoba byo babena kumvwa ku muchima ne kuchinuzhuka kwibingisha kwi aye. Kabiji bakonsha kufunjilako kwipelula ne kuswa inge Yehoba wibafundako.

13. Jishimikila ja kwa Yoba jakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika? (Bahebelu 10:36)

13 Byo tufunjilako. Ne atweba bena Kilishitu twafwainwa kutwajijila kuchinchika. (Tangai Bahebelu 10:36.) Atweba bamo tubena kukolwa, tuji na binyenge, tubena kupita mu makatazho mu kisemi, twafwisha mutemwe wetu nangwa kampe tubena kupita mu makatazho akwabotu akatampe. Kabiji bimye bimo byambo byamba bakwetu ne byo boba byakonsha kulengela kuchinchika kukatazha bingi. (Maana 12:18) Nangwa byonkabyo, buku wa Yoba witufunjisha’mba twafwainwa kubuulanga Yehoba byo tubena kumvwa ku muchima ne kushiinwa kuba’mba witumvwa. (1 Yoa. 5:14) Kechi uketuzhachisha inge byambo byo tubena kwamba byaikala bya “kwabaukatu” byonka byaubile Yoba ne. Pakuba Lesa uketupa bulume ne maana a kwitukwasha kuchinchika. (2 Moba 16:9; Yako. 1:5) Kabiji wakonsha ne kwitufundako inge ke kikebewe byonka byo aubile kwi Yoba. Kabiji buku wa Yoba witufunjisha byo twafwainwa kuchinchika inge betufundako nangwa kwitujimunako kwingijisha Mambo a Lesa, ku jibumba janji nangwa ku bakwetu bakoma mu lwitabilo. (Hebe. 12:5-7) Yoba wamwenejilemo byo mu bamufunjileko mambo wipelwile. (2 Ko. 13:11) Kwambatu kine, tufunda bintu byanema bingi mu buku wa Yoba. Pano twayai twisambe pa byo twakonsha kwingijisha jishimikila ja kwa Yoba pa kukwasha bakwetu.

INGIJISHAINGA BUKU WA YOBA PA KUKWASHA BAKWENU

14. Ñanyi jishinda jo twakonsha kwingijisha mu mwingilo pa kulumbulula ene mambo bantu o bayanjila?

14 Nanchi mwakitaanapo kala muntu mu mwingilo wa kusapwila wimwipwizhe pa ene mambo bantu o bayanjila nyi? Mwakumbwile amba ka? Kampe pa kukumbula mwaambile pa byamwekele mu bujimi bwa Edena kwesakana na byaamba Baibolo. Kampe mwatendekejilepo kwamba pe Satana, kilengwa kya mupashi kyatama kyabepele ba mulume ne mukazhi batanshi ne kwibalengela kusatukila Lesa. (Nte. 3:1-6) Kepo mwaambile’mba bunsatuki bwa kwa Adama ne Evwa bo bwalengela buyanji ne lufu kukumbana pano pa ntanda. (Loma 5:12) Mu kupezhako, kampe mwalumbulwile kuba’mba Lesa wapana kimye kyabaya kya kushiina Satana amba wa bubela ne kusapwila mambo awama a kuba’mba kulutwe bantu bakekala balumbuluka jikwabo. (Lum. 21:3, 4) Kukumbula buno bwipuzho kwingijisha jino jishinda nako kujitu bulongo kabiji mufuma byawama.

15. Twakonsha kwingijisha byepi buku wa Yoba pa kukwasha muntu witwipuzha pa ene mambo bantu o bayanjila? (Monai ne bipikichala.)

15 Akilangulukai pa jino jishinda jikwabo jaimena pa buku wa Yoba jo mwakonsha kwingijisha pa kwisamba na bantu bepuzha pa ene mambo o tuyanjila. Mwakonsha kutendekelapo kusanchila yewo muntu pa kwipuzha buno bwipuzho bwanema bingi. Kepo mwafwainwa kumubuula’mba muntu wakishinka aye Yoba byo amanamine naye waipwizhe buno bwipuzho. Kabiji walangulukilenga’mba Lesa ye wamumanyikilenga. (Yoba 7:17-21) Ne muntu ye mubena kwisamba nanji wakonsha kukumya bingi pa kuyuka kuba’mba ne bantu ba Lesa bajingako kala nabo baipwizhe buno bwipuzho. Kepo mwakonsha kumulumbulwila bulongo kuba’mba Lesa kechi ye wamanyikilenga Yoba ne, pakuba makatazho o apichilengamo afumine kwi Satana. Diabola waubile bino pa kuba’mba amweshe’mba bantu kechi bengijila Lesa na mambo a kumutemwa ne. Kabiji mwakonsha kunungapo amba nangwa kya kuba Lesa kechi ye walengejile Yoba kumanama ne, pano bino kuswisha bantu bakishinka kumanama kumwesha’mba wibaketekela kutwajijila kwikala bakishinka, kupusanako na bilanguluka Satana. Onkao mambo, twakonsha kutekenesha bakwetu kupichila mu kwibakwasha kuyuka’mba Yehoba kechi ye ubena kuleta makatazho o tubena kupitamo ne.

Bipikichala: 1. Mwanamukazhi wapelelwa walama kipikichala kiji mu fulemu kyo atola mu buto mu nzubo yapile na mujilo. 2. Pa kupitapo kimye, uno mwanamukazhi waya pa kakipabi kaji kwipi na mpunzha ko babena kulamina baji na mazubo apya na mujilo wamungye kabiji ubena kuteleka nyenga byo abena kumutangila kinembelo.

Twakonsha kwingijisha byepi buku wa Yoba pa kukwasha bakwetu kuyuka’mba Lesa kechi uba byatama ne? (Monai jifuka 15)


16. Ambai kyamwekele kimwesha buku wa Yoba byo akonsha kukwasha bantu babena kumanama.

16 Akilangulukai pa buku wa Yoba byo akwashishe Mario. Juba jimo mu 2021, nyenga wasapwijilenga busapwishi bwa pa foni. Kimye kitanshi kyo atumijile Mario foni, wisambile nanji pa kyepelo kya mu Baibolo ne kumulumbulwila kuba’mba Lesa kechi witupatu luketekelo lwaamba pa bintu byawama biji kulutwe ne, bino uteleka ne ku milombelo yetu. Nyenga byo amwipwizhe pa byo alangulukilepo, Mario waambile’mba kimye kyo bamutumijile foni wanembelenga nkalata ya kukeba kwiipaya. Waambile’mba, “Naitabila mwi Lesa, pano bino lukelo luno naji kulangulukanga’mba Lesa kechi wanta muchima ne.” Byo amutumijile foni ja bubiji, wisambile nanji pa byamanamine Yoba. Mario wafuukwilepo kutanga buku wa Yoba yense. Onkao mambo, nyenga wamutumijile musabilo wakumukwasha kutaana Baibolo wa Binembelo bya Intanda Ipya pa intaneti. Ñanyi kintu kyafuminemo? Mario waswile kutendeka kufunda Baibolo kabiji watemwa bingi bintu byo abena kufunda pe Lesa wamwesheshe byo amuta muchima.

17. Mambo ka o tusanchila Yehoba pa kubika buku wa Yoba mu Mambo anji? (Yoba 34:12)

17 Kwambatu kine, Mambo a Lesa aji bingi na bulume bwa kukwasha bantu kuvwangakotu ne boba babena kumanama. (Hebe. 4:12) Tusanchila bingi Yehoba pa kubika buku wa Yoba mu Mambo anji. (Yoba 19:23, 24) Buku wa Yoba witulengela kushiinwa’mba “kine, Lesa kechi uba bubi ne.” (Tangai Yoba 34:12.) Kabiji uno buku witufunjisha ene mambo Lesa o aswishisha buyanji ne byo twafwainwa kuchinchika. Kabiji witukwasha kutekenesha babena kumanama. Mutwe walondelapo ukamba pa bishinka bikwabo biji mu buku wa Yoba, nabiji byo twakonsha kufundako bakwetu bulongo.

MUSAKUKUMBULA’MBA KA?

  • Tufunjilako ka pa kuyuka ene mambo Lesa o aswishishe Yoba kumanama?

  • Jishimikila ja kwa Yoba jakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika makatazho?

  • Twakonsha kwingijisha byepi buku wa Yoba pa kukwasha bakwetu?

LWIMBO 156 Nashiinwa

a Yoba kyamweka wajingako pakachi ka kimye kyafwile muntu wakishinka aye Yosefwa (1657 B.C.E.) ne kimye Mosesa kyo bamutongwele kwikala ntangi wa bena Isalela (c. 1514 B.C.E.). Kabiji kyamweka mwisambo Yehoba ye ajinga naye ne Satana ne makatazho apichilemo Yoba ajingako mu kyonkakye kimye.

b Mazhina amo apimpulwa.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu