“Kine Buku Wenu Wa Mizhilo Byo Namutemwisha!”

“Kine, buku wenu wa mizhilo byo namutemwisha! Iye ye ndanguluka juba jonse.”—MASALAMO 119:97.

1, 2. (a) Nembi wa Salamo 119 wapichile mu ñanyi makatazho? (b) Byo apichilenga mu ano makatazho waubilepo byepi, kabiji mambo ka?

NEMBI wa Salamo 119 wapichile bingi mu makatazho. Balwanyi banji ba bwitote balengululanga mizhilo ya Lesa bamunenenenga mwenga ne kumubepela. Bamfumu bamwikajile kije na kumukabisha. Balwanyi banji bamwimenejile kuntundwa amba bamwipaye. Abye byonse byalengejile ‘muchima wanji kuzumba.’ (Masalamo 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) Nyimbi wa masalamo byo apichilenga mu bino bintu, waimbile amba: “Kine, buku wenu wa mizhilo byo namutemwisha! Iye ye ndanguluka juba jonse.”—Masalamo 119:97.

² Mwakonsha kushikisha’mba, “Nga mizhilo ya Lesa yamutekeneshe byepi nyimbi wa masalamo?” Yamutekeneshe mambo waketekejile kuba’mba Yehoba wamutemwa bingi. Kwingijisha mizhilo ya Lesa ko kwamusangajikile nyimbi wa masalamo, nangwa kya kuba balwanyi banji bamumanyikilenga. Wayukile amba Yehoba wamuta bingi muchima. Kwingijisha mizhilo ya Lesa kwamulengejile nyimbi wa masalamo kwikala na maana kukila balwanyi banji kabiji mizhilo ya Lesa yamulamawizhanga. Kukokela mizhilo kwamulengejile kwikala mutende kabiji wajinga na jiwi ja mu muchima jibula kumuzhachisha.—Masalamo 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.

3. Mambo ka o kyakatezha bena Kilishitu kwikala na byubilo byalumbuluka ano moba?

³ Lwitabilo lwa bakalume ba Lesa bamo lubena kwesekwa bingi ano moba na mambo a makatazho o babena kupitamo. Kampe kechi twakonsha kupita mu lukatazho nabiji lwapichilemo nyimbi wa masalamo ne, pano bino tubena kwikala mu “moba akatazha.” Bantu bavula bo twikala nabo kinkalankulo kechi batemwa bintu bya ku mupashi ne, betemwatu abo bene ne kutemwa bintu bya ku mubiji kabiji baji bingi na mwenga. (2 Timoti 3:1-5) Bena Kilishitu bakyanyike javula bakatazhiwa bingi na bintu byeseka bulumbuluke bwabo. Umvwe ke tupite mu bintu bya uno mutundu, kyakatazha bingi kwikala bakishinka kwi Yehoba ne kutwajijila na kuba bintu byo akeba. Pano twakonsha kwizhikijila byepi?

4. Nyimbi wa masalamo waubilepo byepi pa mizhilo ya Lesa, kabiji ano moba bena Kilishitu bafwainwa kubapo ka?

⁴ Kutanga ne kulanguluka languluka pa mizhilo ya Lesa ko kwamulengejile nyimbi wa masalamo kuchinchika makatazho o apichilengamo. Kino kyamulengejile kutemwa mizhilo ya Lesa. Mu byepelo byavula bya Salamo 119 mwaambiwa mizhilo ya Yehoba.a Ano moba bena Kilishitu kechi balama Mizhilo ya Mosesa, Lesa yo apele bena Isalela ne. (Kolose 2:14) Pano bino mafunde aambiwa mu ino mizhilo anema bingi. Ano mafunde amusangajikanga bingi nyimbi wa masalamo, kabiji nangwatu ano moba akonsha kusangajika bakalume ba Lesa mambo nabo babena kupita bingi mu makatazho.

5. Ñanyi mbaji ya Mizhilo ya Mosesa yo twaya twisambepo?

⁵ Akitwayai tumone mbaji isatu ya mizhilo ya Mosesa byo yakonsha kwitukwasha. Ino mbaji ke lunengezho lwa juba ja Sabado, lunengezho lwa kupupula kajo, kabiji ne kubula lunkumbwa. Kumvwisha mafunde aambiwa mu ino mbaji yonse ya mizhilo kwanema bingi mambo kwakonsha kwitulengela kuchinchika makatazho o tubena kupitamo ano moba.

Tukebewa Bintu bya ku Mupashi

6. Bantu bonse bakebewa ñanyi bintu?

⁶ Muntu ukebewa bintu byavula bingi. Kya kumwenako, kajo, mema, ne mwakulaala bikebewa bingi pa kuba’mba muntu atwajijile kwikala na bumi bwawama. Pano bino, muntu wafwainwa ne kuta “muchima ku mupashi.” Kuba waikala na lusekelo ne, umvwe kechi wata muchima ku bintu bya ku mupashi ne. (Mateo 5:3) Mambo a kuba’mba Yehoba wanemeka bingi kino kintu, wakambizhe bantu banji kukokoloka ku mingilo yabo juba jimo jituntulu mulungu ne mulungu kuba’mba bapopwelenga Lesa wabo.

7, 8. (a) Juba ja Sabado japusene byepi na moba akwabo? (b) Bi ka byaubiwanga pa juba ja Sabado?

⁷ Lunengezho lwa juba ja Sabado lwalengelanga muntu yense kukosesha bulunda bwanji na Lesa. Mu Baibolo, kyambo kya juba ja “Sabado” kyatendekele kwambiwapo kimye kyapainwe manna mu kiselebwa. Bena Isalela bakambizhiwe kutolaula kano kajo mu moba atanu na jimo. Pa juba ja butanu na jimo, bafwainwe kusenda “kajo ka moba abiji,” mambo pa juba ja butanu na bubiji kano kajo kechi kaikalangako ne. Juba ja butanu na bubiji jajinga “juba ja sabado jazhila kwi Yehoba,” kabiji muntu yense wafwainwe kwikala mu kifulo kyanji. (Kulupuka 16:13-30) Mukambizho umo pa Mikambizho Jikumi waambile’mba kafwako kwingila pa juba ja Sabado ne. Jino juba jajinga juba jazhila. Umvwe ne kulama jino juba ne, muntu wakonsheshe kufwa.—Kulupuka 20:8-11; Kubala 15:32-36.

⁸ Muzhilo wa juba ja Sabado wamwesheshenga Yehoba byo ata muchima bantu banji ku mubiji ne ku mupashi. Yesu waambile’mba: “Juba ja Sabado jalengelwe mambo a bantu.” (Mako 2:27) Kino kechi kyajingatu kimye kyakokolokanga bena Isalela ne. Kyo kyajinga ne kimye kyo bafwenyanga kwipi na Mulenga wabo ne kumwesha butemwe bwabo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 5:12) Jajinga juba jo baubilangamo bintu bya ku mupashi nabiji lufunjisho lwa kisemi, lulombelo, ne kulanguluka languluka pa Mizhilo ya Lesa. Luno lunengezho lwakwashanga bena Isalela kubula kutatu muchima na kukeba bintu bya ku mubiji. Juba ja Sabado jibavululangako amba bulunda bwabo na Yehoba kyo kintu kyanemene mu bwikalo bwabo. Yesu waambilepo pa uno mukambizho amba: “Kyanembwa’mba, Muntu kechi akamwene bumi ku shinkwa yenka ne, poso ku byambo byonse bifuma mu kanwa ka Lesa.”—Mateo 4:4.

9. Bena Kilishitu bafunjilako ka ku lunengezho lwa juba ja Sabado?

⁹ Bantu ba Lesa ano moba kechi balama juba ja Sabado byonka byo kyajinga kala ne, pano bino bintu byaubiwanga pa jino juba kechi bishimitu ne. (Kolose 2:16) Nanchi kino kechi kituvululako amba patanshi twafwainwa kuta muchima ku bintu bya ku mupashi nenyi? Kechi twafwainwa kutesha muchima ku bintu bya ku mubiji ne makayo kukila bintu bya ku mupashi ne. (Bahebelu 4:9, 10) Onkao mambo twafwainwa kwishikishanga’mba: “Ñanyi bintu byo natapo muchima mu bwikalo bwami? Abya nata muchima ku lufunjisho lwami, lulombelo, kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu, ne kuya na kusapwila mambo awama a Bufumu nyi? Nangwa abya natatu muchima ku bintu byabula kufwainwa nyi?” Umvwe twasambila kukebesha bintu bya ku mupashi mu bwikalo bwetu, Yehoba witulaya amba kechi tukakajilwa bintu bya mu bwikalo ne.—Mateo 6:24-33.

10. Bi ka bifuma mu kuta muchima ku bintu bya ku mupashi? Londololai.

¹⁰ Umvwe ke tutange Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo, ne kulangulukapo pa byo twatanga po po twakonsha kufwenya kwipi ne Yehoba. (Yakoba 4:8) Susan watendekele kutanga Baibolo pano pabapite ne myaka 40, waamba’mba kuntendekelotu wakatazhiwanga bingi. Kutanga kwajingatu nobe mutembo wakatazha. Pano bino monka mu kutangila mukoyo, kuno kutanga kwaalukiletu nobe kajo. Luno umvwatu nobe wabela inge kechi watangapo Baibolo ne. Washimikizha’mba: “Mambo a kutangila mukoyo Baibolo, Yehoba namuyukatu nobe Batata. Namuketekela, kabiji kimye kyonse namusolomoka mu lulombelo. Kyuba bingi kilemente pa kumona Yehoba byo atemwa bakalume banji, byo ebalama pa muntu pa muntu, kabiji ne byo ankwasha amiwa.” Kine kuta muchima ku bintu bya ku mupashi kuleta bingi lusekelo!

Muzhilo wa Lesa pa Mambo a Kupupula Kajo

11. Nga lunengezho lwa kupupula kajo lwajinga byepi?

¹¹ Kupupula kajo ke kintu kikwabo kyaambiwapo mu Mizhilo ya Mosesa kyamwesheshenga Lesa byo ata muchima bantu banji. Yehoba wakambizhe banjimi mu Isalela amba umvwe banowa kajo kabo, aka kashalangamo bafwainwe kulekela bayanji kuya na kupupula. Kechi kyakebewenga banjimi kunowa kajo kufikizha ne munsa munsa ya bujimi ne, nangwa kubwela nakukobola mañanzañanza ne maolivi ashalanga ku bichi ne. Bikuta bya kajo byashalanga mu majimi kechi byakebewanga kuya na kwibisenda ne. Luno lwajinga lunengezho lwawama bingi lwa kukwasha bayanji, benyi, banabanshiwa, ne banabakazhi bafwilwa. Kupupula kajo kashalanga mu majimi wajinga mwingilo wabaya bingi, pano bino kya kwashangako bayanji kubula kulomba kajo.—Bena Levi 19:9, 10; Mpitulukilo ya mu mizhilo 24:19-22; Masalamo 37:25.

12. Lunengezho lwa kupupula kajo lwalengelanga banjimi kuba ka?

¹² Muzhilo wa pa mambo a kupupula kajo kechi watongwele kipimo kya kajo kyakonsheshe kusha banjimi mu majimi amba ko kajo ka balanda ne. Banjimi bene bobafwainwe kwifukwila. Luno lunengezho lwafunjishe banjimi bumpanyi. Kyalengelanga banjimi kumwesha lusanchilo lwabo kwi Mpanyi wabo, mambo “awa umubila lusa wakajilwa ye [unemeka Mulenga wanji].” (Byambo bya Mana 14:31) Boaza byo byo aubile. Mu bujimi bwanji washilemo kajo kavula kuba’mba Luta, mwanamukazhi wafwilwa apupule. Yehoba wamupesheshe Boaza na mambo a bumpanyi bwanji.—Luta 2:15, 16; 4:21, 22; Byambo bya Mana 19:17.

13. Muzhilo wa kala wa kupupula kajo witufunjishapo ka?

¹³ Jifunde jiji mu uno muzhilo wa kupupula kajo kechi japimpulwa ne. Yehoba ukeba bakalume banji kwikala bampanyi, kikatakata mu kukwasha bayanji. Umvwe twaikala bampanyi, twakonsha kubilwa bingi bibusa. Yesu waambile’mba: “Panai, kabiji kikemupewa; kipimo kyawama, kyo bashindaika, ne kusunkenya, kyayula paa, sa kichika, kyo bakemupa mu kyaji kyenu. Mambo kyonkakyo kipimo kyo mupimako kyo kyo mukapiminwako ne anweba.”—Luka 6:38.

14, 15. Twakonsha kwikala byepi na muchima wa bumpanyi, kabiji atwe bene ne boba bo tukwasha twiumvwa byepi?

¹⁴ Mutumwa Paulo witukambizha amba “twibobile bantu bonse byawama, pakuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.” (Ngalatiya 6:10) Onkao mambo, twafwainwa kutapo muchima mu kukwasha bena Kilishitu bakwetu ku mupashi kimye kyo babena kupita mu makatazho. Abya kyakonsha kukebewa ne kwibakwasha ku mubiji kampe nabiji kwibasendako ku Nzubo ya Bufumu nangwa kwibapotelako bintu ku mashitolo nyi? Nanchi mu kipwilo kyenu muji bakote, babela, nangwa aba bekalatu mu nzubo nyi? Abya mwakonsha kwibafwakesha nangwa kwibakwashako mingilo ya pa nzubo nyi? Umvwe twibata muchima bantu ba uno mutundu, Yehoba wakonsha kukumbula milombelo yabo kupichila mu kwitwingijisha. Nangwa kya kuba’mba kwinyemena ke mutembo wa bwina Kilishitu, awa wanyemena mukwabo naye umwenamo bingi. Kutemwa balunda netu ba mu lwitabilo kuleta bingi lusekelo kabiji kisangajika bingi muchima wa Yehoba.—Byambo bya Mana 15:29.

¹⁵ Jishinda jikwabo bena Kilishitu mo bamweshesha byubilo byabo byawama ke kwamba pa bintu bikoba Lesa. (Mateo 28:19, 20) Umvwe twafunjisha muntu bukine kabiji awo muntu wabatizwa, twiumvwatu byonka byaambile Yesu amba: “Lusekelo lo bamona aba bapana lwakila lo bamona aba batambula.”—Byubilo 20:35.

Ilamai ku Lunkumbwa

16, 17. Mukambizho wa bujikumi wakainye ka, kabiji mambo ka?

¹⁶ Lubaji lwa busatu lwa Mizhilo ya Lesa yo apele bena Isalela lo tusakwisambapo ke mukambizho wa bujikumi, wakainye lunkumbwa. Uno mukambizho waambile amba: “Kukumbwa nzubo ya mukwenu ne. Kukumbwa muka mukwenu ne, nangwa wa mwingilo wanji wa mulume, nangwa wa mukazhi, nangwa ñombe wanji nangwa mbongolo wanji, nangwa kintu kya byepi kya mukwenu ne.” (Kulupuka 20:17) Kafwako muntu wakonsha kupana mukambizho nabiji uno ne, mambo kafwako wakonsha kuyuka biji mu muchima ne. Pano bino, uno mukambizho wakijile mikambizho ya bantu. Wavululangako bena Isalela amba bakonsha kwitotolwela kwi Yehoba mambo aye umona biji mu muchima. (1 Samwela 16:7) Kabiji uno mukambizho wamwesheshetu patoka kilengela kuba bintu byabula kufwainwa.—Yakoba 1:14.

¹⁷ Muzhilo wa kuba’mba muntu kechi wafwainwa kukumbwa ne, walengelanga bantu ba Lesa kubula kutemwisha bintu bya ku mubiji, butanyi, kabiji ne kwijizhañanya na mambo a bwikalo bwabo. Kabiji wibalamawizhanga ku bitewa bya kukeba kwiba nangwa kulengatu mambo akwabo. Kimye kimo twakonsha kukumbwa bantu bamo baji na bintu bya ku mubiji, nangwa aba boba bulongo mu bwikalo. Umvwe ne kulama ndangulukilo yetu mu bimye bya uno mutundu ne, kechi twakonsha kwikala na lusekelo ne, kabiji tukomvwinanga bakwetu kichima. Baibolo utela lunkumbwa amba “muchima wa bubi.” Onkao mambo, lunkumbwa lwatama bingi.—Loma 1:28-30.

18. Ñanyi byubilo bibavulemo mu ntanda ano moba, kabiji bintu ka byatama bifumamo?

¹⁸ Kutemwisha bintu bya ku mubiji ne kwikyombesha byo byubilo bibavulemo mu ntanda ano moba. Pa mwela ne mu mapepala a byambo batentemesha bintu bya ku mubiji, kabiji basulu bamba’mba umvwe wapota kintu kya bukumo po po wakonsha kwikala na lusekelo. Pano bino abye byo byubilo byakanyiwa mu Mizhilo ya Yehoba. Kabiji kyubilo kikwabo ke kya kukeba kuya nkuwa ne kwikala na bunonshi. Mutumwa Paulo wajimwine amba: “Aba baji na muchima usaka bunonshi baponena mu lweseko ne kufwa mu bwina, ne mu bya lwiso bya kukosama ne bya kwiipaya, byo bibebizha bantu mu lufu ne lonaiko. Mambo kutemwa mali ye muzhazhi wa misango yonse ya bubi: bino bamo byo beakumbilwe ebasendwile kufuma ku lwitabilo kabiji beashile bene na bya bulanda byavula.”—1 Timoti 6:9, 10.

19, 20. (a) Aba batemwa mizhilo ya Yehoba, banemeka ñanyi bintu? (b) Mu mutwe walondelapo tukesamba pa ka?

¹⁹ Aba batemwa mizhilo ya Lesa bayuka amba kyatama kutemwa bintu bya ku mubiji kabiji bazhikijilwa. Kya kumwenako, nyimbi wa masalamo walombele kwi Yehoba amba: “Twalai muchima wami ku milaye yenu, kechi ku lunkumbwa ne. Mizhilo ifuma mu kanwa kenu, kwi amiwa yakila mu kuwama kwa biumbi ne biumbi bya ngolode ne siliva.” (Masalamo 119:36, 72) Bukine bwa bino byambo bwitukwasha kwikala bashikimanatu kabiji tukachinuzhukanga bitewa bya kutemwisha bintu bya ku mubiji, butanyi, ne kubula kwijizhanya na mambo a bwikalo bwetu. “Munema wa kunemeka Lesa,” kyo kintu kyanema kechi kwikala na mushatata wa bintu bya ku mubiji ne.—1 Timoti 6:6.

²⁰ Mafunde aji mu Mizhilo ya Yehoba yoapele bena Isalela anema bingi mu ano moba etu akatazha byonkatu byo ajinga kimye Yehoba kyo eapaine kwi Mosesa. Umvwe ke twingijishe ino mizhilo mu bwikalo bwetu, po po tuyuka moyayila. Twiitemwa bingi kabiji umvwe ke tube bino twikala bingi na lusekelo. Mu ino mizhilo tufundamo bintu byavula bingi, kabiji bwikalo bwa bantu banembwa mu Baibolo bumweshatu patoka amba kine ino mizhilo yanema bingi. Mu mutwe walondelapo tukesambapo pa bantu bamo baambiwa mu Baibolo.

[Tubyambo twa mushi]

Musakukumbula’mba Ka?

• Mambo ka nembi wa Salamo 119 kyo atemenwejile mizhilo ya Yehoba?

• Bena Kilishitu bakonsha kufunjilako ka ku lunengezho lwa juba ja Sabado?

• Mambo ka muzhilo wa Lesa pa mambo a kupupula kajo kyo anemena?

• Nga mukambizho waamba’mba kechi twafwainwa kwikala balunkumbwa ne, wituzhikijila byepi?

[Kipikichala pa peja 13]

Muzhilo wa juba ja Sabado waambilenga pa ka?

[Kipikichala pa peja 15]

Muzhilo wa pa mambo a kupupula kajo witufunjishapo ka?