Makatazho Alengela Bantu Kwikala na Luketekelo

“Mu moba akapelako kukeya bimye byakatazha”—2 TIMOTI 3:1.

NANCHI mwakyumvwapo nangwa kumonapo bintu bya bulanda nabiji byatongolwa pano nyi?

● Kikola kipayañana kyaipaya bantu bavula bingi.

● Kipowe kya nzala kyaipaya bitota bya bantu.

● Kitentanshi kyaipaya biumbi bya bantu ne kusha bavula kwakubula mazubo.

Pa mapa alondelapo musakutanga bishinka bimo byaamba pa bino bintu. Kabiji musakumona ne kuba’mba Baibolo waambijile jimo amba bino bintu bikamwekanga mu kimye kitelwa’mba ‘moba apelako.’a

Pano bino nkebelo ya bino bibaba kechi ya kwimulengela kuswa amba tubena kwikala mu ntanda muji makatazho ne. Mambo ne anweba bene mubena kwimwena ano makatazho. Pakuba byanembelwa kwimukwasha kwikala na luketekelo. Bisakumwesha kuba’mba kufikizhiwa kwa bungauzhi butanu na bumo kubena kulumbulula’mba ‘moba apelako’ katatakatu akapwe. Kabiji bino bibaba bisakwamba ne pa bintu bimo byamba bantu bakana bino bishiino ne kwitubula ene mambo o twafwainwa kuketekela’mba kulutwe kuji bintu byawama.

[Tubyambo twa mushi]

1. Bitentanshi

‘Kukekala bitentanshi bikatampe.’—LUKA 21:11.

● Winnie, mwana uji na mwaka umo ne bañondo bana bamufumishe mu kishimikwa kyakundukile mu kyalo kya Haiti. Jibumba janembelenga masawakya a pa malangalanga a bya malwa byaubiwe jaumvwine mwana saka ajila jiwi ja munshi. Uno mwana wapulukile ku kitentanshi, pano bino bansemi banji bafwile.

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Kitentanshi kikatampe kyaubiwe mu January 2010 mu kyalo kya Haiti, kyaipaile bantu kukila pa 300,000. Kabiji bantu bakwabo 1,300,000 bashajiletu kwakubula mazubo nobe mu kukopa kwa jiso. Nangwa kya kuba kino kitentanshi kya mu Haiti kyabayile, bino kechi kyo kyonkatu kyakimwekapo kala ne. Kutendeka mu April 2009 kufika mu April 2010, kwaubiwe bitentanshi bikatampe 18 mwaya ntanda yonse.

BANTU BAMBA AMBA KA? Bantu bamba amba bitentanshi kechi byavula ne; biñambañamba bya kupiminako byaiyamo byo byalengela amba twibiyuke kukila bantu byo bebiyukile kala.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Akilangulukai pa kino kishinka: Baibolo kechi waamba kibelengelo kya bitentanshi byubiwa mu ano moba apelako ne. Pano bino, waamba kuba’mba kukekala “bitentanshi bikatampe” “kuntu kwavula,” kwibiyukanyikisha amba nabyo ke lubaji lukatampe lwa kiyukilo lubena kubiwa mu ano moba etu.—Mako 13:8; Luka 21:11.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi tubena kumona bitentanshi bikatampe byonka byaambijile jimo Baibolo nyi?

Bitentanshi kechi byo byonkatu byakonsha kwitulengela kusumininwa amba tuji mu moba apelako ne. Bino, ke bungauzhi bumo bubena kufikizhiwa. Akilangulukai pa bungauzhi bwa bubiji.

[Mabulañano pa peja 4]

“Atweba twafunda lufunjisho lwa bya [kyandanshi] twibitela amba bitentanshi bikatampe. Bantu bakwabo bebitela amba bya malwa.”—KUPESAPESA KWA BYA KYANDANSHI KWAUBILE BA KEN HUDNUT KU UNITED STATES.

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 4]

© William Daniels/Panos Pictures

2. Bipowe Bya Nzala

‘Kukekala bipowe bya nzala.’—MAKO 13:8.

● Mwanamulume umo wayile na kukeba kajo mu muzhi wa Quaratadji, ku Niger. Bavyala banji, bankasanji babalume ne babakazhi nabo banyemene nzala kufuma ku mapunzha a mu mizhi mu kino kyonka kyalo ne kumunanga. Pano bino, uno mwanamulume waikeletu bunke pa kilaalo. Mambo ka o aikejile bunke? Mfumu wa jizhina ja Sidi wa mu uno muzhi walondolola amba: “Uno mwanamulume wakankelwe kulama [kisemi kyanji] kabiji wakankelwetu ne kutwajijila kwibatala.

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA AMBA KA? Mwaya ntanda yonse, muntu nobe umo pa bantu batanu na babiji kechi wikala na kajo ko afwainwa kuja pa juba pa juba ne. Kino kimweka javula mu byalo bya mu Africa, mambo muntu umo pa bantu basatu kechi wikala na kajo ka kuja pa moba avula ne. Pa kuba’mba mumvwishe mo kyatala, akilangulukai pa kisemi muji nsemi wamulume ne wamukazhi ne mwana. Inge kya kuba’mba kuji kajo ka kuja bantu babiji, ñanyi wakonsha kubula kuja? Nsemi wamulume nyi? nsemi wamukazhi? inyi mwana? Bino byo byafwainwa kufuukulapo bisemi byavula pa juba pa juba.

BANTU BAMBA AMBA KA? Bantu bamba’mba ntanda ikala na kajo kavula kakonsha kuja bantu bonse. Kikebewatu ke kwingijisha bulongo bintu biji mu ino ntanda.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Kya kine, lelo jino banjimi bakonsha kujima kajo kavula ne kwikatwala mu mapunzha mo kabena kukebewa kukila ne byo kyajinga kala. Makafulumende a bantu afwainwa kulama bulongo kajo ka pano pa ntanda ne kupwisha nzala. Pano bino, aeseka pa myaka yavula bingi, bino akankalwa.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi Mako 13:8 ubena kufikizhiwa nyi? Nangwa kya kuba kuji busendwe bwa bya kulengalenga, abya bipowe bya nzala bibena kulengela bantu mu ntanda yonse kuyanda nyi?

Bitentanshi ne bipowe bya nzala javula byo bileta makatazho a lubaji lwa kiyukilo kikwabo kya moba apelako.

[Mabulañano pa peja 5]

“Baana bavula bafwa na kikola kilengela kubula kupema bulongo na mambo a kushinka kwa mishipa ya ku mapwapwa, kupolomya ne bikolatu bikwabo, kechi bakonsha kufwa inge kya kuba babena kuja bulongo ne.”—ANN M. VENEMAN WAJINGA MUKULUMPE WA KIPAMO KYA UNICEF.

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 5]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Bikola

“Bantu bakakolwanga . . . bikola byatama.”—LUKA 21:11, Baibolo wa Contemporary English Version.

● Bonzali wa mwingilo wa mu kipatela kya mu kyalo kya mu Africa muji nkondo, weseka papela bulume bwanji kukwasha ba mingilo pa mukochi mu taunyi mo ekala baji na twishi twa kikola kya Marburg.a Waesekele kulombako bukwasho ku bakulumpe bekala mu taunyi mukatampe, pano bino kechi bamukwashishe ne. Byo papichile bañondo bana, bukwasho bwafikile, pano Bonzali saka afwa kala. Wasambwile kikola kya Marburg kufuma ku ba mingilo ba pa mukochi bo akwashishenga.

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Bikola bya ku mapwapwa (nabiji kikola kilengela kubula kupema bulongo na mambo a kushinka kwa mishipa ya ku mapwapwa), kupolomya, twishi tulengela kikola kya muzenzempuya, TB ne malelya ke bikola bibena kwipaya bantu bavula bingi. Mu 2004 monkatu, bino bikola bitanu byaipaile bantu nobe 10,700,000. Mu jishinda jikwabo twakonsha kwamba’mba, bino bikola byaipayanga muntu umo pakupitapo masekondi asatu.

BANTU BAMBA AMBA KA? Bamba’mba bantu byo babena kuvujilako, bikola nabyo bibena kuyatu na kuvujilako mu ntanda yonse. Onkao mambo, bantu bavula bakonsha kusambula bikola.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Bantu mu ntanda bavujilako bingi. Bino bulume bwa bantu bwa kupima, bwa kuvimbila ku bikola ne bwa kwibibuka nabo bwabailako. Byo kiji kuba amba bafunda, nanchi bikola kechi byafwainwa kupwa nenyi? Pano bikola kechi bibena kupwa ne.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi bantu babena kuyanda na bikola byashinta byonka byaambijile jimo Baibolo nyi?

Bitentanshi, bipowe bya nzala ne bikola ke bintu bibena kuyanjisha bantu bavula bingi. Bantu bakwabo bavula bebamanyika ku bantu bonka bafwainwa kwibazhikijila. Akimonai kintu kyaambiwa mu bungauzhi bwa mu Baibolo amba kyo kikobiwa.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 6]

“Ke kintu kyatama bingi kujiwa ku bokwe nangwa ku kintu kikwabo, bino kyo kimotu ne kufwa na mambo a kikola kyatama ne kumona ke kisambukile bantu bakwabo.”—MICHAEL OSTERHOLM MUNTU WAFUNDA BYA MYALO.

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 6]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Kubula Butemwe

“Bantu bakekala . . . ba kubula muchima wa kutemwa bisemi byabo.”—2 TIMOTI 3:1-3, Baibolo wa God’s Word.

● Chris ke wa mwingilo mu kipamo kikwasha bantu bo bapumpula mu bisemi ku North Wales. Chris waambile’mba: “Navulukapo mwanamukazhi umo waishile saka bamupuma kyatama bingi kya kuba nakankelwe ne kumuyuka. Banabakazhi bakwabo nabo bebayanjisha mu milanguluko kya kuba bakankalwa ne kutala bantu.”

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Mu kyalo kimo kya mu Africa, muntu nobe umo pa banabakazhi basatu bamukunapo kala saka akiji mwanyike. Mu kupesa pesa kwaubiwe mu kyonka kino kyalo, kyatainwe kuba’mba banabalume basongola pepi na kichika, bo baambile kuba’mba kijitu bulongo kupuma bakazhi babo. Pano bino, banabakazhi kechi bo bonkatu bo bapuma mu bisemi ne. Kyakumwenako, mu Canada, pa banabalume jikumi, basatu bebapumapo kala nangwa kwibakabisha ku bena kwabo.

BANTU BAMBA AMBA KA? Bamba’mba malwañano a mu kisemi ne kalatu ajingako. Lelo jino bantu bateshakotu maana kukila byo kyajinga kala.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Kujimunako bantu pa mambo a malwañano a mu kisemi kwayilako peulu lelo jino. Nanchi kuyuka ano makatazho kwakepeshako malwañano mu bisemi nyi? Ine, kechi kwakepeshako ne. Kubula butemwe kubena kubayilakotu.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi 2 Timoti 3:1-3 ubena kufikizhiwa nyi? Abya kubula butemwe bwa kine mu bisemi ko kubena kulengela bantu bavula kuba bino nyi?

Bungauzhi bwa butanu bo mubena kumona saka bufikizhiwa bwavwangamo muzhi wetu, ko kuba’mba ino ntanda. Akilangulukai byaamba Baibolo pa uno mutwe.

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 7]

“Malwañano mu bisemi ayukanyikwa kuba’mba bo bumbanzhi bumo bantu bavula bo babula kuloba ku bakapokola. Javula mwanamukazhi bakonsha kumukozha ku mwinakwanji kufika ku bimye 35 pa kuba’mba alobe ku bakapokola.”—MWANAMUKAZHI WAMBILAKO BANTU BO BAPUMPULA MU BISEMI KU MPUNZHA YA WALES

5. Konaunwa Kwa Ntanda

‘[Lesa] ukonauna aba babena konauna ntanda.’—LUMWEKESHO 11:18.

● Ba Pirri bengila mu bujimi bwa bichi bya tumbiji byo bengulako manyi mu muzhi wa Kpor, ku Nigeria. Buno busulu bwabo bwaonaikile na mambo a manyi avula aichikijile mu Mukola wa Niger. Baambile’mba: “Ano manyi aipayile masabi etu, etonawine bikoba ne konauna tukola twetu. Lelo jino mbena kukankalwa ne mwa kumwena bya kwikwashishamo mu bwikalo.”

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Bashayuka bamo bamba’mba, ndochi kukila pa matanyi 6,500,000, beichila mu tulunga twa mema pa mwaka pa mwaka. Kabiji amba kichika kya ino ndochi ke mapulasitiki, kabiji papita myaka yavula bingi pa kuba’mba ano mapulasitiki abole. Kununga pa konauna ntanda, bantu babena konauna bingi bukiji bilengwa na Lesa byavula. Kupesa pesa kumwesha amba pafwainwa kupita mwaka umo ne bañondo batanu pa kuba’mba ntanda ikale jibiji na bulume bwa kwikala na bintu byafwainwa kwingijisha bantu pa mwaka umo. Pepala wa byambo wa ku Australia washimwine amba: “Inge kya kuba bantu batwajijila kuvujilako kabiji ne kwingijisha bintu byonka byo babena kuba luno, byo tukafikanga mu mwaka wa 2035, kikakebewanga kujima myaka ibiji ne bañondo jikumi pa kuba’mba tukekalenga na kajo ka kuja pa mwaka umo.” (Sydney Morning Herald)

BANTU BAMBA AMBA KA? Bamba’mba bantu bajimuka bingi kabiji bakonsha kumonapo mashinda a kupwishishamo ano makatazho pa ntanda.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Bantu bavula ne bipamo bingila na ngovu bibena kujimunako bantu pa byo bafwainwa kulama bulongo ntanda. Pano bino, bantu batwajijila na konauna ntanda kyabaya bingi.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi kibena kukebewa kuba’mba Lesa achibikizhe bintu ne kuzhikijila ntanda kuchina kwiyonauna, byonka byo alaya nyi?

Kununga pa bungauzhi butanu bo twaambapo, Baibolo waambijile jimo bintu byawama bikamweka mu moba apelako. Akilangulukai pa kyakumwenako kiji mu bungauzhi bwa butanu na bumo.

[Mabulañano pa peja 8]

“Namona nobe nataya paladisa ne kwikala na jikanda ja ndochi.”—ERIN TAMBER, NGIKAZHI WIKELA KU MUKUZHO WA KALUNGA, KU UNITED STATES, WAAMBILE PA BYATAMA BYAFUMINE MU MANYI AICHIKIJILE MU KALUNGA KA MEMA KU MEXICO MU MWAKA WA 2010.

[Kitenguluzha pa peja 8]

Nanchi Lesa ye Walengela Nyi?

Byo kiji kuba’mba Baibolo waambijile jimo bintu byatama byo tubena kumona lelo jino, nanchi kino kilumbulula’mba Lesa ye walengela nyi? Abya ye ulengela kuba’mba tuyandenga nyi? Mwakonsha kutana mikumbu yawama ya ano mepuzho mu kitango 11 mu buku wa Nanchi Baibolo Kine Ufunjisha’mba Ka? wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 8]

U.S. Coast Guard photo

6. Mwingilo wa Kusapwila Mwaya Ntanda Yonse

“Ano mambo awama a Bufumu akasapwilwa pano pa ntanda ponse.”—MATEO 24:14.

● Vaiatea wikala mukasokopyo ka jikuji ja Pacific mu mpunzha ya Tuamotu Archipelago. Nangwa kya kuba mu Tuamotu muji tumakuji nobe 80 tuji mu mpunzha yonse iji na makilomita kukila pa 802,900 mu bula ne mu bwipi, mujitu bangikazhi 16,000. Nangwa byonkabyo, Vaiatea ne bo ekala nabo mu kinkalankulo bebafwakashijile ku Bakamonyi ba kwa Yehoba. Mambo ka? Mambo Bakamonyi bakeba kusapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa ku bantu bonse, konse ko bekala.

NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Mbila ya Bufumu ibena kufika konse kuji bantu pano pa ntanda. Mu mwaka wa 2010 monkatu, Bakamonyi ba kwa Yehoba baingijile maola kukila pa 1.6 bilyonyi mu kusapwila mambo awama mu byalo 236. Kulumbulula’mba Kamonyi yense wasapwilanga maminiti 30 pa juba pa juba. Pa myaka jikumi yapitapo, banemba ne kusampanya mabuku alumbulula Baibolo akila pa mabilyonyi 20.

BANTU BAMBA AMBA KA? Bamba amba byambo bya mu Baibolo byasapwilwa pa myaka yavula bingi.

NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Kya kine kuba’mba bantu bavula basapwilapo kala bimo pa byambo biji mu Baibolo. Nangwa byonkabyo, bavula basapwilatu pa kakimye kacheche kabiji kechi bafika mu mapunzha avula ne. Pano Bakamonyi ba kwa Yehoba abo baji na mukwekele wanengezhiwa bulongo wa kusapwila ku bantu bavula mwaya ntanda yonse. Bakamonyi baji na mukoyo mu mwingilo wa kusapwila nangwa kya kuba bebamanyika pa myaka yavula ku bipamo bimo biji na bulume kabiji byashinta.a (Mako 13:13) Pano bino, Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bafola mali pa mwingilo wa kusapwila ye bengila ne. Pakuba abo bepana kwingijisha kimye kyabo ne kupana mabuku ku bantu kwakubula kupotesha. Mwingilo wabo ukwashiwa na mibingu ya kwitemenwa.

NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi “mambo awama a Bufumu” abena kusapwilwa pano pa ntanda ponse nyi? Nanchi kufikizhiwa kwa buno bungauzhi kwalumbulula amba bintu byawama katatakatu bikamweke nyi?

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 9]

“Kikulutu Yehoba wituswisha tukatwajijila na kusapwila mambo awama a Bufumu na mukoyo kwingijisha mashinda afwainwa kwisambilamo na bantu.”—2010 YEARBOOK OF JEHOVAH’S WITNESSES.

Bwikalo Bwawama Buji Kulutwe

“Pakishala pacheche ne babi bakekala ke kafwako . . . Pakuba bakimote bakaswana ntanda. Kabiji bakasangalela mu kuvula kwa mutende.”—SALAMO 37:10, 11.

NANCHI mwakonsha kutemwa kumona bungauzhi bwanembwa peulu bwafikizhiwa nyi? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwakonsha kutemwa. Kuji bishinka byawama bitulengela kuketekela’mba katatakatu bukafikizhiwe.

Bibaba byafumako byaamba pa bungauzhi bwa mu Baibolo bumo bumo bubena kumwesha kuba’mba tuji mu ‘moba apelako.’ (2 Timoti 3:1-5) Lesa watangijile banembelenga Baibolo kwambila jimo bikamweka kulutwe pa kuba’mba twikale na luketekelo. (Loma 15:4) Kufikizhiwa kwa buno bungauzhi kumwesha amba makatazho o tubena kupitamo lelo jino katatakatu akapwe.

Ki ka kikalondelapo panyuma ya moba a kupelako? Bufumu bwa Lesa bukalamanga bantu bonse. (Mateo 6:9) Akimonai byaamba Baibolo pa bikekala ntanda pa kyokya kimye:

● Nzala bakeifumyapo. “Kukekalanga kuvula bingi kwa kajo panopantanda peulu ya mitumba.”—Salamo 72:16.

● Bikola bakebipwisha. “Kafwako nangwa umo wikala mu yewa muzhi ukamba’mba: Nakolwa, ne.”—Isaya 33:24.

● Ntanda bakeiwamisha. “Bisanzangala ne ntanda yauma bikasekela; ne biselebwa nabyo bikasangalala, mambo mukekala maluba awamisha.”—Isaya 35:1.

Buno ke bungauzhitu bucheche pa bungauzhi bwavula bwa mu Baibolo bwa lutundaiko bukafikizhiwa palutwe kacheche. Nga mambo ka a kubujila kwipuzha Bakamonyi ba kwa Yehoba pa kuba’mba bemubule kibalengela kuswa amba bwikalo bwawama buji kulutwe?