Kwashai Bantu Kutambula Mambo a Bufumu

‘Agilipa waambile Paulo amba, Mu bichechetu [kimyetu kicheche, NW] ubena kweseka kungitabisha’mba, aluke ke mwina Kilishitu!’—BYUBILO 26:28.

1, 2. Mambo ka mutumwa Paulo kyo amwekejile kwi Ndamakyalo Fesatusa ne Mfumu Heloda Agilipa II?

KU KESALEA mu 58 C.E., Mfumu Heloda Agilipa II ne nyenga yanji Belenise baishile kwi Ndamakyalo mwina Loma aye Polokiusa Fesatusa. Ndamakyalo Fesatusa byo ebechile, baishile “na buneme bukatampe, batwelele ne mo bomvwina mambo, ne bakulumpe bene ba bashilikale, ne bakulumpe ba mu muzhi pamo.” Fesatusa wakambizhe kuba’mba bamulete mutumwa Paulo kwi abo. Ki ka kyalengejile uno mwana wa bwanga wa kwa Yesu kumuleta kwi Ndamakyalo Fesatusa?—Byubilo 25:13-23.

² Byambo byaambile Fesatusa mu kije kubuula bashonkenejile, bikumbula jino jipuzho. Waambile’mba: ‘Mfumu Agilipa, ne bantu bonse bo tuji nabo muno, mwamumona uno muntu, ye jañambijile jibumba jonse ja Bayudea ku Yelusalema ne kuno, kasa babijikizha’mba, kechi wafwainwa kukikala na bumi ne. Pa kuba amiwa namwene namba kechi wauba kintu kyafwainwa lufu ne: kabiji mwine byo aponejile ku mwine mfumu amiwa napwishishe mu muchima namba, nanchi nkamutuma konka. Kabiji mwi aye kechi nji na kintu kine kya kunemba kwi nkambo yami ne. Kyo kyo namuletela kwi anweba kabiji, ne kwi anweba bamfumu Agilipa, ko kwinetu, namba pa kupwisha kumwipanguzha, mmonemo bya kunemba. Mambo amiwa nalanguluka namba, kechi kyafwainwa kutuma kaili kwa kubula kutela mambo o bamushiina nao ne.’—Byubilo 25:24-27.

3. Mambo ka bantangi ba bupopweshi kyo bamupelejilemo mambo Paulo?

³ Byambo bya kwa Fesatusa bimwesha kuba’mba Paulo bamupele mambo a bubela a bunsatuki o bakebelenga kumwipailapo. (Byubilo 25:11) Bino, Paulo kechi wajinga na mambo ne. Bantangi ba bupopweshi ba kichima mu Yelusalema bo bamushinawijilenga bya bubela. Bakaine mwingilo wa kwa Paulo wa kusapwila mambo a bufumu kabiji kechi bakebelenga’mba akwashenga bantu kwaluka ke baana ba bwanga ba kwa Yesu ne. Bakalama bashinta bafumishe Paulo ku Yelusalema ne kumuleta ku kito kya Kesalea ko aponejile ku maulu a kwa Kesala. Kufuma kuno bakamutwajile ku Loma.

4. Byambo ka bya kukumya byaambile Mfumu Agilipa?

⁴ Fwanyikizhai Paulo uji mu jilapa ja kwa Ndamakyalo. Mu kije kya bantu muji mukulumpe wa mu bufumu bwa bena Loma. Mfumu Agilipa waalulukila kwi Paulo ne kumwambila’mba: “Pano bakuleka wiambile obe mwine.” Paulo kimye kyo a kyamba, kwamweka kintu kimo kya kukumya. Byambo bya kwa Paulo bya mufika pa muchima mfumu. Mfumu Agilipa waamba’mba: ‘Mu bichechetu [kimyetu kicheche, NW] ubena kweseka kungitabisha’mba, aluke ke mwina Kilishitu!’—Byubilo 26:1-28.

5. Mambo ka byambo bya kwa Paulo kyo bya kwashishe bingi Agilipa?

⁵ Akimonai! Na mambo a Paulo kuyuka kwiambila, bulume bwa mambo a Lesa aji na ngovu ya kusaba, amufikile pa muchima mfumu. (Bahebelu 4:12) I ki ka kyakwashishe Paulo mu kwiambila ko eambijile mwine? Kabiji lufunjisho ka pa mambo a Paulo lwakonsha kwitukwasha mu mwingilo wa kulenga baana ba bwanga? Umvwe namba tulanguluke bulongo mu kwiambila kwanji, tutanamo bishinka bibiji byawama: (1) Paulo waambanga ñambilo ya kwitabisha bantu mu misambo yanji. (2) Waingijishenga Byambo bya Lesa na maana, byonkatu bingijisha sendwe biñambañamba byanji na maana.

Ingijishai Busendwe bwa Kwitabisha Bantu

6, 7. (a) Kwesakana na Baibolo, nanchi “kwitabisha” kulumbulula ka? (b) Kuno kwitabisha kwingijishiwa byepi mu mwingilo wa kukwasha bantu kuswa kufunda Baibolo?

⁶ Mu buku wa Byubilo bya Batumwa, byambo bya Kingiliki bilumbulula kwitabisha bebingijisha bingi kwamba pa busapwishi bwa kwa Paulo. Ibyepi kuno kwitabisha byo twakonsha kwi kwingijisha mu mwingilo wetu wa kulenga baana ba bwanga?

⁷ Buku wa Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words waamba’mba, mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, “kwitabisha” kulumbulula “kufika pa muchima” nangwa “kupimpula milangwe ya muntu kupichila mu kulanguluka pa bishinka nangwa pa byubilo byawama.” Kupesapesa kine kishina kya kino kyambo kulengela maana kukomenako. Kabiji kuleta ne luketekelo. Byonkabyo umvwe muntu waswa kufunda Baibolo, ko kuba’mba mwamufika pa muchima kuketekela’mba, ekale na lwitabilo mu bukine bo mubena kufunjisha. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kwambila muntu pa mambo a Baibolo kukeba’mba eyiketekele ne kuba byo yamba kechi kyo kyonka kya kubatu ne. Muntu ye mwisamba nanji wafwainwa ne kushiinwa amba byo mwaamba bya kine, nangwa kya kuba awo muntu mwanyike, ye mwikala nanji kinkalankulo, mukwenu mo mwingijila, mo mufunjila sukulu, nangwa mulongo wenu.—2 Timoti 3:14, 15.

8. Ki ka kyavwangwamo mu kushiina muntu pa bukine bwa Binembelo?

⁸ Mwakonsha kushiina byepi muntu amba byo musapwila kufuma mu Byambo bya Lesa bya bukine? Paulo wakonsheshe bingi kupimpula milangwe ya bantu bo aambilenga nabo, mambo a kwikala na maana, kwisamba nabo bulongo, ne kwibasashijila.a Mu kifulo kya kwambangatu amba kino kintu kya kine, mwafwainwa kupana bishinka byafwainwa kulengela byambo byenu kwikala bya bukine. Mwakonsha kuba byepi? Kine monai kuba’mba, byambo byenu bibena kufuma mu Baibolo kechi mu milangwe yenu anwe bene ne. Ingijishai bishinka byavujilako pa kuba’mba kulondolola kwenu kwa Binembelo kumvwanyike amba mubena kwamba na muchima yense. (Byambo bya Mana 16:23) Nobe kya kumwenako, inge mwaamba’mba bantu ba lukokelo bakekala bingi bulongo mu paladisa panopantanda, koseshai bino byambo na Binembelo biji nobe Luka 23:43, (NW) nangwa Isaya 65:21-25. Mwakonsha byepi kupana bishinka byavujilako kukosesha Binembelo byenu? Mwakonsha kwingijisha bishinka bimo kufuma ku bya kumwenako bya muntu ye mubena kwamba nanji. Mwakonsha kumuvululako ne bintu byabula malipilo bileta lusekelo nabiji mwekelo yawama ya kuzhika kwa juba, kununkila bulongo kwa maluba, kutobala kwa bipangwa nangwa kumona ñonyi byo ajisha mwananji. Mukwashai kumona’mba lusekelo lwa uno musango ke kishiino kya kuba’mba Mulenga ukeba’mba tukasangalale panopantanda.—Musapwishi 3:11, 12.

9. Twakonsha byepi kumwesha kukoka muchima mu mwingilo wetu wa busapwishi?

⁹ Kimye kyo mubena kukwasha muntu kwitabila lufunjisho lumo lwa mu Baibolo, mwafwainwa kumona’mba kizaku kechi kimulengela kwitota ne. Mambo kuba kino kukalengela muntu ye mubena kwamba nanji kufumyako muchima. Buku wa Isukulu lya Butumikishi ufundañana’mba: “Byambo bya bukine bisolola lwitabilo lwa bubela lwa muntu mukwabo, umvwe byaambiwa na kumwendeleka, nangwatu kya kuba byaambiwa na Binembelo byavula byepi, kine muntu kechi wakonsha kwibitambwila ne. Kya kumwenako, umvwe bisela byo boba bavula byalengululwa na mambo a kuba’mba byatendekele na bantu babujile kumuyuka Lesa, kino kechi kyakonsha kupimpula mweno ya bantu bene ne. Kwibalumbulwila bulongo bishinka kwakonsha kwibakwasha. Mambo ka o twafwainwa kwikela bakoka muchima? Uno yenka buku wamba’mba: “Kwikala wakoka muchima kuwamisha mwisambo, kukwasha bantu kulangulukishapo pa bintu, ne kushinkula jishinda ja kukesamba misambo ikwabo kulutwe. Kino kyakonsha kwitabisha bantu.”—Kolose 4:6.

Kwitabisha kwa Kwibafika pa Muchima

10. Paulo watendekele byepi kwiambila aye mwine kwi Agilipa?

¹⁰ Ubai tutaletalepo bulongo pa byambo byo eambijilenga Paulo mu Byubilo bya Batumwa kyapitala 26. Monai byo atendekele jashi janji. Pa kutendeka mutwe wanji, Paulo watakaikile Agilipa na mushingi, nangwa kya kuba uno mfumu wajinga muntu walengele mambo akatampe a kwilaala na nyenga yanji Belenise. Paulo waambile’mba: “Anweba bamfumu Agilipa, amiwa lelo nalanguluka namba, ku muchima kwatoka, byo naya neambile ku meso enu mwayila byonse byo banshiina ku Bayudea: mambo anweba mwayukishatu mwayila bisela byonse ne mambo onse aji mu Bayudea: kyo kyo nemusashijila namba, aki ntekelai muchima, muñumvwe.”—Byubilo 26:2, 3.

11. Byambo bya kwa Paulo byamwesheshe byepi mushingi kwi Agilipa, kabiji ki ka kyafuminemo?

¹¹ Nanchi mwamona Paulo byo anemekele bukulumpe bwa kwa Agilipa pa kumwita amba, Mfumu nyi? Na mambo a kusala byambo byawama, Paulo wanemekele bingi Agilipa, kabiji kino kyamwesheshe mushingi. (1 Petelo 2:17) Paulo wayukile’mba Agilipa wayukishatu mwayila bisela ne mizhilo yonse ya Bayudea, kabiji waambile’mba, ku muchima kwanji kwatoka amba e ambile mwine ku meso a mfumu. Nangwa kya kuba’mba Agilipa kechi wajinga mwina Kilishitu ne, kino kechi kyalengejile Paulo kwitota pa bwina Kilishitu bwanji ne. (Filipai 2:3) Aye wamusashijile mfumu kuteka muchima amba amumvwe. Kyo kyo apainyijile ne jishinda kwi Agilipa kuvwangapotu ne bonse batelekelenga kuba’mba bamumvwe. Waajile kitendekesho pa kutendekela mwisambo wanji.

12. Mu mwingilo wa kusapwila mambo a Bufumu, twakonsha kwibafika byepi bantu pa muchima?

¹² Byonka Paulo byo e ambijilenga kwi Agilipa, ne atweba kimye kyo tubena kusapwila mambo a Bufumu, twafwainwa kwibafika bantu pa muchima. Twakonsha kuba kino kumwesha mushingi ku muntu ye tubena kusapwilako kabiji ne kuyuka bulongo biji yewo muntu ne ndangulukilo yanji.—1 Kolinda 9:20-23.

Ingijishai Byambo bya Lesa Bulongo

13. Byonka byajinga Paulo, ne anweba mwakonsha kukwasha byepi bantu kutambula mambo awama?

¹³ Paulo wakebeshe bingi kukwasha bantu kutambula mambo awama. (1 Tesalonika 1:5-7) Pa kuba kino, wafikile bantu pa muchima kuba’mba bapimpule byubilo byabo. Mu kulangulukapo bulongo pa biambijile Paulo kwi Agilipa, tumona byo ‘atwajile bulongo mambo a bukine’ kutongola bintu bimo byaambile Mosesa ne bangauzhi ba Lesa.—2 Timoti 2:15.

14. Londololai Paulo byo amwitabishe Agilipa kimye kyo a ambilenga nanji.

¹⁴ Paulo wayukile’mba Agilipa wajinga Muyudea na mambo a jizhina janji. Pa mambo a Agilipa byoayukile bupopweshi bwa Bayudea, Paulo walangulukile’mba busapwishi bwanji kechi bwajinga bwa “kwambapo nangwa kingi ne, kana byonka byaambile bangauzhi ba Lesa ne Mosesa, amba bikafika” byalumbulwilenga lufu ne lusanguko lwa Mesiasa. (Byubilo 26:22, 23) Paulo wamwipwizhe Agilipa, amba: “Anweba bamfumu Agilipa, mwaitabila bangauzhi ba Lesa nyi?” Jino jipuzho ja mushinkile bingi bulaka Agilipa. Umvwe waambile’mba, kechi waitabila bangauzhi ba Lesa ne, ko kuba’mba kuyukanyikwa kwanji kwa kuba’mba Muyudea waitabila kukonaika. Kabiji umvwe waitabizhe mulanguluko wa kwa Paulo, ko kuba’mba bantu bakayuka kukwatankena kwabo pamo Agilipa ne Paulo, kabiji ne kuchina kubika bumi bwanji mu kizumba pa kutelwa’mba mwina Kilishitu. Paulo wakumbwile na maana jipuzho janji kwamba’mba: ‘Nayuka namba mwaitabila.’ Byo aumvwine bino byambo, Agilipa wakumbwile’mba ka? Waambile’mba: ‘Mu bichechetu [kimye kichechetu, NW] ubena kweseka kungitabisha’mba aluke ke mwina Kilishitu!’ (Byubilo 26:27, 28) Nangwa kya kuba Agilipa kechi waikele mwina Kilishitu ne, bino Paulo wamufikile pa muchima na byambo byanji.—Bahebelu 4:12.

15. Paulo wakonsheshe byepi kulenga kipwilo mu Tesalonika?

¹⁵ Nanchi mwamona kuba’mba ñambilo ya kwa Paulo ya mambo awama yavwangilemo kwibasapwila ne kwibetabisha bantu nyi? Na mambo a kuba Paulo waingijishenga jino jishinda ‘kutwala [kwamba, NW] bulongo mambo a bukine,’ bamo kechi baikele bakumvwatu ne, baalulukile ne kwitabila. Byo byo kyajinga ne ku Tesalonika. Paulo wakwashishe Bayudea ne Bagentila mu nshinagoga baakamwanga Lesa. Byubilo 17:2-4 byamba’mba: ‘Paulo, monka mwayijile kisela kyanji watwelelenga mo baji, ne mu moba a Sabado asatu waipuzhañenenga nabo mu Binembelo, kasa ebilumbulula ne kwibabula’mba, mo mo kyafwainwe Kilishitu kumanama, ne kusanguka mu bafu . . . Ponkapo bamo baitabile.’ Paulo wibetabishenga. Waipuzhañenenga nabo, kasa ebalondolwela, ne kwibashiina mu Binembelo kuba’mba Yesu ye Mesiasa walayilwe. I ki ka kyafuminemo? Kipwilo kya baitabila kyalengelwe.

16. Ibyepi byo mwakonsha kutana lusekelo lukatampe mu kusapwila mambo a Bufumu?

¹⁶ Nanchi mwakonsha kwikala sendwe wa kwibetabisha bantu pa kulumbulula Byambo bya Lesa nyi? Umvwe saka muba kino, mukamwenamo lusekelo mu mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha bantu mambo a Bufumu bwa Lesa. Bino byo byamwene basapwishi ba mambo awama, baingijishe Baibolo kimye kyonse mu mwingilo wa kusapwila.

17. Kumwesha’mba kwingijisha Baibolo kukwasha, lumbululai kya kumwenako kyenu nangwa ambai buwame bwa kino kiji mu palagalafu.

¹⁷ Kya kumwenako, mukulumpe wenda Kamonyi wa kwa Yehoba wanembele’mba: “Balongo ne banyenga bavula luno babena kusenda ma Baibolo mu maboko abo kimye kyo basapwila ku nzubo ne nzubo. Kino kyakwasha basapwishi kutanga kinembelo ku bantu bavula bo batana. Kino kikwasha mwina nzubo ne musapwishi kuyuka amba mwingilo wetu ke wa kufunjisha Baibolo, kechi kushajikatu magazini ne mabuku ne.” Nangwa kikale byonkabyo kusenda Baibolo mu maboko kimye kyo tuji mu busapwishi, kwaimena pa mo bekilangulukila bantu ku mpunzha yenu. Bino twafwainwa kutwajijila kwikala basendwe ba kwingijisha Byambo bya Lesa mu kwibetabisha bantu mambo a Bufumu.

Ikalai na Mweno ya kwa Yehoba mu uno Mwingilo

18, 19. (a) Lesa umona byepi mwingilo wetu, kabiji mambo ka o twafwainwa kwikela na mweno yanji?(b) Ki ka kiketukwasha kwingila bulongo pa kubwelako ku bantu? (Monai kabokoshi kaji na mutwe wa kuba’mba, “Byo Mwakonsha Kwingila Bulongo pa Kubwelako ku Bantu” pa peja 14)

¹⁸ Jishinda jikwabo ja kufikilamo bantu pa muchima ke ja kumona uno mwingilo byonka Yehoba byo a mumona kabiji ne kwikala batekanya. Kyaswa muchima wa Lesa ke kya kuba’mba bantu bonse ‘bayukishe bya bukine.’ (1 Timoti 2:3, 4) Nanchi ke byo tusaka ne nyi? Yehoba watekanya kabiji butekanye bwanji bwapana kimye ku bavula amba balapile. (2 Petelo 3:9) Onkao mambo, umvwe twatana muntu ubena kukeba kumvwa mambo a Bufumu, kyanema bingi kumona’mba twabwelako pa kimye ne pa kimye kuba’mba ekale na kizaku kya kufunda. Kimye ne butekanye bikebewa pa kuba’mba muntu akome mu bukine. (1 Kolinda 3:6) Kabokoshi kaji na mutwe wa kuba’mba, “Byo Mwakonsha Kwingila Bulongo pa Kubwelako ku Bantu” kaamba pa mashinda o mwakonsha kulengelamo muntu kwikala na kizaku. Vulukai kuba’mba, bwikalo bwa bantu ne makatazho abo byaluka. Kikebewa kwikala ba mukoyo, mambo mwakonsha kweseka javula kwibendela ne kwibatana ne. Tukeba namba nabo bekale na jishuko ja kumvwa Byambo bya Lesa bya lupulukilo. Onkao mambo, lombai kwi Yehoba kuba’mba emupe maana a kwikala sendwe mu kwitabisha bantu mu mwingilo wenu wa kukwasha bantu kutambula mambo a Bufumu.

¹⁹ I ki ka kikwabo atweba bena Kilishitu kyo twakonsha kuba inge twatana muntu ukebesha bingi mambo a Bufumu? Mutwe wetu walondelapo waamba byo twakonsha kuba.

[Tubyambo twa mushi]

Mukivuluka Nyi?

• Ki ka kyalengejile kwiambila Paulo kwi Mfumu Agilipa kwikala kwa kukwasha?

• Byambo byetu byakonsha kwibafika byepi bantu pa muchima?

• Ki ka kiketukwasha kwingijisha Byambo bya Lesa bulongo mu kufika bantu pa muchima?

• Uno mwingilo twakonsha kumumonanga byepi byonka bimumona Yehoba?

[Kitenguluzha/Bipikichala pa peja 14]

Byo Mwakonsha Kwingila Bulongo pa Kubwelako ku Bantu

• Mweshai kuba’mba mwatemwa bantu.

• Salai byambo byafwainwa bya mu Baibolo bya kwisambapo.

• Kimye kyonse kyo mwabwelako mubulai byo musakukesambapo pa kubwelako jikwabo.

• Twajijilai na kulanguluka pa yewo muntu ye mwafuma na kwamba nanji.

• Bwelaiko bukiji, kampe panyuma ya juba jimo nangwa abiji, pa kuba’mba mukatwajijile kwisamba nanji.

• Monai kuba’mba nkebelo yenu ke ya kutendeka lufunjisho lwa Baibolo lwa pa nzubo.

• Lombai kuba’mba Yehoba akwashe yewo muntu kukomenako.

[Kipikichala pa peja 15]

Paulo wibetabishe kimye kyo a ambilenga kwi Ndamakyalo Fesatusa ne Mfumu Agilipa