Anweba Bakyanyike, Nanchi Mubena Kwiajila Kitendekesho kya Kulutwe Nyi?
“Nayuka milanguluko yo ne mulangulukila anweba, . . . yo milanguluko ya mutende, kechi ya bya malwa ne, yo ya kwimuletela luketekelo ne bwikalo bwawama bwa kulutwe.”—YELEMIYA 29:11.
1, 2. Kimye kya bwanyike kyakonsha kumonwa mu ñanyi mashinda apusana pusana?
BANTU bakoma kala bavuluka’mba bwanyike kyo kimye kyawama bingi mu bwikalo bwa muntu. Batonga bulume ne lusekelo lo bajinga nalo ku bwanyike. Boba umvwe batala lunyuma, bekitonga bingi kimye kyo bajinga na mitembo icheche sabakiselakana na kwitobwela ne kufwanyikizha kuba’mba bakekalanga bulongo kulutwe.
2 Anweba bamo mukiji banyike, kimye kyenu kya bwanyike kampe mwikimwena mu jishinda jingi. Apo kampe mukatazhiwa na mwa kulamina milanguluko ne mwa kulamina mubiji wenu byo mubena kuya na kukoma. Pa sukulu bakwenu bakonsha kwimukanjikizha amba kanatu mulonde byubilo byabo. Kampe mwibikako pa kubatu’mba muchinuzhuke kwingijisha bizhima mu jishinda jabula kufwainwa, kupendwapendwa ne bulalelale. Kabiji anweba bavula mutanyiwa mu lukatazho na mambo a kubula kwikala mu bumulwila ntanda ne makatazho akwabotu eseka lwitabilo lwenu. Ee, bwanyike kyakonsha kwikala kimye kyakatazha. Pano bino ke kimye kyawama bingi. Pano jipuzho ke jino, mwakonsha kwingijisha byepi kino kimye kyawama?
Iyowayi Bwanyike Bwenu
3. Kufundañana ka kabiji lujimuno ka lwapaine Solomone ku bakyanyike?
3 Bakulumpe bakonsha kwimubula amba myaka ya bwanyike ipitatu nobe kukopa kwa jiso, kabiji kino kine. Mu myakatu icheche, bwanyike bwenu bukapita. Onkao mambo, iyowayi lonka luno po mukiji banyike! Luno lo lufunjisho lwapaine Mfumu Solomone aye wanembele amba: “Obewa nsongwalume, usekele mu bwanyike bobe, kabiji muchima wobe akusangajike mu moba a bwanyike bobe; sa wenda mu mashinda asaka muchima wobe ne mo amwena meso obe.” Bino, Solomone wibajimwine bakyanyike amba: “Kanya kinyenge kutwela mu muchima wobe, kabiji ukanye bileta misongo ku mubiji wobe.” Kabiji waambile amba: “Bwanyike ne bunsongwalume kechi bukelwa myaka ne.”—Musapwishi 11:9, 10.
4, 5. Mambo ka o kyawamina bakyanyike kunengezha bwikalo bwabo bwa kulutwe? Lumbululai.
4 Nanchi mwaumvwa mwatazhizhe Solomone nyi? Kya kumwenako, akilangulukai wakyanyike watambwila bupe bwa buneme, nabiji mali a buswanyi. Wakonsha kuba byepi nao? Wakonsha kwionauna onse mu kwitobwela aye mwine byonka byaubile mwana walubile wa mu kishimpi kya kwa Yesu. (Luka 15:11-23) Pano ki ka kyakonsha kumwekana umvwe mali apwa? Kine ukatonga amba waingijishe mali anji kutama! Pano ibyepi umvwe waingijishe buno bupe kunengezhezhamo bwikalo bwanji bwa kulutwe, kampe kwibwingijishapo mu bintu bimo? Kulutwe na lwendo umvwe watendeka kwiyowa byo byo bintu mo ebwingijishe, abya mwalanguluka amba wakonsha kuba keajilañane amba watamishe pa kubula kutaya mali anji onse na kwitobwela kimye kya bwanyike bwanji nyi? Ine!
5 Monainga myaka ya bwanyike bwenu amba kya bupe kya kine kufuma kwi Lesa. Nanchi mwakonsha kwibwingijisha byepi? Mwakonsha konauna bulume bwenu bonse ne lusekelo mu kutemwa bintu bya kisangajimbwe kwa kubula kulangulukapo pa bwikalo bwenu bwa kulutwe. Pano bino, umvwe mwauba kino, ko kuba’mba “bwanyike ne bunsongwalume” bwenu kine ‘kechi bukakelwa myaka ne.’ Byo kyawamapo kwingijisha bwanyike bwenu kunengezhezhamo bwikalo bwenu bwa kulutwe!
6. (a) Lufunjisho ka lwapaine Solomone lwa kukwasha bakyanyike? (b) Yehoba ubena kukeba kuba ka ku bakyanyike, kabiji wakyanyike wakonsha kumwenamo byepi mu kino?
6 Solomone waambilepo lufunjisho lwakonsha kwimukwasha kwingijisha bwanyike bwenu bulongo. Waambile’mba: “Sa uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe.” (Musapwishi 12:1) Kino kyo kishinka kikatampe kya kuyilako palutwe, kya kumvwina Yehoba ne kuba kyaswa muchima wanji. Yehoba waambijile bena Isalela byo akebelenga kwibobila, amba: “Nayuka milanguluko yo ne mulangulukila anweba, . . . yo milanguluko ya mutende, kechi ya bya malwa ne, yo ya kwimuletela luketekelo ne bwikalo bwawama bwa kulutwe.” (Yelemiya 29:11) Yehoba ubena kukeba kwimupa ne anweba “luketekelo ne bwikalo bwawama bwa kulutwe.” Umvwe mwa muvuluka mu byubilo byenu, milangwe, ne mu bintu byo mufuukula, alwe luketekelo ne bwikalo bwawama bwa kulutwe bikapewa ko muji.—Lumwekesho 7:16, 17; 21:3, 4.
“Fwenyai Kwipi ne Lesa”
7, 8. Wakyanyike wakonsha kufwenya byepi kwipi ne Lesa?
7 Yakoba watundaikile kuvuluka Yehoba kimye kyo a ambile’mba: “Fwenyai kwipi ne Lesa, kabiji ne aye ukafwenya kwipi ne anweba.” (Yakoba 4:8) Yehoba ye Mulenga, Mfumu wa mwiulu wa pa Bilengwa byonse, ye wafwainwa kupopwelwa ne kutotwa konse. (Lumwekesho 4:11) Onkao mambo, umvwe twafwenya kwipi ne aye, ne aye ukafwenya kwipi ne atweba. Nanchi luno lusekelo lwa na butemwe kechi lusangajika muchima wetu ne nyi?—Mateo 22:37.
8 Tufwenya kwipi ne Yehoba mu mashinda avula. Kya kumwenako, mutumwa Paulo waamba’mba: “Kasa mukosela mu lulombelo, mulabenga ne kukenketa monka na kusanta.” (Kolose 4:2) Mu jishinda jikwabo, ikalai na muteeto wa kulombelanga. Kechi mwafwainwa kutondwatu na kwamba amba amena panyuma ya kuba bashenu nangwa mwina Kilishitu mukwenu mu kipwilo wimutangijila mu lulombelo ne. Abya mwakimubulapo kala Yehoba byonse biji ku muchima wenu ne kumubula byo mulanguluka, bimuletela moyo, ne makatazho o mupitamo nyi? Nanchi mwakimubulapo kala bintu byo mwakonsha kumvwa bumvu kwibyamba ku muntu uji yense nyi? Milombelo ya kufuma panshi ya muchima wenu, ileta mutende mu milanguluko. (Filipai 4:6, 7) Itukwasha kufwenya kwipi ne Yehoba ne kwiumvwa amba ubena kufwenya kwipi ne atweba.
9. Wakyanyike wakonsha kumvwina byepi Yehoba?
9 Tumona jishinda jikwabo ja kufwenyenyamo kwi Yehoba mu bino byambo byanembeshiwa na mupashi bya kuba’mba: ‘Kasa umvwa byo bakubula, ne kutambula mafunde, amba ukekale wa maana mu moba obe a kulutwe.’ (Byambo bya Mana 19:20) Ee, umvwe mwateleka kwi Yehoba ne kumukokela, ko kuba’mba mubena kwiajila kitendekesho kya kulutwe. Nanchi mwakonsha kumwesha byepi amba muteleka kwi Yehoba? Kwa kubula kuzhinaukatu ne, mutanwa kimye kyonse ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne kuteleka ku majashi ambiwa. Kabiji ‘munemeka bashenu ne bainenu’ kupichila mu kutanwa ku lufunjisho lwa Baibolo lwa kisemi. (Efisesa 6:1, 2; Bahebelu 10:24, 25) Muba bingi bulongo. Nangwa kikale byonkabyo, pano nanchi ‘mupulushako kimye’ kya kunengezhezhamo kupwila, kutanga Baibolo jonse ne kupesapesa byo byo byambo nyi? Nanchi mweseka kulondela byo mutanga, kuba’mba mwende pamo nobe ‘ba maana’ nyi? (Efisesa 5:15-17; Masalamo 1:1-3) Umvwe mwauba bino, ko kuba’mba mubena kufwenya kwipi ne Yehoba.
10, 11. Mfweto ka ikatampe itambwila bakyanyike umvwe bateleka kwi Yehoba?
10 Mu byambo byanji bitanshi mu buku wa Byambo bya Mana, munembeshi watangijilwe na mupashi wazhila walondolola nkebelo ya uno buku amba: ‘Byo anembele mu kuba’mba bantu bayuke maana ne mafunde, ne kukwatakanya byambo bya milangwe, bafunjilemo mwa kubila bya maana ne bya bololoke, ne mwa kuchibila mambo mo aolokela ne mo aesakena; kabiji amba bipane kujimuka ku babilubi, ne maana a kuyuka bintu ne a kwibipima ku bansongwalume.’ (Byambo bya Mana 1:1-4) Onkao mambo, kimye kyo mubena kutanga ne kulondela byambo bya maana kabiji ne bikwabotu biji mu Baibolo yense, mukekala baoloka ne ba maana, kabiji Yehoba ukatemwa bingi kwimukokela kwipi ne aye. (Masalamo 15:1-5) Umvwe mwayuka kulanguluka bintu bulongo mo byafwainwa kolokela, mwaikala bajimuka, ba maana kabiji ba kupima bintu, mukafuukulanga byawama.
11 Nanchi kyafwainwa kuzhinaukwa amba wakyanyike kuba wauba bintu bya maana mu jino jishinda ne nyi? Ine, mambo bakyanyike ba bwina Kilishitu bavula boba kino. Ne kifumamo, bakwabo bebakinjika kabiji ‘kechi basula mambo a bwanyike bwabo ne.’ (1 Timoti 4:12) Bansemi yabo basangalala bingi, kabiji Yehoba naye waamba amba bamusangajika muchima. (Byambo bya Mana 27:11) Nangwa kya kuba bakiji banyike, bafwainwa kuketekela amba bino byambo byanembeshiwa na mupashi byatala kwi abo, bya kuba’mba: “Umute muchima muntu walumbuluka, ne kutala ku waoloka: Mambo ku mpelo yanji ao muntu ko kwa mutende.”—Masalamo 37:37.
Salainga Bintu Byawama
12. Ñanyi nsajilo imo yanema bakyanyike yo besajila, kabiji mambo ka o iletela makatazho abula kupwa umvwe basala kutama?
12 Bwanyike ke kimye kya kusala bya kuba mu bwikalo, kabiji nsajilo imo ileta malwa abula kupwa. Bintu bimo byo musala byakonsha kwimuletela lukatazho mu myaka yavula ya kulutwe. Nsajilo yawama ileta lusekelo ne bumi bwawama. Nsajilo yatama yakonsha kwimonawina bwikalo bwenu bonse. Akimonai kino byo kyaikala kya kine pa nsajilo ibiji yo mwafwainwa kusalapo. Kitanshi: Ba ñanyi bo musala kupwañana nabo? Mambo ka kino o kyanemena? Kyawama, Byambo bya mana byanembeshiwa na mupashi wazhila byaamba’mba: ‘Awa wenda na ba maana ukekala ke wa maana; pakuba awa wenda ne bakosama ukamona byakatazha.’ (Byambo bya Mana 13:20) Mu ñambilo ikwabo ko kuba’mba, kulutwe twikala nobe boba botubena kupwañana nabo, kwikala wa maana nangwa wakosama. Nanchi mwakonsha kusalapo kwikala muntu wa byepi?
13, 14. (a) Kufumyako kwikala na bantu, bika bikwabo byavwangiwamo mu kupwañana? (b) Bilubo ka bakyanyike byo bafwainwa kuchinuzhuka?
13 Umvwe mwalanguluka pa kupwañana, mwakonsha kulanguluka kwikala na bantu. Kino kya kine, pano bino mwavwangwa byavula. Umvwe mwatamba pologalamu wa pa televizhonyi, kumvwa ku lwimbo, kutanga buku, kuya na kutamba filimu, nangwa kwingijishapo bintu bimo pa Intaneti, ko kuba’mba mubena kupwañana. Umvwe kuno kupwañana kutundaika bantu kwikala na byubilo bya kulwa ne bintu bitundaika kutwela mu byubilo bincha nangwa kutundaika kwingijisha bizhima mu jishinda jabula kufwainwa, kupendwapendwa, nangwa bijitu byonse bikwabo byakanyiwa mu mafunde a mu Baibolo, ko kuba’mba mubena kupwañana na ‘bakosama,’ boba bintu uba nobe Yehoba ufwako.—Masalamo 14:1.
14 Kampe mulanguluka amba byo mutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne kwikala babambakana kyapwa mwakosa kutamba filimu ya byubilo bya kulwa ne kuteleka ku nyimbo yumvwanyika kileela bino muji byambo byabula kufwainwa. Kampe mulanguluka amba kafwapo kyatama kyakonsha kumwekanyika umvwe mwatalapotu lubilo lubilo pa byubilo bya mulekese bya pa Intaneti ne. Mutumwa Paulo wimubula amba uno mulanguluko watama! Waamba’mba: “Kwendañana ne babi ko kuvulañanya bisela byawama.” (1 Kolinda 15:33) Kya bulanda, bakyanyike bavula ba bwina Kilishitu bakomenengatu bulongo, byubilo byabo byawama byaonaika mambo a kupwañana na bakosama. Monai amba mwachinuzhuka kupwañana kwa uno mutundu. Inge mwauba bino, mukalondela lujimuno lwa kwa Paulo lwa kuba’mba: “Kechi mwipashañanyenga na ba panopantanda ne: poso mwalulukenga ke bangi na kusangulwa kwa michima yenu, namba mukayukenga kyaswa muchima wa Lesa, akya kyawama, ne kyaitabilwa, ne kyalumbuluka.”—Loma 12:2.
15. Ñanyi nsajilo ya kibiji bakyanyike yo bakonsha kusala, kabiji ñanyi kuzakulwa muchima kwakonsha kwibamwekela mu jino jishinda?
15 Nsajilo ya kibiji yo mutalañana nayo ke ino. Kimye kikafika kyo mukakeba kusala bya kuba panyuma ya kupwisha sukulu. Umvwe mwikala mu kyalo mwakatazha nkito, mwakonsha kuzakulwa muchima kutwela nkito yonse yamwekana bukiji bukiji. Umvwe mwikala mu kyalo kinonshi, mwakonsha kwikala makito avula, amo akonsha kwimongola. Na mambo a kukeba amba mukekale bulongo, bafunjishi nangwa bansemi benu bakonsha kwimutundaika kufunda mingilo yakonsha kukemuletelanga mali avula, kampe ne bunonshi. Pano bino, kufunda sukulu wa ino mingilo, kwakonsha kukepesha kimye kyenu kya kwingijila Yehoba.
16, 17. Lumbululai binembelo byapusana pusana byo byakonsha kukwasha wakyanyike kwikala na mweno yawama pa mambo a nkito.
16 Saka mukyangye kufuukula bya kuba, vulukainga byaamba Baibolo. Baibolo itutundaika kwingila mingilo ya kwikelamotu bwikalo, kumwesha kuba’mba tuji na mutembo wa kwikwasha atweba bene. (2 Tesalonika 3:10-12) Bino mwavwangwa ne bikwabo. Twimutundaika kutanga binembelo byalondelapo ne kulangulukapo byo byakonsha kukwasha wakyanyike kwikala na mweno yawama pa mambo a kusala nkito: Byambo bya Mana 30:8, 9; Musapwishi 7:11, 12; Mateo 6:33; 1 Kolinda 7:31; 1 Timoti 6:9, 10. Panyuma ya kutanga ano mavesi, nanchi mwamona Yehoba moamwena kino nyi?
17 Nkito ya ku mubiji kechi yafwainwa kunema kukila mwingilo wetu wa kwingijila Yehoba ne. Umvwe mwakonsha kutwela nkito yafwainwa panyuma ya kupwisha sukulu, kijitu bulongo. Umvwe mubena kukeba kuya ku koleji panyuma ya kupwisha sukulu, mwakonsha kwisamba na bansemi yenu. Bino kange mulubeko “bintu byawamisha” bya ku mupashi ne. (Filipai 1:9, 10) Kange mube kilubo kyaubilepo Baluka, munembeshi wa kwa Yelemiya ne. Walubileko buneme bwa jishuko ja mwingilo wanji, ‘keekebeleko aye mwine bintu bikatampe.’ (Yelemiya 45:5) Walubilemo pa ka kimye kacheche amba ‘kintu kikatampe’ mu ino ntanda kechi kyakonsha kumufwenyesha kwipi ne Yehoba nangwa kumukwasha kupuluka lonaiko lwa Yelusalema ne. Bino byambo byakonsha kwambiwa ne kwi atweba lelo jino.
Nemekai Bintu bya ku Mupashi
18, 19. (a) Ki ka bavula bo mwaikala nabo kinkalankulo kyo bakajilwa, kabiji mwafwainwa kubapo byepi pa kwibamona? (b) Mambo ka bavula o babujila kumvwa nzala ya ku mupashi?
18 Nanchi mwakimonapo kala bipikichala pa televizhonyi nangwa mu pepala wa byambo bya baana baji mu byalo muji kipowe kya nzala nyi? Umvwe mwamonapo kala, kwa kubula kuzhinauka ne, mwibomvwijile lusa. Nanchi byo byo mwibomvwina lusa bo mwikala nabo kinkalankulo nyi? Mambo ka o mwafwainwa kwibomvwina lusa? Mambo bavula nabo baji na nzala. Baji na kipowe kya nzala kyaambijiwe jimo na Amosi amba: “Nkambo Yehoba waamba’mba: Umvwai, moba akeya o nkatuminamo kipowe kya nzala mu ntanda, kechi nzala ya kusaka kajo ne, nangwa kilaka kya kukeba mema ne, kana nzala ya kusakisha kumvwa byambo bya Lesa.”—Amosi 8:11.
19 Kya kine, bavula baji na ino nzala ya ku mupashi mambo baji na “michima yapelelwa.” (Mateo 5:3) Bavula kechi bomvwa nzala ya ku mupashi ne. Bamo bakonsha ke beumvwe ne kuba amba bajishiwa bulongo. Umvwe kya kuba’mba baikuta, ke na mambo a kuba baja ‘maana a panopantanda,’ atutu a kusakanchilwa na bintu bya ku mubiji, bintu biketekelwa kumweka mu bya sayansi, byambo bya byubilo byatama, ne bintutu bikwabo. Bamo balanguluka amba ‘maana’ akatataka alengela mafunjisho a mu Baibolo kwikala atutu. Bino, ‘ba panopantanda kechi bayukile Lesa mu maana abo abo bene ne.’ Maana a pano pa ntanda kechi akemukwasha kufwenya kwipi ne Lesa ne. Atutu kabiji ‘bumbulwamaana kwi Lesa.’—1 Kolinda 1:20, 21; 3:19.
20. Mambo ka o kyatamina kukeba kulondela bantu babula kupopwela Yehoba?
20 Umvwe mwatala pa bipikichala bya baana babena kufwa na nzala, nenuwa mwakonsha kutemwa kwikala nobe abo nyi? Kuba mwikikeba ne! Bino bakyanyike bamo ba mu bisemi bya bwina Kilishitu bamwesha lusekelo lwa kukeba kwikala nobe bantu bebazhokoloka babena kufwetuka ku nzala ya ku mupashi. Kimweka nobe bakyanyike ba uno mutundu balanguluka amba bakyanyike ba mu ino ntanda beyowa bumi kafwapo kyobakamwa ne. Balubamo kuba’mba abano bakyanyike baamunwa kwi Yehoba. (Efisesa 4:17, 18) Kabiji balubamo ne byatama bifumamo mu kwikala na nzala ya ku mupashi. Bimo bifumamo ke memi a kubula kukeba ne makatazho obeletela pa mubiji ne mu milanguluko afuma mu byubilo byabo byatama, kupepa fwanka, kupendwapendwa, ne kwingijisha bizhima mu jishinda jabula kufwainwa. Nzala ya ku mupashi ilengela kwikala na byubilo bya bunsatuki, kwiumvwa wabulwa kuketekelwa ne kubula lutangijilo mu bwikalo.
21. Twakonsha kwizhikijila byepi atweba bene kuchina kulondela byubilo byatama bya boba babula kupopwela Yehoba?
21 Onkao mambo, umvwe muji pa sukulu na bakwenu babula kupopwela Yehoba, kechi mwafwainwa kulondela byubilo byabo ne. (2 Kolinda 4:18) Bamo bakonsha ke bambe bya mwenga pa bintu bya ku mupashi. Pa mwela ne mu mapepala a byambo namo mwakonsha kwambiwapo byambo bimo bya bubela bya kumwesha amba kijitu bulongo kuba bulalelale, kupendwapendwa nangwa kwingijisha ñambilo ya mukeyu. Kanai bino bintu byatama. Twajijilai kwendañana na bantu ‘balama lwitabilo ne muchima ubula kwizhachisha.’ Kelwayi mu “kwingijisha mwingilo wa Nkambo.” (1 Timoti 1:19; 1 Kolinda 15:58) Payankanai pa Nzubo ya Bufumu ne mu mwingilo wa mu bujimi. Kimye kyo mukifunda sukulu, ingilaingako bupainiya bwa kukwasha pa kimye ne pa kimye. Koseshai bumupashi bwenu mu jino jishinda, kabiji kechi mukatelengela ne.—2 Timoti 4:5.
22, 23. (a) Mambo ka mwina Kilishitu wakyanyike kyo akonsha kusajila bintu bakwabo byo bakonsha kubula kumvwisha? (b) Bakyanyike batundaikwa kuba ka?
22 Kumona bintu mu mweno ya ku mupashi kwakonsha kwimulengela kwikala na nsajilo yakonsha bakwenu kukankalwa kumvwisha. Kya kumwenako, nsongwalume umo mwina Kilishitu, wajinga na kya bupe kya kwimba ne kwingila bulongo mu mafunjisho onse obafunda pa sukulu. Byo apwishishe kufunda, watendekele kwingila na bashanji mu busulu bwa kuwamishisha bantu mawindo pa kuba’mba akakonshe kwingila mwingilo ye asajile wa kimye kyonse nangwa amba bupainiya. Bafunjishi banji kechi baumvwishishe ene mambo o asajijilepo kino ne, bino anweba umvwe mwafwenya kwipi ne Yehoba, twaketekela namba mwaumvwisha kino.
23 Byo mubena kulanguluka bya kwingijisha kya bupe kyenu kyawama kya bwanyike, ‘itujilai jimo kitendekesho kyawama kya myaka ikeya, pa kuba’mba mukwachishe ku bumi, bonkabwa bwa kine kine.’ (1 Timoti 6:19) Twajijilai ‘kuvuluka Mulenga wenu’ mu moba a bwanyike bwenu ne mu bwikalo bwenu bonse. Jino jo jonkatu jishinda jo mwakonsha kwiajila kitendekesho kya bwikalo bwawama bukabula kupwa.
Mwalangulukapo’mba Ka?
• Kufundañana ka kwanembeshiwa na mupashi wazhila kukwasha bakyanyike kunengezha bwikalo bwabo bwa kulutwe?
• Mashinda ka amo bakyanyike o bakonsha ‘kufwenyenyamo kwipi ne Lesa’?
• Nsajilo ka imo yakonsha konawina wakyanyike bwikalo bwanji bwa kulutwe?
[Bipikichala pa peja 25]
Nanchi mwakonsha kuswisha bintu bya ku mubiji kwimupwishisha bulume ne lusekelo lwa mu bwanyike bwenu nyi?
[Kipikichala pa peja 26]
Bena Kilishitu bakyanyike baji na maana bamwena bintu mu mweno ya ku mupashi