KITANGO 9
“Lesa Kechi Uji na Misalululo Ne”
Bena Kilishitu batendekele kusapwila ku bantu ba mu bisaka bikwabo babujile kuya ku mukanda
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 10:1–11:30
1-3. Ñanyi kimwesho kyamwene Petelo, kabiji mambo ka o twafwainwa kuyukila mo kyatala?
MWAJINGA mu mwaka wa 36 C.E., mu kimye kya kibundo Petelo po alombelenga peulu ya nzubo yajinga kwipi na kalunga ka mema mu Yopa, muzhi wajinga na kiito. Pa kino kimye, wajinga mwenyi mu ino nzubo pa moba amo. Byo aikelenga mu ino nzubo wamwesheshe amba kechi uji na misalululo ne. Mwine mwina ino nzubo wajinga Shimona sendwe wa biseba kabiji Bayudea bamo kechi bakonsheshe kwikala na muntu wa uno mutundu ne.a Pano bino, Petelo wafunjile lufunjisho lwanema bingi lwa kuba’mba Yehoba kechi uji na misalululo ne.
2 Petelo byo akilombelenga, waubile nobe ubena kumona kimwesho. Bintu byo amwene mu kimwesho byakonsheshe kuzhingijisha Muyudea yense. Mwiulu mwafuminenga kipe kyapashishe kisapi pajinga banyama ba muzhilo bo bakainye mu Mizhilo. Petelo byo bamwambijile amba epaye ne kuja, wakumbwile’mba: “Ine Nkambo, mambo nkyangye kujapo bintu bya muzhilo ne biji na biko.” Bamwambijile jisatu amba: “Kileke kutela bintu Lesa byo atokesha amba bya biko.” (Byu. 10:14-16) Kino kimwesho kyamupezhezhe bingi maana Petelo, bino kechi pa kimye kyabaya ne.
3 Kino kimwesho kyamwene Petelo kyalumbulwilenga ka? Kyanema bingi kuyuka mwatajile kino kimwesho mambo kimwesha Yehoba byo amona bantu. Byo tuji bena Kilishitu ba kine, twakonsha kushimuna bulongo mambo a Bufumu bwa Lesa umvwe ketumone bantu byonka Lesa byo ebamona. Pa kuba’mba tumvwishe mwatala kimwesho kyamwene Petelo, twayai twisambe pa bintu byanema byazhokolokako.
“Kulomba na Misashijilo kwi Lesa Kimye Kyonse” (Byu. 10:1-8)
4, 5. Koneleusa wajinga ñanyi, kabiji ki ka kyamwekele kimye kyo alombelenga?
4 Petelo kechi wayukile’mba juba jafumineko mu Kesalea, muzhi wajinga pepi makilomita 50 ku kabeta ka ku buyeke, mu uno muzhi muntu wa jizhina ja Koneleusa naye bamumwesheshe kimwesho kwi Lesa ne. Koneleusa wajinga mukulumpe wa bashilikale mu nzhita ya bena Loma, ‘waakamwanga Lesa.’b Kabiji walamanga bulongo kisemi kyanji mambo ‘aye wakamwanga Lesa pamo na ba mu nzubo yanji bonse.’ Koneleusa kechi wajinga muntu waalukile ke Muyudea ne; wajinga muntu wa mu kisaka kikwabo wabujile kuya ku mukanda. Pano bino, waubilanga Bayudea balanda bintu byawama ne kwibapa bintu byo bakajilwanga. Uno mwanamulume wakishinka ‘walombanga na misashijilo kwi Lesa kimye kyonse.’—Byu. 10:2.
5 Nobe ku ma 3 koloko a mabanga, Koneleusa walombelenga kimye kyo amwene kimwesho malaika mo amwambijile’mba: “Milombelo yobe ne bintu byawama byo ubila balanda byafika kwi Lesa kwikala bya kukuvulukilako.” (Byu. 10:4) Byonka byo bamwambijile kwi malaika, Koneleusa watumine banabalume kuya na kwita mutumwa Petelo. Byo ajinga muntu wa mu kisaka kikwabo wabujile kuya ku mukanda, Koneleusa wajinga pepi kupita mu bintu byo abujile kupitamo kala, ko kuba’mba kutambwila mambo awama a lupulukilo.
6, 7. (a) Ambai kyamwekele kimwesha amba Lesa ukumbula milombelo ya bantu bakishinka bakeba kufunda bukine pe aye. (b) Twakonsha kwambapo’mba ka bintu bya uno mutundu inge byamweka?
6 Lelo jino, nanchi Lesa ukumbula milombelo ya bantu bakishinka bakeba kuyuka bukine pe aye nyi? Akimonai kyamwekele. Mwanamukazhi mu kyalo kya Albania watambwile Kyamba kya Usopa kyajinga na mutwe waambilenga pa bya kukomesha baana.c Waambijile Kamonyi wamufwakashijile’mba: “Nanchi mwakonsha kuswa amba naji kulombanga kwi Lesa kuba’mba ankwashe kuyuka bya kukomesha baana bami babakazhi nyi? Kine wimutuma! Mwampa kintu kyonka kyo nabakebenga!” Uno mwanamukazhi ne baana banji babakazhi batatwile kufunda Baibolo kabiji palutwe kacheche mwatawanji naye watatwile kufunda.
7 Nanchi kino kimweka javula nyi? Ee. Bintu bya uno mutundu bimweka javula mwaya ntanda yonse, kabiji kechi bubiwatu kya kubazhimukila ne. Pano twakonsha kwambapo amba ka? Kintu kitanshi, Yehoba ukumbula milombelo ya bantu bakebesha kufunda pe aye. (1 Mfu. 8:41-43; Sala. 65:2) Kya bubiji, bamalaika betutangijila mu mwingilo wetu wa kusapwila.—Lum. 14:6, 7.
“Petelo byo Akilangulukilenga” (Byu. 10:9-23a)
8, 9. Ñanyi kintu Lesa kyo asolwele kwi Petelo kupichila mu mupashi wanji wazhila?
8 Saka akiji peulu ya nzubo, ‘Petelo walangulukilenga’ mwatajile kimwesho kyo amwene kimye banabalume Koneleusa bo atumine kyo bafikile ku nzubo. (Byu. 10:17) Petelo byo akaine pa bimye bisatu amba kechi aje kajo ka muzhilo ko bakainye mu Mizhilo ne, nanchi waswile kuya na bano banabalume ne kutwela mu nzubo ya muntu wa mu kisaka kikwabo nyi? Lesa kupichila mu mupashi wazhila wayukanyikishe kyaswa muchima wanji. Petelo bamubujile’mba: “Umvwa! Banabalume basatu babena kukukeba. Onkao mambo, ikila uye nabo, kange uzhinauke ne, mambo yami nebatuma.” (Byu. 10:19, 20) Kimwesho kya kipe kyapashishe kisapi kyamwene Petelo, kyamukwashishe kukookela lutangijilo lwa mupashi wazhila.
9 Petelo byo ayukile’mba Koneleusa bamubujile kwi Lesa kuya na kumwita, aye wibatambwijile aba baluwe ba mu bisaka bya bantu mu nzubo “ne kwikala nabo.” (Byu. 10:23a) Uno mutumwa wa lukookelo wapimpwile ndangulukilo yanji byo afunjile byavula pa kyaswa muchima wa Lesa.
10. Yehoba utangijila byepi bantu banji, kabiji ñanyi mepuzho o twafwainwa kwishikisha atwe bene?
10 Kufikatu ne lelo jino, Yehoba utangijila bantu banji pachepache. (Mana. 4:18) Na lutangijilo lwa mupashi wazhila, Yehoba utangijila “kalume wakishinka kabiji wa maana.” (Mat. 24:45) Pa bimye bimo, bakonsha kulumbulula Mambo a Lesa mu jishinda japusanako na mo twiayukijile kala nangwa kupimpulako mashinda amo a kubilamo bintu mu jibumba jetu. Twafwainwa kwishikisha atwe bene’mba: ‘Ngubapo byepi pa lupimpu lwa uno mutundu? Nanchi nkokela lutangijilo lwa mupashi wa Lesa mu bino bintu nyi?’
Petelo “Wakambizhe Amba Babatizhiwe” (Byu. 10:23b-48)
11, 12. Ñanyi kintu kyaubile Petelo kimye kyo afikile mu Kesalea, kabiji ki ka kyo afunjile?
11 Juba jalondejilepo panyuma ya kimwesho, Petelo ne bakwabo batanu na bana, ko kuba’mba baluwe basatu Koneleusa bo atumine ne “balongo [Bayudea] batanu na umo” ba ku Yopa, baimene lwendo lwa kuya ku Kesalea. (Byu. 11:12) Koneleusa byo atengejilenga Petelo, wakonkenye pamo “balongo banji ne balunda nanji,” kyamweka bonse bajinga bantu ba mu bisaka bikwabo. (Byu. 10:24) Petelo byo afikile, waubile kintu kyo abujile kulangulukapo amba ukekyuba: Watwelele mu nzubo ya muntu wa mu kisaka kikwabo wabujile kuya ku mukanda! Petelo wibambijile’mba: “Mwayukishatu bulongo’mba kechi kyafwainwa Bayudea kwikala pamo nangwa kwisamba na muntu wa mutundu mukwabo ne, bino Lesa wammwesha’mba kechi nafwainwa kutela muntu nangwa umo amba wa muzhilo nangwa’mba wabula kwitokesha ne.” (Byu. 10:28) Pa kikye kimye, Petelo waishile kuyuka’mba lufunjisho lo afunjile mu kyokya kimwesho kechi lwaambilengatu pa kajo muntu ko afwainwa kuja ne. Kechi wafwainwe “kutela muntu nangwa umo [nangwa wa mu kisaka kikwabo] amba wa muzhilo ne.”
“Koneleusa wibatengejilenga kabiji waichile balongo banji ne balunda nanji.”—Byu. 10:24
12 Bonse bakonkene, bakebeshe bingi kumvwa byakebelenga kwamba Petelo. Koneleusa waambile’mba: “Atweba bonse twaimana ku meso a Lesa kuba’mba tumvwe bintu byonse bimukambizha Yehoba kwamba.” (Byu. 10:33) Akifwanyikizhai byo mwakonsha kwiumvwa umvwe bemwambila byambo bya uno mutundu ku muntu ukeba kufunda pe Yehoba. Petelo watendekele kwamba na bino byambo bya bulume’mba: “Pano nayuka namba, Lesa kechi uji na misalululo ne, bino mu bisaka byonse muntu umwakamwa ne kuba byaoloka ye witabilwa kwi aye.” (Byu. 10:34, 35) Petelo wafunjile amba mweno ya Lesa pa bantu kechi yaimena pa mutundu, kyalo ko bafuma nangwa bintutu bikwabo ne. Petelo watwajijile kwamba pa mwingilo wa kwa Yesu, lufu ne lusanguko lwanji.
13, 14. (a) Kwaluluka kwa Koneleusa ne bantu ba mu bisaka bya bantu mu 36 C.E., kwanemejile ka? (b) Mambo ka o twafwainwa kubula kuzhachisha bantu na mambo a byo bamweka?
13 Pa kikye kimye, kwaubiwe kintu kya kukumya: “Petelo byo akyambilenga,” mupashi wazhila waikijile pa “bantu ba mu bisaka bya bantu.” (Byu. 10:44, 45) Kino kyo kyonkatu kimye Binembelo po byatongola amba mupashi wazhila waitulwilwe saka bakyangye kubatizhiwa. Petelo byo ayukile’mba kino kiyukilo kyamwesheshenga’mba Lesa wibetabizha, “wakambizhe’mba [aja jibumba ja bantu ba mu bisaka bikwabo] babatizhiwe mu jizhina ja Yesu Kilishitu.” (Byu. 10:48) Kimye kyaalulukijilemo bantu ba mu bisaka bya bantu mu 36 C.E., kyo kimye kyapwijilemo bulunda bwawama Bayudea bo bajinga nabo ne Yehoba. (Da. 9:24-27) Byo kiji kuba’mba pa kikye kimye Petelo ye watangijilenga, waingijishe kii wa busatu wapeleleko pa “makii a Bufumu.” (Mat. 16:19) Uno kii walengejile bantu ba mu bisaka bya bantu babujile kuya ku mukanda kwikala bena Kilishitu bashingwa na mupashi.
14 Byo tuji basapwishi ba mambo a Bufumu lelo jino, twayuka’mba “Lesa kechi uji na misalululo ne.” (Loma 2:11) Kyo kyaswa muchima wanji amba “bantu bonse bapuluke.” (1 Timo. 2:4) Onkao mambo, kechi twafwainwa kuzhachishanga bantu na mambo a byo bamweka ne. Mwingilo wetu ke wa kushimuna bulongo mambo a Bufumu bwa Lesa kabiji kino kyavwangamo kusapwila bantu bonse kechi na mambo a mutundu wabo, kyalo ko bafuma, mwekelo nangwa bupopweshi bwabo ne.
‘Bekilekele Kumupachika Kabiji Batumbijikile Lesa’ (Byu. 11:1-18)
15, 16. Mambo ka bena Kilishitu bamo Bayudea o bepachikijilenga ne Petelo, kabiji walumbulwile byepi bintu byo aubile?
15 Kyamweka Petelo wakebeshe bingi kuya ku Yelusalema na kubula bakwabo kyamwekele. Kyamweka sawakya wa kuba’mba bantu ba mu bisaka bikwabo babujile kuya ku mukanda “batambwila mambo a Lesa,” wafikile bukiji ku Yelusalema aye saka akyangye kufika ne. Aku Petelo ufikatu, “aba batundaikilenga mukanda batendekele kumulengulula.” Baumvwine ku muchima kutama mambo watwelele “mu nzubo ya bantu babujile mukanda ne kuja nabo.” (Byu. 11:1-3) Mambo ajingapo kechi ajinga a kuba’mba bantu ba mu bisaka bikwabo kana bakonsheshe kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu nangwa ne. Aba baana ba bwanga Bayudea baambilenga’mba bantu ba mu bisaka bikwabo bafwainwe kulama Mizhilo kuvwangakotu ne kuya ku mukanda pa kuba’mba bapopwelenga Yehoba bulongo. Kyamwekeshatu patoka amba baana ba bwanga Bayudea bamo kibakatezhe bingi kuswa’mba Mizhilo ya Mosesa yapwile.
16 Petelo walumbulwile byepi bintu byo aubile? Kwesakana na Byubilo 11:4-16, waambile pa biyukilo bina byafumine mwiulu: (1) kimwesho Lesa kyo amumwesheshe (Byepelo 4-10); (2) bintu byamubujile mupashi wazhila (Byepelo 11, 12); (3) malaika byo afwakashishe Koneleusa (Byepelo 13, 14); ne (4) kwitululwa kwa mupashi wazhila pa bantu ba mu bisaka bikwabo. (Byepelo 15, 16) Petelo wapezhezheko na bwipuzho bwa kuba’mba: “Byonkabyo, umvwe Lesa wibapele bupe buntutu bumo [mupashi wazhila] byonka byo etupele atweba [Bayudea] twaitabila mwi Nkambo Yesu Kilishitu, nanchi amiwa inge nakonsheshe kukanya Lesa kuba kyaswa muchima wanji nyi?”—Byu. 11:17.
17, 18. (a) Bintu byaambile Petelo byalengejile bena Kilishitu Bayudea kuba ka? (b) Mambo ka o kyakonsha kukatezha kipwilo kuba’mba kikwatankane, kabiji ñanyi mepuzho o twafwainwa kwishikisha atwe bene?
17 Bintu byaambile Petelo byalengejile bena Kilishitu Bayudea kufuukulapo bya kuba. Nanchi bakonsheshe kuleka misalululo ne kutambwila bantu ba mu bisaka bikwabo babatizhiwe katataka kwikala ke bena Kilishitu nyi? Jishimikila jitubula’mba: “[Batumwa bena Kilishitu Bayudea] byo baumvwine bino bintu, bekilekele kumupachika, batumbijikile Lesa ne kwamba’mba: ‘Kine, Lesa walengela bantu ba mu bisaka bya bantu kulapila kuba’mba bekale na bumi.’ ” (Byu. 11:18) Uno muchima wawama walengejile kipwilo kukwatankana.
18 Kukwatankena pamo lelo jino kwakonsha kukatazha, mambo bapopweshi ba kine bafuma “mu mikoka yonse, mu mitundu yonse ya bantu ne mu njimi yonse.” (Lum. 7:9) Onkao mambo, mu bipwilo byavula mutanwa bantu ba mitundu, bisho ne nkomeno yapusana pusana. Twafwainwa kwishikisha atwe bene amba: ‘Nanchi naleka kuba misalululo nyi? Abya nakebesha kusankilapo byubilo bya ino ntanda bileta misalululo nabiji kwitota pa mambo a kyalo, mulaka, kisho ne mutundu byakonsha kundengela kubula kubila bintu byawama balongo bami bena Kilishitu nyi?’ Vulukai byamwekejile Petelo (Kefasa) pa myaka yapichilepo panyuma ya kwaluluka kwa bantu batanshi ba mu bisaka bikwabo kwikala bena Kilishitu. Na mambo a misalululo yajinga na bakwabo, “walekele kuba bino ne kwabana nabo” bena Kilishitu ba mu bisaka bikwabo kabiji bamolweleko kwi Paulo. (Nga. 2:11-14) Kimye kyonse, twafwainwa kujimuka kuchina’mba twakaponena mu kitewa kya misalululo.
“Bantu Bavula Baitabijile” (Byu. 11:19-26a)
19. Bena Kilishitu Bayudea ba mu Antioka batendekele kusapwila ku bañanyi, kabiji ki ka kyafuminemo?
19 Nanchi baana ba bwanga ba kwa Yesu batendekele kusapwila ku bantu ba mu bisaka bikwabo babujile kuya ku mukanda nyi? Akimonai byamwekele palutwe kacheche mu Antioka wa mu Silya.d Mu uno muzhi mwajinga Bayudea bavula, pano bino Bayudea ne bantu ba mu bisaka bikwabo kechi bekatazhanga kyabaya ne. Onkao mambo, ino yajinga mpunzha yawamine kusapwilamo bantu ba mu bisaka bikwabo. Mu uno muzhi baana ba bwanga Bayudea mo mo batendekejile kusapwila mambo awama “ku bantu baambanga Kingiliki.” (Byu. 11:20) Kechi basapwijilenga ku Bangiliki bonkatu ne, bino ne ku bantu ba mu bisaka bikwabo babujile kuya ku mukanda. Yehoba wapesheshe uno mwingilo kabiji “bantu bavula baitabijile.”—Byu. 11:21.
20, 21. Banabasa wamwesheshe byepi kwipelula, kabiji ne atweba twakonsha kumwesha byepi amba twipelula pa kwingila mwingilo wetu?
20 Pa kuba’mba basapwile ku bantu bakebelenga kumvwa, kipwilo kya mu Yelusalema kyatumine Banabasa ku Antioka. Bantu bavula baumvwinenga mambo awama kya kuba muntu umo kechi wakonsheshe kwingila uno mwingilo ne. Saulo waishile kwikala mutumwa ku bisaka bikwabo, ye wafwainwe kukwasha mu uno mwingilo. (Byu. 9:15; Loma 1:5) Nanchi Banabasa wafwainwe kumona Saulo nobe mulwanyi wanji nyi? Banabasa wamwesheshe kwipelula. Aye mwine ye wayile ku Talasusa na kukeba Saulo ne kumuleta ku Antioka kuba’mba akwashe mu mwingilo. Pa mwaka umo, bonse baingijile pamo kukosesha baana ba bwanga mu kipwilo kya ku Antioka.—Byu. 11:22-26a.
21 Twakonsha kumwesha byepi amba twipelula pa kwingila mwingilo wetu? Kwipelula kwavwangamo kuyuka papelela bulume bwetu. Atweba bonse twapusana bulume ne maana. Bamo bakonsha bayuka bulongo bya kusapwila busapwishi bwa kushukilwa nangwa bwa ku nzubo ku nzubo, pano bino kibakatazha kubwelako ku bantu nangwa kutatula mafunjisho a Baibolo. Umvwe mukeba kuwamishako mu mbaji imo ya mwingilo, nga mambo ka a kubujila kwambila bakwenu kwimukwasha? Kuba bino kwakonsha kwimukwasha kuyuka bya kwingila bulongo ne kutana lusekelo lukatampe mu mwingilo.—1 Ko. 9:26.
“Kutuma Kajo ka Kutuuka ku Balongo” (Byu. 11:26b-30)
22, 23. Balongo mu Antioka bamwesheshe byepi butemwe bwa kutemwa balongo kabiji bantu ba Lesa lelo jino nabo boba byepi kino?
22 Monka mu Antioka “na lutangijilo lwa Lesa kyo kimye kitanshi baana ba bwanga kyo batelelwe’mba bena Kilishitu.” (Byu. 11:26b) Aje jizhina jo bebapele jalumbulwile bulongo baana ba bwanga ba kwa Kilishitu. Bantu ba mu bisaka bikwabo byo baikele bena Kilishitu, nanchi Bayudea ne bantu bakwabo ba mu bisaka bikwabo baitabijile bakwatankene nyi? Akilangulukai pa kyamwekele kimye kyo kwaponene kipowe kya nzala mu 46 C.E.e Mu myaka ya kala, bipowe bya nzala byalengela bayanji kumanama bingi, babujile mali nangwa kajo. Pa kikye kimye, pa bena Kilishitu Bayudea baikelenga mu Yudea, bavula bajinga bayanji kabiji bakebewenga kajo ne bintutu bikwabo. Byo bayukile kino, balongo mu Antioka kuvwangako ne bena Kilishitu ba mu bisaka bikwabo batumine “kajo ka kutuuka ku balongo baikelenga mu Yudea.” (Byu. 11:29) Buno bwajinga butemwe bwa kine bwa kutemwa balongo.
23 Ne bantu ba Lesa lelo jino, byo byo boba. Inge twayuka amba balongo betu ba mu byalo bikwabo nangwa mu mpunzha yetu bakajilwa bintu, tukebapo mashinda a kwibakwashishamo. Tuvoto twa Misampi tulenga Tuvoto Tutala pa Baponenwa na bya Malwa nabiji binkunkwila, bitentanshi ne miyulo. Buno bukwasho bumwesha butemwe bwa kine bwa kutemwa balongo betu.—Yoa. 13:34, 35; 1 Yoa. 3:17.
24. Twakonsha kumwesha byepi amba tumvwisha mwatala kimwesho kyamwene Petelo?
24 Byo tuji bena Kilishitu bakine, tumvwisha mwatala kimwesho kyamwene Petelo kimye kyo ajinga peulu ya nzubo mu Yopa mu myaka kitota kitanshi. Tupopwela Lesa wabula misalululo. Kyo kyaswa muchima wa Lesa kuba’mba tushimune bulongo mambo a Bufumu bwanji. Kuba bino kwavwangamo kusapwila bantu bonse kechi na mambo a mitundu, kyalo ko bafuma nangwa byo bayukanyikwa ku bantu ne. Onkao mambo, twayai twibikisheko kukwasha bonse bakeba kumvwa mambo awama.—Loma 10:11-13.
Umvwe balongo bakajilwa bintu, tumonapo mashinda a kwibakwashishamo
a Bayudea bamo balengululanga basendwe ba biseba mambo uno mwingilo wibalengelanga kukwata biseba, banyama bafwa ne bintu bya bunya byo baingijishanga mu mwingilo wabo. Basendwe ba biseba bebamonanga amba ba muzhilo kabiji amba kechi bafwainwe kwiya mu nzubo ya Lesa ne. Kabiji mpunzha yo baubilangapo busulu bwabo yafwainwe kwikela palepako na muzhi makyubichi 50 nangwa kukila pa mamita 22. Kyamweka kino kyo kyalengejile Shimona kushimika nzubo yanji “kwipi na kalunga ka mema.”—Byu. 10:6.
b Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Koneleusa ne Nzhita ya Bena Loma.”
c Kibaba kya kuba’mba “Kufuma Maana a Kine Aamba pa bya Kukomesha Baana” kiji mu Kyamba kya Usopa kya November 1, 2006, mapa 4 kufika ku 7.
d Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Antioka wa mu Silya,” pa jipa 73.
e Shayuka wa bya mpito, aye Josephus waambilepo pa kino “kipowe kya nzala kikatampe” kyajingako mu kimye kyalaminenga Mfumu Kaludiusa (41-54 C.E.).