Milukuchi ya bya Bumulwila Ntanda Ibena Kufikizha Bungauzhi bwa mu Baibolo
Bantu bavula lelo jino balanguluka byapusana pusana pa bya bumulwila ntanda. Bepachika pa bya bumulwila ntanda kabiji bakanjikizha bakwabo kulondela byo bakeba. Bakulumpe ba mu kafulumende ne balenga mizhilo ya kyalo bapusenamo mu milanguluko kabiji kechi bakeba kuyila mumo ne. Kuno kupusenamo kuleta milukuchi ya bya bumulwila ntanda ne kulengela kafulumende kubula kwingila bulongo.
Milukuchi ya bya bumulwila ntanda mu United States ne mu Britain (nangwa’mba United Kingdom byonka byo bekitelanga kala) yanema bingi. Mambo ka? Mambo Baibolo waawile’mba kimye kikamwekanga milukuchi mu bino byalo, Lesa ukaleta kafulumende wa mwiulu ukafumyapo makafulumende a bantu.
Milukuchi ya bya bumulwila ntanda “mu moba a kupelako”
Mu Baibolo muji bungauzhi bwa kukumya buji mu buku wa Danyela. Mu buno bungauzhi, Lesa wasolwele “bintu bikamweka mu moba a kupelako.” Buno bungauzhi bwaambilenga pa bintu bikamweka kulutwe pa kimye kyatongolwa.—Danyela 2:28.
Lesa wapele mfumu wa Babilona buno bungauzhi mu kiloto. Mu kino kiloto, mfumu wamwene kimpashañano kikatampe kyo balengele na byela byapusana pusana. Ngauzhi Danyela walumbulwile’mba kufuma ku mutwe kufika ku mana, kino kimpashañano kyaimenejilengako mabufumu a pano pa ntanda akekala na bulume, akeya ne kupita.a Kabiji waambile’mba kino kimpashañano bakekivingakanya ku jibwe jaimenejilengako Bufumu nangwa’mba kafulumende wa Lesa.—Danyela 2:36-45.
Kwesakana na byaamba buno bungauzhi, Bufumu bwa Lesa bukapingakena pa makafulumende a bantu onse. Buno bo Bufumu Yesu bo afunjishe baana banji ba bwanga kulombanga’mba bwiye, waambile’mba: “Bufumu bwenu bwiye.”—Mateo 6:10.
Nanchi buno bungauzhi bwaambilepo’mba kukekala milukuchi ya bya bumulwila ntanda nyi? Vulukai’mba maulu a kino kimpashañano “ajinga a kyela kya kapotwe kyapatakana na buchimba.” (Danyela 2:33) Binungwa bikwabo bya kino kimpashañano byajinga na kyela kimo kimo pakuba maulu ao avwangakene na kyela kya kapotwe ne buchimba. Kino kyalumbulwilenga’mba kukekala Bufumu bumo bwa ntanda yonse bukapusanako na mabufumu akwabo. Twayuka byepi bino? Danyela walumbulwile’mba:
Kwesakana na byaamba buno bungauzhi, mu bufumu bwa ntanda yonse bwimenako maulu a kimpashañano, mukekala milukuchi ya bya bumulwila ntanda. Bulume bwa buno bufumu bukakooka na mambo a bintu bikobanga bangikazhi.
Bungauzhi bwa kwa Danyela bubena kufika lelo jino
Kyalo kya United States ne Britain bo bufumu buji na bulume bukatampe lelo jino bwimenako maulu a kino kimpashañano. Bintu bibena kumweka ano moba bibena kumwesha byepi amba kino kishinka kya kine?
Na mambo a kuba’mba maulu a kimpashañano “ajinga a kyela kya kapotwe kyavwangakene na buchimba,” kechi akosele ne. (Danyela 2:42) Lelo jino, na mambo a kuba’mba bantu baabenamo, bufumu bwa kyalo kya United States ne Britain kechi bwakosa ne. Bantu ba mu bino byalo byonse bibiji, kechi bayila mumo ne. Bantu boba kyungwe pa kuba’mba balwileko nsambu yabo. Bantangi bo basala kechi bayila mumo mu bintu byavula ne. Na mambo a kuba’mba bantu babo baabenamo, makafulumende onse abiji akankalwa kuba bintu byo afuukulapo.
Makafulumende o batongwele mu bungauzhi buji mu Danyela kitango 2
Twayai tufunjilepo byavula pa bishinka biji mu bungauzhi bwa kwa Danyela ne kumona byo bibena kufika lelo jino:
Bungauzhi: “Bufumu nabo bukabanwapo pabiji, bino kukosa kwa kyela kya kapotwe kukatanwa monka.”—Danyela 2:41.
Byo kilumbulula: Nangwa kya kuba mu ano makafulumende muji mabano a bya bumulwila ntanda, pano bino byalo bya United States ne Britain biji na nzhita yakosa. Na mambo a kino, baji na bulume buji byonka byakosa kyela kya kapotwe bwa kuba biji byonse pano pa ntanda.
Kufikizhiwa
Kwesakana na byaambile kipamo kya Stockholm International Peace Research Institute, mu 2023 kyalo kya United States ne United Kingdom byaingijishe mali avula ki bilwilo bya nkondo kukila byalo bikwabo 12 biji pa mutanchi.
Mu April 2024 ba Strategic Command, U.K. Ministry of Defence baambile’mba: “Bulunda buji pakachi ka kyalo kya United States ne United Kingdom bwa kizhikijila byalo byabo . . . Bwakosa bingi kukila bulunda buji na byalo biji byonse. Bino byalo bingijisha bya kulenga lenga bya katataka kabiji bibulako maana. . . . Twingijila pamo ne kwikwasha.”
Bungauzhi: “Byonkatu mana byo ajinga a kyela kya kapotwe kyavwangakene na buchimba, ne bufumu nabo byo byo bukekala aku bwakosa, aku bwanekena.”—Danyela 2:42.
Byo kilumbulula: Nangwa kya kuba kyalo kya United States ne Britain biji bingi na bulume, kechi byuba bintu byonse byo bikeba kuba ne, na mambo a bingila makafulumende abyo. Inge bantu bavula bakana kuswishako, ano makafulumende akankalwa kuba bintu byo akeba kuba.
Kufikizhiwa
Pepala wa byambo wa The Wall Street Journal waambile’mba: “Bashayuka ba bya bumulwila ntanda bamo bamba’mba mabano aji mu kafulumende wa bena America alengela kyalo kya United States kukankalwa kuba bintu byo bamba’mba bakonsha kuba pano pa ntanda ponse, kikatakata mu bya busulu ne luzhikijilo.”
Kipamo kya Institute for Government kyaambile’mba: “Milukuchi ya bya bumulwila ntanda yavula iji mu kyalo kya Britain ikyangye kumwekapo kala ne. Ino milukuchi yalabika bamulwila ntanda kabiji ibena kulengela bantu bengila mu kafulumendeb kukankalwa kukwasha bantu.”
Bungauzhi: “Bufumu bukevwanga pamo na baana ba bantu; bino kechi bakakwatankana ne.”—Danyela 2:43, tubyambo twa munshi.
Byo kilumbulula: Bantu babula kwikala bamulwila ntanda baji na luusa lwa kufuukulapo bintu bimo mu mukafulumende, nangwa kya kuba bintu byo bafuukulapo kechi bitokesha ku muchima bakulumpe ba mu kafulumende nangwa bansaji ne.
Kufikizhiwa
Kipamo kya Pew Research Center kyaambile’mba: “Lelo jino, bena America bavula bamba byatama pa bya bumulwila ntanda ne pa bamulwila ntanda.”
Kipamo kya National Centre for Social Research kyaambile’mba: “Bantu ba mu kyalo kya Britain baleka kuketekela mu kafulumende ne bamulwila ntanda babo kukila byo kyajinga myaka 50 yapitapo.”
Bikafika bungauzhi bwa kwa Danyela kulutwe
Kwesakana na byaamba bungauzhi bwa kwa Danyela, kyalo kya United States ne Britain bo bukekala bufumu bukatampe bwa ntanda yonse kimye kikeya Bufumu bwa Lesa na kufumyapo makafulumende a bantu onse.—Danyela 2:44.
Bungauzhi bukwabo bwaamba pa ano moba buji mu buku wa Lumwekesho, bwaamba’mba “bamfumu ba pano pa ntanda ponse” bakakonkana pamo na kulwa ne Yehobac Lesa pa nkondo ya Amagedonyi, “nkondo ya aja juba jikatampe ja Lesa wa Bulume Bonse.” (Lumwekesho 16:14, 16; 19:19-21) Pa ino nkondo, Yehoba ukonauna makafulumende a bantu onse, kino kikalengela mabufumu onse emenako kimpashañano kyo baambapo mu bungauzhi bwa kwa Danyela kuzhiya.
Pa kuba’mba mufunjilepo byavula, tangai kibaaba kya kuba’mba “Nkondo ya Amagedonyi yo i Ka?”
Bintu byo mwafwainwa kumwenamo mu bungauzhi bwa kwa Danyela bwaamba pa milukuchi ya bya bumulwila ntanda
Baibolo waawijile jimo pa milukuchi ya bya bumulwila ntanda iji mu kyalo kya United States ne Britain, kufunda pa buno bungauzhi kukemukwasha kwikala na ndangulukilo yawama pa bintu bibena kumweka lelo jino.
Mukayuka ene mambo Yesu o akambizhe baana banji ba bwanga kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda. (Yoano 17:16) Kabiji mukayuka ne ene mambo Yesu, Lesa ye asala kwikala kalama wa Bufumu bwanji o aambijile’mba: “Bufumu bwami kechi bwa pano pa ntanda ne.”—Yoano 18:36.
Kuyuka’mba Bufumu bwa Lesa katatakatu bukobepo kimo ne kufikizha milaye yonse Lesa yo alaya bantu, kukemulengela kwikala na luketekelo.—Lumwekesho 21:3, 4.
Mukekala na luketekelo lwa kuba’mba bintu bikawama kulutwe kabiji mukaleka kwakamwa’mba malwañano aji pakachi ka byalo akonauna ntanda yetu.—Salamo 37:11, 29.
Bungauzhi bwa kwa Danyela bumwesha’mba kyalo kya United States ne Britain, bufumu bwimenako maulu a kimpashañano, bo bufumu bukapelako kulama bantu. Buno bufumu inge bebufumyapo, pakeya Bufumu bwa Lesa, kafulumende wawama ukalaminanga mwiulu!
Pa kuba’mba muyukilepo byavula pa bintu Bufumu bwa Lesa byo bukobila bantu, tambai vidyo wa kuba’mba Bufumu bwa Lesa bo bu ka?
a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Ñanyi mabufumu a ntanda yonse o baambilepo mu bungauzhi bwa kwa Danyela?”
b Kwesakana na byaamba dikishonale wa Merriam-Webster’s Unabridged, bantu bengila mu kafulumende ke “bantu bonse bo batwezha nkito ku kafulumende.”
c Yehoba jo jizhina ja Lesa. (Salamo 83:18) Monai kibaaba kya kuba’mba “Yehoba ye Ñanyi?”