Baibolo Waambapo’mba ka pa Nkondo ya Mabomba a Nyukiliya?

Ntanda iji mu kizumba mambo byalo bikatampe byatwajijila kulama ne kulengelapo mabomba akwabo a nyukiliya. Bantu baakamwa bingi kuba’mba ano mabomba byo abena kuvujilako, nkondo ya kwingijisha mabomba a nyukiliya yakonsha kutendeka. Kabiji bantu baakamwa ne kuba’mba inge kyalo kimo kyaingijishapotu nangwa bomba umo wa nyukiliya, byalo bikwabo nabyo bikatendeka kwiengijisha. Akino kyakonsha kulengela ntanda yonse konaika. Pepala wa byambo wa kuba’mba Bulletin of the Atomic Scientists waambile’mba: “Tubena kwikala mu kimye nkondo ya mabomba a nyukiliya kyo yakonsha kutendeka kimye kiji kyonse.”

Nanchi nkondo ya mabomba a nyukiliya yakonsha kwikalako nyi? Inge kya kuba yaikalako, ñanyi kintu kikamweka ku ino ntanda? Kabiji twafwainwa kuba byepi inge tuji na bijikila bya kuba’mba nkondo ya mabomba a nyukiliya yakonsha kwikalako? Baibolo waambapo’mba ka?

Mu kino kibaaba, tusakwisamba pa ano mepuzho:

• Nanchi Baibolo waamba’mba nkondo ya mabomba a nyukiliya ikekalako nyi?

• Nanchi Lesa ukaswisha nkondo ya mabomba a nyukiliya kwikalako nyi?

• Nanchi ino ntanda bakeyonauna nyi?

• Twafwainwa kuba byepi inge twakamwa pa ino nkondo?

• Nanchi Baibolo waamba’mba nkondo ya Amagedonyi ikekala ya mabomba a nyukiliya nyi?

• Baibolo waambapo’mba ka pa bikapwa nkondo?

• Nanchi buku wa Lumwekesho uji mu Baibolo waambapo pa nkondo ya mabomba a nyukiliya nyi?

Nanchi Baibolo waamba’mba nkondo ya mabomba a nyukiliya ikekalako nyi?

Baibolo kechi waambapo pa nkondo ya mabomba a nyukiliya ne. Nangwa byonkabyo, Baibolo waambijilepo jimo kala pa byubilo ne bintu byakonsha kulengela ino nkondo kutendeka.

Monai byaamba Baibolo pa bintu bibena kumweka mu ntanda lelo jino.

Byepelo bya mu Baibolo: Baana ba bwanga ba kwa Yesu bamushikishe’mba: “Kiyukilo kya kwikalapo kwenu ne kya mpelo ya buno bwikalo kyo kyepi?” Yesu wibakumbwile’mba: “Kisaka kikalukuka kisaka kikwabo ne bufumu bukalukuka bufumu bukwabo.”—Mateo 24:3, 7.

Bintu bibena kumweka mu ntanda: Byalo bimo kuvwangakotu ne byalo biji na bulume bwa kulenga mabomba a nyukiliya bikeba bingi kulwa na byalo bikwabo.

Sawakya wa The Armed Conflict Location & Event Data Project waambile’mba: “Pa myaka icheche yapitapo, bukapondo mu ntanda bwabayilako kabiji malwañano nao avujilako.”

Kyepelo kya mu Baibolo: ‘Mu moba akapelako mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge ukaya na kulwa na . . . mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke.’—Danyela 11:40.

Bintu bibena kumweka mu ntanda: Byonkatu byaambijile jimo kala Baibolo, byalo bibena kwilwisha ne kwikyombesha kuba’mba biyukanyikwe’mba byo biji na bulume kukila byalo bikwabo. Nangwa kya kuba ano moba byalo biji na mabomba a nyukiliya kechi bibena kulwa luntunanwa na byalo bikwabo ne, bino byatwajijila na kulenga mabomba a nyukiliya.

Sawakya wa The Uppsala Conflict Data Program waambile’mba: “Myaka 10 yapitapo, mu byalo byavula mwajinga bingi makondo. Byalo biji bingi na bulume byatundaikilenga ano makondo.”

Byepelo bya mu Baibolo: “Mu moba a kupelako kukeya bimye byakatazha. Mambo bantu bakekala . . . babula kukeba kumvwañana, ba luntepentepe, babula kwikanya, bashinta.”—2 Timoti 3:1-3.

Bintu bibena kumweka mu ntanda: Byonkatu bantu bavula lelo jino byo babena kubula kumvwañana mulwabo, ne bantangi ba bumulwila ntanda nabo kechi babena kuyila mumo ne. Na mambo a kuba’mba abo kechi bakeba kupwisha makatazho abo mu mutende ne, kino kibalengela kwichinya. Abino byubilo byo bibena kuleta makondo.

Ba S. Saran ne ba J. Harman ba mu kipamo kya World Economic Forum baambile’mba: “Kubula kuyuka bya kwisamba bulongo pa bintu kuleta makatazho akatampe bingi.”

Nanchi Lesa ukaswisha nkondo ya mabomba a nyukiliya kwikalako nyi?

Baibolo kechi waambapo ne. Pakuba waamba’mba “kukekala bintu bilenga moyo” bikamwekanga mu ano moba. (Luka 21:11) Nabiji mabomba ashinta o baingijishe mu Nkondo ya Bubiji ya Ntanda yonse. Kabiji Baibolo walumbulula ne ene mambo Lesa o aswishisha makondo. Pa kuba’mba mufunjilepo byavula, tambai vidyo wa kuba’mba Mambo ka Lesa o Aswishisha Buyanji?

Nanchi ino ntanda bakeyonauna nyi?

Ine. Nangwa kya kuba bantu baingijisha jikwabo mabomba a nyukiliya, Lesa kechi ukaswisha kuba’mba ino ntanda beyonaunetu yonse pelu ne. Baibolo waamba’mba kafwako ukonauna ino ntanda mambo mo mukekalanga bantu myaka ne myaka.

Bantu bamo balangulukanga’mba bantu bachechetu bo bakekalanga mu ntanda na kuyandakana mambo ntanda bakeyonauna na mabomba a nyukiliya. Pano bino, Baibolo waamba’mba ntanda bakeiwamisha ne kufumyapo bintu byonse byatama byaleta nkondo.

Mulenga wetu walenga ino ntanda na bulume bwa kwiwamisha ayo ine. Kabiji twayuka ne kuba’mba Lesa ukengijisha bulume bwanji kuwamisha ntanda kuba’mba ikekala mpunzha yawama pakekalanga bantu.—Salamo 37:11, 29; Lumwekesho 21:5.

Twafwainwa kuba byepi inge twakamwa pa ino nkondo?

Bantu bamo bekala bingi na bijikila na mambo a nkondo ya mabomba a nyukiliya ne bintu bifumamo. Milaye ya mu Baibolo ne mafunde ajimo byafwainwa kukwasha bantu kubula kukizhamo kwikala na bijikila. Baibolo wafwainwa kwibakwasha byepi?

Baibolo waamba pa bintu byawama bikeyowanga bantu bakekalanga pa ntanda. Uno mulaye wakonsha kwikala “nobe kimiko kya bwikalo bwetu” ne kwitukwasha kubula kukizhamo kwikala na bijikila. (Bahebelu 6:19, tubyambo twa munshi) Kabiji kutatu muchima pa bintu byamweka jojo juba kechi pa bintu bikamweka kulutwe ne, kwafwainwa kwitukwasha kubula kukizhamo kwikala na bijikila. Yesu waambile’mba “juba jonse jiji na makatazho ajo.”—Mateo 6:34.

Kyanema bingi kuta muchima pa butuntulu bwetu bwa mubiji pa kuba’mba tulangulukenga bulongo. Pa kuba’mba tube bino, kechi twafwainwa kukizhamo kutanganga, kutamba nangwa kuteleka ku masawakya aamba pa bya nkondo afwainwa kwitulengela kwikala na bijikila ne. Pano bino, kechi kibena kulumbulula’mba twafwainwa kuleka kuteleka ku bintu bibena kumweka mu ntanda ne. Pakuba tubena kwamba pa byo twafwainwa kubula kukizhamo kwikala na bijikila pa bintu bitukila bulume kabiji byakonsha ne kubula kumweka.

Kechi mwafwainwa kulangulukangatu pa bintu byatama ne. Pakuba mwafwainwa ne kwikalangako na kimye kya kulangulukanga pa bintu byawama.

Kuyuka byavula pa milaye ya Lesa, kwafwainwa kwimukwasha kwikala na luketekelo, lusekelo ne mutende wa mu milanguluko.

Nanchi Baibolo waamba’mba nkondo ya Amagedonyi ikekala ya mabomba a nyukiliya nyi?

Bantu bamo balanguluka’mba Amagedonyi ke nkondo ya ntanda yonse ya mabomba a nyukiliya. Balanguluka bino na mambo a bintu byatama byakonsha kufuma mu nkondo ya mabomba a nyukiliya.

Pano bino, Baibolo waingijisha kyambo kya “Amagedonyi” kulumbulula nkondo ikekalako pakachi ka “bamfumu ba pano pa ntanda ponse” nangwa’mba makafulumende a bantu ne Lesa.a (Lumwekesho 16:14, 16) Mu ino nkondo ya Amagedonyi kechi bakepaya bantu babula mambo ne konauna ntanda byonkatu byo kikala mu nkondo ya mabomba a nyukiliya ne. Pakuba pa nkondo ya Amagedonyi, Lesa ukonaunatu bantu batama. Kino kikalengela bantu kwikala mu mutende ne ku matwi nzoo.—Salamo 37:9, 10; Isaya 32:17, 18; Mateo 6:10.

Baibolo waambapo’mba ka pa bikapwa nkondo?

Yehobab Lesa ukengijisha bulume bwanji kupwisha nkondo, malwañano ne konauna bilwilo bya nkondo. Yehoba ukalamanga ino ntanda yonse kwingijisha Bufumu bwanji nangwa’mba kafulumende wa mwiulu.—Danyela 2:44.

Bufumu bwa Lesa bukafunjisha bantu bya kwikala mu mutende na bakwabo ne kukwatankana. Onkao mambo, byo kukekalatu kafulumende umo ukalamanga ntanda yonse, ko kuba’mba kwikatazha kwa makafulumende a bantu kechi kukekalako ne. Kabiji bantu kechi bakafundapo kulwa nkondo jibiji ne. (Mika 4:1-3) Pano ñanyi bintu bikafumamo? Baibolo waamba’mba: “Muntu yense ukekala munshi ya muñanzañanza wanji ne munshi ya kichi kyanji kya mukuyu, kabiji kafwako nangwa umo ukebalengesha moyo ne.”—Mika 4:4.