BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bsi07 Kitango 32 pp. 17-19
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 32—Yona

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Buku wa mu Baibolo Nambala 32—Yona
  • “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • ENE MAMBO O AWAMINA
  • Yehoba Wamutekenyejile Yona
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • Mutanchi wa Yona
    Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya
  • Yona ne Jisabi Jikatampe
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
  • Monainga Bakwenu Byonka Yehoba Byoebamona
    Kyamba kya Usopa—2003
Monai Bikwabo
“Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
bsi07 Kitango 32 pp. 17-19

Buku wa mu Baibolo Nambala 32—Yona

Nembi: Yona

Kupwisha Kumunemba: nobe mu 844 B.C.E.

YONA wajinga mishonale waingijilenga mu ntanda ingi mu myaka kitota kya butanu na buna B.C.E.! Wamumwenenga byepi mwingilo wanji ye apewe kwi Yehoba? Bintu ka bya katataka byo afwainwe kutalañana nabyo mu uno mwingilo? Nanchi bantu baumvwijilenga bintu byo ebabujilenga nyi? Mwingilo wanji wa busapwishi waendelenga byepi? Jishimikila janembwa mu buku wa Yona jakumbula ano mepuzho. Uno buku wanembelwe kimye mukoka wa Yehoba ye asalulwile kyo azhilulwile lulayañano lwanji aye ne kutendeka kulondela bantu bapopwelanga bankishi. Jino jishimikila ja bungauzhi jimwesha’mba lusa lwa Lesa kechi lumweshiwatu ku mukoka umotu nangwa ku bena Isalela bonkatu ne. Kunungapo, buno bungauzhi butumbijika lusa lukatampe lwa Yehoba ne butemwe bubula kwaluka, kupusanako na kubula lusa, butekanye ne lwitabilo kuji mu bantu bambulwakoloka.

2 Jizhina ja Yona (Kihebelu, Yoh·nahʹ) jilumbulula’mba “Nkunda.” Wajinga mwana ngauzhi Amitai wa mu Gata-hefela mu Ngalilea mu ntanda ya Zebuluna. Mu 2 Bamfumu 14:23-25 tutangamo amba Yeloboma mfumu wa bena Isalela wabaisheko mupaka wa mukoka kwesakana na jiwi ja Yehoba jo aambile kupichila mwi Yona. Kino kimwesha’mba kimye kyaawijilemo Yona kyajinga nobe mu 844 B.C.E., mwaka waikejilemo Yeloboma II wa bena Isalela pa bufumu kabiji saka kwakishala myaka yavula kuba’mba bena Asilya, ne muzhi wabo mukatampe wa Ninevwa batendeke kwikala na bulume pa bena Isalela.

3 Kafwako luzhinauko luji lonse lwa kuzhinauka bukine bwa jishimikila jonse ja Yona ne. “Kalumbulula wa lwitabilo lwetu,” aye Yesu, waambile pe Yona amba wajinga muntu wa kine kabiji ne kulumbulula bintu bya bungauzhi bibiji byamwekele biji mu buku wa Yona kumwesha’mba mu uno buku muji bungauzhi bwa kine. (Hebe. 12:2; Mat. 12:39-41; 16:4; Luka 11:29-32) Bayudea kimye kyonse bamubikanga buku wa Yona pa mutanchi wabo wa mabuku aitabizhiwa kabiji bamumona’mba mwanembwa bya mpito. Kulondolola kwa mwine Yona ko alondolola bilubo byanji kya kusabapotu kwa kubula kufya, nako kulengela jino jishimikila kwikala ja kine.

4 Ibyepi pa mambo a “jisabi jikatampe” jamuminine Yona? Kwajinga bingi kweseka kupalanguzha kukeba kuyuka mutundu wa jino jisabi. Jisabi jikatampe jitelwa’mba sperm whale jo jafwainwa kumina muntu yense mutuntulu. Po pamotu ne jisabi jikwabo jikatampe jitelwa’mba great white shark. Nangwa byonkabyo, Baibolo aye waambatu amba: “Yehoba wamwenejile jimo jisabi jikatampe ja kumumina Yona.” (Yona 1:17) Mutundu wa jine jisabi kechi watongolwa ne. Kechi kyayukanyikwa bulongo amba jajinga jisabi jitelwa’mba sperm whale, great white shark nangwa kilengwa kikwabo kyabula kuyukanyikwa kya mu kalunga ne.a Kwamba kwa Baibolo kwa kuba’mba jajinga “jisabi jikatampe” kwawaina.

ENE MAMBO O AWAMINA

9 Byaubile Yona kabiji ne byafuminemo byafwainwa kwikala bya kwitujimunako. Wanyemene mwingilo wamupele Lesa; wafwainwe kutesha muchima ku mwingilo ye apewe ne kuketekela mwi Lesa kumukwasha. (Yona 1:3; Luka 9:62; Mana. 14:26; Isa. 6:8) Byo ailenga mu jishinda jingi, wamwesheshe ndangulukilo yatama byo abujile kwiyukanyikisha mwine ku bena bwato kuba’mba wajinga mupopweshi wa “Yehoba, Lesa wa mwiulu.” Wakankelwe kuchinchika. (Yona 1:7-9; Efi. 6:19, 20) Muchima wa Yona wa kwitemwatu mwine wamulengejile kumona lusa Yehoba lo amwesheshe ku bena Ninevwa nobe mwenga kwi aye; waesekele kwibingisha kupichila mu kwambila Yehoba amba, aye wayukijile jimo amba Yehoba ukebobila lusa—pano mambo ka a kumutumina aye kwikala ngauzhi? Bamukajipijile na mambo a uno muchima wa kwijizhañanya wakubula kumwesha mushingi, onkao mambo twafwainwa kufunjilako ku byamumwekejile ne kuchinuzhuka kupamo mambo Yehoba na mambo a lusa lwanji lo amwesha nangwa na mambo a jishinda janji jo obilamo bintu.—Yona 4:1-4, 7-9; Fili. 2:13, 14; 1 Ko. 10:10.

10 Kintu kikatampe pa bintu byonse byaambiwa mu buku wa Yona ke jishinda mwalumbulwilwa byubilo bikatampe bya Yehoba bya butemwe bubula kwaluka ne lusa. Yehoba wamwesheshe bena Ninevwa butemwe bubula kwaluka kupichila mu kutuma ngauzhi wanji amba ebajimuneko pa lonaiko lwibeshijilenga, kabiji wakebelenga kwibobila lusa umvwe kya kuba balapila—lusa lwalengejile muzhi wa Ninevwa kwikalako myaka yakila pa 200 kufikatu ne byo aonawinwe ku bena Media ne bena Babilona nobe mu 632 B.C.E. Wamubijile lusa Yona kupichila mu kumupokolola pa kalunga kaubile kipupu kikatampe kabiji ne kupichila mu kumenesha kijimbwa ne kwikikomesha “kuchina’mba mute wakamukozha.” Kupichila mu kumenesha kijimbwa kyamuzhikijile kabiji ne kwikyonauna, Yehoba walengejile Yona kuyuka’mba aye wakonsheshe kumwesha lusa ne butemwe bubula kwaluka kwesakana na monka mo akebejilenga.—Yona 1:2; 3:2-4, 10; 2:10; 4:6, 10, 11.

11 Mu Mateo 12:38-41, Yesu waambijile bantangi babupopweshi amba kiyukilo kimotu kyakonsheshe kumweshiwa kwiabo kyajinga “kiyukilo kya Yona.” Panyuma ya kwikala moba asatu, mute ne bufuku “monka mwine mu Kalunga ka bafu,” Yona wayile na kusapwila ku bena Ninevwa, ne na onkao mambo, waikele ke “kiyukilo” ku bena Ninevwa. (Yona 1:17; 2:2; 3:1-4) Yesu naye waikele bipungu bya moba asatu mu kilende kabiji wasangwilwe. Baana banji ba bwanga byo basapwijile kino kyamwekele, Yesu waikele kiyukilo ku kyokya kisemi. Kwesakana na mbajilo ya Bayudea yo babajilamo kimye ne bintu byafikizhiwe pe Yesu, kino kimye kya “moba asatu, mute ne bufuku” kechi kimwesha’mba ajinga moba onse asatu atuntulu ne.b

12 Mu yenka uno mwisambo, Yesu waambile pa lupusano lwajinga pakachi ka lulapilo lwa bena Ninevwa ne kukosa muchima kwa Bayudea kabiji ne kumukana ko bamukaine kimye kya mwingilo wanji. Waambile’mba: “Bena Ninevwa nabo bakemana mu kije na kino kisemi, kabiji bakekifwisha nao: mambo abo balapijile pa kusapwila kwa Yona; kabiji talai, pano paji umo wakila Yona.” (Monai ne Mateo 16:4 ne Luka 11:30, 32.) Yesu wikitazhizhe muka na byambo bya kuba’mba “umo wakila Yona”? Waambilenga pe aye mwine kwikala ngauzhi mukatampe pa bonse, Muntu watuminwe kwi Yehoba kusapwila’mba: “Lapilai; mambo bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” (Mat. 4:17) Nangwa byonkabyo, Bayudea bavula ba mu kyokya kisemi bakaine “kiyukilo kya Yona.” Nga lelo jino kiji byepi? Nangwa kya kuba bavula kechi babena kulondela mbila ya Yehoba ya lujimuno ne, biumbi ne biumbi bya bantu mwaya ntanda yonse babena kwikala na jishuko ja kumvwa mambo awama a Bufumu bwa Lesa asapwijilwe patanshi na Yesu, “Mwana muntu.” Byonka byajinga bena Ninevwa balapijile kupichila mu kwibasapwila kwi Yona, bano nabo bakonsha kubilwa lusa lukatampe ne kwikala myaka ne myaka, mambo kine ‘Yehoba ye upulusha.’—Yona 2:9.

[Tubyambo twa mushi]

a Buku wa Insight on the Scriptures, Vol. 2, mapeja 99-100.

b Buku wa Insight on the Scriptures, Vol. 1, peja 593.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu