Setepena​—“Bamubijile Bibusa kwi Lesa ne Kumupa Bulume”

1-3. (a)  Setepena wapichile mu ñanyi lukatazho, kabiji waubile byepi? (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

SETEPENA waimene mu kije. Mu kibamba kikatampe, kampe kwipi na nzubo ya Lesa mu Yelusalema, banabalume 71 baikele saka bazhokoloka. Kino Kije Kikatampe kya Saniedilini kyaikele na kutotolwesha Setepena. Bano bamitonyi bajinga bingi bulume, bakatezhe bingi kabiji bavula kechi banemekele uno mwana wa bwanga wa kwa Yesu ne. Kabiji muntu wakonkenye pamo bamitonyi, wajinga Ñanga Mwine Mukatampe aye Kaifasa watangijilenga kino kije kimye Yesu Kilishitu kyo bamuzhachishe amba wafwainwa kufwa, pa bañondo bacheche bapichilepo. Nanchi Setepena wachiine nyi?

² Pa kikye kimye, ba mu kije bakuminye bingi pa kumona byamwekelenga kilungi kya kwa Setepena. Bamitonyi byo bamutajile, bamwene amba kilungi kyanji kyajinga “nobe kya malaika.” (Byu. 6:15) Bamalaika bamba byambo bifuma kwi Yehoba Lesa, onkao mambo kechi bachina ne, kabiji ba mutende. Bino byo kyajinga ne kwi Setepena mambo ne bamitonyi bakanamine bamwene kino. Ñanyi kintu kyamulengejile kubula kwikala na moyo?

³ Lelo jino, bena Kilishitu bakonsha kufunjilako byavula ku mukumbu wa buno bwipuzho. Kabiji twafwainwa kuyuka ene mambo Setepena o atainwe mu kino kimye kyakatazha. Walwijile byepi lwitabilo lwanji? Kabiji mu ñanyi mashinda mo twakonsha kumulondela?

“Batundaikile Bantu” (Byu. 6:8-15)

4, 5. (a) Mambo ka Setepena o aikejile jishiki mu kipwilo? (b) Mu ñanyi jishinda Setepena mo “bamubijile bibusa kwi Lesa ne kumupa bulume”?

⁴ Twafunda kala amba Setepena wajinga jishiki mu kipwilo kya katataka kya bena Kilishitu. Mu kitango kyafumako kya uno buku, twafunjile kuba’mba wajinga pa banabalume bepelwile batanu na babiji bepaine kukwasha batumwa kimye kyo bebambijile kwingila mwingilo wa kwaba kajo. Kwipelula kwanji kwitusangajika bingi kikatakata umvwe twavuluka’mba Lesa wamupele bya bupe byavula. Pa Byubilo 6:8 tutangapo’mba, waubilenga “bya kukumya bikatampe ne biyukilo” byonka byaubilenga batumwa bamo. Kabiji tutanga’mba, “bamubijile bibusa kwi Lesa ne kumupa bulume.” Kino kyalumbulwilenga ka?

⁵ Kyambo kya Kingiliki kya kuba’mba “kubilwa bibusa” kyakonsha ne kutuntulwa’mba “lusa” Setepena wajinga muntu wa lusa, watekanya kabiji kino kyalengejile bantu kumukasulukila. Waambanga mu jishinda ja kwitabizha bantu bamutelekanga ne kwibalengela kushiinwa’mba bintu byo aambanga byafumanga panshi ya muchima wanji, ne kuba’mba bintu byo afunjishanga byakonsheshe kwibakwasha. Wajinga na bulume mambo waswishishe mupashi wa Yehoba kumutangijila. Setepena kechi witotanga pa bintu byo aubanga ne, pakuba watotanga Yehoba ne kuta muchima bantu bo afunjishanga. O ene mambo, aba bamwimenejile ku ntundwa o bamumwenanga’mba nsatuki.

6-8. (a) Bantu baimenejile Setepena ku ntundwa bamubepeji­le’mba wauba ñanyi bintu bibiji, kabiji mambo ka? (b) Byaubile Setepena byakonsha kukwasha byepi bena Kilishitu lelo jino?

⁶ Banabalume bapusana pusana baishile ne kutendeka kwipachika na Setepena bino “bakankelwe kushinda maana ne mupashi wazhila wamukwashishenga kwamba.”a Byo bazhingijile, “bajimbaikile bantu mu bufyamfya” kuba’mba bamupemo mambo uno mwana wa bwanga wa kwa Kilishitu wabujile mambo. Kabiji “batundaikile bantu,” bakulumpe ne banembeshi kuba’mba batwale Setepena kya kumukanjikizha ku Kije Kikatampe kya Saniedilini. (Byu. 6:9-12) Bano bantu bamupelemo mambo a kuba bintu bibiji amba: Wanenenenga Lesa ne Mosesa. Mu ñanyi mashinda?

⁷ Bantu bamupelengamo mambo a bubela, baambile’mba Setepena wanenene Lesa na mambo a kutongola “ino mpunzha yazhila” yajinga mu Yelusalema. (Byu. 6:13) Baambile’mba wanenene Mosesa na mambo a kwamba byatama pa Mizhilo ya Mosesa ne kwalula bisho bibapele Mosesa. Ano mambo abayile bingi, mambo pa kyokya kimye Bayudea banemekele bingi nzubo ya Lesa, Mizhilo ya Mosesa ne bisho byavula byo baambangatu pa kanwa byo banungile ku Mizhilo. Onkao mambo, ano mambo o bamupelemo alumbulwilenga’mba, Setepena wajinga muntu watama bingi, wafwainwe kufwa!

⁸ Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bantu ba mu bupopweshi javula bengijisha ano mashinda pa kuba’mba balete makatazho pa bakalume ba Lesa. Lelo jino, bantu ba mu bupopweshi kimye kimo bo batundaika bandamabyalo kumanyika Bakamonyi ba kwa Yehoba. Twafwainwa kuba byepi inge betubepela? Twakonsha kufunjilako byavula kwi Setepena.

Kusapwila pe “Lesa wa Lukumo” na Kuchinchika (Byu. 7:1-53)

9, 10. Bakajimbuluzhi bambapo’mba ka pa byambo byaambile Setepena ku kije kya Saniedilini, kabiji ñanyi kintu kyo twafwainwa kuvulukanga?

⁹ Byonka byo kyaji kwambiwa ku ntendekelo ya kino kitango, kilungi kya kwa Setepena kyamwekelenga nobe kya kwa malaika kimye kyo bamutotolwesheshenga. Kaifasa wamutajile ne kumwambila’mba: “Nanchi bino bintu byo ibyo nyi?” (Byu. 7:1) Kyajinga kimye kya kwa Setepena kuba’mba ambe. Kabiji ne kwamba waambile.

¹⁰ Bakajimbuluzhi bamo balengulula byambo byaambile Setepena ne kwamba’mba nangwa kya kuba bino byambo byavula, bino kechi byakumbwile mikumbu ya mepuzho ku mambo o bamupelemo ne. Nangwa byonkabyo, Setepena witushijile mwakulondela pa ‘kukumbula’ bantu kimye kyo twibasapwila mambo awama. (1 Pe. 3:15) Vulukai’mba Setepena bamupelemo mambo a kwambila Lesa mwenga pa byo aambile pa nzubo ya Lesa, pe Mosesa ne byo aambile pa Mizhilo ya Mosesa. Mukumbu wa kwa Setepena wajinga wa kuchibawizha mbaji isatu ya bwikalo bwa bena Isalela, mo alumbulwile bulongo bishinka.

11, 12. (a) Setepena waingijishe byepi bulongo jishimikila ja kwa Abalahama? (b) Mambo ka Setepena o atongwejile Yosefwa mu byambo byo aambilenga?

¹¹ imye kyajingako bashakulu. (Byu. 7:1-16) Setepena watendekejile kwamba pe Abalahama ye banemekele ku Bayudea na mambo a lwitabilo lwanji. Byo atendekele kwamba pa kino kishinka kyo bayukile bantu, Setepena waambile kikatakata’mba Yehoba, “Lesa wa lukumo,” patanshi wisolwele aye mwine kwi Abalahama mu Mesopotamya. (Byu. 7:2) Abalahama wajinga mwenyi mu yoya Ntanda ya Mulaye. Abalahama kechi wajingapo na nzubo ya Lesa nangwa Mizhilo ya Mosesa ne. Pano muntu wakonsha kwamba byepi amba bukishinka kwi Lesa bwaimena pa nzubo ya Lesa nangwa pa Mizhilo ya Mosesa?

¹² Yosefwa wa mu kisemi kya kwa Abalahama naye bamunemekele bingi ku bantu Setepena bo aambilengako, pano bino, Setepena wibavulwileko’mba bakolojanji Yosefwa, banabalume basemene mikoka ya bena Isalela, bamumanyikilenga uno muntu waoloka ne kumupotesha mu buzha. Nangwa byonkabyo, Lesa wamwingijishe kupulusha bena Isalela ku kipowe kya nzala. Kyamweka Setepena wayukile lukwatankano lwajinga pe Yosefwa ne Yesu Kilishitu, pano bino kechi wibalumbulwijile bino ne, pa kuba’mba bantu bo aambilengako batwajijile kumuteleka.

13. Nga kwamba pe Mosesa kwabingishe byepi Setepena pa mambo o bamupelemo, kabiji kino kyamulengejile kwamba pa ñanyi kishina kyanema?

¹³ Kimye kyajingako Mosesa. (Byu. 7:17-43) Setepena waambile bingi pe Mosesa. Kino kyayijilemo mambo bavula ba mu Kije Kikatampe kya Saniedilini bajinga Basadusea bakaine mabuku onse a mu Baibolo kufumyakotu anembele Mosesa. Vulukai kuba’mba Setepena bamupelemo mambo a kwamba mwenga pe Mosesa. Byambo byaambile Setepena byamubingishe ku ano mambo o bamupelemo, mambo wamwesheshe kuba’mba wanemekele bingi Mosesa ne Mizhilo. (Byu. 7:38) Waambile’mba Mosesa naye bamukaine ku boba bo akebelenga kupulusha. Bamukaine kimye kyo ajinga na myaka 40. Byo papichile myaka 40, bano bantu bazhinaukile buntangi bwanji pa bimye byavula.b Setepena waambile pa kishina kyanema bingi kya kuba’mba: Bantu ba Lesa javula bakainenga aba Yehoba bo atongwelenga kwibatangijila.

14. Setepena byo aambile pe Mosesa, wakoseshenga ñanyi bishinka?

¹⁴ Setepena wavulwilemo bantu bo aambilengako’mba Mosesa waambijile jimo amba ngauzhi wajinga nobe Mosesa ukafuma mu bena Isalela. Uno ngauzhi wajinga ñanyi kabiji bantu bamutambwijile byepi? Setepena kechi wakumbwile ano mepuzho pa kikye kimye ne, bino wiakumbwile kimye kyo apezhezheko kwamba. Waambile pa kishinka kikwabo kikatampe kya kuba’mba: Mosesa wafunjile kuba’mba mpunzha iji yonse bakonsha kwiizhijika byonka byajinga yoya mpunzha pajinga kipupu kyatemenenga mujilo kimye Yehoba kyo aambilenga nanji. Onkao mambo, nanchi kupopwela Yehoba kwafwainwa kubiwatu poso mu kishimikwa nabiji nzubo ya Lesa yajinga mu Yelusalema nyi? Twayai tumone.

15, 16. (a) Mambo ka tente wa lusambakeno o anemejile mu byambo byaambile Setepena? (b) Setepena waingijishe byepi nzubo ya Lesa yashimikile Solomone mu mwisambo wanji?

¹⁵ Tente wa lusambakeno ne nzubo ya Lesa. (Byu. 7:44-50) Setepena wavulwilemo kije’mba mu Yelusalema saka mukyangye kwikala nzubo ya Lesa, Lesa waambijile Mosesa kufiika tente wa lusambakeno wa kupopwelamo ye bavilukanga nanji. Kafwako muntu nangwa umo wakonsheshe kwamba’mba nzubo ya Lesa yanemene kukila tente wa lusambakeno ne, mambo mu uno tente Mosesa mo mo apopwelanga Lesa.

¹⁶ Mu kuya kwa moba, kimye Solomone kyo ashimikile nzubo ya Lesa mu Yelusalema, watangijilwe na mupashi kwamba pa kintu kimo kyanema mu lulombelo lwanji. Byonkatu byaambile Setepena amba, “Mwine Wakila kechi wikala mu mazubo o bashimika na maboko ne.” (Byu. 7:48; 2 Moba 6:18) Yehoba wakonsheshe kwingijisha nzubo ya Lesa kufikizhizhamo nkebelo yanji, bino kechi yo yonkatu yo aingijishenga ne. Pano mambo ka bapopweshi banji o balangulukijilenga’mba mpopwelo ya kine yaimenejiletu pa kishimikwa kyashimikilwe na maboko a bantu? Setepena wapwisheshe ano mapata byo aambile byambo biji mu buku wa Isaya bya kuba’mba: “Mwiulu jo jitanda jami kabiji ntanda jo jitebe po nyanta maulu ami. Nzubo ya mutundu ka yo mukanshimikila? Bino byo byaamba Yehoba. Nangwa mpunzha yami ya kukokolokelamo iji pi? Nanchi maboko ami kechi o alengele bino bintu byonse nenyi?”​—Byu. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Nga byambo byaambile Setepena (a) byamwesheshe byepi milanguluko ya bantu bo aambilengako ne (b) byamubingishe byepi pa mambo o bamupelemo?

¹⁷ Byo mwapitulukamo mu byambo byaambile Setepena ku Kije Kikatampe kya Saniedilini, nanchi kechi mwaswa kuba’mba walumbulwijile bingi bulongo aba bamupelengamo mambo, bajinga na milanguluko yatama nenyi? Wamwesheshe’mba nkebelo ya Yehoba yabaya bingi kabiji kechi yaluka nangwa kwimena pa mizhilo ya bantu ne. Aba banemekele bingi kishimikwa kyawama kyajinga mu Yelusalema, bisho ne mizhilo yabo yo balengele kufuma ku Mizhilo ya Mosesa, bakankelwe kuyuka ine nkebelo Lesa yo abikijileko Mizhilo ne nzubo ya Lesa. Byambo byo aambile byaletele bwipuzho bwa kuba’mba: Nanchi kechi munemeka Mizhilo ne nzubo ya Lesa inge mu kukookela Yehoba nenyi? Byambo byaambile Setepena byamulengejile kwizhikijila aye mwine, mambo wakokejile Yehoba kwesakana na papelejile bulume bwanji.

18. Mu ñanyi mashinda mo twafwainwa kulondela Setepena?

¹⁸ Tufunjilako ka ku byambo byaambile Setepena? Wayukile bingi Binembelo. Ne atweba twafwainwa kuyuka bulongo Mambo a Lesa umvwe tukeba “kulumbulula bulongo mambo a bukine.” (2 Timo. 2:15) Kabiji twakonsha kufunjilako ku lusa lwa kwa Setepena ne jishinda jawama jo aambijilemo. Bantu bo aambilengako bakanamine bingi. Pano bino, waesekele bingi kwamba pa bintu byo aswañene nabo kabiji byo banemekele bingi. Kabiji pa kwisamba nabo wibanemekele kupichila mu kutela bakulumpe amba “bashetu.” (Byu. 7:2) Ne atweba twafwainwa kwamba bukine bwa mu Mambo a Lesa na “kukooka muchima ne na mushingi mukatampe.”​—1 Pe. 3:15.

19. Setepena waambile byepi na kuchinchika byambo bya Yehoba bya luzhachisho ku kije Kikatampe kya Saniedilini?

¹⁹ Nangwa byonkabyo, kechi tuleka kwamba bukine bwa mu Mambo a Lesa na mambo a kuchina kutuntwisha bantu ne. Kabiji kechi tupeezha byambo bya Yehoba bya luzhachisho ne. Twafwainwa kufunjila ku byaubile Setepena. Wayukile kuba’mba bishinka byonse byo aambile ku kije Kikatampe kya Saniedilini kechi byapimpwile byubilo bya bamitonyi babujile lusa ne. Onkao mambo, byo atangijilwe na mupashi wazhila, wapezhezheko jashi janji kupichila mu kwamba na kuchinchika amba abo bajingatu pamo nobe bashakulu babo bakaine Yosefwa, Mosesa ne bangauzhi bonse. (Byu. 7:51-53) Kabiji bano bamitonyi ba mu kije Kikatampe kya Saniedilini baipayile Mesiasa yenka Mosesa ne bangauzhi bonse ye baambilepo amba ukeya. Kine, bazhilulwile Mizhilo ya Mosesa mu jishinda jatama bingi.

“Nkambo Yesu, Tambulai Mupashi Wami” (Byu. 7:54–8:⁠3)

20, 21. Nga Kije Kikatampe kyaubilepo byepi pa byambo byaambile Setepena kabiji Yehoba wamukoseshe byepi?

²⁰ Bukine bwaambile Setepena kwa kubula kupita mu mbaji bwalengejile bamitonyi kuzhingila bingi kabiji batendekele kumushenkela ku meno. Na mambo bukaji, batendekele kumushenkela ku meno Setepena. Uno muntu wakishinka wamwene ku­ba’mba kechi basakumubila lusa ne. Byonkatu byo babujile kumubila lusa Nkambo yanji aye Yesu.

²¹ Setepena wafwainwe kukosa pa kuba’mba achinchike bintu byajinga pepi kumumwekela. Kabiji kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, watundaikilwe bingi pa kimwesho kyamumwesheshe Yehoba. Setepena wamwene lukumo lwa Lesa kabiji wamwene Yesu saka aimana ku kuboko kwa kilujo kwa Yehoba. Setepena byo alumbulwilenga kimwesho, bamitonyi bashinkile maboko abo mu matwi. Mambo ka? Mu moba a kunyuma, Yesu wabujile kino kyonka kije amba wajinga Mesiasa kabiji amba katatakatu akekale ku kilujo kya Shanji. (Mako 14:62) Kimwesho kyamwene Setepena kyamwesheshe amba Yesu waambile kine. Kino kije Kikatampe kya Saniedilini kyasolwele ne kwipaya Mesiasa. Pa kimyetu kimo, bonse bavundumukijile Setepena kabiji bamwashile mabwe kuba’mba afwe.c

22, 23. Mu ñanyi mashinda lufu lwa kwa Setepena o lwipashisha na lwa Nkambo yanji, kabiji bena Kilishitu lelo jino bakonsha kwikala byepi na luketekelo byonka byajinga Setepena?

²² Setepena wafwile byonka byafwile Nkambo yanji, mu mutende, saka aketekela mwi Yehoba ne kulekelako mambo aba bamwipayile. Waambile amba, “Nkambo Yesu, tambulai mupashi wami,” kampe na mambo a kuba’mba wakimwenenga mu kimwesho Mwana muntu saka aji na Yehoba. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Setepena wayukile byambo bya lutundaiko byaambile Yesu amba: “Amiwa yami lusanguko ne bumi.” (Yoa. 11:25) Kyapeleleko, Setepena walombele kwi Lesa na jiwi jasansuka amba: “Yehoba, kange mwibamanyike bano bantu na mambo a buno bubi ne.” Byo apwishishe kwamba bino, waponejile mu tulo twa lufu.​—Byu. 7:59, 60.

²³ Setepena ye wajinga mwana wa bwanga wa Kilishitu mutanshi kufwila bukine. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Wafwijile Bukine mu Ñanyi Jishinda?” pa jipa 48.) Setepena kechi ye wapeleleko kwipayiwa ne. Kufikatu ne lelo jino, bakalume bamo bakishinka ba kwa Yehoba bebepaya ku bantu ba bupopweshi, bamulwila ntanda ne bakwabotu bantu bakanama bebemena ku ntundwa. Pano bino, tuji na bishinka bitulengela kwikala na luketekelo byonka byajinga Setepena. Yesu ke Mfumu kabiji ubena kwingijisha bulume bwanji bwa kukumya bwamupa Shanji. Kafwako nangwa kimo kikamulengela kukankalwa kusangula baana banji ba bwanga bakishinka ne.​—Yoa. 5:28, 29.

24. Saulo wakwashishe byepi bantu kwipaya Setepena, kabiji ñanyi bintu byafuminemo mu lufu lwa uno muntu wakishinka?

²⁴ Saulo wamwenenga bino bintu byonse byamwekelenga. Waitabizhe amba Setepena bamwipaye, kabiji ye wasopelenga bivwalo bya boba baashilenga Setepena mabwe. Palutwe kacheche, ye wajinga kulutwe mu kumanyikañana. Bino, mu lufu lwa kwa Setepena mwafumine bintu byawama bingi. Bintu byo aubile byalengejile bena Kilishitu bakwabo kutwajijila kwikala bashinka ne kushinda. Kabiji Saulo ye batendekele kutelwa amba Paulo, wilangulwishe bingi pa bintu byo aubile pa mambo a lufu lwa kwa Setepena. (Byu. 22:20) Kabiji wakwashisheko bantu kwipaya Setepena, bino waishile kuyuka’mba: ‘Wajinga wa mwenga, wamanyikanga bantu kabiji wa bulunji.’ (1 Timo. 1:13) Kyamwekeshatu patoka’mba, Paulo kechi walubilemo Setepena ne byambo bya bulume byo aambile pa joja juba ne. Byambo bimo Paulo byo aambile ne kunemba byaimenejile pa bishina Setepena byo aambilengapo. (Byu. 7:48; 17:24; Hebe. 9:24) Mu kuya kwa kimye, Paulo wafunjile bya kwikala na lwitabilo ne kuchinchika kwamwesheshe Setepena, muntu ye ‘baubijile bibusa kwi Lesa ne kumupa bulume.’ Bwipuzho ke bwa kuba’mba, Nanchi ne atweba tukoba bino nyi?